ایشیدمیشیز که شهر اولوب میله‌گیرد، منظومه‌ی تورکی در آداب و رسوم میلاجرد کوموزان (کمیجان)، استان مرکزی - تورک‌ایلی

ایشیدمیشیز که شهر اولوب میله‌گیرد

 

سراینده: حاج نورعلی غریبی

 

منظومه‌ی تورکی در مراسمات و آداب و رسوم میلاجرد

شهرستان کوموزان (کمیجان)، استان مرکزی- تورک‌ایلی

 

İŞİDMİSİZ Kİ ŞEHR OLUB MİLEGİRD

HAC NURELİ QERÎBÎ

 

TÜRKİLİ’NİN MİLEGİRD ŞEHERİ (KOMUZAN, MERKEZİ OSTAN) GELENEK VE TÖRELERİ HAQQINDA TÜRKCE QOŞAK

تقدیم: رضا اتابکی

لغت‌نامه: رضا اتابکی، حاج نورعلی غریبی، یوسف عبدالحسینی

ویرایش و تصحیح‌: علی غریبی، مئهران باهارلی

http://milajerdcity.blogfa.com/post-22.aspx

[تقدیم: رضا اتابکی]

مقدمه‌‌ی شعر میلَگیرد (میله‌گیرد)، سروده‌ی شاعر توان‌مند جناب آقای جانباز «حاج نورعلی غریبی» می‌باشد که به مراسمات و آداب و رسوم قدیم میلاجرد پرداخته است. خواندن این اشعار به زبان شیرین تورکی شاید کمی سخت باشد. اما لذتی دارد که خواننده را ترغیب می‌کند که تا آخرین بیت شعر را با شوق و ذوق بخواند. بی‌شک بزرگ‌ترها با خواندن این اشعار خاطراتشان زنده خواهد شد و بی‌اختیار شروع به تعریف کردن از قدما و گذشته می‌نمایند. در آخر اشعار با کومک قدیمی‌ها و خود آقای غریبی توضیحات مختصری در باره‌ی بعضی واژها و لغات آورده‌ام که احیاناً اگر کسی با این اصطلاحات آشنا نبود با خواندن آن‌ها اشعار را بهتر درک کند. اگر معنی کلمه‌ای یا مصرعی را متوجه نشدید، در قسمت نظرات بیان کنید. حتماً توضیح داده خواهد شد. از شما عزیزان درخواست می‌نمایم  که از این صفحه پرینت گرفته و در اختیار کسانی که به اینترنت دسترسی ندارند قرار دهید.    

مقدمه‌‌ی شعر میلَگیرد (میله‌گیرد)

سراینده: حاج نورعلی غریبی

ایشیدمیشیز که شهر اولوب «میله‌گیرد»                  

نعمت و ثروت‌ده‌ن دولوب «میله‌گیرد»

ایشیدمیشیز «میله‌گیرد» بخش اولوب‌دور                

امکانات و اداره‌ده‌ن دولوب‌دور

گئچه‌ن گونئ یاد ائیله‌مه‌ک یاخچی‌دور                   

غمگین‌له‌ری شاد ائیله‌مه‌ک یاخچی‌دور ‌

یاده سالاک قدیم‌کئ زحمت‌له‌رئ                         

تا دوشونه‌ک بوگون‌کئ نعمت‌‌له‌رئ

یادیزدادور آرخ آتماگا گئده‌ردیز                        

اه‌ششه‌گ‌ینه‌ن بیر بیر که‌ندده‌ن چیخه‌ردیز

آرخی آتوب «دیزآباد»ا چاتاردیز   

منزل توتوب «دیزآباد»دا یاتاردیز

آرخیز، بندیز نئچه‌ گون طول چه‌که‌ردی               

نئچه‌ بادمان هر کس بوقدا ا‌ه‌که‌ردی

سیزین هه‌له «بند»ه‌ گئدمه‌ک یادیزدا                        

منزل‌له‌رده دئییب گولمه‌ک یادیزدا

«ده‌نو» و «گوشیروان»دا قالماگیز                       

پول ییقمه‌گ و قند و چایی آلماگیز

بیر مَقْسَم‌ْچئ، بیر پاکاریز واریدئ                     

وسیله‌.یِ خبر وئرمه‌ک جاریدئ

یادیزدادور سیزین «نایب چارتاقئ»                     

او قدیم‌نه‌ن قالان «سپهدار باغئ»

یادیزدادور «ایده‌له‌نی بولاغئ»                           

دئیئم اه‌که‌ن‌نه‌ر و «چاناخ‌لئ داغئ»

قدیم‌کئ‌له‌ر بوررا گئدمه‌ک یادیزدا                      

اوز بوقداییز ووروب توکمه‌ک یادیزدا

اوجارلاریزی کول‌لاردیز یادیزدا                          

اوز خرمنیز اوقول‌لاردیز یادیزدا

قدیم‌کئ‌له‌ر قه‌یدچئ‌له‌ر یادیزدا                          

سیقیرله‌ریز، نه‌خیرچئ‌له‌ر یادیزدا

یادیزدادور شیرین بیان ده‌ره‌ردیز                      

حه‌یه‌ت‌له‌رده تمام پئهین سه‌ره‌ردیز

یادیزدادور قووورمالار کوزه‌سئ                          

کورپه گه‌له‌نده قوزی‌لارین سسئ

یادیزدادور، واراداش‌لار واراسی                      

قویون‌لارین شَکَری‌سئ، قاراسی

یادیزدادور چشمه سویئ گه‌تیرمه‌ک                    

دورد کوزه و اه‌ششه‌ک خورجون گه‌تیرمه‌ک

قیش گونئ و تنورلارین قاره‌سی                     

کورسی‌له‌ر و یورقا.ن.لارین پاره‌سی

قارا اووله‌ر پالچوقوینان آقاردماک                       

کوچه‌له‌رده پالچوق ایچی‌نده باتماک  

یادیزدادور بیر دشت‌بان واریدئ                     

اوت ده‌ره‌ن‌له‌ر اه‌لئ‌نده‌ن بیزاریدئ

یادیزدادور امنیه‌له‌رئ وورماک                            

شاه زمانئ دولت اوزوننه‌ دورماک

یادیزدادور سیزین به‌یرام گئجه‌سی                      

جوان‌لارو «امام‌زاده کوچه‌سی»

به‌یرامیدئ، سیل اووله‌ریزی ییخدئ                          

یاری گئجه خلقین هه‌واری چیخدئ

یادیزدادور سیزین به‌یرام فتیرئ                        

منقل‌له‌ر اوسونه قوری کیتیرئ

یادیزدادور شال پاجادان ساللاماک                     

او شال‌لارا بیر بئش قیران باق‌لاماک

به‌یرام گونئ دسته دسته قوناخ‌لار                     

کیشئ‌له‌ر و آروادلار و اوشاخ‌لار

مبارک اولسون به‌یرامیز دییه‌ن‌له‌ر                          

سفره باشوندا اوتوروب یییه‌ن‌له‌ر

بیر قیرمیزئ نومورتانئ آلان‌لار                           

چیخیب ‌گه‌نه آیرئ قاپون چالان‌لار

سیزده بدر گونی باغ‌لار یادیزدا                      

یونجالوغ‌لار، چول‌ل‌ه‌ر، داغ‌لار یادیزدا

یئلمیگ‌ینه‌ن یونجا تورشی یییه‌ن‌ده                           

‌گه‌لیی نومورتا اوینییاک دییه‌ن‌ده

اوت اوسونه بیر نومورتا قویان‌دا                         

هر کس اوزئ بیر نومورتا سویان‌دا

بیر نفر که محکم نومورتا گه‌تدئ                       

نئچه نفر نومورتاسونی اوتدئ

یادیزدادور سیزین چئلله گئجه‌سئ                        

هر فامیلی جوانی و قوجاسئ

قوجا کیشئ تاپوپ بیر زاد دییه‌ردی                      

اوشاخ‌لار دا غیلله (؟) تورشون یییه‌ردی

یادیزدادور سیزین قربان گئجه‌سئ                     

قیزله‌ریزئ، مونجوق سالان کوزه‌سئ

قربان‌لوقا قربان قوچی دییه‌ردیک                       

اولدوره‌ردیک، داغوداردیک، یییه‌ردیک

خوش‌یدولار قربان توتان جوان‌لار                    

پای آلماگا، قاپولاری چالان‌لار

سیقیرله‌ریز اوقولییان کیم‌یدئ                             

اوجارلاریزئ اوت‌لییان کیم‌یدئ

«قالاته‌په» نه ز‌مان‌دان قالوب‌دور                            

او قالانی هانسی کیشئ سالوب‌دور

کیم سالوب‌دور او ته‌په‌ده قالانی                       

کیم قازوب‌دور او خندق [و] چالانی

بالاخره او ته‌په‌نی کیم ییخیب                              

ایندی‌یه جه‌ک اوردان نه‌مه‌له‌ر چیخیب

سیزین هه‌له ‌که‌تیل‌چی‌له‌ر یادیزدا                          

چیل کانالار، اه‌کینچی‌له‌ر یادیزدا

کالش (؟) و جیرای (؟) قابئ یادیزدا                             

زیر سار (؟) ته‌نه‌ف اوراق قابئ یادیزدا

یادیزدادور سیزین تولوغ چاخ‌لاماک                

ساری یاقئ دولاوچادا ساخلاماک

نهاردا ائیران چوره‌کی یییه‌ن‌له‌ر                               

ایش وقتئ‌نده کوراوغلودان دیییه‌ن‌له‌ر

یادیزدادور او زحمت‌کش آروادلار                  

ا‌ه‌ل‌ل‌ه‌ری‌نه، دوببان‌لاری‌نا چات‌لار

کلله‌سئ‌نه هر کس بیر تشت آلوردی                      

بیر اوشاقون دا یانونا سالوردی

پالتار یوماگا «توت‌لی»یه گئده‌ردئ                         

پالتارلارون یوووب سویا چه‌که‌ردی

توی‌لار گونونده خوش‌لوک‌لار یادیزدا                  

ساز و دوگول، چوگول‌چی‌‌لار یادیزدا

یادیزدادور سیزین ‌گه‌لین گه‌تیرمه‌ک                    

آت اوسونده گه‌لین گوزگئ گوتورمه‌ک

آت‌دان اه‌نه‌نه‌ده آق چادرالی گه‌لین                            

قوربان‌لوق و اوزه.ر‌.لئگ‌ین، منقل‌ین

گه‌لین گه‌له‌نده ‌به‌گ داما چیخه‌ردی                        

بیر آلمانئ ا‌ه‌ل ایچی‌نده سیخه‌ردی

یاق و شیره، بارماغ‌ینان داداردئ                    

بیر آلمانئ دیش‌لیییب و آتاردئ

یادیزدادور گه‌لین باشون اه‌گه‌ردئ                      

آلما و نار خلق باشونا ده‌گه‌ردئ

به‌گ بیر کاسه کشمش و پول قاتاردئ               

گه‌لین گه‌لیب آستانه‌یه چاتاردئ

به‌گ گه‌لینه‌ کشمش و پول آتاردئ                     

بعض اوشاخ دا ایکی قیران تاپاردئ

یادیزدادور جوت سورمه‌ک‌ده‌ن گه‌له‌ن‌له‌ر                     

«بویوک کورپی» دیبی‌نده سو بوله‌ن‌له‌ر

یادیزدادور «که‌شکه‌له»‌ و «شور باغ‌لار»                    

کوچه‌له‌ری‌نده اوت ده‌ره‌ن اوشاخ‌لار

یادیزدادور سیزین اوزوم ده‌ره‌ن‌له‌ر                     

اوزوم‌له‌ری باغ کوزونده سه‌ره‌ن‌له‌ر

خرمن‌جه‌ده بش اوز (؟) خرمن اولوردی                  

ارباب حقّین خرمن‌جه‌ده بوله‌ردی

چوبان‌لار و حمام‌چی‌لار گه‌له‌ردئ                       

هر کس اوزئ اوز حقّین.ئ بیله‌ردئ

طلب‌کارلار طلب‌له‌رین آلوردئ                       

خرمن صاحابونا نه‌مه قالوردئ

پاییز گونئ بوُوْوُس‌لئ قوز ساتان‌دا                     

مشتری‌له‌ر بیر بیر دالئ چاتان‌دا

قوز وئریب و آرپا کشمش آلوردئ                        

بیر اووده‌ ده‌ او گئجه‌نئ قالوردئ

یادیزدادور کوزه ساتان گه‌له‌ردئ                       

هوی کوزه، هوی اوخور او سه‌س‌له‌نه‌ردئ

نئچه وقت‌ده‌ن چینی بندزه‌ن گه‌له‌ردئ                         

چینی‌له‌ره بس (؟) ووروردئ، د‌ه‌له‌ردئ

یادیزدادور کورپه‌له‌رئ چه‌که‌ن‌ده                              

حیوان‌لارین زخمی‌نه دوز توکه‌ن‌ده

یادیزدادور سیزین قدیم حمام‌لار                     

حمام‌چولار، او زحمت‌کش آدام‌لار

بوته گه‌تیرمه‌ک و حمام یانورماک                    

حمام سویون.ئ دولچاینان چاتدورماک

سیزین او ایسئ خزنه‌له‌ر یادیزدا                      

خزنه دیبی‌نده پلّه‌له‌ر یادیزدا

او غیر‌ت‌لئ مسلمان‌لار یادیزدا                          

حلال چوره‌ک چاقاردان‌لار یادیزدا

اوروج‌لوغ‌دا بوقدا د‌ه‌رمه‌ک یادیزدا                  

خرمن‌جه‌ده زکات وئرمه‌ک یادیزدا 

یادیزدادور «نهرپشته» بکارئ (؟)                        

قطار کیمین گه‌لیردئ بوقدا سارئ

‌گه‌لیی گه‌نه بیر بیر اه‌لین یاپوشاک                      

اه‌رگئ اوتوراک امّا دوز دانوشاک 

یادیزدادور سیزین آتتولما گئشمه‌ک                    

که‌شکه‌ده‌ن قووزانوب اویان‌دا دوشمه‌ک

جوان‌لار که قالا قالا اویناردئ                         

بیر نفر ده او قالانئ کولاردئ (؟)

یادیزدادور جوفته‌له‌رئ قوران‌لار                       

سه‌ققه‌یینه‌ن آشوق‌لارئ ووران‌لار

اوشاخ‌لار که آشوق‌لارئ ووروردئ                      

کیشئ‌له‌ر ده گون آلونا دوروردئ      

هر کس دالونا کوله‌جه سالوردئ                    

بیجه تسبیح ده اه‌لی‌نه آلوردئ

یادیزدادور قدیم اووله‌ر صفاسئ                       

کیشئ‌له‌رین غیرتی و وفاسئ

یادیزدادور او مهربان آروادلار                    

زحمت‌کش و خمیر یاپان آروادلار  

او وقتی که آرواد قالی توخوردئ                     

اوشاقونا لای‌لای، لای‌لای اوخوردئ

جو آشی و سوت ته‌رخه‌نه یییه‌ن‌له‌ر                         

اوشاخ‌لارا شیرین متل دییه‌ن‌له‌ر

یادیزدادور سیزین شیره بیشیرمه‌ک                  

چیمیرله‌نیب اوزوم ایچی‌نه گیرمه‌ک

شیره بیشیرمه‌ک و اه‌جه‌ل گه‌تیرمه‌ک                     

«چلاویستن» دولئ قازان گوتورمه‌ک

دییه‌ک بولارئ اوشاخ‌لار بیلسین‌له‌ر                   

قوجالار دا ایشیدسین‌له‌ر گولسون‌له‌ر

ارباب ز‌مانئ سخت‌لیک‌له‌ر یادیزدا                   

گوج دیمه‌گ و بدبخت‌لیک‌له‌ر یادیزدا

یادیزدادور بوقدا د‌جین موهرله‌مه‌ک                    

او دج‌له‌رئ نئچه گئجه گوزله‌مه‌ک    

یادیزدادور سیزین هه‌له پیس ایل‌له‌ر                      

داوار و مال آج قالماک، قورئ چول‌له‌ر

بادمانئ بئش تومه‌ن یاددا قالوب‌دور                       

خلق جانونا او ایل قورخئ سالوب‌دور

بارا بوقدا ا‌ه‌کمه‌ک سیزین یادیزدا                     

یونجا ریشه سوکمه‌ک سیزین یادیزدا 

یادیزدادور تازه یونجا گه‌تیرمه‌ک                      

چوخ سووئنمه‌ک، اوماج آشئ بیشیرمه‌ک

مورچالوق و گوبه‌له‌گه‌ گئده‌ن‌له‌ر                           

قازیاقی و جیب یونجاسئ د‌ه‌ره‌ن‌له‌ر

عطّارلارا بیجه نومورتا وئرمه‌ک                     

سه‌قئزینه‌ن آقاج نوقول گه‌تورمه‌ک    

شلته گیره‌ن قوج آروادلار یادیزدا                    

یونگ اه‌گیره‌ن قوج آروادلار یادیزدا                    

یادیزدادور سیزین توتون کیسه‌سئ                  

چبیق چه‌که‌ن‌له‌رین توتولموش سسئ

قوجا کیشئ‌له‌ر کوچه‌ده دوران‌دا                      

چبیق‌له‌رین اوت‌لییوب موک وووران‌دا

«آرا چه‌مه‌ن»، «محمود آرخئ» یادیزدا                     

«بویوک آرخ» و «حمام آرخئ» یادیزدا

یادیزدادور سیزین سیقیر گودارئ                    

سو ایچه‌ردئ اوردا سورئ داوارئ

«باغ‌لارین کوچه‌سی» یولئ یادیزدا                       

اییده آقاج‌لاری، گولئ یادیزدا    

آرخ‌لاری‌ندا تازه یارپوز اولوردئ                     

یارپوز این‌سئ کوچه‌له‌ره دولوردئ

یادیزدادور «شور ده‌ره»‌نی شورلارئ                     

قوجاباشئ ده‌ره‌ن‌له‌رین تورلارئ

وه‌ره‌ک قوجاقی و یاناق‌لار سارئ                 

«چای چول»ونده سیچان قولاقی سارئ

یای گونونین ایسی‌سی و «داغ چولئ»                    

«قورئ چای» دیبی و «سولوک‌لی یولئ»

بیر اه‌ششه‌ک‌لی عطّار یول‌دان گئچیدئ                     

آسمان‌دا بیجه لش‌خور اوچیدئ

سنگ‌داق اوچون چوبان داوار ساقیدئ                

قویون‌نارین سوتئ تمام یاغیدئ

گون آلون‌دا دئیئم ده‌ره‌ن اوخیدئ                            

زحمت چه‌که‌ن‌له‌رین غمئ یوخ‌یدئ

بهار گونئ چول‌ده یاقوش یاقان‌دا                     

اوشاخ‌لار دا آسمانا باخان‌دا

بیر یانی گون بیر یان بولوت اولوردئ                   

چالالاردا یاقوش سویئ دولوردئ

آسمانا رنگین کمان گه‌له‌نده                            

اوشاخ‌لار دا اونا باخوب گوله‌نده

دئییردی‌له‌ر: «قررئ جئجیم چه‌کیب‌دئ»                          

خوش حالونا هر کس دئیئم اه‌کیب‌دئ

بهار گونی و باغ‌لارین کوچه‌سی                 

ائسبار ووران‌لارین گه‌له‌ردئ سسئ

بعض آدام‌لار اوخوردی و ایش‌له‌ردئ                   

بعضی حرص‌ده‌ن داداقونئ دیش‌له‌ردئ

بابا بوک که آقاش‌لاردا اوخیدئ                         

هر کس بئلین محکم یئره سوخیدئ

«گله‌مرد»له‌ر توربا اوتونا گئده‌ن‌ده                      

بیر توربا اوت ده‌ریب که‌نده گه‌له‌نده

بیر اوراق‌چا یا گورزینگئ اولوردئ                   

ا‌ه‌لئ تمام تیکان‌لاردان دولوردئ

هر ایل یای‌دا که‌نده «غربت» گه‌له‌ردئ                       

قبرستان‌لار گوشاسوندا قالوردئ

آروادلارئ که‌م و قه‌لبیر ساتاردئ                      

کیشئ‌له‌رئ چادورلاردا یاتاردئ

نئچه مکتب، بیر مدرسه واریدئ                         

قیزله‌ر اوچون درس اوخوماک عاریدئ

مدرسه‌ده میز و کلاس واریدئ                        

مکتب‌له‌رده کهنه پالاس واریدئ

‌مکتب‌له‌رده‌ن قرآن سسئ گه‌له‌‌ردئ                           

مکتبی‌له‌ر تئز باسواد اولوردئ

اوخویان‌دا اوشاخ «وَیلٌ لِکولِ»                               

دئییردی‌له‌ر: «قارا توووق، کوکول‌لئ»

نه‌خیرچئ‌له‌ر ده‌گه‌نه‌گی یادیزدا                             

چوبان‌لارین که‌په‌نه‌گئ یادیزدا

چرخئ دول‌لار (؟) و قوییه‌لار (؟) یادیزدا                      

‌بدمزه و خرره سولار یادیزدا  

«هه‌مه‌دان»دان نفت گتئرمه‌ک یادیزدا                        

موشئ چراغین گوتورمه‌ک یادیزدا

بزّازلارین بئز ساتماگئ یادیزدا                       

حلّاج‌لارین په‌م آتماگئ یادیزدا

کوله‌ بیل و اه‌جه‌ل ده‌رمه‌ک یادیزدا                      

کوله‌جه‌نئ ته‌رسه گیرمه‌ک یادیزدا

پاییز گونی و باغ‌لارین یایماگئ                         

اوشاخ‌لارین تئز تئز داوار سایماگئ

اوشاخ‌لار که قوچ داوایا سالوردئ                   

هر کس اوزئ اوز یئری‌نده قالوردئ

هر قوچ اوزه بیر طر‌ف‌ده دوروردئ                  

میدان چه‌کیب بیر بیری‌نئ ووروردئ

«باغ‌لار کوچه‌سی»نده ایده چوخ‌یدئ                    

ایده ده‌ره‌ن، ایده یییه‌ن یوخ‌یدئ

گئجه سویئ، آخر پاییز یادیزدا                         

دسته چراغ و توربایوز یادیزدا

بوز گئجه‌ده بوز سو ایچی‌نه‌ گیرمه‌ک                    

ناچارلوک‌دان ایت حمامئ قه‌ییرمه‌ک

یادیزدادور قیش گونئ قار یاقیدئ                      

کورسی‌له‌رین تنورله‌ری داغیدئ

بیر نفر ده داموننا قار کوریدئ                         

قونشوسی‌نین دا ایت‌له‌رئ هوریدئ

بیر نفر ده خلقین یولون آچیدئ                         

بالا اوشاخ‌لار قار ایچی‌نده قاچیدئ

اوشاخ‌لار که یخیلیدئ، دوریدئ                          

بیر بیری‌نه قار توپاسئ ووریدئ

قار ‌گه‌له‌ردئ، دام و داشئ آلوردئ                         

نه و‌قته جه‌ک یول‌لار باغ‌لئ قالوردئ

اوج‌لئ بیل و پاشنه‌‌گرله‌ر یادیزدا                      

دوره‌گر و چیلینگرله‌ر یادیزدا

چیلینگر که خلق‌ده‌ن کونه‌ل (؟) آلوردئ                      

اوراق‌چا و اه‌رسین و سیخ چالوردئ

یادیزدادور چاققالایا گئده‌ن‌له‌ر                             

آقاج‌لارین اه‌زگه‌سین سینیره‌ن‌له‌ر

اوشاخ‌لار که قوش نانایا باخاردئ                     

هر د‌ه‌لیگه اوشاخ ا‌ه‌لین سوخاردئ

یادیزدادور زنبور نانا قوردلاماک                    

زنبورلارین ناناسونئ اوت‌لاماک

زنبورلار که اوشاخ‌لارئ سانجاردئ                  

اوشاخ‌لار دا جیقیریردئ، قاچاردئ

تئزده‌ن‌یدئ قصّاب داوار اولدوردئ                       

سویدئ اه‌تین، خورد ائله‌دئ، بولدوردئ

تیکه تیکه قصّاب اه‌تئ ساتیدئ                           

لیمیللادوب (؟) تارازویا آتیدئ

گه‌لیب گئده‌ن «تیغین برّان» دیییدئ                        

پیشیک‌له‌ر ده آشغال‌لارئ ییدئ

یادیزدادور لامپالار و گردسوزلار                   

سه‌قسی دوزدان‌لارینان لطّه (؟) دوزلار

ده‌میرده‌ن چومچه و سه‌قسی چاناق‌لار                    

اوجا اووله‌ر اووینگ آسان اوتاق‌لار

ساجاق‌لار و قازان‌چالار یادیزدا                       

جووال‌لارینان تای‌چالار یادیزدا

نئچه توووق، بیجه خروس ساخلاردوک               

حه‌یه‌ت گوشه‌سی‌نه اینه‌ک باق‌لاردوک

حه‌یه‌ت‌له‌رده داوالوق‌لار (؟) یادیزدا                          

اودون‌نوق‌لار، سامان‌لوق‌لار یادیزدا

یادیزدادور کندولارین بوقداسئ                      

یادیزدادور لباس‌لارین بوقچاسئ

یادیزدادور گه‌لین‌له‌رین یخ‌دانئ                            

یادیزدادور چوره‌ک‌له‌رین نان‌دانئ

کوچه‌له‌رده چال اوجالار یادیزدا                      

سه‌کوله‌رده او قوجالار یادیزدا

اوغلان‌لارین فیرفیره‌سئ یادیزدا                        

لایون‌لارئ، قرقره‌سئ یادیزدا

آخشام سورئ داوارلارئ گه‌لیردئ                        

کوچه‌له‌ره توز و تورپاخ دولوردئ

اوشاخ‌لار دا بیر بیر دالئ قاچاردئ                     

حه‌یه‌ت‌له‌رین دروازاسون آچاردئ

چوبان گلیب، اوو قاپوسون چالاردئ                   

اووین صاحابوندان خبر آلاردئ

بو حه‌یه‌ته غریب داوار گلمیییب                      

بیججه قویون غریب گئدیب بیلمیییب

بیججه دانا قارا قویون ایتیب‌دئ                           

هیچ بیلمه‌ریک هاننه حه‌یه‌ته گئدیب‌دئ

بیر یورولموش کیشئ سامان چه‌کیدئ                    

خرمن‌نه‌ن سامانئ اووه توکیدئ

بیججه آرواد بیرده‌ن حه‌یه‌ت‌ده‌ن چیخدئ                 

اه‌ششه‌گ هورکدئ، سامان تورونئ ییخدئ

حیوان اه‌ششه‌گی، او کیشئ دوگیدئ                     

آرواد صاحابین د‌ه‌ده‌سین سوگیدئ

ساق اولسون‌لار او زحمت‌کش رَعْیَتْ‌له‌ر!                

آباد اولسون بویوک، بویوک حه‌یه‌ت‌له‌ر !

«سارئ داغ»دان «قارا چای»ا چول‌له‌ریز                   

روزی کیلیدئ‌دی سیزین بئل‌له‌ریز

حلال چوره‌ک یییه‌ن جانیز ساق اولسون!              

هر ایکئ دونیادا اوزیز آق اولسون!

 

[سؤزلوک و آچیق‌لامالار: رضا اتابکی، حاج نورعلی غریبی، یوسف عبدالحسینی، مئهران باهارلی]

آتتولما گئشمه‌ک: یکی از بازی‌های محلی میلاجرد بوده که یک نفر خم می‌شده و بقیه از روی آن می‌پریدند.

آرا چه‌مه‌ن و محمود آرخئ: منطقه‌ای نزدیکی حسین‌آباد شکرایی

آرخ آتماک: یک انشعابی از رودخانه‌ی بزرگ «قره چای» مخصوص میلاجرد هست که تقریباً از نزدیکی‌های «خنداب» از رودخانه جدا شده و به سمت «میلاجرد» می‌آید. در زمان قدیم که از بیل مکانیکی و ابزارهای پیشرفته‌ی امروزی خبری نبوده، مردم جمع می‌شدند و به سمت بند محل جدا شدن انشعاب میلاجرد می‌رفتند و از آنجا شروع به لاروبی رودخانه با بیل می‌کردند. هر کسی یک قسمتی را در دست می‌گرفت و شروع به لاروبی می‌کرد. چون این کار، کاری سخت و زمانبر بوده و چندین روز طول می‌کشیده؛ مردم روستاهای اطراف به خصوص «دیزآباد»، موقع شب، هر کسی به اندازه‌ی ظرفیت منزل خود، مردم میلاجرد را به خانه‌هایشان دعوت می‌کردند و از آن‌ها پذیرایی می‌کردند. که هنوز هم قدیمی‌ها مهمان‌نوازی مردم دیزآباد و روستاهای اطراف نهر میلاجرد را مثال می‌زنند.

ارباب حقئ: مردم تا برداشت محصول گندم از مغازه‌ها نسیه می‌بردند و چوپان‌ها و حمام‌دارها هم موقع برداشت سهمشان را از کشاورز می‌گرفتند. در این بین ارباب هم حق خودش را بر می‌داشت‌. موقعی که گندم از کاه جدا می‌شد، آدم‌های ارباب به آن مُهر می‌زدند تا ارباب خودش بیاید و سهمش را بردارد. و قبل از آن کسی اجازه‌ی بردن گندم به خانه را نداشت.

اه‌رسین: سیخ نان‌پزی، وسیله‌ای از جنس مس در اندازه‌های مختلف که برای بیرون آوردن نان از تنور و به هم زدن آتش تنور استفاده می‌شد، سیخ کوتاه سر کج و ته پهن، وسیله‌ای برای درآوردن نان از تنور

اه‌زگه: شاخه‌ی نازک

اوت: کلیه‌ی علوفه و گل و گیاه وحشی   

اوجار: وسیله‌ای برای شخم زدن، دارای دسته‌ی بلند و خیش آهنی که با یوغ به دو گاو بسته می‌شد و با هدایت یک نفر به کار گرفته می‌شد. و به خاطر اینکه سنگین بوده و نمی‌شده هر شب آن را به روستا برد آن را در محلی خاک می‌کردند؛ خیش؛ وسیله‌ای که در مرحله‌ی بذرافشانی استفاده می‌شود؛ تنه‌ی درختی که گاو آهن را به آن می‌بستند برای شخم زدن زمین

اوج‌لئ بیل: بیلی که به سبب تیغه‌ی بلندی که داشت در زیر و رو کردن خاک باغ و بیل زدن زمین‌های سفت مورد استفاده قرار می‌گرفت. که در قسمت انتهای دسته‌ی آن یک چوب نصب می‌شد به نام «ائسبارا» که محل فشار آوردن به بیل برای بیشتر فرو رفتن در خاک بود.

اوراخ: یونجاچین، داس معمولی و دسته کوتاه برای دروی غلات 

اوقوللاردیز: اوغورلاردینیز، می‌دزدیدید

اوقولییان: اوغورلایان، آن که می‌دزدد

اووونگ-اووینگ: آونگ، آوند. ساقه‌ی بلندی از درخت انگور (مو) برای خشکاندن انگور؛ انگورهایی که در خانه‌ها به نخ کشیده می‌شوند و از سقف آویزان می‌کنند تا به کشمش تبدیل شوند؛ چوب‌هایی به طول ٢٠ سانتی‌متر که موقع ساخت خانه‌ها در دیوار قسمت آخر نرسیده به سقف و دور تا دور اوتاق کار می‌گذاشتند و موقع چیدن انگور و درست کردن سیه خشک، انگورها را روی آن قرار می‌دادند تا خشک شود. البته سیم‌هایی یا طنابی هم برای خشک کردن انگور از سقف از این طرف اتاق به آن طرف اتاق می‌کشیدند، تا کشمش سبز و آفتاب ندیده یا همان سیه خشک به دست آید.

ایت حمامئ: در فصل زمستان که مردم برای آبیاری باغ‌هایشان مجبور بودند داخل آب سرد بروند برای گرم شدن یک چاله می‌کندند و داخل آن چاله یک چاله‌ی کوچک‌تر می‌کندند و در آن آتش روشن می‌کردند و دور آن می‌نشستند.

ایده‌له‌نی بولاغئ: چشمه‌ای که طرف «زرد کوه» قرار دارد و هنوز هم در فصل بهار آب دارد.

ائسبار وورماک: در بهار باغ‌ها را با بیل شخم می‌زدند که هم خاکش نرم بشود و هم علف‌های هرزی که روییده‌اند از بین برود. به بیل مخصوص ائسبار، «اوج‌لئ بئل» می‌گفتند.

ائسبارا: قطعه‌ی چوبی نسبتاً کوتاه و پهن که در ناحیه‌ی گلوی بیل کار می‌گذارند تا کشاورز با پاگذاشتن روی آن نیروی بیشتری به بیل وارد کند

ائیران: دوغ  

بابا بوک: پوپک، هدهد

بادمان-باتمان: من، واحد وزن معادل یک من، سه کیلو

بادمانئ بئش تومه‌ن: زمان قحطی و خشک‌سالی که گندم ارزش بالایی پیدا کرده بود، به صورتی که یک من آن را به پنج تومان می‌فروختند، به گفته‌ی قدیمی‌ها عده‌ی زیادی از مردم و حیوانات در آن سال از گرسنه‌گی مردند.

بارا بوقدا: گندم بهاره، گندمی که به جای پاییز در فصل بهار کاشته می‌شد.

باش اه‌گمه‌گ: در عروسی‌ها و موقع آوردن عروس، داماد و ساقدوش‌هایش به پشت بام می‌رفتند و موقعی که عروس داخل حیاط می‌شد باید روبروی داماد می‌ایستاد و سرش را به نشانه‌ی اطاعت از شوهر خم می‌کرد. و تا زمانی که سرش را خم نمی‌کرد، داماد سیبی که نشانه‌ی مجردی و اتمام مجردی بوده را پرت نمی‌کرد. بعضی‌ها سیب را پرت می‌کردند و بعضی‌ها نگه می‌داشتند و بعد سیب‌ها و میوه‌های دیگری مانند انار دیگری را طرف مهمان‌ها پرت می‌کردند. و برای بچه‌ها هم پول خرد پرت می‌کرد، که چه غوغایی می‌شد. یک قسمتی از این مراسم هنوز هم اجرا می‌شود.

باغ کوللاماک: در فصل پاییز برای جلوگیری از سرمازده‌گی در زمستان درخت مو را زیر خاک می‌کردند   

بنده‌ گئدمه‌ک‌: «بند» همان محل انشعاب رودخانه‌ی میلاجرد و چند انشعاب برای روستاهای دیگر از «قره چای» را می‌گفتند که در نزدیکی روستای «گوشیروان» قرار دارد. الان هم یک سد خاکی در آنجا زده‌اند.

بورر: مراسمی بوده در فصل برداشت گندم (در یک بخش جداگانه شرح داده خواهد شد)

بوررا گئدمه‌ک: آخرین روز گندم‌چینی که باید تا آن روز همه گندم‌هایشان را می‌چیدند. و می‌گفتند اگر گندم کسی بماند نحس است. و اگر می‌ماند مردم می‌‌ریختند و آن از بین می‌بردند

بوووس‌لئ قوز ساتان‌دا: موقع پاییز از روستای «وفس» [بوُوْوُس] افرادی برای فروش گردو می‌آمدند که گردو را با کشمش و جو عوض می‌کردند. و چون مسیر برگشت طولانی بود آن شب را نزدیک خانواده‌ای می‌ماندند.

بویوک آرخ: انشعابی از رودخانه‌ی «قره چای» که به باغ‌های میلاجرد می‌آمده

پاشنه‌گر -پاشنگر- پاشناگر: وسیله‌ای برای مرزبندی یا درست کردن «کرت» که دو نفری استفاده می‌شد. وسیله‌ای است شبیه بیل با دسته‌ی چوبی و تیغه‌ی بسیار پهن فلزی که دو طناب به آن وصل شده است. دو نفر هم‌زمان از آن استفاده می‌کنند تا زمین را کرت‌بندی یا مرزبندی کنند، وسیله‌ای برای درست کردن (کئرد، مرز) در مزارع، شبیه بیل

پاکار: شخصی بوده مانند پادو که خبررسان روستا بوده. مواقعی که ماموران به روستا می‌آمدند یا از همان لاروبی رودخانه خبر می‌آورده.

پالاس: پلاس، فرش، زیرانداز

پالچوغ: گِل

په‌م: پم پم= آواز کمان حلاج آنگاه که پنبه زند (م.ب.)

ته‌په: تپّه، قسمت بالای سر، ملاج

ته‌رخه‌نه‌: ترخنه، ترخینه، گندم پوست کنده‌ی بلغور شده

ته‌نه‌ف: طناب نسبتاً کلفتی که معمولاً از موی بز بافته می‌شود و حدود ١٥ متر طول دارد. سر این طناب به یک چوب تراشیده شده و سر کجی به نام «چمره» متصل است. بافه‌های درو شده محصول با این طناب‌ها بسته‌بندی شده و به خرم‌نگاه حمل می‌شود.  

توت‌لی: محلی در داخل باغ‌ها که محل تقسیم آب بوده و زن‌ها برای شستن لباس به آنجا می‌رفتند.

تولوق‌: مشک کره‌گیری که از پوست گوساله یا گاو تهیه می‌شود.

توووخ: مرغ    

تیغین برّان: صبح زود که قصاب‌ها گوسفند می‌کشتند مردمی که از آنجا رد می‌شدند به جای احوال‌پرسی و صبح بخیر گفتن می‌گفتند «تیغین برّان» [تیغت بران]. و قصاب هم در جوابش می‌گفت «دشمن علی فنا».

جوال –جووال: چیزی شبیه گونی که از نخ پنبه‌ای و گاهی از پشم بافته می‌شود و برای جابه‌جا کردن غلات به کار می‌رود

جوفته‌: یک بازی سنتی دیگر که طرف‌داران زیادی داشته قاپ‌بازی بوده است (بازی دیگری است که با استفاده از همان قاپ‌ها انجام می‌گیرد که بسیار برای تطابق چشم و حرکت دست‌ها مفید است). «قاپ» استخوان کوچکی است شبیه مکعب مستطیل که در ناحیه‌ی زانوی پای گوسفندان قراردارد که در زبان محلی به آن «آشّوق» می‌گویند. قاپ، دارای چهار سطح است به نام‌های «جیک»، «بوک»، «آلچی» و «توخان». این بازی به صورت‌های مختلف اجرا می‌شده، مثل «یازالان» – «جوفته» – «سووت» – «دوننه‌رمه». که نحوه‌ی بازی جوفته این طور بوده که یک دایره‌ی بزرگ می‌کشیدند و قاپ‌ها را وسط دایره به صورت دو تا روی هم می‌چیدند و از فاصله‌ی ٢ متری یا بیشتر دایره می‌ایستادند که به آن «مَره» می‌گفتند و یک قاپ بزرگ‌تر -که به آن «سَققه» می‌گفتند و از زانوی گاو به دست می‌آمده -را به طرف مرکز دایره با روش خاصی پرت می‌کردند و به قاپ‌های چیده شده اصابت می‌کرد. هر چند تا قاپ که به بیرون از دایره می‌رفت را برمی‌داشتند، که معمولاً یک بچه مسئولیت جمع کردن قاپ‌ها را برای شخص بازی‌کن داشت. و اگر قاپی به بیرون می‌رفت آن را می‌برد و جایزه‌اش پرتاب دوباره بود. منتها این سری از هر جایی که سققه ایستاده بود پرتاب می‌کردند و اگر قاپی نزدیک خط دایره می‌ماند و به بیرون نمی‌رفت، اگر وجب شخص بازی‌کن از خط دایره به آن می‌رسید به آن «قارّوق» می‌گفتند و آن قاپ را هم می‌برد. چون بعضی‌ها با قاب قمار هم می‌کردند این بازی چهره‌ی خوبی در میان خانواده‌ها نداشت و اکثر خانواده‌های مذهبی بچه‌هایشان را از این بازی منع می‌کردند.

چاناخ: کاسه‌ی بزرگ سفالی لعاب‌دار

چاناخ‌لئ داغئ : کوهی در نزدیکی «زرد کوه»

چیل کانا: وسیله‌ای چوبی که موقع گندم چیدن به پنجه‌ی دست می‌پوشیدند و باعث می‌شد که گندم زیادی در یک مرحله با داس چیده شود. (یک نمونه‌ی آن در دست چپ مرد کشاورز تصویر زیر دیده می‌شود)

چیلوووس -چلاویستن: محلی برای له کردن انگور و درست کردن شیره‌ی انگور، که معمولاً در هر محل یکی برای ثواب درست می‌کرد و مردم از آن استفاده می‌کردند. مکان گرفتن آب انگور و پختن شیره‌ی انگور

چیلینگر: آهنگر، کسی که لوازم آهنی مردم از جمله «ارسین»، «ساجاق»، «اوراق»، «گورزینگ» و غیره را می‌ساخت

حمام آرخئ: رودی که از وسط باغ‌ها به طرف «خرمن‌جه» می‌رفته

خرره: آب بسیار گل آلوده، نهری که (خر) از داخل آن رد شده

خرمن کوبیدن: در گذشته مردم سختی‌های زیادی را در برداشت محصول متحمل می‌شدند‌. پس از درو و خرمن کردن با اولاغ یا گاوهای نر قوی معروف به «ورزآ» با خرمن‌کوبی با نام «چان» (ترکیبی از چوب با تیغه‌های فلزی) روزها و هفته‌ها بر روی خرمن و خوشه‌ها حرکت می‌کردند تا دانه از خوشه‌ها جدا و تبدیل به کاه شود. این گاوها که قبل از شروع به کار نعل می‌شدند و چان‌ها توسط نجاران مخصوص در حین کار ترمیم می‌شد. این وسیله توسط فردی که روی خرمن‌کوب می‌نشست و مثل دوروشکه‌چی حیوان را هدایت می‌کرد. البته این کار با فعالیت دستی کارگرانی به وسیله‌ی «یواشن» (چهار دنده) تکمیل می‌شد. بعد از کوبیدن خرمن و مطمئن شدن از اینکه دانه‌ها از خوشه جدا شده و ساقه‌ها نیز خرد شده، نوبت به جدا کردن دانه‌ها از کاه و «کوله‌ش» می‌شده که این کار نیز بعد از جمع کردن خرمن کوبیده شده و باد دادن آن توسط کشاورز با ابزار خاصی نظیر «یواشن» (چوبی) در ایامی که باد ملائمی می‌وزیده، با کمک اشخاصی نظیر «بوجار» که در این کار حرفه‌ای بوده و دارای وسایل خاص نظیر غربال، غربیل (کوچک‌تر از غربال) انجام می‌شد.

خرمن‌جه: محل جمع‌آوری خرمن‌های گندم

داوار: احشام، بز، گوسفند .. .

دج: جمع کردن دانه‌های الک شده‌ی خرمن در یک جا  

دشت‌وان –دشتبان: کسی که از محصولات کشاورزی و باغ‌های روستائیان حفاظت می‌کند.  

ده‌گه‌نه‌گ: چوب دستی بلند مخصوص چوپان‌ها

دهنو-ده‌نو: روستائی در استان مرکزی، محل رشد لاله‌های واژگون از منحصر بفردترین گونه‌ی گل‌ها و گیاهان بومی و وحشی مناطق کوهستانی در ایران. [م.ب.]

دوببان-دوبان: پاشنه‌ی پا

دوره‌گیر: کفاش، کسی که دور کفش‌ها را می‌دوخته

ساجاق: ساجاق ابزاری فلزی می‌باشد از دو یا سه تکه میله به هم چوش خورده. اندازه‌ی آن در حدود دهنه‌ی تنور می‌باشد، برای گذاشتن دیگ و قابلمه. سه پایه‌ای مثلث شکل و فلزی که روی اجاق گذاشته می‌شود تا قابلمه‌ی غذا روی آن قرار گیرد، وسیله‌ی فلزی که بر روی اوجاق یا تنور می گذاشتند جهت پختن غذا

سپهدار باغئ: یک باغ خیلی بزرگ بوده در نزدیکی «قله تپه» که بعدها بین مردم تقسیم شد.   

سنگ‌داق-سن‌گداغ: غذای ساده و خوشمزه مخصوص چوپان‌ها بوده. و طرز تهیه‌ی آن شیر تازه‌ی گوسفند را می‌دوشیدند و در یک ظرف می‌ریختند و یک آتش روشن می‌کردند و چند تا سنگ تمیز درون آتش می‌گذاشتند. و موقعی که سنگ‌ها داغ می‌شدند آن‌ها را درون ظرف شیر می‌انداختند و شیر شروع به جوشیدن می‌کرد و آن را تلیت کرده و می‌خوردند‌؛ نوعی غذا که چوپانان از شیر گوسفندان برای ناهار خود تهیه می‌کردند. آن‌ها علاوه بر دست‌مزدی که معمولاً گندم بود حق داشتند هر روز یک بار از شیر گوسفندان یا گاوها برای ناهار خود استفاده کنند.   

سه‌ققه: قاپ اگر از پای گاو و یا گوساله خارج شود، مخصوصاً در بازی جوفته، به آن ‌سققه می‌گویند (... یک قاپ بزرگ‌تر که به آن «سققه» می‌گفتند و از زانوی گاو به دست می‌آمده را به طرف مرکز دایره با روش خاصی پرت می‌کردند و به قاپ‌های چیده شده اصابت می‌کرد....) 

سوت اولچمه‌ک یا واراداش: شیرواره، نوعی هم‌یاری سنتی در زمینه دام‌داری است. چند خانواده که دام‌هایشان محدود است هر شب شیرهای گوسفندان خود را به یک خانواده قرض می‌دهند تا او بتواند سایر فرآورده‌های دامی مانند پنیر و خامه و کره و... خود را تهیه نماید. سپس در شب‌های بعد نوبت خانواده‌ی بعدی است‌. به این کار واراداش هم می‌گویند.  

سورئ داوار: گله‌ی گوسفند و بز

سیقیر گودارئ: یک منطقه‌ای در رودخانه که عمق کمی داشته و عرضش زیاد بوده و مردم به خاطر عمق کم از اینجا به آن طرف رودخانه می‌رفتند و چوپان‌ها هم گوسفندان را برای آب خوردن به آنجا می‌بردند.

شال ساللاماک: شب عید نوروز جوان‌ها یک شال بلند بر می‌داشتند و به پشت بام‌ها می‌رفتند و آن شال را از سوراخی که وسط پشت بام هر خانه‌ای بوده، که هم تهویه بوده و هم محلی برای خارج شدن دود تنور داخل اتاق، به داخل اوتاق آویزان می‌کردند. و صاحب خانه هم یک هدیه‌ای مانند یک سکه‌ی پنج ریالی یا میوه یا کشمش و خرما به آن می‌بسته.

شلته: دامن‌های پرچین که روی زانو می‌آمده که پیر زن‌ها می‌پوشیدند

غازان: دیگ بزرگ مسی

غازان‌چا: دیگ‌چه، دیگ مسی کوچک‌تر

قالا قالا: یک نوع بازی محلی که ٢ گروه ٤ یا ٥ نفری بودند. گروه اول به صورت حلقه دست‌هایشان را دور گردن هم‌دیگر می‌انداختند و به اصطلاح یک «قله» درست می‌کردند و یک نفر هم که به آن «کوولیان» می‌گفتند دستش با این چند نفر که قله درست می‌کردند در تماس بوده و نمی‌گذاشته کسی به قله نزدیک بشود. اگر کسی می‌توانسته بدون برخورد به شخص کوولیان به بالای این قله بپرد همان جا می‌ماند و دیگر افراد گروه هم به همین ترتیب بالای قله می‌پریدند. تا قله به خاطر سنگینی افراد بالای آن فرو می‌ریخت.

قررئ ججیم [قاری جئجیمی]: همان رنگین کمان به معنی جاجیم پیرزن

قه‌لبیر: وسیله‌ای که با آن غلات را سرند می کنند، قربال بافته شده از روده‌ی گوسفند

قه‌یدچئ‌له‌ر: گندم‌چینی مراسمات خاصی داشته. یکی از آن مراسمات و رسم‌ها این بوده که همه باید سر ساعت خاصی و با همدیگر به سمت گندم‌زار حرکت کنند. و افرادی به نام «قه‌یدچئ» بوده که مسئول نظارت بر این موضوع بوده و به کسی اجازه نمی‌داده که زودتر حرکت کنند

قووورمالار کوزه‌سئ: کوزه‌هایی که گوشت‌های سرخ شده و خشک شده را در آن نگه می‌داشتند و آن را در جای خنک می‌گذاشتند.

که‌په‌نه‌ک: لباسی از جنس چرم مخصوص چوپان‌ها که از بالای آستین آن یک چوب رد می‌شد. بالا پوش چوپانان از جنس نمد

که‌تیل: سازه‌ای چوبی دارای دو طرف متحرک برای انتقال ساقه‌های گندم و جو و چوب، یونچه و... به مقصد (خانه یا خرمن) که به صورت قرینه و خورجین بعد از بستن بار، روی مرکب (اولاغ) قرار می‌گرفت.

که‌ردئ: قطعات کوچک تقسیم شده‌ی زمین توسط تیره  

که‌شکه: کشکه در بازی آتتولما خطی بوده که به صورت تپه‌ی کوچک قبل از نفری که خم شده تا بقیه از رویش بپرند درست می‌کردند. و شخصی که برای پرش خیز برداشته پایش از کشکه نباید رد می‌شد.

که‌م: قلبیری که سوراخ‌های آن درشت باشد

کورپه: خرد و کوچک، نوزاد بز و گوسفند، گله‌های بره، بزغاله و گوساله  

کورپئ: پل

کوزه ساتان: در «کمیجان» [کوموزان] کارگاه‌های کوزه‌گری زیادی وجود داشته که مردم کمیجان برای فروش کوزه‌هایشان به روستاهای اطراف می‌رفتند.

کوله‌ش: دسته‌های محصول که زیر خرمن‌کوب می‌ریزند، ساقه‌ی گندم و جو

گله‌مرد: گیله‌مرد، پسر بچّه‌ی نورس (نوجوان)

گوبوله‌گ [گؤبه‌له‌ک]: «گبوله‌گ» [گؤبه‌له‌ک] قارچ وحشی را گویند.

گورزینگ: وسیله‌ی فلزی کوچک برای چیدن علف یا «قازیاقی» یا هر گیاه دیگر

لایون: حلقه‌ی لاستیکی، وسیله‌ای برای مهار کردن گاو آهن به یوغ

لتّه: کهنه، خرقه، پینه، قطعه‌ای از جامه‌ی کهن یا نو، ژنده، پاره‌ی جامه (م.ب.)

مَقْسَم‌ْچئ :از طرف مردم یک نگهبان در بند می‌گذاشتند که کسی سهمیه‌ی آب روستای خود را زیاد نکند.

منجوق سالان کوزه: در شب عید قربان یک کوزه‌ای را تا وسط آب می‌ریختند و هر کس یک دوکمه یا منجوق علامت‌گذاری شده داخل آن می‌انداخت. فردای آن روز یک نفر که شعر محلی «بش بش» [بئش بئش؟] بلد بود برای هر دوکمه یا منجوقی که از داخل کوزه در می‌آوردند یک شعر می‌خواند. تقریباً مثل فال حافظ بوده.

مورچالوق -مورچالوخ: گیاهی خودرو در فصل بهار، گیاهی بوده مانند شه‌نگ یا همان «یه‌ملیگ» [یئلمیک] خودمان که از ریشه‌ی مقوی آن استفاده می‌کردند.

موشئ چراغئ: وسیله‌ی روشنایی با سوخت نفت یا چربی که نور کمی داشته. این چراغ ها منبعی کوچک داشتند که از چراغ الکولی بزرگتر بود و در آن به جای پی از نفت سفید استفاده می‌شد، لذا نور بیشتر تولید می‌کردند. و شب‌های تیره و تار را روشن می‌نمودند. این چراغ‌ها در بالای خود شیشه‌ای کوچک داشتند که جهت جلوگیری از خاموش شدن شعله توسط باد استفاده می‌شد. علت آنکه به این چراغ‌ها در میلاجرد چراغ موشی می‌گفتند، کوچک بودن این چراغ‌ها بود. اما از نظر ظاهر شبیه چراغ‌های گرد‌سوز بودند. 

نانا: لانه [م.ب.]

نانان: نان‌دان، جای نان، سازه‌ی گلی استوانه‌ای شکل برای نگه‌داری نان

نایب چارتاقئ: یک ساختمان دو طبقه بوده که در نزدیکی «خرمن‌جه» بنا شده بود. و شخصی یا اشخاصی که به آن‌ها «نایب» می‌گفتند نگه‌بانی خرمن‌های مردم را می‌دادند، که از طرف ارباب تایین می‌شدند و در آخر هم یک سهمی از مردم می‌گرفتند.

نه‌خیر: گله‌ی گاو و خر 

نه‌خیرچئ‌: چوپان گله‌های گاو

نهرپشته: روستایی در شش کیلومتری بخش میلاجرد و ١٦ کیلومتری شهر کمیجان [م. ب.]

نومورتا اویناماک: کسی تخم مرغ محکمی داشت و تخم مرغ نفر مقابل را می‌شکست آن تخم مرغ را می‌برد       

وارا- وارا داشت- واراداش‌لار: واره، تعاونی محلی برای جمع‌آوری شیر. واراداش در اصل اولین تعاونی روستایی بوده. به این صورت که چون مردم وضع مالی خوبی نداشتند و هر کس توانایی نگه داشتن گوسفند یا گاو زیادی نبود، چند نفر جمع می‌شدند همان شیر اندک خود را روی هم می‌ریختند تا زیاد شود و هر روز به نوبت به یکی از اعضای خود می‌دادند.

وه‌ره‌ک: نوعی بوته‌ی خار که به عنوان سوخت زمستانی بکار می‌رفت

ویلُ لِکولُ: شاگردان مکتب‌خانه هر وقت درسشان به این آیه می‌رسید باید یک مرغ کاکول مشکی برای ملّا می‌بردند.

یونجا ریشه سوکمه‌ک: در سال‌های قحطی برای آنکه در زمستان برای گاو و گوسفندان آزوغه نبوده و برای اینکه احشام از گرسنگی تلف نشوند، مردم ریشه‌ی یونجه را می‌کندند و به احشام می‌دادند.

یونگ اه‌گیره‌ن: دوک‌هایی که به وسیله‌ی آن پشم را به نخ تبدیل می‌کردند.

یونگ: پشم

 

از استان مرکزی:

به یاد علی صفدر عاشری اراکی، شاعر تورک از میلاجرد- تورک‌ایلی و ادبیات تورکی سیل‌نامه‌

https://sozumuz1.blogspot.com/2016/11/blog-post_91.html

قالینجا داغی QALINCA DAĞI (حاجی ریضوان HACI RİZVAN)

https://sozumuz1.blogspot.com/2016/06/qalinca-dagi-haci-rizvan-duzenleyen.html

سولئیمان‌اوغلو ایله سؤیله‌شی، منیم اوخونوشوم‌لا

https://sozumuz1.blogspot.com/2017/03/blog-post_14.html