تورک‌های نجم‌آباد تورک‌ایلی-ساوجبلاغ-
استان البورز
مئهران باهارلی
۲۰۰۲
http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/
نوت: این مقاله نخستین بار در سال ٢٠٠٢ با نام «ترک‌های نجم آباد آذربایجان- ساوجبلاغ- استان تهران» منتشر شد. اکنون پس از تاسیس استان البورز، فورم ویرایش شده‌ی آن با املا و ترمینولوژی جدید (تورک، تورک‌ایلی، ...) بازنشر می‌شود. این نوشته‌ی کوتاه یکی از نخستین نوشته‌های من در اینترنت (سؤزوموز - پرشین بلاگ) است. سبب ویرایش و نشر دوباره‌ی آن، این است که ایدئولوژی و دوکترین آزربایجان‌گرایی، در هم‌سوئی تاریخی با ناسیونالیسم افراطی فارسی و پان‌ایرانیسم، منکر این واقعیت می‌شود که کل منطقه‌ی پیوسته‌ی تورک‌نشین در شمال غرب ایران - شامل بخش‌هائی از استان‌های تهران و البورز فعلی - وطن ملت تورک است. در چنین شرایطی آشنائی توده‌ی تورک به ویژه نسل جوان با وطن خود و یا «تورک‌ایلی» (کل منطقه‌ی تورک‌نشین پیوسته در شمال غرب ایران)، مخصوصا قسمت‌های دارای اهمیت استراتژیک در استان‌های البورز، تهران، قوم و مرکزی، از الزم واجبات است.
سؤزوموز
١-نجم‌آباد روستائی از توابع بخش مرکزی در شهرستان نظرآباد است. این شهرستان همراه با بخش‌های دیگر شهرستان‌های مجاور (ساوجبلاغ، کرج، ...) جزیی از تورک‌ایلی و یا منطقه‌ی ملی تورک در شمال غرب ایران و نواحی مجاور آن است که از تاریخ ۱۳۸۹/۴/۷ به بعد در استان البورز (قبلا در استان تهران) قرار داده شده است.
ناحیه‌ی
نجم‌آباد تورک‌ایلی واقع در استان البورز، موطن شخصیت‌های تاریخی برجسته‌ی تورک
مانند «محمد مصدق» و «شیخ هادی نجم‌آبادی» است. (شیخ هادی نجم‌آبادی و شماری از
اطرافیانش، علاوه بر داشتن نقشی تعیین‌کننده در تاریخ مودرنیته و حرکت مشروطیت،
همچنین و علی رغم تورک‌گرا نبودنشان، در جرگه‌ی زمینه‌سازان تورک‌گرایی مودرن و دموکراتیک
در تاریخ‌اند. شیخ هادی نجم‌آبادی وابسته به جریان «اتحاد اسلام» و مدافع فعال آن
بود. «سید اسدالله خرقانی» شخصیت تورک و موسس «انجمن سعادت» در عثمانلی که وابسته
به «و اتحاد و ترقی» بود، همچنین «میرزا حسن رشدیه» موسس نخستین مدارس جدید که در
آن‌ها تورکی هم تدریس می‌شد و مولف کتب درسی آموزش زبان تورکی از شاگردان شیخ هادی
نجم‌آبادی‌اند. دو تن از برجسته‌ترین شخصیت‌های زن در تاریخ معاصر تورک و تاریخ
فمینیسم تورک – تورک‌ایلی و موسسین «انجمن مخدرات وطن»، از نخستین انجمن‌های زنان
در ایران، «آغابیگم نجم‌آبادی» دختر شیخ هادی نجم‌آبادی و «سکینه کنداشلو (گونده‌ش‌لی)»
همسر وی هستند). «منطقه‌ی باستانی ازبکی» در این بخش از تورک‌ایلی قرار دارد، ....
٢-در روزنامه‌ی ایران، خانم عذرا روزبان در نوشته‌ای بنام «نفوذ
زبان آذری در نجم‌آباد – اختلاط شهد و شکر» اطلاعات جالبی در باره‌ی تورک‌های این
بخش از تورک‌ایلی و لهجه‌ی آن‌ها می‌دهد. در زیر نخستین این نوشته را آورده و سپس توضیحاتی چند در باره‌ی بعضی از اشتباهات
موجود در آن داده‌ام. املاء کلمات با الفبای استاندارد تورکی در داخل [ ] از من است:
نفوذ زبان آذری در نجم‌آباد – اختلاط شهد و شکر
عذرا روزبان
مردم
نجم‌آباد به دلیل نزدیکی با استان قزوین علاوه بر زبان فارسی، همه‌گی زبان
تورکی را می‌دانند. زبان تورکی در این روستا فاقد لهجه است و اصطلاحات تورکی آن‌ها بعضا
بسیار متفاوت از واژه‌های مردمان ساکن در مناطق آذری است. آنچه در پی می‌آید برخی از
واژه‌های مردمان روستاست.
قازماق:
ته دیگ
چاناق:
کاسه‌ی گلی
میسک:
سطل
اوزوم:
انگور
چورک
[چؤره‌ک]: نان
قانشار:
نزدیک شدن
خاور
چایی: غذای بین صبحانه و ناهار
شب
چروک: تنقلات شب‌های زمستان (شامل گردو، کشمش، سنجد)
یمیش
[یئمیش]: کشمش
عیده
[اییده]: سنجد
کورکن
[کوره‌که‌ن]: داماد
گلین
[گه‌لین]: عروس
قاین
ننه [قایین نه‌نه]: مادر شوهر
قاین
آتا [قایین آتا]: پدر شوهر
بالدوز
[بالدیز]: خواهر شوهر
قارپوز [قارپیز]:
هندوانه
کالک
[که‌له‌ک]: خربزه
خرچه
[خیرچا]: خربزه‌ی نارس
بیزو [بیزوو، بیزاغو]:
گوساله
گحچی
[گئچی]: بزغاله
قویون:
گوسفند
ایلان:
مار
چاموش:
کفش
دون:
کوت
پیشیک:
گربه
دوشان
[دووشان، داوشان]: خرگوش
قورت:
گرگ
تویوق
[تاووق]: مرغ
کوعرچین
[گؤیه‌رچین]: کبوتر
عکز
[اه‌کیز]: دوقلو
چند توضیح از من
با تشکر از خانم عذرا روزبان:
١- در تیتر مطلب نام زبان «تورکی» به صورت «آذری» آورده شده که مطلقا نادرست است. در ایران زبانی به اسم آزری وجود ندارد. آزری نامیدن زبان تورکی تدبیر و رفتاری در راستای سیاست رسمی و دولتی ایران برای نسل‌کشی زبانی و ملی ملت تورک ساکن در ایران و مخصوصا قسمت ساکن در آزربایجان آن است.
٢- بر خلاف ادعای عذرا روزبان، مردم نجم‌آباد زبان تورکی را، نه به سبب نزدیکی با قزوین، بلکه به این سبب می‌دانند که «تورک» هستند و آن ناحیه هم قسمتی از منطقه‌ی ملی تورک‌نشین در شمال غرب ایران و یا «تورک‌ایلی» (وطن تورک) است که تا داخل استان‌های تهران و قوم امتداد می‌یابد.
۳-اگر بتوان از زبانی که در نجم‌آباد نفوذ کرده صحبت کرد، آن زبان تورکی که زبان تاریخی، طبیعی و ملی مردم تورک نجم‌آباد است نیست. بلکه زبان فارسی است که در نتیجه‌ی دو سیاست دولتی ممنوعیت زبان تورکی از یک طرف و جای‌گزین ساختن زبان فارسی با جبر و تحمیل توسط ادارات، نظام آموزشی، رسانه‌ها، قوانین و ... از طرف دیگر در این ناحیه‌ی تورک‌نشین نفوذ – تجاوزکارانه کرده است.
۴-این ادعای عذرا روزبان که زبان تورکی مردم نجم‌آباد فاقد لهجه است صحیح نیست. لهجه‌ی مردم تورک نجم‌آباد، عموما داخل در لهجه‌های افشاری با عناصری از دیگر لهجه‌های معاصر و تاریخی و به همه حال لهجه‌ای از زبان تورکی است.
۵-علاوه بر آنکه به مشابه لهجه‌ی نجم‌آباد در مناطق جنوب شرقی تورک‌ایلی واقع در استان‌های مرکزی، تهران، قوم، همدان و .... هم صحبت می‌شود، بعضی از تلفظ‌های ایشان، عینا مانند تلفظ مردم تورکیه است (قارپوز به جای قارپیز).
۶- تمام کلمات و اصطلاحات تورکی لهجه‌ی نجم‌آباد، از جمله آنچه در بالا آورده شده، عین کلمات و واژه‌گان مستعمل توسط تورک‌های دیگر مناطق تورک‌ایلی و ایران است. معلوم نیست به چه سبب نویسنده‌ی محترم در صدد القای جدائی و تباین بین لهجه‌ی تورکی نجم‌آباد با دیگر نقاط تورک‌نشین و تورک‌ایلی بر آمده است. در ضمن همه‌ی کلمات تورک‌های نجم‌آباد عینا در زبان تورک‌های قفقاز، عراق، و مخصوصا آناتولی و ... نیز وجود دارد (مثل چاناق، میسک، که‌له‌ک و غیره).
٧- کلمه‌ی چروک (در اصطلاح «شب چروک»[1]) لهجه‌ی نجم‌آباد ساوجبلاغ به معنی تنقلات شب (قورو یئمیش)، ممکن است مرتبط با چه‌ره‌ز در دیگر لهجه‌های زبان تورکی در ایران از جمله در استان مرکزی - کوموزان (کمیجان) و زبان تورک‌های قفقاز (جمهوری آزربایجان) و چئرئز در تورکیه باشد. بنا به یک ادعا ریشه‌ی کلمه‌ی چره‌ز - چئرئز تورکی، کلمه‌یTsiros, Kseros یونانی به معنی خشک و خشکیده است. (ریشه‌شناسی چه‌ره و چه‌روک بر اساس فعل چریدن فارسی؛ و چه‌ره‌ز تورکی به صورت چرس فارسی به معنی چیزهایی که درویشان و گدایان از گدایی جمع کنند توسط فعال سیاسی ارمنی نشانیان غلط است). ارتباط ریشه‌شناسی بین چروک و چه‌ره‌ز (در صورت وجود)، و عینیت برخی دیگر از خصوصیات لهجه‌ی تورک‌های این ناحیه‌ی تورک‌ایلی با زبان تورک‌های تورکیه، حکایت از ریشه گرفتن برخی از گروه‌های تورک این ناحیه از تورکیه‌ی فعلی است.
٨- عذرا روزبان بعضی از کلمات تورکی را با نوشتن حروف صدادار آن‌ها با عین و حاء عربی، فارسسیزه – عربیزه کرده و از ریشه‌ی تورکی آن‌ها قطع و بی هویت نموده است: عکز به جای «اه‌کیز» (دوقلو)، کوعرچین به جای «گؤیه‌رچین» (کبوتر)، عیده به جای «اییده» (سنجد)، و گحچی به جای «گئچی» (بزغاله).
منبع:
ساوجبلاغ
پژوهی
http://128askari.parsiblog.com/
استانداردسازی
مقاله‌ی روزنامه‌ی ایران درباره‌ی گویش «تورکی ساوجبلاغی» توسط نویسنده‌ی «وبلاگ
سؤزوموز»
نقشه‌ی مناطق جنوب شرقی تورک‌ایلی: قسمت‌هایی از تورک‌ایلی (مجموعه‌ی مناطق، شهرها و روستاهای تورک‌نشین پیوسته در شمال غرب ایران و نواحی مجاور در غرب و مرکز آن) که در استان‌های تهران، البورز، قوم، مرکزی و همدان قرار داده شده‌اند.
[1] برای یک نظر دیگر در باره‌ی ریشه‌ی شب چروک و یا شب
چره، نگاه کنید به:
بو
قیز کیمین قیزی‌دیر؟ بو قیز تورک‌ون قیزی‌دیر
No comments:
Post a Comment