گزارشی از به دار آویختن حاجیان شهید بالو-کؤتالان
توسط روس‌ها:
درگیری‌ها در اورمو (اورمیه)، مظالم موسقوف‌ها و جنایات نستوری‌ها
مئهران باهارلی
در این نوشته سندی مربوط به فاجعه‌ی به دار آویخته شدن چند تن از معتبران سنی‌مذهب تورک اورمو (معروف به حاجیان شهید بالاو-کوتالان اورمو) توسط ارتش اشغال‌گر روسیه‌ی تزاری را برای نخستین بار منتشر کرده‌ام. این سند جزئیاتی از فاجعه‌ی مذکور را بیان می‌کند که تاکنون معلوم نه‌بود. از جمله این که به دار آویخته شده‌گان همه افرادی شخصی، غیر مسلح و غیر رزمنده بودند، بی آن که مرتکب جرمی شده باشند، صرفا به انتقام عملیات عشایر کورد مرزی از سوی ارتش روسیه اعدام شدند.
طبق این سند (روزنامه‌ی تصفیر اخبار، نومئرو ١٢٨٦، جمعه ١١ دسامبر ١٩١٤):
یک ماه پیش از پیوستن رسمی امپراتوری عوثمان‌لی به جنگ جهانی اول (٢٩ اوکتوبر ١٩١٤)، در اواخر ماه سپتامبر ١٩١٤، درگیری‌ها بین عشایر کورد مرزی و ارتش روسیه‌ی تزاری که بخش‌هایی از تورک‌ایلی و در این میان شهرستان اورمو در غرب آزربایجان را تحت اشغال داشت آغاز شد. در آن مقطع نستوری‌ها که عمدتا مرکب یا آسوری‌های مهاجر از عوثمان‌لی (جیلوها) بودند و دیگر مسیحیان، متحد ارتش روسیه‌ی تزاری (و فرانسه و بریتانیا) بوده و توسط آن‌ها سازماندهی آموزش و مسلح شده بودند. بخشی از عشایر کورد به سرکرده‌گی سیمیتقو و تیمور آغا در صف روسیه، اما اکثر عشایر مرزی کورد متفق عوثمان‌لی بودند و بر علیه ائتلاف مثلت (روسیه و فرانسه و بریتانیا) می‌جنگیدند. نخستین درگیری بین عشایر مرزی کورد و نیرویی سه هزار نفره از ارتش روسیه در روستای ترگور – ته‌رگه‌وه‌ر به وقوع پیوست و منجر به شکست روس‌ها و فرارشان به روستای انهر – اه‌نهه‌ر شد. در روزهای ٣٠ و ٣١ سپتامبر و اول اوکتوبر درگیری‌های جدیدی در حوالی روستاهای سنگر -سه‌نگه‌ر و چارباش رخ داد که باز منجر به شکست روس‌ها و پناه بردنشان به اورمو شد. با مستقر شدن روس‌ها در شهر تورک اورمو، عشایر مرزی کورد به دلایل تکنیکی، از جمله بومی نه‌بودن خود در شهر و ناآشنائی‌شان با اورمو، وضعیت دفاعی مستحکم اورمو و توپ‌های روس‌ها، دست از تهاجم به ایشان برداشتند. روس‌ها این عدم تهاجم را حمل بر ضعف عشایر کورد مرزی کرده، پس از چند روز آماده‌گی برای انجام عملیاتی جنگی از اورمو خارج شدند. اما به کمین عشایر کورد مرزی افتادند و در درگیری حاصله بیش از سی‌صد نظامی روس شامل سه افسر توسط عشایر مرزی کورد کشته شد.
روس‌های خشمگین پس از عودت به شهر تورک اورمو، در ١٥ اوکتوبر ١٩١٤ انتقام شکست خفت‌بار خود از عشایر کورد مرزی را با به دار آویختن ١٠ تن از بزرگان اورمو که از تورک‌های سُنّی‌مذهب بودند گرفتند. در همان روز گروهی چهارصد تا پانصد نفره از آسوری‌هایی که روس‌ها مسلح کرده بودند، به روستاهای تورک‌نشین اورمو و در این میان بالاو و کوتالان حمله کرده، آن‌ها را تاراج و غارت و ویران نموده به آتش کشیدند و تعداد نامعلومی از اهالی تورک آن‌ها را قتل عام کردند. طبق این گزارش، چهار پنج روز بعد در ١٩-٢٠ اوکتوبر ١٩١٤، دو تورک دیگر توسط روس‌ها در اورمو به دار آویخته شد.
١-در گزارش روزنامه‌ی تصفیر اخبار صرفا نام سه تن از اعدام شده‌گان «حاجی طالب»، «حاجی رزّاق»، «حاجی اسماعیل» برده شده است. از ده تورک سنّی اعدام شده در روز ١٥ اوکتوبر، شش تن از روستای بالاو بودند: حاج طالب حاج احمداوغلو (شافعی)، حاج رزاق حاج ابراهیم‌اوغلو، حاج اسماعیل حاج کرم‌اوغلو (کریمی)، حاج علی حاج مولوداوغلو (مولودی)، حاج نجف حاج مصطفی‌اوغلو، حاج مصطفی حاج یوسف‌اوغلو. دو شهید دیگر از روستای کوتالان بودند که یکی پاشا نام داشت. نام فرد دیگر از روستای کوتالان، و نیز نام و محل تولد دو شهید دیگر که در ١٩-٢٠ اوکتوبر ١٩١٤ توسط روس‌ها در اورمو به دار آویخته شدند تا به امروز معلوم نه‌شده است.
٢-تورک‌های سنی‌مذهب که روس‌ها در اورمو به انتقام کشته شدن سی‌صد تن نظامی و سه افسر روس در کمین‌گاه عشایر کورد مرزی به دار آویختند، افرادی غیر نظامی، بازرگان و خدمه، و غیر جنگنده بودند و هیچ نقشی در کشتن سی‌صد تن نظامی و سه افسر روس مذکور نه‌داشتند و مرتکب هیچ جرم دیگری نیز نه‌شده بودند. به دار آویختن آن‌ها توسط روس‌ها به انتقام عملیات جنگی عشایر کورد مرزی، یک جنایت جنگی بود. تنها دلیل انتخاب این افراد از طرف روس‌ها برای به دار آویختن آن بود که روس‌ها و متحدان ارمنی و آسوری آن‌ها، تورک‌ها را متحد طبیعی عوثمان‌لی، و تورک‌های سنّی غرب آزربایجان را اتباع عوثمان‌لی تلقی می‌کردند. در آن دوره صرف قائل بودن به هویت تورک و یا هواداری از عوثمان‌لی، برای دشمن تلقی شدن و نابود گشتن از سوی روسیه‌ی تزاری و اوردوهای ائتلاف مثلث و متحدین و هوادارانشان کافی بود. و این در حالی بود که در آن هنگام امپراتوری عوثمان‌لی هنوز به جنگ جهانی اول نه‌پیوسته بود. امپراتوری عوثمان‌لی دو هفته بعد در ٢٩ اوکتوبر ١٩١٤ رسما به جنگ جهانی اول وارد شد و خلیفه‌ی مسلمین، سلطان محمد رشاد عوثمان‌لی در ٢٣ نووامبر ١٩١٤ اعلان جهاد داد. پنج هفته بعد در اوائل ژانویه‌ی ١٩١٥ میرزا فضل الله ناصحی مجتهد اورمویی و میرزا مسیح افشار مجتهد اورمویی صدرالشریعه به پیروی از سلطان عوثمان‌لی، بر علیه دولتین روسیه و بریتانیا اعلان جهاد دادند.
٣-اعدام تورکان غیر نظامی و بی‌گناه توسط ارتش تزاری در اورمو و پیرامونش بعد از آن هم ادامه یافت. دو هفته بعد در ٢ نووامبر ١٩١٤، نیروهای روس و نستوری به شهبدرخانه‌ی عوثمان‌لی در اورمو هجوم آورده، یک محافظ عوثمان‌لی کونسول‌گری را به قتل رساندند، و هشت تورک بومی شاغل در شهبندرخانه را دست‌گیر کرده در همان محل به دار آویختند (این حادثه، موضوع یک مقاله‌ی دیگر این جانب است[1]). پس از آن، بنا به گزارش رهبر ملی تورک سید محمد توفیق همدانی، تا ١٥ نووامبر ١٩١٤، جمعا ١١١ تن تورک غیر نظامی در اورمو توسط ارتش روسیه به دار آویخته شد (گزارش مذکور سید محمد توفیق همدانی موضوع یک مقاله‌ی دیگر این جانب است[2]).
٤-فاجعه‌ی به دار آویختن حاجیان شهید بالاو-کوتالان توسط روس‌ها، مانند «حماسه‌ی مقاومت خوی» در مقابل تهاجم لشکر آندرانیک اوزانیان ژنرال ارتش ارمنستان، در بستر حوادث موسوم به فاجعه‌ی «تورک قێرێمێ» و یا «قارا قێرقێن» (جیلولوق، ...) قرار دارد که در حین آن در مجموع بیش از یک صد و سی هزار تن تورک توسط دسته‌جات مسلح آسوری و ارمنی و ارتش‌ها و نظامیان روس و فرانسوی و بریتانیا ... حامی آن‌ها کشتار شده و تلف گردیدند.
٥- تاریخ بیداری ملی تورک، تورکیسم - تورک‌گرایی سیاسی، جنبش ملی دموکراتیک مودرن تورک مابین سال‌های ۱۸۷۵-۱۹۴۰، مخصوصا «مجادله‌ی ملی تورک» در ربع اول قرن بیستم -که دوره‌ی مبارزه‌ی مشترک و همگامی و همکاری تنگاتنگ تورکان بومی با عوثمان‌لی و اوردوی اسلام بر علیه متجاوزین روس، انگلیس، فرانسه، ارمنی و آسوری است-، و اوج آن فجایع یعنی «تورک قیریمی» و یا «قارا قیرقین» (جیلولوق، کوردلوک-سیمیتقولوق) و در این میان فاجعه‌ی اعدام حاجیان شهید بالاو و کوتالان، توسط تاریخ‌نگاری‌های ایرانی و آزربایجانی، و آزربایجان‌گرائی پان‌ایرانیستی و آزربایجان‌گرائی استالینیستی، و در راستای منافع سیاسی ایران و روسیه و ارمنستان و دولت‌های استعمارگر – صلیبی اوروپایی-غربی، انکار، حذف، سانسور، تحریف و وارونه‌نمائی شده است. و به جای آن، جنبش‌های پان‌ایرانیستی و ضد تورک مشروطیت و آزادی سِتان که حرکاتی مربوط به ملتی دیگر (ملت ایران با زبان ملی فارسی) هستند، و حکومت ملی آزربایجان که محصول توسعه‌طلبی روسیه در شمال غرب ایران و تلاش استالین برای ایجاد اهرم فشار در منطقه‌ی آزربایجان تورک‌ایلی بر علیه دولتین ایران و تورکیه بود، به عنوان حرکات ملی و شخصیت‌های ملی عرضه شده‌اند.
٦- تاکنون حتی یک بررسی و یا مونوگرافی علمی با تکیه بر اسناد دولتی و آرشیوی و منابع موثق تاریخی در باره‌ی فاجعه‌ی به دار آویختن حاجیان شهید بالاو – کوتالان و بقیه‌ی ١١١ تن تورک توسط ارتش روسیه انجام نه‌گرفته، حتی یک اثر هنری اعم از شعر و رومان و فیلم و تابلو و تئاتر و پورتره‌ی تمثیلی ... در این باره آفریده نه‌شده، حتی یک گردهمایی و همایش و سمینار در این باره و تقدیر از شهدای آن برگذار نه‌شده، در شهر اورمو و روستاهای بالاو – بالوو و کوتالان هیچ بنای یادبود و یا مجسمه‌ای برای آن شهدا ساخته و نصب نه‌شده، هیچ خیابان و کوچه و مدرسه و پارکی به اسم آن شهیدان نام‌گذاری نه‌شده، هیچ مرکز اسناد و موزه و سایتی برای معرفی و گردآوری اسناد و منابع و روایت‌ها در باره‌ی آن فاجعه و مانده‌های شهیدان آن‌ها ایجاد نه‌شده، در کتب مشاهیر و نام‌آوران و بزرگان و مفاخر ... که آزربایجان‌گرایان منتشر می‌کنند بیوگرافی ایشان آورده نه‌شده است، ..... این نیست به جز ضد ملی بودن تاریخ‌نگاری آزربایجانی و فقدان عمیق و گسترده‌ی شعور ملی تورک در بخش اعظم قشر آزربایجان‌گرا که در یک صد سال گذشته جریان اصلی در میان نخبه‌گان و فعالین سیاسی را تشکیل می‌دهد.
٧-به منظور قدردانی از حاجیان شهید بالاو – کوتالان و بقیه‌ی ١١١ تن به دار آویخته شده توسط جانیان ارتش تزاری روسیه و متحدان مسیحی آن‌ها، کومک به معرفی و گردآوری اسناد و منابع و روایت‌ها در باره‌ی آن فاجعه و مانده‌های شهیدان آن‌ها و روشن‌گری در باره‌ی این فاجعه که لازمه‌ی تدوین تاریخ ملی تورک است، مقالات متعددی حاوی اسناد و تثبیت‌های منابع تاریخی در باره‌ی این موضوع در سؤزوموز منتشر خواهد شد.
اورمیه‌ده مصادمه‌له‌ر- موسقوف‌لارین مظالمی[3]
اورمیه حوالی‌سی‌نده ساکن ایران عشائری‌یله موسقوف عسکرله‌ری آراسی‌نداکی مخاصماتین داها اعلانِ حرب‌ده‌ن بیر آی اوّل باش‌لادیغی، بو مصادمه‌له‌ره دائر وارد اولماق‌دا بولونان تفصیلات‌دان آنلاشیلماق‌دادیر. ایران عشیرت‌له‌ری روس عسکرله‌ری‌نی ابتدا «ته‌رگه‌وه‌ر» ناحیه‌سی‌نده سیخیش‌دیراراق اورمیه‌یه بیر بوچوق ساعت مسافه‌ده کائن «اه‌نهه‌ر»ه رجعته مجبور ائیله‌میش؛ و متعاقباً وقوع بولان مصادمه‌له‌ر داخی «سه‌نگه‌ر» قریه‌سی‌یله «چارباش» جهت‌له‌ری‌نده اوچ گون اوچ گئجه دوام ائتدیک‌ده‌ن سونرا، روس‌لارین انهزامِ تامی‌یله نتیجه‌له‌ن‌میش‌دیر. بو سون مصادمه‌له‌رده مقداری تقریباً اوچ بینی تجاوز ائده‌مه‌یه‌ن روس‌لارین، موسقوف طرف‌دارانی گیبی مشهور اولان نستوری‌له‌رده‌ن دؤرت بئش یوز کیشی‌یی تسلیح ائیله‌دیک‌له‌ری گؤرولموش‌دور.
موسقوف‌لارین اورمیه قصبه‌سی‌نه التجاءسی اوزه‌ری‌نه، قصبه‌نین مستحکم و روس قوّتی‌نین توپ‌لارلا مجهّز اولماسی‌ندان دولایی متاثّر اسلامیه، که‌ندی‌له‌ری‌نی بیر مدّت تعقیب‌ده‌ن فراغت ائیله‌میش‌له‌ردی. آنجاق بونو عشیرت‌له‌رین عجزیتی‌نه حمل ائده‌ن دشمن، اوچ بین قادار موجودی ایله بیر گون شهیرده‌ن بیر خروج حرکتی یاپماق ایسته‌میش ایسه ده، «ته‌رگه‌وه‌ر» جواری‌ندا موضع آلان عشائرین پوسوسونا دوشه‌ره‌ک، اوچو ضابط اولماق اوزه‌ره اوچ یوزده‌ن زیاده تلفات و بیر چوخ دا مجروح وئرمیش‌دیر.
روس‌لار تکرار قصبه‌یه رجعت ائیله‌دیک‌له‌ری زمان، اوغرادیق‌لاری هزیمتین آجی‌سی‌نی بیچاره‌گان اهالی‌ده‌ن چیخارماق ایسته‌یه‌ره‌ک، قراء و قصبه متحیزانی‌ندان سنّی‌المذهب اولان اون قادار ذاتی صلباً اعدام ائیله‌میش‌له‌ردیر که اورمیه‌نین اه‌ن معتبر و محترم تاجرله‌ری‌نده‌ن اولان «حاجی طالب»، «حاجی رزّاق»، «حاجی اسماعیل» بو مغدورین میانی‌ندا بولونماق‌دادیر. روس‌لار بو وقعه‌ده‌ن دؤرت بئش گون سونرا، ایکی کیشی‌یی داها صلباً اعدام ائیله‌میش‌له‌ردیر.
یوخاری‌دا روسیه طرف‌داری اولدوق‌لاری‌نی ذکر ائیله‌دیییمیز نستوری‌له‌ره گه‌لینجه، اونلار دا وحشت و مظالم‌ده روس‌لاردا‌ن گئری قالمایاراق، تشرینِ اوّل ابتداءلاری‌ندا بالجمله اسلام کؤی‌له‌ری‌نی یاغمایا و بعض قتل عام‌لارا جرات ائیله‌میش‌له‌ر، و حیات‌لاری‌ندان امین اولمایان اوتوز قیرخ خانه خالقی ده عوثمان‌لی شهبندرخانه‌سی‌نه سیغینمیش‌لاردیر.
مع هذا بونلارین تجاوزات و مظالمی موقّت شئی‌له‌ر اولوپ، او حوالی‌ده‌کی عشائرِ اسلامیه‌نین نفوذ و قوّت‌له‌ری قارشی‌سی‌ندا حکم و تاثیری اولمایاجاغی تامین اولونماق‌دادیر. یالنیز اورمیه جواری‌نداکی عشائرِ جنگاور و مسلّح یئدی سه‌کیز بین آت‌لی چیخارماق‌دا اولدوغو گیبی، «ساووج‌بولاق» حوالی‌سی‌نه حاکم اولان «حاجی ایل‌خان» دا اون بین‌ده‌ن زیاده بیر قوّته مالک بولونماق‌دادیر. حاجی ایل‌خان‌ین، حمیّت و غیرتِ دینیه‌‌سی‌یله تانینمیش و موسقوف‌لارین اه‌ن قدرت‌لی و نفوذلو زمان‌لاری‌ندا بیله حکومتِ عوثمانیه‌یه اولان مربوطیتی ساغ‌لامیش، فداکار و عزم‌پرور بیر ذات اولدوغو سؤیله‌نییور.
URMİYE’DE (URMU’DA) MÜSÂDİMELER, MOSKOFLARIN MEZÂLİMİ
Urmiye (Urmu) havâlîsinde sâkin Îran aşâyiri ile Moskof askerleri arasındaki muhâsimâtın daha îlân-ı Harpten bir ay evvel başladığı, bu musâdimelere dâir vârid olmakta bulunan tafsîlattan anlaşılmaktadır. Îran aşiretleri Rus askerlerini ibtida Tergever nâhiyesinde sıkıştırarak Urmiye’ye (Urmu’ya) bir buçuk saat mesâfede kâin Enher’e rıc’ata mecbûr eylemiş, ve mutaâkiben vukû’ bulan musâdimeler dahı Senger karyası ile Çarbaş cihetlerinde üç gün üç gece devam ettikten sonra, Rusların inhizâm-ı tammı ile neticelenmiştir. Bu son musâdimelerde mikdârı takriben üç bini tecâvüz edemeyen Rusların Moskof taraftârânı gibi meşhûr olan Nestûrîlerden dört beş yüz kişiyi teslîh eyledikleri görülmüştür.
Moskofların Urmiye (Urmu) kasabasına ilticâsı üzerine kasabanın müstehkem ve Rus kuvvetinin toplarla mücehhez olmasından dolayı müteessir İslâmiye kendilerini bir müddet tâkîpten ferâğat eylemişlerdi. Ancak bunu aşiretlerin acziyetine haml eden düşman üç bin kadar mevcûdî ile bir gün şehirden bir huruç hareketi yapmak istemiş ise de, Tergever civârında mevzî alan aşâyirin pususuna düşerek, üçü zâbit olmak üzere üç yüzden ziyâde telefat ve bir çok da mecrûh vermiştir.
Ruslar tekrar kasabaya rıc’at eyledikleri zaman uğradıkları hezîmetin acısını bîçâregan ahâliden çıkarmak isteyerek, kurâ’ ve kasaba müteheyyizânından Sünni el-mezhep olan on kadar zâtı selben îdâm eylemişlerdir ki Urmiye’nin (Urmu’nun) en mü’teber ve mühterem tâcirlerinden olan Hacı Tâlıp, Hacı Rezzak, Hacı İsmayıl bu mağdûrîn meyânında bulunmaktadır. Ruslar bu vak’adan dört beş gün sonra iki kişiyi daha selben îdâm eylemişlerdir.
Yukarıda Rusya taraftârı olduklarını zikr eylediyimiz Nestûrîlere gelince, onlar da vahşet ve mezâlimde Ruslardan geri kalmayarak teşrîn-i evvel ibtidalarında bilcümle İslam köylerini yağmaya ve ba’z katliamlara cür’et eylemişler, ve hayatlarından emîn olmayan otuz kırk hâne halkı da Osmanlı Şehbenderhânesine sığınmışlardır.
Maahâza bunların tecâvuzat ve mezâlimi muvakkat şeyler olup, o havâlîdeki aşâir-i İslâmiye’nin nufûz ve kuvvetleri karşısında hüküm ve te’siri olmayacağı te’mîn olunmaktadır. Yalnız Urmiye (Urmu) civârındaki aşâir-i cengâver ve müselleh yedi sekiz bin atlı çıkarmakta olduğu gibi, Savuçbulak havâlîsine hâkim olan Hacı İlhan da on binden ziyâde bir kuvvete mâlik bulunmaktadır. Hacı İlhan’ın hamiyyet ve gayret-i dîniyyesi ile tanınmış ve Moskofların en kudretli ve nufuzlu zamanlarında bile Hükûmet-i Osmâniye’ye olan merbûtiyeti sağlamış fedâkâr ve azımperver bir zat olduğu söyleniyor.
ترجمه به فارسی: درگیری‌ها در اورمو، جنایات و مظالم موسقوف‌ها (روس‌ها)
نبردها بین عشایر [کورد] ایرانی ساکن در حوالی اورمو با نظامیان روس، بنا به اطلاعات مفصلی که در باره‌ی این درگیری‌ها می‌رسد، یک ماه پیش از اعلان جنگ شروع شده است. عشایر [کورد] ایرانی ابتدا با به مخمصه انداختن نظامیان روس در ناحیه‌ی ترگور، آن‌ها را مجبور به عقب‌نشینی به انهر که در فاصله‌ی یک ساعتی اورمو قرار دارد کرده‌اند. جنگ‌هایی هم که پس از این واقعه به وقوع پیوسته و به مدت سه روز و سه شب در جهت روستای سنگر و چارباش ادامه یافته، با شکست کامل روس‌ها به پایان رسیده است. طی این نبردهای آخر، روس‌ها که تعدادشان حداکثر سه هزار تن بود، بین چهار صد تا پانصد نفر از نستوریان را که مشهور به طرف‌داری از موسقوف‌ها هستند، مسلح کرده‌اند.
پس از پناهنده شدن روس‌ها به شهر اورمو، از آن‌جائی که مجهز به توپ‌ها بودند و شهر در وضعیت مستحکمی قرار داشت، مسلمانان متاثر [عشایر کورد]، برای مدتی از تعقیب آن‌ها دست برداشته بودند. اما دشمن، که این رفتار را حمل به ناتوانی و عجز عشایر [کورد] کرده و با نیرویی سه هزار نفره، در یکی از روزها با خروج از شهر به انجام یک حرکت جنگی دست زده بود؛ به کمین عشایر [کورد] موضع گرفته در جوار ترگور افتاده و بیش از سی‌صد نفر تلفات که سه تن از آن‌ها افسر بودند به علاوه‌ی زخمی‌های بسیار داده است.
به هنگام عقب‌نشینی دوباره به اورمو، روس‌ها – که درصدد تلافی تلخی شکست [از کوردها] از طریق انتقام‌گیری از اهالی بیچاره [تورک] بر آمده بودند - از متنفذین شهر و روستاهای اطراف، ده تن از [تورک‌ها]ی سنّی‌مذهب را با به دار کشیدن اعدام نموده‌اند. حاجی طالب، حاجی رزاق و حاجی اسماعیل، از معتبرترین و محترم‌ترین تجار اورمو نیز در میان این مغدورین هستند. چهار پنج روز پس از این واقعه، روس‌ها دو نفر دیگر را هم با به دار کشیدن اعدام کرده‌اند.
و اما نستوری‌هایی که در بالا ذکر کردیم طرف‌دار روسیه هستند، آن‌ها هم در وحشیت و جنایت از روس‌ها عقب نه‌مانده، در اوائل ماه تشرین اول [١٥ اوکتوبر ١٩١٤] تمام روستاهای مسلمانان [تورک] را غارت و به ارتکاب بعضی قتل عام‌ها جسارت کرده‌اند. سی چهل خانواده [تورک] هم که از زنده‌گی‌شان اندیش‌ناک بودند، به کونسول‌گری عوثمان‌لی پناهنده شده‌اند.
با این همه، تجاوزات و جنایات و ظلم‌های این‌ها [روس‌ها و نستوری‌ها] اموری موقتی هستند و در مقابل نفوذ و نیروی عشایر مسلمان [کورد] آن نواحی مطمئنا حکم و تاثیری نه‌خواهند داشت. علاوه بر آن که عشایر جنگاور و مسلح [کورد] حوالی اورمو به تنهایی دارای هفت تا هشت هزار سواره هستند؛ حاجی ایل‌خان هم که بر پیرامون ساووج‌بولاق حاکم می‌باشد، صاحب نیرویی بیش از ده هزار تن است. گفته می‌شود حاجی ایل‌خان شخصیتی شناخته شده با حمیت و غیرت دینی، و فداکار و با عزم است که حتی در زمان‌هایی که روس‌ها دارای بیش‌ترین نفوذ و قدرت بودند هم ارتباط خود را با حکومت عوثمان‌لی حفظ کرده است.
|
تاریخ‌ها |
روزشمار به دار کشیدن ١١١ تن تورک در اورمو
شامل حاجیان بالاو-بالو توسط روس‌ها |
|
٢٩
سپتامبر ١٩١٤ |
جنگ ترگور بین عشایر کورد مرزی و قوای سه
هزار نفره‌ی روس، فرار روس‌ها به روستای انهر |
|
٣٠-٣١ سپتامبر
و ١ اوکتوبر |
جنگ‌های سه‌روزه‌ی سنگر و چارباش بین عشایر
کورد مرزی و روس‌ها، فرار روس‌ها به اورمو |
|
یک و یا چند روز قبل از ١٥ اوکتوبر |
خروج روس‌ها از اورمو برای عملیات جنگی،
افتادن به کمین عشایر کورد مرزی و دادن بیش از سی‌صد تلفات شامل سه افسر |
|
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
به دار آویختن ١٠ تن از معتبران تورک سنّی
توسط روس‌ها در اورمو به انتقام شکست‌شان از عشایر کورد مرزی |
|
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
غارت روستاهای تورک اورمو و قتل عام اهالی
آن‌ها توسط قوه‌ای چهار تا پانصد نفره از نستوریان (جیلوها) مسلح شده توسط روس‌ها |
|
١٩-٢٠ اوکتوبر
١٩١٤ |
به دار آویختن ٢ تورک دیگر در اورمو توسط
روس‌ها |
|
٢٩
اوکتوبر ١٩١٤ |
ورود امپراتوری عوثمان‌لی به جنگ جهانی اول |
|
٢ نووامبر ١٩١٤ |
تهاجم نیروهای روس و نستوری به شهبدرخانه‌ی عوثمان‌لی
در اورمو؛ قتل یک محافظ عوثمان‌لی، دست‌گیری و به دار آویختن هشت تورک بومی شاغل
در شهبندرخانه |
|
٢٢ نووامبر ١٩١٤ |
اعلان جهاد توسط خلیفه‌ی مسلمین، سلطان محمد
رشاد عوثمان‌لی |
|
٢٥ نووامبر ١٩١٤ |
شرکت ایرانیان عوثمان‌لی در میتینگ سلطان
احمد استانبول، حمایتشان از جهاد سلطان عوثمان‌لی، فرستادن نامه به سفارت‌خانه‌ها
در اعتراض به به دار کشیدن ١١١ تن در اورمو توسط روس‌ها |
|
٣ دسامبر ١٩١٤ |
انتشار مقاله‌ی سید محمد توفیق همدانی در
باره‌ی میتینگ ٢٥ نووامبر و به دار کشیده شدن ١١١ تورک در اورموتوسط روس‌ها در
نشریه‌ی سبیل الرشاد استانبول |
|
١١ دسامبر ١٩١٤ |
درج چندین خبر در روزنامه‌ی تصفیر اخبار در
باره‌ی وقایع ٢٩ سپتامبر تا ٢٣ نووامبر |
|
اوائل ژانویه‌ی ١٩١٥ |
اعلان جهاد میرزه فضل‌الله ناصحی مجتهد اورمویی
و میرزه مسیح افشار مجتهد اورمویی صدرالشریعه بر علیه دولتین روسیه و بریتانیا،
به پیروی از اعلان جهاد سلطان عوثمان‌لی |
|
۹
ژانویه ١٩١٥ |
آزادسازی تبریز توسط اوردوی نجات‌بخش عوثمان‌لی به
فرمانده‌هی «غازی احمد مختار پاشا» |
|
٢٢ دسامبر ١٩١٤ تا ١٧ ژانویه
١٩١٥ |
فاجعه‌ی ساری‌قامیش. شهادت صد هزار عسکر تورک
بر اثر یخ‌بندان |
|
اورمودا روس‌لارین آساراق اعدام
ائتدیک‌له‌ری ١١١ تورک - ١٩١٤ |
||||
|
|
آد |
یوردو |
اعدام ائدیلدییی ایل‌آی‌گون |
اعدام ائدیلدییی یئر |
|
١ |
حاج
طالیب حاج احمداوغلو (شافعی) |
بالاو |
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی
شهبندرخاناسی قارشی‌سی، عسگرخان قاپقاسی |
|
٢ |
حاج
رزّاق حاج ایبراهیم‌اوغلو |
بالاو |
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی
شهبندرخاناسی قارشی‌سی، عسگرخان قاپقاسی |
|
٣ |
حاج ایسماعیل
حاج کرم‌اوغلو (کریمی) |
بالاو |
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی
شهبندرخاناسی قارشی‌سی، عسگرخان قاپقاسی |
|
٤ |
حاج
علی حاج مولوداوغلو (مولودی) |
بالاو |
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی
شهبندرخاناسی قارشی‌سی، عسگرخان قاپقاسی |
|
٥ |
حاج
نجف حاج موصطافا‌اوغلو |
بالاو |
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی
شهبندرخاناسی قارشی‌سی، عسگرخان قاپقاسی |
|
٦ |
حاج موصطافا
حاج یوسوف‌اوغلو |
بالاو |
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی
شهبندرخاناسی قارشی‌سی، عسگرخان قاپقاسی |
|
٧ |
پاشا |
کوتالان |
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی
شهبندرخاناسی قارشی‌سی، عسگرخان قاپقاسی |
|
٨ |
آدی
بیلینمیر ؟ |
کوتالان |
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی
شهبندرخاناسی قارشی‌سی، عسگرخان قاپقاسی |
|
٩ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی
شهبندرخاناسی قارشی‌سی، عسگرخان قاپقاسی |
|
١٠ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
١٥
اوکتوبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی
شهبندرخاناسی قارشی‌سی، عسگرخان قاپقاسی |
|
١١ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
١٩-٢٠
اوکتوبر آراسی ١٩١٤ |
یئری
بیلینمیر ؟ |
|
١٢ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
١٩-٢٠
اوکتوبر آراسی ١٩١٤ |
یئری
بیلینمیر ؟ |
|
١٣ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
٢
نووامبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی شهبندرخاناسی ایچی‌نده، عسگرخان
قاپقاسی |
|
١٤ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
٢
نووامبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی شهبندرخاناسی ایچی‌نده، عسگرخان
قاپقاسی |
|
١٥ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
٢
نووامبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی شهبندرخاناسی ایچی‌نده، عسگرخان
قاپقاسی |
|
١٦ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
٢
نووامبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی شهبندرخاناسی ایچی‌نده، عسگرخان
قاپقاسی |
|
١٧ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
٢
نووامبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی شهبندرخاناسی ایچی‌نده، عسگرخان
قاپقاسی |
|
١٨ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
٢
نووامبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی شهبندرخاناسی ایچی‌نده، عسگرخان
قاپقاسی |
|
١٩ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
٢
نووامبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی شهبندرخاناسی ایچی‌نده، عسگرخان
قاپقاسی |
|
٢٠ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
٢
نووامبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی شهبندرخاناسی ایچی‌نده، عسگرخان
قاپقاسی |
|
٢١ |
آدی بیلینمیر
؟ |
؟ |
٢
نووامبر ١٩١٤ |
عوثمان‌لی شهبندرخاناسی ایچی‌نده، عسگرخان
قاپقاسی |
|
٢٢-١١١ |
آدلاری
بیلینمیر؟ |
اورمو |
نووامبر-دئسامبر
١٩١٤ |
اورمو بؤلگه‌سی‌نده |
برای مطالعه‌ی بیشتر:
گزارشی از به دار آویختن حاجیان شهید بالو-کؤتالان توسط
روس‌ها: درگیری‌ها در اورمو، مظالم موسقوف‌ها و جنایات نستوری‌ها
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post.html
به خاطره‌ی ٩ شهید شهبندری اورمو که مظلومانه توسط قوای
روسیه-آسوری به دار آویخته شدند.
http://sozumuz1.blogspot.com/2021/01/blog-post_31.html
س. م. توفیق به‌ی همدانی: میتینگ میدان سلطان احمد ایرانیان
در پیوستن به جهاد سلطان عوثمان‌لی و اعتراض به به دار آویختن یک صد و یازده تن در
اورمو توسط روس‌ها
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_11.html
اعلان جهاد میرزه فضل الله ناصحی اورمویی و میرزه مسیح
افشار بر علیه روسیه و بریتانیا، پیوستن جمشید خان افشار سوباتایلی افشار اورمویی –
مجدالسلطنه و پارتیزان‌های وی به اوردوی خلیل پاشا، و خواست شاه‌ی‌سئوه‌ن‌ها از عوثمان‌لی
برای فتح تبریز
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/02/blog-post_5.html
مطلبی دیگر از همین کتاب: تورکی زبان رسمی فوج همدان در
سال‌های جنگ جهانی اول
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/12/blog-post_29.html
تشکیل «حزب اتحاد اسلام» در خوی، سلماس و اورمو به روایت
ابوالقاسم امین‌الشرع خویی (میرزه ابوالقاسم بن اسدالله تسوجی خویی) ۱۸۶۱-۱۹۳۰ م.
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_31.html
تهاجم ارامنه به فرماندهی ژنرال آندرانیک اوزانیان به خوی
به روایت ابوالقاسم امین‌الشرع خویی
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_10.html
از خیانت‌های آزربایجان‌گرایان: حماسه‌ی مقاومت خوی
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_30.html
زنده باد خویی‌ها، زنده باد تورک‌ها، زنده باد علی‌احسان
پاشا و ژون تورک‌ها
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/09/blog-post_25.html
ویلیام ویگرام: مجدالسلطنه، یکی از روشن‌فکرترین و
آزاداندیش‌ترین اشراف ایران، نجیب‌زاده‌ای دانشور، فرمانده‌ای سالیشیر (سلحشور) و
دلاور و رهبر قوای بومی تورک بر علیه متجاوزین آسوری-ارمنی و متحدین صلیبی آن‌ها
http://sozumuz1.blogspot.com/2021/05/blog-post_20.html
نزاع سنی – شیعی، سیاست تفرقه بیانداز و حکومت کن روسیه،
سنی‌ستیزی دولت مشروطه‌ی ایران و کامنت تخریبی قاسم ترکان
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/12/blog-post_11.html
استقبال شدید همدان از قوا و فرماندهی قوشون عوثمان‌لی،
علی احسان پاشا
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_67.html
نیروهای عوثمان‌لی و آزادسازی زبان تورکی در تورک‌ایلی و
ایران
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/08/blog-post_91.html
اعلانیه‌ی تورکی کونسول‌گری بریتانیا در کرمانشاه
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/06/blog-post.html
[1] به خاطره‌ی ٩ شهید شهبندری اورمو که مظلومانه توسط قوای
روسیه-آسوری به دار آویخته شدند.
[2] س. م. توفیق به‌ی همدانی: میتینگ میدان سلطان احمد ایرانیان در
پیوستن به جهاد سلطان عوثمان‌لی و اعتراض به به دار آویختن یک صد و یازده تن در
اورمو توسط روس‌ها
[3] موسقوف: ١-روس، ٢-آجیماسیز، ظالم، بی رحم
No comments:
Post a Comment