س. م. توفیق بهی همدانی
میتینگ میدان سلطان احمد ایرانیان در پیوستن
به جهاد سلطان عثمانی
و اعتراض به به دار آویختن یک صد و یازده تن
در اورمیه توسط روسها
مئهران باهارلی
در این نوشته مقالهای از س. م. توفیق بهی همدانی، از
رهبران ملی تورک در ربع اول قرن بیستم چاپ شده در نشریهی سبیل الرشاد استانبول- ٣
دسامبر ١٩١٤ را آوردهام. موضوع این مقاله، که نخستین مقالهی منتشر شده از توفیق
بهی همدانی در ایران خواهد بود، استقبال دنیای اسلام از اعلان جهاد توسط خلیفهی
مسلمین سلطان عثمانی در ٢٩ اوکتوبر ١٩١٤ بر علیه ائتلاف مثلث یعنی روسیه، بریتانیا
و فرانسه است.
١-توفیق بهی همدانی مقالهی خود را با ذکر این مطلب آغاز
میکند که نخستین پاسخ مثبت جهان اسلام به اعلان جهاد توسط سلطان عثمانی بر علیه
ائتلاف مثلث، از جامعهی ایرانی مقیم عثمانی آمد. آنها بدین منظور و تنها دو روز
پس از صدور اعلان جهاد، میتینگی باشکوه در میدان سلطان احمد استانبول برگزار
کردند، در آن پیوستن خود به جهاد مقدس سلطان عثمانی را بیان، و سیاستها و اهداف و
مظالم دولتهای بریتانیا و روسیه و فرانسه در ایران و جهان اسلام را محکوم نمودند.
قابل ذکر است که در آن دوره بیش از ٩٠ درصد جامعهی ایرانیان مقیم عثمانی و
استانبول را تورکها از تورکایلی و خارج آن، و اکثریت مطلق تورکهای تورکایلی را
هم تورکهای اهل آزربایجان تشکیل میداد.
٢- توفیق بهی همدانی در مقالهی خود
نکاتی در بارهی میتینگ تاریخی میدان سلطان احمد استانبول را ثبت کرده که تاکنون
معلوم نبود:
-ایرانیان عثمانی که بیش از نود درصدشان تورک بودند،
اولین گروه در جهان اسلام بودند که به دعوت جهاد سلطان عثمانی، دو روز پس از صدور
آن پاسخ مثبت دادند.
- در میتینگ میدان سلطان احمد استانبول با صدور یک
اعتراضنامه به به دار آویخته شدن تورکها در اورمیه- شامل حاجیان بالاو- توسط روسها
اعتراض شد.
- تعداد کسانی که روسها در آن روزها در اورمیه به دار
آویختند، جمعا یک صد و یازده تن بود.
- نسخههایی از پروتستنامهی میتینگ میدان سلطان احمد
استانبول در اعتراض به به دار کشیده شدن تورکان در اورمیه، به دربار عثمانی، سفارتخانههای
خارجی در استانبول، مقامات دینی مقیم در عتبات عالیات، هئیت وزاری ایران و روسای
طوائف ایرانی ارسال شد.
- برگزارکنندهگان میتینگ میدان سلطان احمد استانبول تلگرامهای
متعددی به مقامات دینی مقیم در عتبات عالیات، هئیت وزاری ایران و روسای طوائف
ایرانی در ضرورت پیوستنشان به امر جهاد ارسال کردند
٣- متن پروتستنامهی میتینگ میدان سلطان احمد استانبول که
بر اساس گفتهی توفیق همدانی، نسخههای متعددی میباید از آن در آرشیوهای ایران و
تورکیه و کشورهای اوروپایی وجود داشته باشد تاکنون منتشر نشده است. همچنین است
تلگرامهای متعدد برگزار کنندهگان میتینگ میدان سلطان احمد استانبول در دعوت از
دولت ایران و روحانیون عتبات عالیات و روسای طوائف ایران برای پیوستن به جهاد
عثمانی.
٤-عکسی از میتینگ تاریخی میدان سلطان احمد استانبول با
پرچمهای دولت تورک قاجاری که توسط وزارت جنگ فرانسه تهیه شده در دست است[1]. اما منتشر کنندهگان این
عکس، به موضوع میتینگ که پاسخ مثبت جامعهی ایرانیان مقیم استانبول به دعوت جهاد
سلطان عثمانی، و اعتراض به به دار آویخته شدن یک صد و یازده تن تورک در اورمیه
توسط روسها است اشاره نمیکنند.
٥- توفیق بهی همدانی در این مقاله
امید و عقیدهی خود دائر به متابعت جهان اسلام از امر جهاد مقدس اعلان شده توسط
سلطان عثمانی و مشخصا قیام آفریقای مسلمان، دنیای عرب (فاس، جزایر، تونس، مصر،
سودان، عراق، سوریه، ...)، قفقاز و تورکستان و جنوب روسیه و تمام شبه جزیرهی
هندوستان و افغانستان و پنجاب و بلوچستان بر علیه ائتلاف مثلث را بیان میکند. وی
متابعت از اعلان جهاد توسط سلطان عثمانی را فرض عینی بر هر مسلمان، اعم از شیعی و
سنی و وهابی و یک واجب دینی در ردیف نماز و روزه، حتی یک وظیفهی انسانی میشمارد
و منافقان– مانند آقاخان – و کسانی که در آن شرکت نمیکنند را افرادی ذلیل و فاقد
حیات و شرف، و خاسر در دار عقبی مینامد.
٦- توفیق بهی همدانی در مقالهی خود
از اعلام بی طرفی دولت مشروطهی ایران انتقاد میکند و میگوید علی رغم این؛ مجاهدین،
طوائف و رهبران دینی ایرانی به آن پاسخ مثبت داده و عملا هم در جهاد مقدس سلطان
عثمانی شرکت کردهاند. وی در این موقع، نمونهی حمله به قوای قزاق روسیه در تبریز
را ذکر میکند و سپس میگوید دولت ایران مجبور است که دیر یا زود به افکار عمومی
مردم خود گوش فرا داده، به این جهاد پیوسته و با تمام وجود در صف عثمانی بر علیه
ائتلاف مثلث به نبرد آغاز کند.
٧-در زیر نخست ترجمهی بخش مربوط به میتینگ میدان سلطان
احمد استانبول در این مقاله، و سپس متن کامل تورکی آن را دادهام.
ترجمه: جهان اسلام- همهی مسلمانان بر علیه
ائتلاف مثلث بپا خاستند
سبیل الارشاد، عدد ٣١٦، ١٤ محرم ١٣٣٣، پنجشنبه ٢٠ تشرین
ثانی ١٣٣٠ [٣ دسامبر ١٩١٤]، جلد ١٣. صص ٢٩-٣٠
به محض صدور اعلانیهی جهاد مقدس از طرف حضرت خلیفه
[سلطان عثمانی،]، در عالم اسلام هیجانی عظیم و آثار قیام مشاهده شد که روز بروز
توسعه پیدا کرده است....
اولین تاثیر اعلانیهی سلطان، در برادران ایرانیمان مقیم
در استانبول مشاهده شد. دو روز بعد از صدور اعلان جهاد، آنها میتینگ باشکوهی در
میدان سلطان احمد برپا نمودند که در آن خطیبهای ایرانی با شمردن یک به یک دسیسهها
و مظالم دولتهای روسیه و بریتانیا و فرانسه در ایران و کل کشورهای اسلامی، سیاستها
و اهداف آنها را تلعین و محکوم، و آمادهگی همهی مسلمانان، شیعی و سنی، برای
شرکت در امر مقدس جهاد را به همراه عثمانیان مانند یک وجود واحد و متحدا بیان
کردند. آنها مظالم روسها در روزهای اخیر را که به صورت به دار آویختن یک صد و
یازده ایرانی در اورمیه ظاهر شد؛ با صدور یک پروتستنامه محکوم کردند و این پروتستنامه
را توسط یک هئیت ایرانی به سفارتها و باب عالی [در بار سلطان عثمانی] تقدیم؛ و
کوپیهای از آن را به همراه تلگرافهای متعدد دائر به ضرورت شرکت در امر جهاد به
مجتهدان گرامی که در عتبات عالیات اقامت و فعالیت دارند، هئیت وزرا و روسای قبائل
ایران فرستادند.
هنوز یک هفته از این میتینگ نگذشته بود که اهالی غیور
آزربایجان در تبریز، در ظرف چند ساعت، دو هزار قزاق که قوای روسیه در آن شهر را
تشکیل میدادند به همراه ژنرال کونسول روسیه در آن شهر از دم شمشیر گذراندند و
بدین طریق، انتقام صدها احرار و مرحوم ثقه الاسلام که چند سال پیش در دهم محرّم بدست
روسها به دار آویخته شده بود را گرفتند.
دولت رسمی ایران تا دلش بخواهد میتواند بی طرف باقی
بماند. اما مجاهدین، طوائف، علماء و مجتهدین ایران در امر جهاد شرکت کردهاند.
هئیت وزرای ایران هم دیر یا زود ضرورت پیروی و حمایت از افکار عمومی را حس خواهد
کرد. ترک بی طرفی دولت ایران در آیندهای نزدیک، و ورود او با تمام وجود خود به
میدان نبرد بر علیه ائتلاف مثلث، امری قطعی است ....
متن کامل اصل مقالهی سید محمد توفیق همدانی
به تورکی:
عالمِ اسلام: بوتون مسلمانلار ائتلافِ مثلث
علیهینده آیاقلاندیلار
سبیل الارشاد، عدد ٣١٦، ١٤ محرم ١٣٣٣، پنجشنبه ٢٠ تشرین
ثانی ١٣٣٠ [٣ دسامبر ١٩١٤]، جلد ١٣. صص ٢٩-٣٠
جهادِ مقدّسه دائر بیاننامهیِ همایونِ حضرتِ
خلافتپناهی شرفِ صادر اولور اولماز، عالمِ اسلامدا عظیم بیر هیجان و قیام آثاری
گؤرولمهیه باشلامیش و گوندهن گونه توسّع پیدا ائتمیشدیر ...
بیاننامهیِ همایونون ایلک تاثیری، پایتختیمیزده
مقیم بولونان ایرانلی قارداشلاریمیزدا گؤرولموشدور: ایکی گون سونرا سلطان
احمد میدانیندا محتشم بیر اجتماع عقد ائدهرهک، روسلارین، اینگیلتهرهنین،
فیرانسانین ایراندا و بالجمله ممالکِ اسلامیهدهکی آنتیریقالاری، ظلملهری بیرهر
بیرهر خطبایِ ایرانیه طرفیندهن تعداد اولونموش، بونلارین سیاستلهرینه، املهللهرینه
لعنتلهر یاغدیریلمیش؛ بالجمله مسلمانلارین، سنّی و شیعیلهرین یکوجود و متّحد
اولاراق عوثمانیلهرله برابر امرِ مقدّسِ جهادا اشتراک ائتمهکله آماده
اولدوقلاری بیان ائدیلمیش، روسلارین شو سون گونلهرده اورمیهده یوز اونبیر
ایرانلییی آسماق صورتییله اجرا ائیلهدیکلهری مظالم پروتئستو ائدیلهرهک،
سفارتلهره و بابِ عالییه ایرانلی بیر هئیت طرفیندهن تقدیم اولونموش و عتباتِ
عالیاتدا شرفمقیم اولوپ نشرِ افاضاتدا بولونان مجتهدینِ کرام حضراتییلا ایرانداکی
روسایِ قبائله، ایران قابینهسینه پروتئستونامهنین صورتییله جهادا اشتراک
ائتمهلهری لزومونا دائر متعدد تئلئقرافلار چکیلمیشدیر.
بو وقعهدهن بیر هفته گئچمهکسیزین تبریزده
بیر قاچ ساعت ایچینده مذکور شهیرده موجود اولوپ روسیهنین قوّتینی تشکیل ائدهن ایکی
بین قدهر روس قازاقلارییلا برابر روس جئنئرال قونسولوسونو غیور آزهربایجانلیلار
قیلیجدان گئچیریپ، گئچهن سنهلهرده محرّمین اونونجو گونونده روسلارین یوزلهرجه
احرار ایله برابر آسدیقلاری مرحوم ثقه الاسلام حضرتلهرینین انتقامینی آلدیلار.
ایران حکومتِ رسمیهسی ایستهدییی قدهر بی طرف اولسون، ایران مجاهدلهری، قبائلی،
علما و مجتهدلهری جهادا اشتراک ائتمیشلهردیر. افکارِ عمومیهیه استناد ائتمهک
مجبوریتینی، ائر گئچ ایران قابینهسی ده حس ائدهجهکدیر. یاخین بیر زماندا بی
طرفلییی ترک ائیلهیهرهک بوتون موجودیتییله دولتِ علّیهیِ عثمانیه ایله
بیرلیکده ائتلافِ مثلث علیهینده میدانِ مجاهدهیه آتیلاجاغی محقّق بیر کیفیتدیر.
دیگر طرفدهن جهادِ مقدّسین اعلانینی دویان
فاس، جزایر، تونوس، مصر و سودان اهالیسی، سودان قبائلی ده اینگیلتهره و فیرانسا علیهینده
مسلّح بیر حالدا اخذِ انتقاما قرار وئرمیشلهردیر. هر یئرده بو دین دشمنلهرینی
سیخیشدیرماغا، شاشیرتماغا باشلامیشلاردیر. فاس مجاهدلهری طرفیندهن بو آنا قدهر
فیرانسیز عسکرلهریندهن بینلهرجهسی خاکِ هلاکا سریلمیشدیر. عراق و سوریه
جهتینده یاشایان غیور و دیندار اسلام قبیلهلهرینین ده بیر قسمی سووئیش
کانالیندا، دیگر قسمی ده بصره جواریندا اینگیلیزلهرله حرب ائتمهکله مشغول
اولدوقلارینی همهن هر گون استخبار ائتمهکدهییز.
چوخ گئچمهکسیزین مظفّر عوثمانلی اوردوسو
مصره دوغرو عنانِ جلادتینی عطف ائدینجه، بوتون آفریقا مسلمانلارینین اینگیلتهره
و فیرانسا علیهینده بیردهن بیره حرکته گلهرهک باشدان باشا آفریقادا قیاملار
قوپاراجاقلارینا امین اولمالیییز. قتال بیر کره اینگیلیزلهرین قبضهیِ تسلّطلهریندهن
قورتولور قورتولماز هیندوستانداکی ایکی یوز اللی میلیون هندو ایله سکسهن بئش
میلیون مسلمانین اینگیلتهره علیهینده اختلال چیخاراجاغی، بوتون اینگیلیزلهری
محوه قیام ائدهجهکلهری طبیعیدیر.
ایران مجاهدلهرینین کمالِ فعالیت و حسِّ
دیانتله میدانِ جهادا آتیلدیقلارینی گؤرهن، خبر آلان بلوچستان و افغانستان
قبائلینین ده شمالاً و جنوباً روسیهنین تورکوستانییلا اینگیلتهرهنین پنجاب
ایالتینه آرسلان گیبی هجوم ائدهجهکلهرینه ذرّه قدهر شبهه ائتمهییز.
قافقاسیاداکی مسلمانلارا ارمنیلهر ده
التحاق ائدهرک، روسیه علیهینده قومیتهلهرییله؛ بومبا و دینامیتلهرییله،
سلاحلارییلا اختلال چیخارماقدا، عوثمانلی اوردولارینا دؤرت گؤزله انتظار ائتمهکدهدیرلهر.
بوتون بو حادثات، بو تظاهراتِ وحدت و اخوّتِ اسلامیه اساسینین مسلمانلارین
قلبینده نه متین بیر صورتده یئرلهشدییی، مسلمانلارین غدّار، خونخوار، ایکی
یوزلو، ائتلافِ مثلث دولتلهریندهن انتقام آلماق ایچون فرصت بکلهمهکده
اولدوقلارینی تمامییلا گؤستهرییور. دولۀ الخلافهنین ائتلافِ مثلث علیهینده
اولاراق حربه اشتراک ایله اعلانِ جهاد ائیلهمهسی، شبهه یوخدور که دنیاداکی
بوتون مسلمانلاری سلاح باشینا، جهادا دعوت ائتمیش و اسلام دشمنلهرینه مقامِ معلّایِ
خلافته قارشی تعرّضون، اویون اوینامانین نه مدهش، نه تهلکهلی بیر ایش اولدوغونو
فعلاً اثبات ائتمیشدیر.
اینگیلتهره مصردهن و هیندیستاندان
قووولدوقدان سونرا بوتون عظمتی، حشمتی، ثروت و ترقّیاتی، کبر و نخوتی ایله برابر
سؤنوپ گئدهجهکدیر. « الْحَقُّ يَعْلُو وَ لَا يُعْلَى عَلَيْهِ ». داها ایشین
باشلانقیجینداییز. داها جهاد خبرینی آلامامیش میلیونلارجا مسلمانلار واردیر که
بوگون یارین حقیقتدهن خبردار اولونجا، یکپاره آتش کسیلهجهکلهری بدیهیدیر.
« يُرِيدُونَ أَن يُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى
اللَّهُ إِلَّا أَن يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ » آیتِ جلیلهسی
موجبینجه جنابِ حقّین، قهّارِ ذوالجلال حضرتلهرینین نورِ الاهیسینی سؤندورمهک
ایستهیهن کفّارین مقهوریتی، نورِ اسلامین پارلایاجاغی طرفِ حقّدهن مقدّر و
مبشّردیر. آرتیق صبرِ الاهی توکهنمیشدیر. بونجا ظلملهر، فنالیقلار ایقاعینا،
خانمانلار سؤندورولمهسینه، ناموسلار چئینهنمهسینه قارشی دریایِ غضب و قهرِ
الاهی جوش و خروشا گلمیشدیر. بونا قارشی حائل و مانع اولاجاق هیچ بیر قوّت یوخدور.
قهرِ ربّانی سیل گیبی حقسیزلیکلهری، کافرلهری غَیّایِ اضمحلالا سوروکلهیهجهکدیر
« لَا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ
الْكَافِرِينَ دَيَّارًا » منطوقِ جلیلینه ماصدق اولاراق بو ظالملهرین، کافرلهرین
حالی پک یامان اولاجاق، تاریخلهرده عبرت، دیللهرده دستان اولاجاقدیر. بو
بویوک عبرتلهردهن حصّهیاب اولان ملّتلهرین حالینا نه موتلو!
بناءً علیه بوگون اوروج و نماز گیبی جهادا
اشتراک ائتمهک، و کفّارا قارشی ممالکِ اسلامیهیی جانلارییلا، ماللارییلا
مدافعه و صیانت ائتمهک، بیضهیِ مقدّسهیِ اسلامیهیی کفّارین تجاوزاتیندان مصون
بولوندورماق هر مومنِ موحّد اوزهرینه فرضِ عیندیر. بوندان یوز چئویرهن مسلمان
دئییلدیر، انسان دئییلدیر. اونون ایچون نه حیات واردیر، نه شرف! دنیادا ذلّتدهن،
آخرتده خسراندان باشقا هیچ بیر نصیبی یوخدور.
آرتیق بو ایش بو رادهیه گلینجه اقوامِ
اسلامیه آراسینداکی بوتون اختلافاتِ مذهبیه ده برطرف اولموشدور. سنّیسی، شیعیسی،
وهّابیسی، حاصلی هپسی بو جهادِ مبینه اشتراک ائتمیش و ائدهجهکدیر. اینگیلیز
یارداقجیلاریندان آوجی گلینه بنزهیهن آقاخانلارلا آنا بنزهر منافقلهرین
تدلیساتینا هئچ کیمسهنین، هیچ بیر مسلمانین اهمّیت وئرمهیهجهیی شبههسیزدیر.
گئجهلهر گبهدیر. باخالیم نهلهر دوغورور! عالمِ اسلامین استقبالی ان شاء الله
پک پارلاقدیر. الوئریر که هر مسلمان وظیفهسیندهن قصور ائتمهسین.
س. م. توفیق
سؤزلوک:
آوجی: حریص
الوئریر که: یئتهر که
ایقاع: حقوقدا تک طرفلی یاپیلان بیر ایشلهم، اؤرنهیین
قادینین رضاسی اولمادان ارینین اونو بوشاماسی
رادّه:علامت و
نشانه در متن اشاره کننده به مطلبی در
حاشیه
غَیّا: جهنمده درین بیر دره و یا قویو
ماصدق: مضمون و معنی
منطوق: گفته شده و نطق شده و تلفظ شده
یارداقجی: پیس و کؤتو ایشلهرده بیرینه یاردیم ائدهن
کیمسه
برای مطالعهی بیشتر:
سید محمد توفیق بیگ همدانی
گزارشی از به دار آویختن حاجیان شهید بالو-کؤتالان توسط
روسها: درگیریها در اورمیه، مظالم موسقوفها و جنایات نستوریها
س. م. توفیق بهی همدانی: میتینگ میدان سلطان احمد ایرانیان
در پیوستن به جهاد سلطان عثمانی و اعتراض به به دار آویختن یک صد و یازده تن در اورمیه
توسط روسها
صاحب جمع و توفیق همدانی: دولت قاجار تنها با کمک
«تورانیان» و «تورکها» میتواند نجات یابد
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/02/blog-post.html
روزنامهی شمس و خطبهی تورکی آقا محمدرضا تبريزی در
دبستان ايرانيان به سال ١٩٠٩
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_6.html
اعلان جهاد میرزا فضل الله ناصحی اورومی و میرزا مسیح
افشار بر علیه روسیه و بریتانیا، پیوستن جمشیدخان افشار اورومی و پارتیزانهای وی
به اوردوی خلیل پاشا، و خواست شاهسونها از عثمانی برای فتح تبریز
ایستانبولدا یاشایان ایرانلیلارین سولطان احمد میدانی
میتینگی، عوثمانلی سولطانینین جهاد اعلانینا قوشولمالاری و اورمودا روسلارین
بالاو و کؤتالان حاجیلاری داخل ١١١ تورکو آساراق اعدام ائتمهسینی پروتئستو
ائیلهمهلهری- نووامبر ١٩١٤
میتینگ جامعهی ایرانیان مقیم استانبول در میدان سلطان احمد
در پاسخ مثبت به دعوت جهاد سلطان عثمانی و اعتراض به به دار آویختن یک صد و یازده
تن تورک در اورمیه – شامل حاجیان شهید بالاو و کؤتالان- توسط روسها، نووامبر ١٩١٤
Constantinople, photo prise au ministère de la guerre, le drapeau avec
un lion est le drapeau persan [foule amassée dans une rue brandissant plusieurs
drapeaux] : [photographie de presse] / [Agence Rol]
Title : Constantinople, photo
prise au ministère de la guerre, le drapeau avec un lion est le drapeau persan
[foule amassée dans une rue brandissant plusieurs drapeaux] : [photographie de
presse] / [Agence Rol]
Author : Agence Rol. Agence
photographique (commanditaire)
Publication date : 1914
Subject : Guerre mondiale
(1914-1918) Subject : Foules
Subject : Istanbul (Turquie) Subject :
Drapeaux -- Iran Subject : Drapeaux -- Turquie Subject :
Photographie de presse -- 1900-1945
Type : image Type :
still image Type : photograph
Language : French, français
Format : 1 photogr. nég. sur
verre ; 13 x 18 cm (sup.), image/jpeg , Nombre total de vues : 1
Description : Référence
bibliographique : Rol, 43569, Collection numérique : Photographies de l'Agence
Rol
Rights : public domain
Identifier :
ark:/12148/btv1b6932986x
Source : Bibliothèque nationale
de France, département Estampes et photographie, EI-13 (416) Cover :
.. décembre 1914
Relationship : http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb405495779
Provenance : Bibliothèque
nationale de France
Date of online availability :
25/09/2008
No comments:
Post a Comment