«اسه‌ن»: عره‌بجه «سلام» ايله «مرحبا» و فارسجا «درود»ون تورکجه‌سی
Monday, April 30,
2012 at 5:53pm
مئهران باهارلی
سلام کليمه‌سی‌نين کؤکه‌نی. سلام کلیمه‌سی‌نین کؤکه‌نی سئمیتیک (سامی) «ش.ل.م.» کلیمه‌سی‌دیر.
بو کؤک بایری (باستان) سامی دیلله‌رینده باریش آنلامیندادیر. سومئرجه‌ده وار اولان
«سیلیم» کلیمه‌سی ده بو کؤکه‌نله ایلگیلی اولوپ، سامی دیلله‌رینده‌ن اولان آقادجا
(آککادجا)دان آلینتی‌دیر. آقادجادا آنلامی ساغلام و ساغلیق‌لی اولان «سیلیم»، ایلک
کز سومئرجه‌ده سلام و سلام وئرمه‌ک آنلاملاریندا ایشله‌دیلمیشدیر.
شام‌دا
اسکی سامی دینله‌رینده‌ن کنعان بوته‌مینده باغلانتیلی «شالیم» کلیمه‌سی، «آخشام
قارانلیغی تانریسی»نین آدی ایدی.
اسه‌ن: سلام، مرحه‌با، درود. سلام قارشیلیغیندا تورکجه‌ده گئچمیشده
و گونوموزده «آلقیش»، «یاخشی‌لار» (آلتای‌جادا جاکشی‌لار؛ جاکشی‌لاش=سلام، جاکشی‌لاشماق=سلام‌لاشماق)
گیبی چئشیتلی کلیمه‌له‌ر قوللانیلمیشدیر. آنجاق بونلارین ان اوزون سوره ایشله‌ک و
ان یایقین اولانی «اسه‌ن» کلیمه‌سی‌دیر. گئنه‌ل آنلامدا سلام قارشیلیغی اولان «اسه‌ن»
دئگیسی‌نین دیشیندا، تورکجه‌ده گونون چئشیتلی بؤلومله‌رینه اویقون آلقیش و تحیییه‌له‌ر
ده واردیر. اؤرنه‌یین: «گون آیدین»، «اییی آخشام‌لار»، «یاخشی گئجه‌له‌ر»، ...
سلام
آنلامی داشییان «اسه‌ن» دئگیسی و توره‌وله‌ری بوتون اسکی و اورتا تورکجه متینله‌رینده
گئچمه‌کده‌دیر. بو کؤکه‌نده‌ن «اسهنلهمهک» (سلام‌لاماق-دیوان لغات الترک)، «اسه‌ن‌لیک»
(سلام- قاراخانلی تورکجه‌سی)، «اسهنلهمهک» (سلام وئرمه‌ک)، «اسهنلهشمهک»
(سلام‌لاشماق)، «اسه‌ن اولسون» (سلام اولسون، علیک السلام، سلام علیک)، «اسه‌نگی»
(کئیف احوال، احوالپرسی)، «اسهنگیلهمهک» (کئیف احوال ائیله‌مه‌ک، احوالپرسی کردن)
آنلاملاریندادیر. کیمی آراشدیرماجی‌لارجا پروتوتورک بیر دیل ساییلان سومئرجه‌ده ده
مؤحکه‌م، برک و ساغلام آنلامیندا اولان «ازه‌ن» بیچیمینده بیر کلیمه واردیر.
اسه‌ن
دئگیسی اسکی تورکول (تورکیک) دیلله‌رده‌ن چاغاتای‌جادا «ائسه‌ن» و چاغداش تورکول دیلله‌رده‌ن
قازاق‌جا و قیرقیزجادا «ایسه‌ن» اولاراق گئچه‌ر. قوزئی دوغو تورکول-تورکیک دیلله‌رینده‌ن
اولان آلتای‌جادا دا سلام آنلامیندا اولان «ازه‌ن» دئگیسی واردیر: ازه‌ن (اسه‌ن،
سلام)، ازه‌نده‌ش (سلام)، ازه‌نده‌شمه‌ک (سلام‌لاشماق)، ازه‌نده‌شدیرمه‌ک (سلام‌لاشدیرماق)،
ازه‌ن بولزین (اسه‌ن اولسون، خوداحافیظ، گوله گوله)، ازه‌ندیک (اسه‌ن‌لیک، ساغلیق).
خاقاس‌جا و لهجه‌له‌رینده (ساقای، قویبال، قاچا، ...) اسه‌ن دئگیسی «ایزه‌ن»، «ائزه‌ن»
و «ازه‌ن» بیچیمله‌رینده‌دیر: ایزه‌ن (سلام)، ایزه‌ن پئرمه‌ک (اسه‌ن وئرمه‌ک، سلام
وئرمه‌ک)، ایزه‌ننه‌مه‌ک (اسهنلهمهک، سلام وئرمه‌ک)، ایزه‌ننه‌شمه‌ک (اسهنلهشمهک،
سلام‌لاشماق)، ازه‌نده (گله‌جه‌ک گؤروشه‌دک، گله‌جه‌ک ایله دک)....
ايلکين آنلام: ساغ، ساغلام. «اسه‌ن» دئگیسی‌نین ایلکین آنلامی ساغ،
ساغلام، ساغلیق‌لی، ساغیت، سلامه‌ت، بلادان قورونموش، عافییه‌ت، گووه‌نده اولان....
دیر (دیوان لغات الترک، قوتادغو بیلیگ، کتاب ادراک لسان الاتراک ابوحیان، کتاب
مجموع ترجمان ترکی و عجمی و مغولی، کتاب دده قورقوت، لهجه عثمانی، قاموس ترکی، قصص
الانبیاء ربغوزی، لغت جغتای و عثمانی شیخ سلیمان افندی، ....). اؤرنه‌یین: «سیز
اؤز اولوشونوزقا اسه‌ن اؤتگه‌ی‌سیز» (سیز اؤز اولوسونوزدان اسه‌ن اؤته‌رسینیز-گئچه‌رسینیز)،
«ایراقداکی کیشی اسه‌ن یانماز» (ایراقداکی-اوزقداکی کیشی اسه‌ن قاییتماز)، «اسه‌ن
می سه‌ن؟» (اسه‌ن می‌سین؟)، «اسه‌ن دئنچ تیریل‌گیل» (اسه‌ن و دینج دیریل‌گیل-یاشا)،
«اسه‌ن بول» (اسه‌ن اول، قوتادقوبیلیک).
عئينی اولامدا (کاتئقوريده) بو دئگی و بيله‌شيکله‌ر ده واردير: «اسه‌لیک»
(ساغ، سالیم، سلامه‌ت-کیتاب ادراک لسان الاتراک)، «اسه‌ن‌لیک» (ساغلیق؛ خئییر
دوعا-عوثمانلی، کتاب بلغات المشتاق فی الغات الاتراک و القفجاق، التحف الزکیه فی
الغات الترکیه، کتاب ادراک لسان الاتراک ابوحیان، قصص الانبیاء ربغوزی، ... ؛ «اسه‌ن‌لیک
تیله‌سه»: اسه‌ن‌لیک دیله‌سه)، «اسه‌ن توکه‌ل» (ساغلام و بوتؤو)، «اسه‌نین» ساغلیق‌لا
(«اسه‌نین بارداماز، اسه‌نین کلته‌مه‌ز»: اسه‌ن‌لیک‌له واردیق، اسه‌ن‌لیک‌له گلدیک)،
«ساغ وارسا، اسه‌ن گلسه» (کتاب دده قورقوت)، «اسه‌نگی» (ساغلیغین قورونماسی، گووه‌نجه،
گووهنلیک. «قاماق تنگری یئرینگه اسه‌نگی‌سین بئردی»: هامی تانری‌لارا اسه‌نگیسی‌نی-اؤز
گووه‌نلییینی وئردی)، «اسه‌نگی» (اسهنلهمهک)، «اسه‌نگی-اؤگرونچو» (گووهنلیک و
نئشه)، «اسه‌نگی بیتیگ» (گووه‌نجه مکتوبو، امانه‌تنامه)، «اسه‌نگی‌لیک» («اسه‌نگی‌لیک-ائنچگی‌لیک»:
اسه‌ن‌لیک-دینج‌لیک)،
....
اسه‌ن
کلیمه‌سی بوگون ده بیر سیرا لهجه‌له‌رده ایلکین ساغلام و ساغلیق‌لی آنلاملاریندا ایشله‌دیلیر.
اؤرنه‌یین رومئلی‌ده: «اوردولار سویون ایلیدی، قاوم-و قارداش جومله گلدی»؛ «اسه‌ن
قالسین قاوم-و قارداش، آللاه سانا سوندوم الیم»
خوداحافيظ آنلاميندا. اسه‌ن دئگیسی، اسکیله‌رده آیریلیرکه‌ن سؤیله‌نه‌ن
وئداع‌لاشما آلقیشی، امانه‌تده قالما دیله‌یی، تانری‌یا تاپشیرما و فارسجا خوداحافیظ
ترکیبی‌نین قارشیلیغی اولاراق دا ایشله‌دیلمیشدیر. اسه‌نله‌شمه‌ک‌ین وئداع‌لاشماق
آنلامیندا قوللانیلماسی داها چوخ رومئلی‌ده یایقین ایدی. توران و یا تورکوستاندا ایسه
بو آماج اوچون «خوش‌لاشماق» ایشله‌دیلمیشدیر: «اسهنلهشمهک» (اسه‌ن‌لیک دیله‌مه‌ک،
وئداع‌لاشماق، وئداع ائتمه‌ک - کتاب مجموع ترجمان ترکی و عجمی و و مغولی)، «اسهنلهمهک»
(وئداع ائتمه‌ک، وئداع‌لاشماق، وداع کردن، خداحافظی کردن - کتاب ادراک لسان الاتراک،
لهجه عثمانی، عوثمانلی-رومئلی)، «اسهنلهشمهک» (وئداع‌لاشماق، عوثمانلی-رومئلی؛
خداحافظی). خاقانی تورکجه‌سی‌نده‌ن: «اسه‌نله‌شدی ارکه ییگیت‌لیک تیلی» (ایییت‌لیک
دیلی ارله اسه‌نله‌شدی= گنج‌لیک دیلی کیشیده‌ن وئداع‌لاشدی)، «اسه‌ن قال» (خوشجا
قال).
موغولجادا. اسه‌ن دئگیسی ایلکین آنلاملاریندا موغولجادا دا واردیر:
«اسه‌ن» (ساغلیق‌لی، ساغلیغی اییی، سس‌سیزلیک، راحات، دینج‌لیک، حوضور)؛ «اسه‌ن‌لیک»،
«اسه‌نیمه‌ک» (ساغلیق و یا گوجونو یئنیدهن قازانماق، اسه‌نلیییه قاووشماق، اییی‌له‌شمه‌ک،
دوغرولماق). موغول لهجه‌له‌رینده «ازه‌ن» بیچیمی و بورادان «ازه‌نده‌شمه‌ک»، «ازه‌نده‌شدیرمه‌ک»،
«ازه‌ندیک»، «ازه‌نده‌ر»... توره‌وله‌ری اورتایا چیخمیشدیر.
اسنه‌مه‌ک و اسيکمه‌ک فئعلله‌ری. فارسجاسی خمیازه کشیدن اولان «اسنه‌مه‌ک»
فئعلی ده عئینی کؤکه‌نده‌ندیر. اسنه‌مه‌ک ائیله‌مینده آغزی آچاراق انگ، چنه و اوز
قاسلارینی گرمه‌کله یورقونلوغو گیدره‌مه‌ک، ساغلیق و گوجونو یئنیدهن قازانماق
آنلاملاری ساخلیدیر. اینسان اسنه‌دیکده‌ن سونرا داها دیری اولوپ، اؤزونو داها ساغلیق‌لی
حیسس ائده‌ر. «اسنه‌مه‌ک» فئعلی اسه‌ن کؤکو + -ه سون‌اکی‌نده‌ن یاپیلمیشدیر (اسه‌ن-
اسه‌ن.ه‌مه‌ک- اسنه‌مه‌ک). –ه سون‌اکی آددان فئعل یاپان چوخ اسکی تورکجه بیر سون‌اکدیر
(بوش- بوشاماق، قان- قاناماق، اویون- اویناماق، دیل- دیله‌مه‌ک، اوت- اوتاماق، آد-
آداماق، بنیز- بنزه‌مه‌ک، یاش- یاشاماق، اوغور- اوغراماق، اوز- اوزاماق، ....
). «اسیکمهک» فئعلی ایسه آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی‌نین گده‌به‌ی بؤلگه‌سی‌نده ایشله‌نه‌ن
بیر کلیمه‌دیر و آنلامی دیرچه‌لمه‌ک، اته قانا گلمه‌ک و ساغلام شیشمانلاشماقدیر.
يئرگه (جوغرافی) آدلاردا. آزه‌ربایجان، ایران و تورکییه‌ده اسکیده‌ن بیر سیرا یئر
آدیندا اولان تورکجه «اسه‌ن»، عره‌بجه «حسن» کلیمه‌سینه بنزه‌دییی اوچون داها
سونرالار اونونلا ده‌ییشدیریلمیشدیر. بو ایکی کلیمه آرالاریندا وار اولان بنزه‌رلیکله‌رینده‌ن
دولایی شئعیرده ده اویاق (قافیه) اولاراق ایشله‌دیلمیشدیر:
«گلیبه‌ن
سیواس´ا اول اوزون "حسه‌ن"؛ ظولوم قیلمیش، قالا می آندا "اسه‌ن"؟»
(انوه‌ری)؛
«اولو
ائولادی‌نین آدی "حسه‌ن"دیر؛ موحیبب-ی آل اولان اوددان "اسه‌ن"دیر»
(فضاییل).
اسه‌ن
دئگیسی تورک‌ائلی-ائتنیک آزه‌ربایجاندا بیر سیرا تورک یئرگه آدلارین یاپیمیندا دا ایشله‌دیلمیشدیر.
اؤرنه‌یین:
١-«اسه‌ن
اووا یاسی کن»: «حسن آباد ياسوکند» شهه‌ری‌نین آدیندا (بوگون کوردوستان
اوستانیندا).
٢-همه‌دان
اوستانی‌نین گونئیی‌نده یئرله‌شه‌ن تورک «ازندريان» شهه‌ری‌نین آدی لهجه‌له‌رده «اسهنلهر»ین
سؤیله‌نیش بیچیمی اولان «ازه‌نده‌ر» کؤکه‌نینده‌ن؛ موغولجا «ازه‌نده‌ر»؛ موغولجا «ازه‌ن‌دور»
(تورکجه‌سی «اسه‌نده». تورکجه‌سی «گوجونده» اولان موغولجا «کوجوندور» گیبی)؛ و یا
«اسه‌ن اؤنده‌ر» (ساغلام هوندور و یوکسه‌ک‌لیک) اولابیله‌ر. (موغولجا یوکسه‌ک و
اوجا آنلامیندا اولان «هوندور» کلیمه‌سی، تورکجه‌ده «اؤنده‌ر» و «ایندیر» (سالماسدا
«ایندیرقاش» کندی آدیندا) اولاراق دا قوللانیلیر)
فارسجا آسان کليمه‌سی. تورکجه «اسه‌ن» کلیمه‌سی ایله فارسجا «آسان» (و
آسودن، آسایش،...) کلیمه‌سی آراسیندا بللی یاپیسال و آنلامسال بنزه‌رلیکله‌ر و قیسیتلی
اؤرتوشمه‌له‌ر وار اولسا دا، بونلار عئینی و یا کؤکده‌ش کلیمه‌له‌ر دئییلدیرله‌ر.
اؤنه‌ری. تورکجه «اسه‌ن» کلیمه‌سی و توره‌وله‌ری (اسهنلهر،
اسه‌ن اولسون، اسه‌ن‌لیک، اسه‌ن‌لیک‌له‌ر، ...)، فارسجا درود و عره‌بجه سلام ایله
مرحبا قارشیلیغی‌دیر. سلام قاورامی دیلده ان چوخ ایشله‌رلییی اولان قاوراملاردان بیری‌‌دیر.
بوندان دولایی اونون- یئرینه تورکجه «اسه‌ن» کلیمه‌سینی ایشله‌ده‌ره‌ک -تورکجه‌له‌شدیریلمه‌سی،
دیلیمیزه و تورک خالقی‌نین گون‌لوک یاشامینا تورکجه بیر هاوا وئرمه‌کده سون کرته
اؤنه‌ملی و یارارلی بیر آدیم اولابیله‌ر.
فارسجا –تورکجه قيسا سؤزلوک:
آرزوی
سلامتی کردن: اسهنلهمهک
احوالپرسی:
اسه‌نگی
احوالپرسی
کردن: اسهنگیلهمهک، اسهنگیلهشمهک
امانت‌نامه:
اسه‌نگی پیتیک
به
سلامتی: اسه‌نین
تندرست:
ساغلام، اسه‌ن
خداحافظ:
اسه‌نده، اسه‌ن قال، اسه‌ن‌لیک‌له قال، اسه‌نده قالین، اسه‌نین، گوله گوله، اسه‌ن
اولسون
خیر
پیش: اسه‌ن قال، اسه‌ن‌لیک‌له
قال
درود
فرستادن: اسهنلهمهک
درود:
اسه‌ن، اسهنلهر، اسه‌ن‌لیک، اسه‌ن‌لیک‌له‌ر، اسهنلهش
سالم:
ساغلام، اسه‌ن
سلام
دادن به همدیگر: اسهنلهشمهک
سلام
دادن: اسهنلهمهک، اسه‌ن وئرمه‌ک
سلام
علیکم: اسه‌ن اولسون، اسه‌ن‌لیک‌له‌ر
سلام
کردن: اسهنلهمهک
سلام:
اسه‌ن، اسه‌ن‌لیک، اسهنلهر، اسه‌ن‌لیک‌له‌ر، اسهنلهش
سلامت:
اسه‌ن‌لیک، ساغلیق
صحت:
ساغلیق، اسه‌ن‌لیک
صحیح
و سالم: اسه‌ن توکه‌ل
علیکم
السلام: اسه‌ن اولسون، اسه‌ن‌لیک‌له‌ر،
فعلاً
(تا دیدار آینده): اسه‌نده
تورکجه-فارسجا قيسا سؤزلوک
اسنه‌مه‌ک:
خمیازه کشیدن
اسه‌ن
اولسون: سلام علیکم، علیک السلام
اسه‌ن
توکه‌ل: صحیح و سالم
اسه‌ن
قال: به سلامت، خیر پیش
اسه‌ن
وئرمه‌ک: سلام دادن
اسه‌ن:
سلام، درود، مرحبا، سالم، تندرست
اسه‌نده:
فعلاً، تا دیدار بعدی، خداحافظ
اسه‌نگی
بیتیگ: امانه‌تنامه
اسه‌نگی:
احوالپرسی
اسهنگیلهشمهک:
احوالپرسی کردن از همدیگر
اسهنگیلهمهک:
احوالپرسی کردن
اسهنلهر:
سلام، درود، سلامها، دوردها
اسهنلهش:
سلام، درود، مرحبا
اسهنلهشمهک:
سلام دادن به همدیگر
اسهنلهمهک:
سلام دادن، سلام کردن، درود فرستادن
اسه‌ن‌لیک:
سلام، درود، سلامتی
اسه‌ن‌لیک‌له‌ر: سلام، درود، سلامها،
دوردها
اسه‌نین:
به سلامتی
اسیکمهک:
فربه شدن
ساغلام:
سالم، تندرست
No comments:
Post a Comment