تويوغلار، سؤزلوک- ديوان تورکی جهانشاه حقيقی

تويوغلار

1

ای ایکی عالمده حُسنون آفتاب

مصحفِ وجهینده‌دیر أُمُّ الْكِتاب

دوشدو جانا آتشِ هجرینده تاب

شوقِ عشقین باغریمی قیلدی کباب

2 (*)

ای مَلَک مُلکینده وجهین آفتاب

وی بویون سدره، خطین أُمُّ الْكِتاب

جانیمی یاخدی غمِ هجرینده تاب

شوقِ عشقین باغریمی قیلدی کباب

3

ای رخون اسماءِ مقصوداتِ غیب

وی صفاتین ذاتِ موجوداتِ غیب

شاهد و مشهود و مثلین ذاتِ غیب

واجب اولموشدور سانا اثباتِ غیب

4

وئر گؤنول اول گل‌عذارا تا ابد

قوی باشینی پایِ دارا تا ابد

دُنیی و عُقبی حرام اولسون، حرام

اولمایان حیران نگارا تا ابد

5

دشمنین دفعینه چاره جنگ اولور

غیر اولان ارلیک یولوندا لنگ اولور

یار ایله‌ن گئرچه‌ک اولان همرنگ اولور

جاهلین عقلی بو فهمه تنگ اولور

6

شمعِ رخسارینا جان پروانه‌دیر

دل وصالین گنجینه ویرانه‌دیر

اهلِ عشقین میلی چون سن جانادیر

اوندان اؤترو گؤنلو حسرت‌خانه‌دیر

7

وحدتین نورو یوزون مهتابی‌دیر

لَيْلَةُ الْإِسْرَاء ساچین اِطنابی‌دیر

کوثرین خَمری لبین قندابی‌دیر

مستِ عشق اول باده‌نین غرقابی‌دیر

8

سرِّ حِکمتْ كُنْتُ كَنْزین رازی‌دیر

عارفِ وحدت اونون دمسازی‌دیر

عشقبازی بِهْ زِ شطرنج‌بازی‌دیر

نفسینی قتل ائیله‌یه‌نله‌ر غازی‌دیر

9

ای وصالین روضه‌یِ رضوانیمیز

وی دوداغین چشمه‌یِ حیوانیمیز

چون ایکی عالمده سن‌سین جانیمیز

کفرِ زلفون شرحی‌دیر ایمانیمیز

10

اوّل و آخرده چون بیر ذات ایمیش

واحدیّت شانینه اثبات ایمیش

مصحفِ خطِّ رخو آیات ایمیش

غیرِ وجهش جملگی اموات ایمیش

11

یارِ دلبر اول بتِ عیّار ایمیش

طرّه‌سی عنبر، رخو گلنار ایمیش

عاشقین رسمی، غمینده زار ایمیش

باغِ وصلی روضه‌یِ گُل‌زار ایمیش

12

نکته‌یِ توحید، كَنْزُ اللَّه ایمیش

وحدتین کویوندا واحد شاه ایمیش

عشقه اکراه ائیله‌یه‌ن گمراه ایمیش

مومنین قلبی اونا آگاه ایمیش

13 (*)

کوثرین آبی لبین عینینده صاف

وجهینه اهلِ سجود ائیله‌ر طواف

زَرق و تزویر اولدو معنیده خلاف

مومنه حق‌ده‌ن ائریشدی لَا تَخَاف

14

ای جمالین آفتابِ لا يَزال

وی یوزون دورِ قمر، قاشین هلال

چشمه‌یِ لعلینده‌دیر آبِ زلال

آیتِ حق‌دیر رخوندا خطّ و خال

15

ای مکرَّم صورت و حُسن و جمال

دولتین دورونده بولدو جان وصال

روضه‌یِ رضوان و حُورِ الْعِين سنین

چکدی حُسنون حسرتینده‌ن انفعال

16

عالمِ غدّارا اغیار اول گؤنول

یار ایله‌ن یارِ وفادار اول گؤنول

جانی قربان ائیله، بر دار اول گؤنول

وحدتین کویوندا بُندار اول گؤنول

17

ای وصالین جنّت‌آبادی گؤنول

ای سرِ کویوندا بنیادی گؤنول

مِهْرِ عشقین اولدو استادی گؤنول

عالمی توتدو فرح، شادی گؤنول

18

ای حدیثین نکته‌یِ خَيْرُ الْكَلَام

شوقِ لعلینده‌ن جهانی توتدو جام

عارضین دورونده‌دیر بَيْتُ الْحَرَام

قاشلارین محرابینا عینین اِمام

19

ای خطین مجموعه‌یِ خَيْرُ الْكَلَام

عارضین دورونده‌دیر ماه‌ِ صیام

ای دوداغین کوثرِ يُحْيِي الْعِظَام

کعبه‌یِ حق‌دیر جمالین وَ السَّلَام

20

مسندِ اقبال و دولت بولموشام

تا سرِ کویوندا قویدوم یوز یئره

شرحِ اوصافِ جمالین سؤیله‌سه‌م

گؤرسه‌ده‌ر بیر دمده معنی یوز یئره

21

دلبرین لعلینی خندان ایسته‌ره‌م

لبله‌رینده‌ن آبِ حیوان ایسته‌ره‌م

چون ایکی عالمده بیر جان ایسته‌ره‌م

جانیمی یولوندا قربان ایسته‌ره‌م

22

تا که من عزمِ دلارام ائیله‌دیم 

ترکِ فکرِ صبر و آرام ائیله‌دیم

بی‌وفا سودالاری خام ائیله‌دیم

اؤزومو عالمده نیک‌نام ائیله‌دیم

23

ای حدیثین مظهرِ کون و مکان

وَالضُّحَی وَ اللَّيْلِ وَ الشَّمْسِ وَ الدُّخَان

ای صفاتیندان کلامِ حق بیان

لوحِ محفوظوندا کشف اولدو عیان

24

عشق اودویلا دوشموشه‌م بِریانا من

من قاچان بو عشق اودوندان یانامن

یانمازام عشقین اودوندان تا ابد

گر بو حسرت آتشینده‌ن یانامن

25

وحدتین مهتابی تابی‌دیر یوزون

ظلمتین کشفِ حجابی‌دیر یوزون

اهلِ توحیدین کتابی‌دیر یوزون

عارفین يَوْمَ الْحِسَابی‌دیر یوزون

26

ای لبین مَاءَ طَهُورُو گؤنلومون

وی ساچین ظِلّینده نورو گؤنلومون

عشقینه یوخدور قصورو گؤنلومون

شول جهتده‌ندیر حضورو گؤنلومون

27

ای یوزون مهتابی تابی گؤنلومون

وی جمالین آفتابی گؤنلومون

ای خطین أُمُّ الْكِتابی گؤنلومون

صورتین يَوْمَ الْحِسَابی گؤنلومون

28

ای یوزون  بَيْتُ الْحَرَامی گؤنلومون

غمزه‌‌یِ عینین اِمامی گؤنلومون

کوثرین يُحْيِي الْعِظَامی گؤنلومون

لبله‌رین صهبا و جامی گؤنلومون

29

خسروا چوخ ظلم و بیداد ائیله‌مه

عاشقی مانندِ فرهاد ائیله‌مه

عزمِ هجران، جور بنیاد ائیله‌مه

مدّعی‌نین گؤنلونو شاد ائیله‌مه

30

عاشقین رازینی گل فاش ائیله‌مه

قصدِ جانِ رند و اوباش ائیله‌مه

دلبرا سن باغریمی داش ائیله‌مه

قانلی یاشیمدان منی یاش ائیله‌مه

31

باغریمی دلدین، سن ای جان پاره‌سی

سنده‌دیر بو زخم و دردین چاره‌سی

چون ائریشدی جانا حسرت یارا‌سی

طاقتیم یوخدور داخی یالواراسی

32

ای خط و خالیندا حالین فتنه‌سی

قَابَ قَوْسَيْنین هلالین فتنه‌سی

نرگسِ مستینده آلین فتنه‌سی

عالَمی توتدو جمالین فتنه‌سی

33

ای ساچین ظِلِّ اِله‌ین سایه‌سی

وی حدیثین عالمین سرمایه‌سی

پیرِ عقلین چون سن اولدون دایه‌سی

سنده‌دیر عِرفان و عشقین وایه‌سی

34 (*)

کیم که بیلمه‌ز خلقتی‌نین ذاتینی

سورماگیل اوندان اونون اثباتینی

اویناماز «شطرنجِ» عشقین «آت»ینی

گؤرمه‌یه‌ن بو «رُقعه»‌نین «شاه‌مات»ینی

35

ای گییه‌ن عشقین قبا و دَرْعینی

اصلینی بیلمه‌ز، نه بیلسین فرعینی

دلبرین یولوندا ای دل ثابت اول

گل بیان ائیله بو عشقین شرحینی

قيسا سؤزلوک

آرین (ت): پاک شو

آغولو (ت): سمی، زهردار

آغیز یاری (ت): بزاق دهان

آل (ت): ١-قرمز و سرخ، ٢-حیله و فریب

آلین (ت): پیشانی

آیاق (ت): ساغر، صراحی

آیریق (ت): غير، ديگر، ديگري

اتمه‌ک (ت): نان

احیاء (ع): زنده سازی، رونق دادن

اَسراء (ع): ١-بشب راه رفتن، ٢-معراج رسول

اسریمه‌ک (ت): مست شدن

اَطناب (ع): ریسمانها، بندها

اِطناب (ع): مبالغه، دراز کردن سخن، سخت وزیدن باد

اَعراف (ع): جایی میان دوزخ و بهشت.

افگار (ف): آزرده

ائرمه‌ک (ت): رسیدن، واصل شدن

باغیر (ت): دل، جگر

بتین (ت): دیوان (شعر)

برکمال (ف+ع): تمام و کمال، مکمل، عالی

بَصَر (ع): چشم

بصیر (ع): بینا

بُندار (ف): صاحب ملک و خانه

بیرله (ت): بیله، ایله، با، همراه

بییی (ت): رقص

تاب (ف): پرتو، تابش، روشنی، فروغ، نور، حرارت، سوزش، گرمی

تاره (ف): تار، ریسمان

تانیمال (ت): شخصیت مشهور، شهره

تکلیم (ع): با کسی سخن گفتن

تکی (ت): مانند

توتوشماق (ت): آتش گرفتن

جبین (ع): پیشانی

جحیم (ع): دوزخ؛ جهنم

جلّاب (ع): جلب کننده، بطرفی کشنده

جناب (ع): ١-درگاه، آستانه، ٢-واژه‌ای برای احترام پیش از نام بزرگان

جنان (ع): جمع جنت، بهشت

چئوره (ت): اطراف، محیط

خده‌نگ (ت): تیر

خضاب (ع): وسمه، حنا و گلگونه

خط (ع): موی صورت که تازه بر آمده باشد

خَمّار (ع): می فروش، باده فروش

دُرَر (ع): جمع درّ، مرواریدها

دَرع (ع): پوست، زره، جامه

رقعه (ع): صفحه‌ی شطرنج یا نرد.

رمیم (ع): پوسیده شدن استخوان

زبانی (ف): نگهبان جهنم

زرق (ع): دروغ، مکر، ریا، نفاق

الست (ع): مرحله‌ای‌ از جهان‌ هستی‌ که‌ به‌ آن‌ عالم‌ ذر نیز می‌گویند

سدره (ع): درخت کُنار است بالای آسمان هفتم که منتهای اعمال مردم است

سریر (ع): تخت

سقیم (ع): مریض

شاب (ع): مرد جوان، شباب

شمّه (ع): مقدار بسیار اندک از بوی خوش، کمی، برخی، فصلی، قسمتی، بخشی، قدری  

صهبا (ع): شراب انگوری، شراب مایل به سرخی

ضریر (ع): کور

طَرّار (ع): کیسه‌بر، عیار، دزد، حیله‌گر، تیززبان

طره (ع): آویزه,کناره

طفیل (ع): مهمان ناخوانده، انگل

طوبی (ع): درختی در بهشت که به هر خانه از اهل جنت شاخی از آن باشد

ظلام (ع): سیاهی‌ها، تاریکی‌ها

عین (ع): چشم

غَرّه (ع): بی‌خبر، غافل، فریب خورده، گستاخ، مغرور

فرس (ع): اسب تازی

قاچان-خاچان-هاچان (ت): هاچاغین، کی، چه زمانی

قرصه (ع): گرد، قرص آفتاب

کُحْل (ع): سنگ سرمه، سرمه‌ی چشم، هر چه در چشم کشند برای شفای چشم

کزین (ت): کز، دفعه، بار

گلاله (ف): کاکل مجعد و پیچیده

گؤرک‌سؤز (ت): ادبیات

لمعه (ع): یک درخش، روشنی، پرتو

مرآت (ع): آئینه

مستعان (ع): یاری کننده

معلّا (ع): بلندکرده و برافراشته، بلند و رفیع

مناسب (ع): لایق، سزاوار، شایسته

نصیبه (ع): نصیب، حصه، قسمت

نظام (ع): رشته‌ی مروارید

نیچوک (ت): نئجه، ناسیل

نیشه کیم (ت): نئجه کیم، نیته کیم

وایه (ف): آرزو، امید، حاجت، مراد

یار (ت): ١-بزاق، ترشح؛ ٢-شکاف، دره

دیوان تورکی سلطان نویان ابوالمظفّر جهانشاه باهادیر قاراقویونلو باهارلی تورکمان-حقیقی
تصحيح: مئهران باهارلی. ناسخ، مصحح و ناشر‌له‌رين يانليشلاری تصحيح ائديلميشدير.
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/12/blog-post.html
دوزه‌لتمه‌له‌ر و اؤنه‌ريله‌ريمده‌ن اؤرنه‌کله‌ر: ديوان تورکی جهانشاه حقيقی
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/12/blog-post_4.html
غزل‌له‌ر، ١-٢٥
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/12/blog-post_62.html
غزل‌له‌ر، ٢٦-٤٨
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/12/blog-post_18.html
غزل‌له‌ر، ٤٩-٦٨
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/12/blog-post_37.html
غزل‌له‌ر، ٦٩-٩٦
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/12/blog-post_6.html
تويوغلار، سؤزلوک- ديوان تورکی جهانشاه حقيقی
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/12/blog-post_97.html
تئهران اليازماسي‌نين رسيمله‌ری- ديوان تورکی جهانشاه حقيقی
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/12/blog-post_17.html