یالینیق چین‌لاری ائوره‌نسه‌ل بیلدیرگه‌سی-اینسان حاق‌لاری عمومی بیان‌نامه‌سی

یالینیق چین‌لاری ائوره‌ن‌سه‌ل بیلدیرگه‌سی

 

(اینسان حاق‌لاری عمومی بیان‌نامه‌سی)

 

اؤزتورک‌جه - آری تورک‌جه‌ده

(به تورکی سره)

 

چئویره‌ن: مئهران باهارلی

 

٢٠٠٣

 (بو بیر اؤزتورک‌جه - آری تورک‌جه دئنه‌مه‌سی‌دیر)

آنیمساتما- وورقولاما

بو چئویری‌ده «و» دیشی‌ندا، تورک‌جه اولمایان ته‌ک بیر دئگی و سؤزجوک ایش‌له‌دیلمه‌میش‌دیر. باشقا بیر دئییش‌له بو بیر اؤزتورک‌جه - آری تورک‌جه دئنه‌مه‌سی‌دیر. بو چئویری‌نی یاپماق‌دان آماجیم، تورک اینسانی‌ندا ائوره‌ن‌سه‌ل اینسان حاق‌لاری دویارلی‌لیغی‌نی یایقین‌لاش‌دیرماق‌لا بیرلیک‌ده، تورک‌جه چئویری ادبیاتی و تورک نثری‌نین گه‌لیش‌دیریلمه‌سی‌نه قاتقی‌دا بولونماق ایدی. اؤزتورک‌جه - آری تورک‌جه یازمامین نه‌ده‌نی ایسه تورک‌جه‌نین ته‌ک بیر یابانجی سؤزجوک قول‌لانیلمادان چاغ‌داش بوتون قاورام‌لاری ایفاده ائده‌بیله‌جه‌ک گوجه یییه اولدوغونو گؤسته‌رمه‌ک و تورک‌جه‌نین سؤزداغارجیغی‌نی داها دا زه‌نگین‌له‌شدیرمه‌یه یاردیم ائتمه‌ک ایدی. بو اؤزتورک‌جه - آری تورک‌جه چئویری‌نین یاپیلماسی، آیری‌جا تاریخی و کیم‌لیک پولیتیکالاری آچی‌سی‌ندان دا تورک خالقی‌نین یئنی بیر دؤنه‌مه گیردییی‌نی، جلال الدین میرزا قاجار، آزاد مراغه‌ای، احمد کسروی ... گون‌له‌ری‌نین گئری‌له‌رده قالدیغی‌نی، آرتیق تورک قلم اهلی، آیدین و دوشونورله‌رین فارس‌جا دئییل، تورک‌جه‌نین قایغی‌سی‌ندا اولدوق‌لاری و تورک‌جه‌نی قوروما و گه‌لیش‌دیرمه‌یه چابالادیق‌لاری‌نی گؤسته‌ریر. 

یادآوری-تاکید

در این ترجمه، به جز «و» هیچ کلمه‌ی غیر تورکی بکار نرفته است. به عبارت دیگر، این اثر یک آزمایش تورکی سره است. هدف من از این ترجمه، به همراه بسط آگاهی و حساسیت انسان تورک در باره‌ی حقوق جهان‌شمول بشری، داشتن سهمی در ادبیات ترجمه‌ی تورکی و توسعه‌ی نثر تورکی بود. هدفم از کاربرد تورکی سره هم، علاوه به کومک برای غنی‌تر ساختن دایره‌ی لغات زبان تورکی، نشان دادن این واقعیت بود که زبان تورکی بدون استفاده از حتی یک کلمه‌ی خارجی، قادر است تمام مفاهیم معاصر را به راحتی بیان کند. انجام همچو ترجمه‌ای به تورکی سره از جنبه‌ی تاریخی و سیاست‌های هویتی نیز نشان‌گر آن است که دیگر روزهای جلال الدین میرزای قاجار، آزاد مراغه‌ای، احمد کسروی .... سپری و خلق تورک وارد دوره‌ی جدیدی شده است. دوره‌ای که اهل قلم، روشن‌فکران و متفکرین تورک، نه دغدغه‌ی زبان فارسی، بلکه دغدغه‌ی زبان تورکی را دارند و برای حفظ و توسعه‌ی آن تقلا می‌کنند. 

یالینیق چین‌لاری گئنه‌ل بیلدیرگه‌سی

١٠ اوجاق ١٩٤٨ ایل‌آی‌گونونده بیرله‌شمیش اولوس‌لار هؤرگوتونون گئنه‌ل قورولوندا اونای‌لانان «یانیلیق چین‌لاری ائوره‌ن‌سه‌ل بیلدیرگه‌سی»، بیر گیریش ایله اوتوز باشلام‌دان اولوشور. او گون‌ده‌ن به‌ری بو بیلدیرگه‌نین اونای‌لاندیغی ١٠ اوجاق، بوتون یئرتوپارلاغی‌ندا «یالینیق چین‌لاری گونو» آدی‌یلا قوت‌لانیر. قورول، هؤرگوته اویه اولان بوتون اه‌رکله‌ت‌له‌رده‌ن بو اؤته‌ک‌سه‌ل آندلاشمانین - اؤلکه‌له‌رله یورت‌لارین یؤنه‌تگیل دوروموندان آسیلی اولمادان - قامویا سونولماسی، سایو یئرده آچیق‌لانماسی، یاییم‌لانماسی، یوروم‌لانماسی و باش‌لی‌جا اوخول‌لار اولماق اوزه‌ره اؤیره‌نیم قوروم‌لاری‌ندا اوخوتولماسی‌نی ایسته‌میش‌دیر.

اؤن‌سؤز

-یالینیق اوغوشونون بوتون اویه‌له‌ری‌نده دوغوش‌دان بولونان اؤزسایقی ایله اونلارین ائشیت و آیریلماز چین‌لاری‌نین تانینماسی‌نین؛ اه‌رکین‌لیک، کؤنی‌لیک و آجون باریشی ایله دینج‌لییی‌نین بینؤوره‌سی اولدوغونا گؤره؛

-یالینیق چین‌لاری‌نین تانینماماسی و کیچیمسه‌نمه‌سی‌نین، یالینیق اویاتی‌نی باش‌قالدیری‌یا یؤن‌له‌ندیره‌جه‌ک که‌رته‌ده قورخونج ییرتی‌جی‌لیق‌لارا نه‌ده‌ن اولدوغونا گؤره؛

-یالینیق‌لارین قورخو ایله یوخسول‌لوق‌دان قورتولموش، ایچی‌نده سؤز ایله اینانما اؤزگورلویونه یییه اولاجاق‌لاری بیر آجونون قورولماسی‌نی اؤزله‌ری‌نین اه‌ن یوکسه‌ک آماج‌لاری اولاراق بیلدیرمیش بولوندوق‌لاری‌نا گؤره؛

-یالینیغین گوجه‌م ایله باسقی‌یا قارشی سون اومار اولاراق آیاق‌لانماغا ایته‌ک‌له‌نمه‌مه‌سی اوچون، یالینیق چین‌لاری‌نین بیر توزه دوزه‌نی و یاسا بایجارلیغی ایله قورونماسی‌نین کؤک‌لو بیر گه‌ره‌کسینیم اولدوغونا گؤره؛

-اولوس‌لارآراسی‌ندا سئویت‌جه ایلیشگی‌له‌رین گه‌لیش‌دیریلمه‌سی‌نی قیندیرمانین کؤک‌لو بیر گه‌ره‌کسینیم اولدوغونا گؤره؛

-بیرله‌شمیش اولوس‌لار بودون‌لاری‌نین آندلاشمادا یالینیق آناچین‌لاری‌نا، یالینیق کیشی‌‌لییی‌نین آغارلیق ایله ده‌یه‌ری‌نه و اه‌رکه‌ک‌له‌رله قادین‌لارین ائشیت‌لییی‌نه اولان اینام‌لاری‌نی بیر یول داها بیلدیرمیش اولدوق‌لاری‌نا گؤره؛

-و توپلوم‌سال ایله‌ری‌له‌مه‌نی قولای‌لاش‌دیرماغا، داها گئنیش بیر اؤزگورلوک ایچه‌ری‌سی‌نده یاخشی‌راق یاشام قوشول‌لاری قورماغا اؤکوم‌له‌دیک‌له‌ری‌نی بیلدیرمیش بولوندوق‌لاری‌نا گؤره؛

-اویه اه‌رکله‌ت‌له‌رین بیرله‌شمیش اولوس‌لار هؤرگوتو ایله ایش‌بیرلیک ائده‌ره‌ک، یالینیق چین‌لاری ایله آنااه‌رکین‌لیک‌له‌ری‌نه بوتون آجون‌دا چین‌دان سایقی گؤسته‌ریلمه‌سی‌نین ساغ‌لانماسی و اونلارین اویقولانماسی‌نا یاردیم ائتمه‌نی اوست‌له‌ندیک‌له‌ری‌نه گؤره؛

-بو چین‌لار ایله اه‌رکین‌لیک‌له‌رین نئجه‌لییی‌نین بارچالیق‌جا به‌نزه‌ر و دولوق بیچیم‌ده باشا دوشولمه‌سی‌نین یوخاری‌داکی یوکوم‌لولویون سایویؤن‌لو یئری‌نه گه‌تیریلمه‌سی اوچون سون که‌رته اؤنه‌م‌لی اولدوغونا گؤره:

بیرله‌شمیش اولوس‌لار گئنه‌ل قورولو

-یالینیق توپلولوغونون بوتون بیرئی‌له‌ری ایله قوروم‌لاری‌نین بو بیلدیرگه‌نی توتاشی بیر قیلاووز کیمی گؤز اؤنونده توتاراق، اؤیره‌تیم و ائیتیم یولویلا بو چین‌لار ایله اه‌رکین‌لیک‌له‌ره سایقی‌نی گه‌لیش‌دیرمه‌یه؛

-گئتدیک‌جه آرتان اولوسال و اولوس‌لارآراسی اؤنله‌م‌له‌رله، گه‌ره‌ک دوغرودان اویه اه‌رکله‌ت‌له‌رین، گه‌ره‌ک‌سه بو اه‌رکله‌ت‌له‌رین یؤنه‌تیمی آلتی‌نداکی اؤلکه‌له‌ر دیرینی آراسی‌ندا، بو چین‌لارین آجون‌جا ائدیم‌ده تانینماسی‌نی و ائتگی‌لی بیچیم‌ده اویقولانماسی‌نی ساغ‌لاماغا چالیشمالاری آماجی‌یلا؛

-بوتون بودون‌لار ایله اه‌رکله‌ت‌له‌ر اوچون اولاشیلاجاق و یئری‌نه یئتیرمه‌یه تالپینمالی اولدوق‌لاری بیر اورتاق اولکو اولاراق، ایش‌بو یالینیق چین‌لاری ائوره‌ن‌سه‌ل بیلدیرگه‌سی‌نی جارلار:

باشلام بیر:

بوتون یالینیق‌لار آغارلیق ایله چین‌لار باخیمی‌ندان ائشیت و اه‌رکین دوغولارلار. اؤگ ایله اویات یییه‌سی‌دیرله‌ر و بیر بیرله‌ری‌نه قارشی قارداش‌لیق تینی ایله داورانمالی‌دیرلار.

باشلام ایکی:

هامی سوی، ده‌ری بویاغی، ائشئی، دیل، بوته‌م، یؤنه‌تگیل، اینانج، اولوسال باغ‌لی‌لیق، توپلوم‌سال کؤکه‌ن چیخاغی‌ندان، بای‌لیق، توپلوم‌سال قونوم، دوغوش، آزو اوخشار بیر آیریق‌لیق - باشقالیق - اؤزگه‌لیک‌ده‌ن آسیلی اولمایاراق، ایش‌بو بیلدیرگه‌ده بیلدیریله‌ن بوتون چین ایله اه‌رکین‌لیک‌له‌رین بارچاسی‌ندان یارارلانابیله‌ر.

بوندان باشقا کیشی‌‌نین باغ‌لی بولوندوغو و اویروغو اولدوغو اؤلکه ایله یورت – باغیم‌سیز یورت اولسون، آتابه‌ی‌لیک آلتی‌ندا بولونسون، باشلاق‌سیز، آزو باشقا بیر بیچیم‌ده بایجارلیق قیسیت‌لاماسی‌نا ایلده‌م اؤلکه اولسون - کیمسه‌یه، اویروغو بولوندوغو یورت آزو اؤلکه‌نین یؤنه‌تگیل، توزه‌ل آزو اولوس‌لارآراسی دورومو باخیمی‌ندان نه‌ک بیر آیریم‌چی‌لیق گؤزه‌تیلمه‌یه‌جه‌ک.

باشلام اوچ:

یاشاماق، اه‌رکین‌لیک و کیشی‌سه‌ل توخونولمازلیق سایو بیرئی‌ین چینی‌دیر.

باشلام دؤرت:

نه‌ک کیمسه کؤله‌لیک آزو قول‌لوق آلتی‌ندا ساخلانیلابیلمه‌ز، کؤله‌چی‌لیک و قول ساتاوی سایو تورلو گؤرونوشو ایله یاساق‌دیر و بوتون بیچیم‌له‌رده قاداغان ائدیلیر.

باشلام بئش:

نه‌ک کیمسه اه‌زینجه، آجیماسیز، یالینیق‌سال‌دیشی، کیشی‌لییی‌نی آلچالدان قییین‌لار آزو داورانیش‌لارا اوغرامامالی‌دیر.

باشلام آلتی:

سایو بیر یالینیق هارادا اولماسی‌ندان آسیلی اولمایاراق، کیشی‌سه‌ل چین‌لاری‌نین تانینماسی چینی‌نا یییه‌دیر.

باشلام یئدی:

بوتون یالینیق‌لار یاسالار قاباغی‌ندا ائشیت‌دیرله‌ر و آیریم اولمادان، یاسانین ائشیت‌جه قورونماسی‌ندان یارارلانما چینی‌نا یییه‌دیرله‌ر. بوتون یالینیق‌لارین ایش‌بو بیلدیرگه‌یه ته‌رس اولان سایو چئشیت آیریم‌چی‌لیق ایله آیری سئچگی‌لییه و بئله بیر آییرت ائدیجی داورانیش‌لار اوچون یاپیلاجاق سایو جور قیشقیرتما و چابایا قارشی، ائشیت قورونما چینی واردیر.

باشلام سه‌کیز:

سایو بیر کیشی‌‌نین بیله‌سی‌نه آنایاسا آزو باشقا یاسالارجا تانینان آناچین‌لارا ته‌رس دوشه‌ن و اونلاری پوزان داورانیش‌لارا قارشی، ائدیم‌ده سونوج وئره‌جه‌ک بیچیم‌ده، یئتگی‌لی اولوسال یارقی‌لاردا، چین‌لاری‌نی دیکه‌لدیرمه‌ک اوچون باش‌وورما چینی واردیر.

باشلام دوقوز:

نه‌ک کیمسه اؤزباشینالیق‌لا توتوقلاناماز، توتساق ائدیلیپ ساخلانیلاناماز، آزو قووولوپ سورگونه گؤنده‌ریله‌بیلمه‌ز.

باشلام اون:

سایو بیر یالینیق اؤزونون چین‌لاری و بورج‌لاری‌نین آزو بیله‌سی‌نه قارشی ایله‌ری سورولموش قییین‌سال نئجه‌لیک‌ده اولان سایو هانسی بیر سوچ‌لامانین دوغرولوغونون قانیت‌لانماسی‌ندا، ایرته‌شی‌نین باغیم‌سیز و یان‌سیز بیر یارقی ساری‌سی‌ندان، کؤنی‌لییین بوتون گه‌ره‌ک‌له‌ری گؤزله‌نیلمیش بیر بیچیم‌ده، دولوق بیر ائشیت‌لیک و آچیق اولاراق گؤرولمه‌سی چینی‌نا یییه‌دیر.

باشلام اون‌بیر:

١- سوچ ایش‌له‌مه‌ک‌ده‌ن سانیق بولونان سایو بیر کیشی‌، ساوونماسی اوچون اؤزونه گه‌ره‌ک‌لی اولان بوتون اولاناق‌لارین ساغلانمیش بولوندوغو، آچیق بیر یارقی‌لامادا، یاسالارا دایاناراق سوچ‌لو اولدوغو قانیت‌لانانا ده‌ک، سوچ‌سوز ساییلیر.

٢- نه‌ک کیمسه تؤره‌دیلدیک‌له‌ری سیرادا اولوسال یاسالار آزو اولوس‌لارآراسی توزه‌یه گؤره سوچ ساییلمایان ائیله‌م‌له‌رده‌ن آزو یانیلقی‌لاردان اؤتورو یازیق‌لاناماز. بونون کیمی، نه‌ک کیمسه‌یه سوچون ایش‌له‌ندییی سیرادا اویقولانابیله‌جه‌ک اولان قییین‌دان آغیرراق بیر قییین وئریله‌مه‌ز.

باشلام اون‌ایکی:

نه‌ک کیمسه اؤزه‌ل و اوغوش یاشامی، قونوتونون توخونولمازلیغی، اولایی یازیشماسی‌نین گیزلین‌لییی قونولاری‌ندا اؤزباشی‌نا قاریشمالارا، آغارلیق و اونونه قارشی آرتامالارا اوغراتیلاماز، بونلارا ائره‌ک ائدیله‌مه‌ز. سایو بیر یالینیغین بئله‌نچی اؤزباشی‌نا قاریشمالار و آرتامالارا قارشی، یاسالار یولو ایله قورونما چینی واردیر.

باشلام اون‌اوچ:

١- سایو بیر یالینیق هر هانسی بیر اه‌رکله‌ت‌ین جیغیرلاری ایچه‌ری‌سی‌نده اه‌رکین‌جه، بیر یئرده‌ن باشقا بیر یئره گئتمه، دولانماق و یاشاماق آماجی‌یلا اورانقی سئچمه چینی‌نا یییه‌دیر.

٢- سایو بیر یانیلیق، اؤز اؤلکه‌سی ده قاپسانماق اوزره، ایسته‌دییی سایو هانسی بیر اؤلکه‌ده‌ن گئدیپ یاسیما و اؤز اؤلکه‌سی‌نه قاییدیپ گه‌لمه چینی‌نا یییه‌دیر.

باشلام اون‌دؤرت:

١- سایو بیر کیشی‌ گوجه‌م قارشی‌سی‌ندا قاچیپ باشقا اؤلکه‌له‌رده‌ن سیغیناجاق آختارما، سیغینماچی اولاراق تاب‌لانما ایسته‌یی‌نده بولونما و بو اؤلکه‌له‌رجه سیغینماچی ایش‌له‌می اویقولانما چینی‌نا یییه‌دیر.

٢- بو چین، گئرچه‌ک‌ده‌ن یؤنه‌تگی ایله ایلگی‌لی اولمایان بایاغی بیر سوچا، اولایی بیرله‌شمیش اولوس‌لار ایلکه و آماج‌لاری‌نا ته‌رس گه‌له‌ن ائیله‌م‌له‌ر سونوجونداکی یاپیلان قاووشدورمالار دوروموندا، ایله‌ری سوروله‌مه‌ز.

باشلاق اون‌بئش:

١- سایو بیر یالینیغین اویروق چینی واردیر.

٢- نه‌ک کیمسه اؤزباشینالیق‌لا اویروغو ایله اویروغونو ده‌ییشدیرمه‌ک چینی‌ندان یوخسون بیراخیلاماز.

باشلام اون‌آلتی:

١- ائولی‌لیک چاغی‌نا (یئتکین‌لیک یاشی‌نا) چاتان سایو اه‌رکه‌ک ایله قادین‌ین، سوی‌کؤک، اویروق آزو بوته‌م باخیمی‌ندان نه‌ک بیر قیسیت‌لامایا قارشی‌لاشمادان، ائوله‌نمه‌ک و اوغوش قورماق چینی واردیر. سایو اه‌رکه‌ک و قادین ائوله‌نمه‌ک قونوسوندا ائولی‌لییه باش‌لارکه‌ن، ائولی‌لیک بویونجا و ائولی‌لییین سون‌لاندیریلماسی دؤنه‌می‌نده، ائشیت چین‌لارا یییه‌دیر.

٢- ائوله‌نمه دویونو یالنیز گه‌له‌جه‌ک ائش‌له‌رین اه‌رکین و دولوق تابی‌سی ایله قیییلابیله‌ر.

٣- اوغوش، توپلومون دوغال، و باش‌لی‌جا اؤیه‌سی اولوپ، توپلوم ایله اه‌رکله‌ت ساری‌سی‌ندان قورونماق چینی‌نا یییه‌دیر.

باشلام اون‌یئدی:

١- سایو بیر کیشی‌ ته‌ک باشی‌نا آزو باشقالاری ایله بیرگه، وارقی و بارین یییه‌سی اولماق چینی‌نا یییه‌دیر.

٢- نه‌ک کیمسه اؤزباشینالیق‌لا وارقی و بارینی‌ندان یوخسون قیلینابیلمه‌ز.

باشلام اون‌سه‌کیز:

سایو بیر کیشی‌‌نین، دوشونجه، اویات و بوته‌م اؤزگورلویو چینی واردیر. بو چین، اؤز بوته‌می آزو اینانجی‌نی ده‌ییشدیرمه‌ک اؤزگورلویو، بوته‌م آزو اینانجی‌نی، ته‌ک‌لیک‌ده آزو باشقالاری ایله بیرلیک‌ده توپلوجا، آچیق آزو اؤزه‌ل بیچیم‌ده، اؤیره‌نمه‌ک، یاشاما گئچیرتمه‌ک، تاپینماق، اولایی بوته‌م‌سه‌ل ده‌ب‌له‌ر ایله باشقا اوخشار تؤره‌ن‌له‌رله ائدیم‌له‌مه‌ک، یئری‌نه یئتیرمه‌ک اه‌رکین‌لییی‌نی ایچه‌ریر.

باشلام اون‌دوقوز:

سایو بیر یالینیغین دوشونجه، اولایی بو دوشونجه‌له‌ری‌نی آچیق‌لاماق اه‌رکین‌لییی واردیر. بو چین، دوشونجه‌له‌ری‌نده‌ن اؤتورو دارقینج ائدیلمه‌مه‌ک، اه‌رکله‌ت جیغیرلاری‌ندان (آراچه‌ک‌له‌ری‌نده‌ن) باغ‌لی اولمادان، بیلگی ایله دوشونجه‌له‌ری ایسته‌نیله‌ن سایو هانسی آراج ایله آختارماق، اونلاری اه‌ل‌ده ائتمه‌ک آزو یایماق چینی‌نی ایچه‌ریر.

باشلام ییرمی:

١- سایو کیشی‌ دینج توپلانما (ییغیشما)، ییغیناجاق‌لار دوزه‌لتمه، ده‌رنه‌ک قورما ایله ده‌رنه‌یه قوشولما اه‌رکین‌لییی‌نه یییه‌دیر.

٢- نه‌ک کیمسه سایو هانسی بیر ده‌رنه‌یه گیرمه‌یه ایته‌ک‌له‌نه‌مه‌ز.

باشلام ییرمی‌بیر:

١- سایو کیشی‌، دوغرودان دوغرویا آزو اؤزگورلوک‌له سئچیلمیش سایلاولار آراجی‌لیغی ایله، اؤز اؤلکه‌سی‌نین اه‌رکله‌ت ایش‌له‌ری‌نی دولاندیرماغا قاتیلما چینی‌نا یییه‌دیر.

٢- سایو کیشی‌ اؤز اؤلکه‌سی‌نین اه‌رکله‌ت قول‌لوغونا گیرمه‌ک و قول‌لوق ائتمه‌ک اوچون ائشیت چین‌لارا یییه‌دیر.

٣- بودون ایسته‌نجی بایجار اه‌رکی‌نین قایناغی‌نی اولوشدورمالی‌دیر. بو ایسته‌نج، گیزلین بیچیم‌ده آزو اه‌رکین‌لییی ساغلایاجاق اونا ده‌نک اولان باشقا بیر یؤنته‌م ایله گئچیریله‌جه‌ک، ائشیت اوی وئرمه یولویلا یاپیلاجاق دوغرو، دوزگون، گئنه‌ل و سوره‌ک‌لی سئچیم‌له‌رله ‌اوزه چیخمالی‌دیر.

باشلام ییرمی‌ایکی:

سایو بیر کیشی‌، توپلومون بیر اویه‌سی کیمی، توپلوم‌سال گووه‌ن‌لیک چینی واردیر. سایو بیر یانیلیق، آغارلیغی و کیشی‌‌لییی‌نین اؤزگورجه گه‌لیشمه‌سی اوچون گه‌ره‌ک‌لی ییغام‌سال، توپلوم‌سال و اویقار چین‌لارین اولوسال چابا و اولوس‌لارآراسی اه‌مه‌ک‌ده‌ش‌لییی یولو ایله، سایو بیر اه‌رک‌له‌ت‌ین قورولوش یاپی‌سی و قایناق‌لاری‌یلا اورانتی‌لی اولاراق گئرچه‌ک‌له‌ش‌دیریلمه‌سی چینی واردیر.

باشلام ییرمی‌اوچ:

١- سایو بیر کیشی‌‌نین ایش‌له‌مه، ایش و ایش‌یئری‌نی اؤز ایسته‌یی ایله اه‌رکین‌جه سئچمه، کؤنی‌لی و اه‌ل‌وئریش‌لی ایش قوشول‌لاری و ایش‌سیزلیک‌ده‌ن قورونما چینی واردیر.

٢- ایش‌له‌یه‌ن سایو بیر کیشی‌‌نین، نه‌ک بیر آیریم‌چی‌لیق گؤزه‌تیلمه‌ک‌سیزین، ده‌نک ایش قارشی‌لیغی‌ندا، ده‌نک اؤده‌نه‌ک ایله ته‌رگی آلماغا چینی واردیر.

٣- ایش‌له‌یه‌ن سایو کیمسه‌نین اه‌مه‌یی‌نین، اؤزو ایله اوغوشونا یالینیق آغارلیغی‌نا اویقون بیر یاشاییش ایله دولانیشیق ساغلایابیله‌ن، گه‌ره‌کیرسه باشقا سایو تورلو توپلوم‌سال قوروما آراج‌لاری ایله ده بوتون‌له‌نه‌ن کؤنی‌لی و اه‌ل‌وئریش‌لی اؤده‌نیلمه‌ چینی واردیر.

٤- سایو بیر یالینیغین توپلوم‌سال ماراق ایله چیخارلاری‌نین قورونماسی دوغرولتوسوندا، ایش‌چی بیرلیک‌له‌ری قورما، اولایی بونلارا گیرمه چینی واردیر.

باشلام ییرمی‌دؤرت:

سایو کیشی‌‌نین دینله‌نمه‌یه، دینجه‌لمه‌یه، ائیله‌نمه‌یه، اؤزه‌ل‌لیک‌له ایش‌له‌مه سوره‌سی‌نین دیلده‌ک‌لی بیچیم‌ده‌ قیسیت‌لی توتولماسی‌نا و به‌للی آرالیق‌لارلا اؤده‌نه‌ک‌لی بوشقولارا چینی واردیر.

باشلام ییرمی‌بئش:

١- سایو یالینیغین گه‌ره‌ک اؤزو، گه‌ره‌ک‌سه اوغوشو اوچون یییه‌جه‌ک، گیییم، قونوت، ساغ‌لیق باخیمی، گه‌ره‌ک‌لی اولان توپلوم‌سال قول‌لوق‌لار قاپسانماق اوزره، اه‌سه‌ن‌لیک و گؤنه‌نجی‌نی ساغلاماق و ساخلاماق اوچون اویقون بیر یاشام دوزئیی‌نه و ایش‌سیزلیک، سایری‌لیق، چولاق‌لیق، دول‌لوق، قوجالیق (یاش‌لی‌لیق)، اؤزونه باغ‌لی اولمایان نه‌ده‌ن‌له‌ر اوزونده‌ن بیله‌سی‌نی گئچیم اولاناق‌لاری‌ندان یوخسون بیراخان باشقا دوروم‌لاردا گووه‌ن‌لییه چینی واردیر.

٢- آنا ایله بالا اؤزه‌ل ایلگی (قایغی) و کؤمه‌ک آلما چینی‌نا یییه‌دیرله‌ر. اوشاق‌لارین هامی‌سی ائولی‌لیک‌ایچی آزو ائولی‌لیک‌دیشی دوغولان‌لار، به‌نزه‌ر توپلوم‌سال قورونمادان یارارلانیرلار.

باشلام ییرمی‌آلتی:

١- سایو کیشی‌‌نین اؤیره‌نیم چینی واردیر. اه‌ن آزی ایلک و گئنه‌ل اؤیره‌تیم آقچاسیز و تؤله‌ج اولمالی‌دیر. ایلک اؤیره‌تیم گه‌ره‌ک‌لی و گوجئی‌لی‌دیر.

٢- قورون ایله اه‌رتیک اؤیره‌تیمی‌نده‌ن هامی یارارلانابیلمه‌لی‌دیر. یوکسه‌ک اؤیره‌تیم، هه‌ره‌نین باجاریغی‌نا گؤره، هامی‌یا دولوق ائشیت‌لیک‌ده آچیق اولمالی‌دیر.

٣- اؤیره‌تیم، یالینیق کیشی‌لییی‌نین اه‌کسیک‌سیز گه‌لیشمه‌سی‌نه یؤنه‌لتیلمه‌لی‌ و یالینیق چین‌لاری‌یلا آنااه‌رکین‌لیک‌له‌ره اولان سایقی‌نین گوج‌له‌نمه‌سی‌نی آماج‌لامالی‌دیر. اؤیره‌تیم بوتون اولوس‌لار، سوی‌کؤک ایله بوته‌م توپارلاری آراسی‌ندا قارشی‌لیق‌لی آنلاییش، اویوم، دؤزوم‌لولوک، کؤمه‌ک‌له‌شمه و آرخاداش‌لیغین به‌رکیدیلمه‌سی‌نی قیندیرمالی و بیرله‌شمیش اولوس‌لارین باریش ایله دینج‌لییین قورونماسی یولونداکی قول‌لاما چالیشمالاری‌نا یاردیم ائتمه‌لی‌‌دیر.

٤-آنا ایله آتا، آزیاش‌لی اوشاق‌لاری‌نا وئریله‌جه‌ک اؤیره‌تیمین چئشیتی‌نی سئچمه‌ک‌ده اؤنجه‌لیک و اوستونلویه یییه‌دیرله‌ر.

باشلام ییرمی‌یئدی:

١- سایو بیر یالینیق، توپلولوغون اویقار چالیشمالاری‌نا اه‌رکین‌جه قوشولماق، اینجه اوزلوق‌لاری دادیقماق، بیلیم آلانی‌نداکی ایله‌ری‌له‌ییشه قاتیلماق، اولایی بونلارین آرینج‌لاری‌ندان یارارلانماق چینی‌نا یییه‌دیر.

٢- سایو یالینیغین، یاراتدیغی تورلو بیلیم، گؤرکول و اینجه اوزلوق یاپیت‌لاری‌ندان تؤره‌دیله‌ن تین‌سه‌ل و اؤزده‌ک‌سه‌ل قازانج‌لارین قورونماسی‌نا چینی واردیر.

باشلام ییرمی‌سه‌کیز:

سایو بیر یالینیق، ایش‌بو بیلدیرگه‌ده یانسیتیلمیش چین ایله اه‌رکین‌لیک‌له‌رین اه‌کسیک‌سیز چینیقماسی‌نی ساغلایاجاق بیر توپلوم‌سال و اولوس‌لارآراسی دوزومه چینی واردیر.

باشلام ییرمی‌دوقوز:

١- یالینیق کیشی‌‌لییی‌نین اه‌رکین و اه‌کسیک‌سیز (دولوق) گه‌لیشمه‌سی، ته‌ک‌جه توپلولوق ایچی‌نده اولاناق‌لی‌دیر و کیشی‌‌نین ده بو توپلولوغا قارشی گؤره‌وله‌ری (بورج‌لاری) واردیر.

٢- بیر یالینیق، اؤز چین ایله اه‌رکین‌لییی‌نین قول‌لانیلماسی‌ندا، ته‌ک‌جه باشقالاری‌نین چین ایله اه‌رکین‌لیک‌له‌ری‌نین گه‌ره‌‌یینجه تانینماسی و اونلارا سایقی گؤسته‌ریلمه‌سی؛ و یالنیز ائل‌اه‌رکیل بیر توپلوم‌دا تؤره‌، قامو دوزه‌نی و گؤنه‌نجین چین‌لی گه‌ره‌ک‌له‌ری‌نی یئری‌نه گه‌تیرمه‌ک آماجی‌یلا، یاسالارجا به‌لیرله‌نمیش قیسیت‌لامالارا ایچکه‌ریله‌بیله‌ر.

٣- بو چین‌لار ایله اه‌رکین‌لیک‌له‌ر، نه‌ک بیر بیچیم‌ده بیرله‌شمیش اولوس‌لارین آماج و ایلکه‌له‌ری‌نه ته‌رس اولاراق قول‌لانیلا‌بیلمه‌ز.

باشلام اوتوز:

ایش‌بو بیلدیرگه‌نین نه‌ک بیر اؤکوم‌له‌مه‌سی، سایو هانسی بیر اه‌رکله‌ت‌ه، توپارا آزو دا بیرئی‌ه، بو بیلدیرگه‌ده دیله گه‌تیریله‌ن چین ایله اه‌رکین‌لیک‌له‌ری یوخ ائتمه‌یه یؤنه‌لیک بیر چالیشماغا گیریشمه، اولایی ائیله‌می تؤره‌تمه چینی‌نی وئریر بیچیم‌ده یوروم‌لاناماز.

 

سؤزلوکSözlük – لغت‌نامه

 

آتابه‌یAtabey : وصی

آتابه‌ی‌لیکAtabeylik : وصایت

آجۇنAcun : دنیا

آجێماسێزAcımasız : بی‌رحم

آچێق‌لاماقAçıqlamaq : توضیح دادن، شرح دادن

آختارماقAxtarmaq : جستجو کردن

آراجArac : واسطه

آراچه‌کAraçek : مرز داخلی

آرالێقAralıq : فاصله

آرتاماقArtamaq : تجاوز کردن

آرخاداش‌لێقArxadaşlıq : دوستی، رفاقت

آرێنجArınc : نعمت

آزۇAzu : و یا

آسێلێAsılı : وابسته

آغارلێقAğarlıq : شرف

آقچاسێزAqçasız : بی‌پول

آلانAlan : میدان، عرصه

آلچالتماقAlçaltmaq : کم کردن، پست کردن

آماجAmac : هدف

آنااه‌رکین‌لیک‌له‌رAnaerkinlikler : آزادی‌های اساسی

آناچێن‌لارAnaçınlar : حقوق اساسی

آنایاساAnayasa : قانون اساسی

آندلاشماAndlaşma : توافق‌نامه

آنلایێشAnlayış : درک، ادراک

آنێلماقAnılmaq : ذکر شدن

آیریق Ayrıq: متفاوت، دارای فرق

آیریق‌لیقAyrıqlıq :تفاوت، فرق داشتن

آیرێلمازAyrılmaz : جدائی‌ناپذیر

آیرێمAyrım : فرق

آیرێم‌چێ‌لێقAyrımçılıq : تبعیض

آیێرتAyırt : جداسازی

اوْجاقOcaq : دسامبر

اوْخشارOxşar : مشابه، شبیه

اوْرانتێ‌لێOrantılı : متناسب

اوْرانقێOranqı : اقامت‌گاه

اوْرتاقOrtaq : مشترک

اوْغۇشOğuş : خانواده، عائله

اوْلاناقOlanaq : امکانات

اوْلۇشماقOluşmaq : تشکیل یافتن

اوْنای‌لاماقOnaylamaq : تصویب کردن

اوْیOy : رای

اه‌رتیکErtik : مسلک، شغل

اه‌رکله‌تErklet : دولت

اه‌رکه‌کErkek : مرد

اه‌رکینErkin : آزاد

اه‌رکین‌لیکErkinlik : آزادی

اه‌زینجEzinc : شکنجه

اه‌سه‌ن‌لیکEsenlik : سلامت

اه‌ل‌وئریش‌لیElvérişli : مناسب

اه‌مه‌کEmek : کار، رنج

اه‌مه‌ک‌ده‌ش‌لیکEmekdeşlik : هم‌کاری

اؤته‌کÖtek : تاریخ (گذشته)

اؤته‌ک‌سه‌لÖteksel : تاریخی

اؤده‌نه‌کÖdenek : پرداختی، اجرت

اؤزباشێنالێقÖzbaşınalıq : سر خود

اؤزده‌ک‌سه‌لÖzdeksel : مادّی

اؤزسایقێÖzsayqı : حیثیت

اؤزگه‌لیکÖzgelik : غیریت

اؤزگۆرلۆکÖzgürlük : آزادی

اؤزه‌لÖzel : خصوصی

اؤکۆمÖküm : تصمیم

اؤکۆم‌له‌مه‌کÖkümlemek : تصمیم گرفتن

اؤگÖg : عقل

اؤلکهÖlke : کشور

اؤن‌سؤزÖnsöz : مقدمه

اؤنله‌مÖnlem : تدبیر

اؤنه‌مÖnem : اهمیت

اؤیره‌تیمÖyretim : تعلیم

اؤیره‌نیمÖyrenim : تعلم

اؤیهÖye : عنصر

اۆست‌له‌نمه‌کÜstlenmek : بر عهده گرفتن

اۆلکۆÜlkü : ایدئال

اۆنÜn : شهرت

اۆیهÜye : عضو

اۇزلۇقUzluq : هنر

اۇغراماقUğramaq : مواجه شدن، معروض شدن

اۇلاشماقUlaşaq : رسیدن، نائل شدن

اۇلایێUlayı : هم، و، علاوتا، همچنین، ایضا

اۇلۇسUlus : ملّت

اۇلۇسالUlusal : ملّی

اۇمارUmar : چاره

اۇیاتUyat : وجدان

اۇیرۇقUyruq : تابعیت (یک کشور)

اۇیقارUyqar : متمدن

اۇیقۇلانماقUyqulanmaq : اجرا شدن، تطبیق شدن

اۇیقۇنUyqun : مناسب

اۇیۇمUyum : هماهنگی

ایته‌ک‌له‌مه‌کİteklemek : مجبور کردن

ایته‌ک‌لیİtekli : مجبوری، اجباری

ایچکه‌رمه‌کİçkermek : تابع بودن

ایچه‌رمه‌کİçermek : محتوی بودن، شامل بودن

ایدیİdi : هیچ

ایرته‌شİrteş  : دعوا

ایسته‌کİstek : خواست، طلب

ایسته‌نجİstenc : اراده

ایش‌بۇİşbu : این

ایش‌بیرلیکİşbirlik : همکاری

ایش‌سیزلیکİşbsizlik : بیکاری

ایش‌گۆنۆİşgünü : روز کار

ایشله‌م اۇیقۇلانماقİşlem uyqulanmaq : مورد معامله قرار گرفتن، رفتار شدن

ایش‌یئریİşyéri : محل کار

ایل‌آی‌گۆنİlaygün : تاریخ، مورخه

ایلده‌مİldem : تابعیت، فرمان‌برداری

ایلکه İlke : اصل، پرنسیب

ایلگیİlgi : توجه، دقت

ایله‌ری‌له‌مه‌کİlerilemek : پیش‌رفت کردن

ایلیشگیİlişgi : علاقه، پیوند، رابطه

اینامİnam : باور، عقیده

اینانجİnanc : باور، ایمان

اینجه اۇزلۇق‌لارİnce uzluqlar : صنایع ظریف

اینجهİnce : ظریف

ائتگی‌لیÉtgili : موثر

ائدیم‌دهÉdimde : در عمل، عملا، فعلی

ائدیم‌له‌مه‌کÉdimlemek : ادا کردن، ایفا کردن، اجرا کردن

ائره‌کÉrek : قصد

ائشÉş : همسر

ائشیتÉşit : برابر

ائشئیÉşéy : جنسیت

ائل‌اه‌رکیلÉlerkil : دموکراتیک

ائوره‌ن‌سه‌لÉvrensel : جهانی

ائولی‌لیکÉvlilik : ازدواج

ائیله‌مÉylem : فعل، عمل

ائیله‌نمه‌کÉylenmek : تفریح کردن، سرگرم شدن

باخێمBaxım : منظر، دیدگاه

بارچاBarça : همه‌گی، همه، کل

بارچالێق‌جاBarçalıqca : به طور همه‌گانی

بارێشBarış  : صلح، آشتی

بارێنBarın : ملک

باسقێBasqı : فشار

باشقاBaşqa : دیگر

باش‌قالدێرێBaşqaldırı : عصیان، قیام

باشقالێقBaşqalıq : غیریت

باشلاق‌سێزBaşlaqsız : غیر خودمختار

باشلامBaşlam : ماده

باشلێ‌جاBaşlıca : به طور عمده

باش‌وۇرماقBaşvurmaq : مراجعت کردن، سرزدن

باغلێ‌لێقBağlılıq : وابسته‌گی

باغێم‌سێزBağımsız : مستقل

بایاغێBayağı : عادی

بایجارBaycar : مقتدر، حکومت

بایجارلێقBaycarlıq : اقتدار، حاکمیت

بای‌لێقBaylıq : ثروت

به‌رکیدیلمه‌کBerkidilmek : محکم شدن

بوْرجBorc : قرض

بوْشقۇBoşqu : تعطیل

بوْیاقBoyaq : رنگ

بۆته‌مBütem : دین

بۆتۆن‌له‌نمه‌کBütünlenmek : تکمیل شدن

بۇته‌م‌سه‌لBütemsel : دینی

بۇدۇنBudun : خلق، مردم

بۇلۇنماقBulunmaq : یافت شدن

بیچیمBiçim : شکل، فورم، وجه

بیرگهBirge : به همراه

بیرله‌شمیش اۇلۇس‌لار هؤرگۆتۆBirleşmiş Uluslar Hörgütü  : سازمان ملل متحد

بیرله‌شمیشşmiBirleş : متحده

بیرلیکBirlik : اتحادیه

بیرئیBiréy : فرد

بیلدیرگهBildirge : بیانیه، اعلامیه

بیلدیرمه‌کBildirmek : بیان کردن

بیلگیBilgi : معلومات

بیلیمBilim : علم، دانش

بینؤورهBinövre : پایه، بنیان

پوْزماقPozmaq : از بین بردن، زائل کردن

تاب‌لانماقTablanmaq : قبول شدن، پذیرفته شدن

تابێTabı : رضا

تاپێنماقTapınmaq : عبادت کردن

تالپێنماقTalpınmaq : دست و پا زدن، تقلا کردن

توْپارTopar : گروه، زمره

توْپلانماقToplanmaq : تجمع کردن

توْپلۇجاTopluca : به طور جمعی، گروهی

توْپلۇلۇقTopluluq : جمعیت

توْپلۇمسالToplumsal : اجتماعی

توْخۇنۇلمازلێقToxunulmazlıq : مصونیت

ته‌رسTers : مخالف، ضد، معکوس

ته‌رگیTergi : معاش، حقوق

تؤرهTöre : اخلاق

تؤره‌تمه‌کTöretmek : ایجاد کردن

تؤره‌نTören : مراسم

تؤله‌جTölec : مفت

تۆرلۆTürlü : متنوع

تۆزهTüze : حقوق

تۇتاشێTutaşı : دائما، همیشه

تۇتساقTutsaq : زندانی

تۇزه‌لTüzel : حقوقی

تینTin : روح

تین‌سه‌لTinsel : معنوی

جارلاماقCarlamaq : اعلان کردن

جێغێرCığır : مرز، حدود

چاباÇaba : سعی، جهد، کوشش، تقلا

چاغÇağ : زمان

چالێشماقÇalışmaq : کوشش کردن

چوْلاق‌لێقÇolaqlıq : نقص عضو، علیل بودن

چێخارÇıxar : منفعت

چێخاقÇıxaq : منشا

چئشیتÇéşit : نوع

چێنÇın : حق

چێن‌دانÇından : صمیمانه، صادقانه

چێنێقماقÇınıqmaq : متحقق شدن، به تحقق پیوستن

دادێقماقDadıqmaq : لذت بردن

دارقێنجDarqınc : ناراحت

داورانماقDavranmaq : رفتار کردن

دوْغالDoğal : طبیعی

دوْغرۇلتۇ uǧDoğrult: استقامت، راستا

دوْغۇشDoğuş : زایش، تولد

دوْلاندێرماقDolandırmaq : اداره کردن

دوْلانێشێق Dolanışıq: گذران، معیشت

دوْل‌لۇقDulluq : بیوه‌گی

دوْلۇقDoluq : تماما، کاملا

ده‌بDeb : عادت

ده‌رنه‌کDernek : انجمن

ده‌ریDeri : پوست

ده‌نکDenk : معادل

ده‌یه‌رDeyer : ارزش، قیمت

دؤزۆمDüzüm : نظام

دؤزۆم‌لۆلۆکDözümlülük : تولرانس

دۆزه‌نDüzen : نظم

دۆزئیDüzéy : سطح

دۆشۆنجهDüşünce : فکر، تفکر، اندیشه

دۆیۆنDüyün : عقد

دۇرۇمDurum : وضعیت

دیرینDirin : اهالی

دیکه‌لدیرمه‌کDikeldirmek : برپا کردن، برافراختن

دیلده‌ک‌لیDildekli : منطقی

دینج‌لیکDinclik : آرامش

دینجه‌لمه‌کDincelmek : خسته‌گی در کردن

دینله‌نمه‌کDinlenmek : استراحت کردن

ساتاوSatav : تجارت

ساخلاماقSaxlamaq : نگاه داشتن

سارێ‌سێ‌ندانSarısından : از طرف

ساغلاماقSağlaamaq : تامین کردن

سانێقSanıq : مظنون

ساوۇنماقSavunmaq : مدافعه کردن، دفاع کردن

سایرێ‌لێقSayrılıq : بیماری

سایقێSayqı : احترام

سایلاوSaylav : نماینده و وکیل مجلس

سایۇ یؤن‌لۆSayuyönlü : همه جانبه

سایۇSayu : هر

سوْن‌لاندێرماقSonlandırmaq : پایان دادن

سوْنۇجSonuc : نتیجه

سوْیSoy : نژاد

سۆرگۆنSürgün : تبعید

سۆرهSüre : مدت

سۆره‌ک‌لیSürekli : متمادیا، پیوسته

سۇچ‌سۇزSuçsuz : بی‌گناه

سۇچ‌لاماقSuçlamaq : متهم کردن

سۇچ‌لۇSuçlu : گناه‌کار

سۇنۇلماقSunulmaq : عرضه شدن

سئچیمSéçim : انتخاب

سێغێنماجێSığınmacı : پناهنده، ملتجی

سێغێنماقSığınmaq : پناهنده شدن

سئویتSévit : دوست، رفیق

سئویت‌جهSévitce : دوستانه

قاپسانماقQapsanmaq : داخل شدن، مشمول گردیدن

قاداغانQadağan : ممنوع

قادێنQadın : زن

قارداش‌لێقQardaşlıq : برادری، اخوت

قارشێ‌لێق‌لێQarşılıqlı : متقابل

قارێشماقQarışmaq : مداخله کردن

قازانجQazanc : منفعت

قامۇ دۆزه‌نیQamu düzeni : آسایش عمومی

قامۇQamu : عموم

قانێت‌لاماقQanıtlamaq : اثبات کردن

قاوۇشدۇرماقQavuşdurmaq : تعقیب (حقوقی) کردن

قایناقQaynaq : منبع

قایێتماقQayıtmaq : بازگشتن

قوْرخۇQorxu : هراس، ترس

قوْرخۇنجQorxunc : دهشتناک، وحشتناک

قوْرۇنماقQorunmaq : محافظه شدن

قوْشۇلQoşul : شرط

قوْشۇلماقQoşulmaq : پیوستن

قوْلاێ‌لاش‌دێرماقQolaylaşdırmaq : تسهیل کردن، آسان کردن

قوْل‌لاماQollama : پشتیبانی، تقویت

قونۇQonu : موضوع

قوْنۇتQonut : مسکن

قوْنۇمQonum : موقعیت

قوْوۇلماقQovulmaq : رانده شدن

قۇت‌لاماقQutlamaq : جشن گرفتن

قۇرۇلQurul : مجمع

قۇرۇمQurum : موسسه

قۇرۇنQurun : تکنیک

قۇل‌لۇقQulluq : خدمت، بنده‌گی

قێسێت‌لاماقQısıtlamaq : محدود کردن

قێسێت‌لێQısıtlı : محدود

قێشقێرماQışqırma : تحریک

قێلاوۇزQılavuz : راهنما

قێندێرماقQındırmaq : تشویق کردن

قێیێلماقQıyılmaq : بریده شدن

قێیێنQıyın : جزا، مجازات

قێیێن‌سالQıyınsal : جزائی

که‌رتهKerte : درجه

که‌کته‌مKektem : نفرت

کؤک‌لوKöklü : ریشه‌دار

کؤله‌لیکKölelik : بنده‌گی، برده‌گی

کؤمه‌کKömek : یاری، کومک

کؤمه‌ک‌له‌شمهKömekleşme : هم‌یاری

کؤنی‌لیKönili : با عدالت، عادلانه

کؤنی‌لیکKönilik : عدالت

کیچیمسه‌مه‌کKiçimsemek : خوار شمردن، تحقیر کردن

کیشی‌Kişi : شخص

کیشی‌سه‌لKişisel : شخصی

کیشی‌لیکKişilik : شخصیت

گوجئیGücéy : زور، اجبار

گوجئی‌لیGücéyli : مجبوری، اجباری

گه‌ره‌کسینیمGereksinim : ضرورت، نیاز

گه‌ره‌ک‌لیGerekli : لازم، ضرور

گه‌ره‌ییGereyi : ایجاب

گه‌لیشدیرمه‌کGelişdirmek : توسعه دادن

گؤرکۆلGörkül : ادبی

گؤره‌وGörev : وظیفه

گؤرۆنۆشrünüş Gö : شکل

گؤزه‌تیلمه‌کGözetilmek : رعایت شدن

گؤنه‌نجGönenc : رفاه

گۆجه‌مGücem : ظلم

گۆوه‌ن‌لیکGüvenlik : تامینات

گیریشGiriş : مدخل

گیزلینGizlin : پنهان

گیییمGiyim : پوشاک

گئچیمGéçim : گذران

گئرچه‌ک‌له‌شدیرمه‌کGérçekleşdirmek : متحقق کردن

گئنه‌لGénel : عمومی

گئنیشGéniş : گسترده، وسیع

ماراقMaraq : توجه، علاقه

نده‌نNeden : سبب

نه‌کNek : هیچ

نئجه‌لیکNécelik : کاراکتر، ماهیت، چگونه‌گی

وارقێVarqı : مال

هؤرگۆتHörgüt : سازمان

یاپێتYapıt : اثر

یاخشێYaxşı : خوب، نیکو

یارارلانماقYararlanmaq : استفاده کردن

یاردێمYardım : یاری، کومک

یارقێYarqı : محکمه، دادگاه

یارقێ‌لاماقYarqılamaq : محاکمه کردن

یازێق‌لانماقYazıqlanmaq : محکوم شدن

یاساYasa : قانون

یاساقYasaq : قانونا ممنوع

یاسێماقYasımaq : ترک کردن

یاشامYaşam : حیات، زنده‌گی

یاشایێشşayıYaş : زنده‌گانی

یالێنێقYalınıq : انسان، بشر

یانسێتماقYansıtmaq : منعکس کردن

یان‌سێزYansız : بی طرف

یانێلقێYanılqı : اهمال

یایماقYaymaq : پخش کردن

یایێم‌لاماقYayımlamaq : منتشر کردن

یوْخسۇل‌لۇقYoxsulluq : فقر

یوْخسۇنYoxsun : محروم

یوْرۇم‌لاماقYorumlamaq : تفسیر کردن

یؤنYön : طرف

یؤنته‌مYöntem : اصول، روش

یؤن‌له‌ندیرمه‌کYönlendirmek : سوق دادن

یؤنه‌تگیلYönetgil : سیاسی

یؤنه‌تیمYönetim : اداره، مدیریت

یۆکسه‌کYüksek : بلند، عالی

یۆکۆم‌لۆلۆکYükümlülük : تعهد، مسئولیت

یۇرتYurt : سرزمین

یییهYiye : صاحب

یییه‌جه‌کYiyecek : خوراک

یئتگی‌لیYétgili : با صلاحیت

یئتگین‌لیکYétginlik : بلوغ

یئرتوْپارلاغێYértoparlağı : کره زمین

یێرتێجی‌لێقYırtıcılıq : وحشیت

یێغامYığam : اقتصاد

یێغام‌سالYığamsal : اقتصادی

یێغێشماقYığışmaq : گرد هم آمدن

یێغێنجاقYığıncaq : گردهم آئی، تجمع