استقبال شدید همدان از قوا و فرماندهی قوشون عثمانلی، علی احسان پاشا

استقبال شدید همدان از قوا و فرماندهی قوشون عثمانلی، علی احسان پاشا

 

مئهران باهارلی

در سایت جوان همدان، نوشته‌ای به قلم «سها صالح» درج شده است. در این نوشته - که متاسفانه منابع آن قید نشده‌اند - به موضوع ورود ارتش عثمانلی به ناحیه‌ی همدان در سال‌های جنگ جهانی اول و چند مساله‌ی در حول و حوش آن که دارای اهمیت بسیار در تاریخ تورک و در تاریخ تورک‌ایلی می‌باشند اشاره می‌شود. این اشارات همه در تائید حقایقی است که در دیگر منابع تاریخی باقی‌مانده از آن دوره نیز ثبت شده‌اند. 

در یک صد سال گذشته حقایق مذکور، بویژه امر نجات تورک‌ایلی از سوی اوردوی عثمانلی و هم‌سوئی و هم‌کاری عملی و موثر همه‌ی اقشار جامعه‌ی تورک از نخبه‌گان و سیاسیون و فرهنگیان و نظامیان و مقامات دولتی و روحانیون تا اهالی شهرها و ساکنان روستاها و عشایر و ایلات و ... با اوردوی نجات‌بخش عثمانلی از سوی دو تاریخ‌نگاری - تاریخ‌بافی پان‌ایرانیستی (در ایران) و آزربایجان‌گرایی استالینیستی (در جمهوری آزربایجان) نفی و سانسور و تحریف شده است. عثمانلی‌ستیزی در عرصه‌ی تاریخ، یکی دیگر از وجوه متعدد مشترک این دو ایدئولوژی - دوکترین تورک‌ستیز، همچنین تورک‌هراسی – تورکوفوبیا است. 

در زیر پس از اشاره به چند مورد از این حقایق که در نوشته‌ی سایت جوان هم آمده‌اند و توضیحاتی تکمیلی در باره‌ی آن‌ها، متن آن نوشته را داده‌ام:

۱-فرار نیروها و دیپلومات‌های دول اشغال‌گر روسیه و انگلستان از همدان به موازات پیش‌رفت امر آزادسازی تورک‌ایلی و ایران توسط عثمانلی: مشابه این پدیده، یعنی فرار نظامیان و دیپلومات‌های اوروپائی و قوای مسلح مسیحی ارمنی - آسوری حتی قبل از ورود اوردوی عثمانلی به شهرها و آزادسازی آن‌ها و صرفا پس از شنیدن خبر حرکت اوردوی عثمانلی، از دیگر شهرها نیز گزارش شده است. مانند فرار نیروهای مسیحی متجاوز ارمنی - آسوری از اورمیه، فرار نظامیان و دیپلومات‌های روسیه و بریتانیا از تبریز، .... 

۲-آزادسازی شهرها توسط اوردوی عثمانلی: قصر شیرین در ۹ ژوئن ۱۹۱۶،  کرمانشاه در ۱ ژولای ۱۹۱۶ و همدان در ۱۰ آوگوست ۱۹۱۶. این آزادسازی‌ها یکی از سه محور حرکت عثمانلی برای آزادسازی کل تورک‌ایلی بود. دو محور دیگر که با دو اوردوی جداگانه‌ آزاد می‌گشتند عبارت بودند از محور آزربایجان و محور تهران.

۳-«استقبال شدید اهالی شهر همدان» از ورود اوردوی نجات‌بخش عثمانلی به همدان: این همان واکنشی است در همه‌ی شهرها و مناطق بویژه تورک‌نشین که از سوی اوردوی عثمانلی آزاد می‌گشتند (اورمیه، خوی، دیلمان - سلماس، تبریز، اردبیل، بیجار، سونقور، کنگاور، اسدآباد، اراک، ....) از سوی مردم ابراز می‌شد و در همه‌ی منابع تاریخی باقی‌مانده از آن دوره ثبت و گزارش شده است. 

۴-خوش‌رفتاری اوردوی نجات‌بخش عثمانلی و مهربانی و رفتار عطوفت‌آمیز آن‌ها با اهالی بومی همدان، امر و فرمان مشخص «علی احسان پاشا» در این مورد، تاکید وی برای شرکت مقامات و افسران عثمانلی در گرامی‌داشت اعیاد مذهبی شیعی: سیاست عطوفت‌آمیز اوردوی عثمانلی در رابطه با مردمان ایران و بویژه ملت تورک ساکن در ایران، با جزئیات در آثار فتح الدین فتاحی گرمرودی (کتاب مساله‌ی تحت الحمایه‌گی- پروتکتورا و یا ادعای حمایت دولت‌های بزرگ اوروپائی از اقلیت‌های مسیحی شرق)، میرزا ابوالقاسم امین الشرع خویی (کتاب تاریخ تهاجمات و جنایات ارامنه، اسماعیل سیمیتقو و سردار ماکو در آزربایجان)، مهدی آقاسی (کتاب تاریخ خوی)، مین‌باشی شوقی باسلوْ دیمئتوکا (کتاب برگی از عملیات تیپ مستقل سواره در جنگ جهانی اول، فوج من در نبرد استقلال پاشا‌ایلی، عراق عرب و عراق عجم) و دیگران ذکر شده است. 

۵-موفقیت کامل عثمانلی در امر جلب سمپاتی، حمایت مادی و معنوی و همکاری عملی گسترده‌ی مردمان ایران و در راس آن‌ها ملت تورک، اعم از نخبه‌گان سکولار و غیر سکولار و توده، حول محور «اسلامیت» و سپس «تورکیت» تحت پرچم «اتحاد اسلام» (پروژه‌ی کنار گذاشتن دشمنی و مذهب‌گرائی و فرقه‌بازی بین مسلمانان و اتحاد آن‌ها بر علیه اشغال‌گران و متجاوزین اوروپایی - صلیبی). در همدان، رهبر حرکت «اتحاد اسلام» که نخستین مرحله‌ی رهائی از اسلام فارسی - شیعه‌ی امامی و بازگشت به هویت ملی تورک و تورک‌گرائی مودرن در ایران و تورک‌ایلی به شمار می‌رود، «شیخ علی ثقه الاسلام همدانی» بود. وی پس از آنکه نیروهای انگلستان شهر را اشغال نمودند، توسط ژنرال دنسترویل تبعید گردید.

۶- پیوستن و حمایت نخبه‌گان و عامه‌ی مردم بویژه در تورک‌ایلی، اعم از تحصیل کرده‌گان، طبقات گوناگون فرهنگی، مقامات محلی و نظامیان قاجاری، فعالین سیاسی، روحانیون و بازاری‌ها و ... از عملیات آزادسازی عثمانلی در ایران. بنا به منابع بسیار «روز به روز بر تعداد طرفداران عثمانلی در شهر همدان افزوده می‌شد» و «تقریبا هر روز از طرف مردم به عنوان سفارت عثمانلی مراسلاتی جهت امدادخواهی فرستاده می‏شد».

۷- موفقیت نسبی عثمانلی در متشکل کردن نظامی تورک‌های بومی در مبارزه با نیروهای اشغال‌گر روسیه و انگلستان و همکاری عملی توده‌های بومی تورک با اوردوی نجات‌بخش عثمانلی، به ویژه سازماندهی نظامی ایلات و عشایر و ساکنان روستاها توسط اوردوی عثمانلی. در آن دوره عملا همه‌ی ایلات و طوائف تورک، نه تنها در تورک‌ایلی، بلکه در سراسر ایران (از جمله بوجاق‌چی، قشقایی، بهارلو، اینانلو، ... در جنوب کشور) متحد و متفق عملی نیروهای عثمانلی در جنگ بر علیه قوای اشغال‌گر روسیه و بریتانیا بودند. علاوه بر آن، چندین گروه مسلح از تورک‌های بومی توسط اوردوی عثمانلی تربیت و سازماندهی شده بود. «فوج مرکزی افشار» در اورمیه، «فوج افشار» به فرماندهی «سردار فاتح افشار ارومی» که همه‌ی تورکان افشار ساووج‌بولاغ مناطق مرکزی – خمسه و جنوبی – عراقستان تورک‌ایلی (تهران، تاریم، منجیل، رشت، زنجان، قزوین، میانه، دولت آباد، سلطان آباد (اراک)، سلطانیه، کنگاور، قوروه، سونقور، بیجار، همدان، گروس، یاسوکند، اسدآباد، ...) را دربر می‌گرفت از مشهورترین آن‌هاست.

۸-ادامه‌ی حمایت صمیمی و دلیرانه‌ی مردم همدان از نیروهای عثمانلی پس از اشغال دوباره‌ی شهر توسط ارتش اشغال‌گر روسیه، به قیمت جان خود و با مخفی نمودن افراد پادگان عثمانلی در منازل خود و جلوگیری از اسارت آن‌ها. مردم تورک هزینه‌ی بسیار سنگینی را بابت این حمایت و همکاری با عثمانلیان پرداخته‌اند. مانند اعدام شش تن از سران شعبه‌ی اتحاد اسلام در بالاو در عسکرخان قاپی‌سی اورمیه در مقابل شهبندری عثمانلی، اعدام قهرمان ملی تورک «آخان بیگ خان» و دو تن از یارانش در آق دروازای شهر بهار همدان، به دار آویختن قهرمان ملی تورک «اسماعیل خان افشار» با گلوی بریده در توپخانا مئیدانی اورمیه، هر سه توسط ارتش اشغال‌گر روسیه.

۹-قصد اوردوی عثمانلی برای حرکت به سوی تهران و آزادسازی آن. در منابع تاریخی بسیار به نیت و طرح «انورپاشا» برای آزادسازی تهران اشاره می‌شود. برخی منابع تاریخی، از جمله خاطرات رضا افشار، ملکزاده هیربد و ...  به وجود و شکل گرفتن یک نیت دیگر در میان برخی از مقامات عثمانلی نیز اشاره می‌کنند: «تاسیس یک دولت با حاکمیت تورک و تحت الحمایه‌ی عثمانلی که قلمروی آن در جنوب و شرق از تهران – اراک - کنگاور آغاز می‌شود و همه‌ی بخش‌های تورک‌نشین عراق عجم و آزربایجان را دربر می‌گیرد (این دقیقا تعریف سرزمین تورک‌ایلی است) و سپس استقلال و اتحاد آن با قفقاز جنوبی و تشکیل دولت بزرگ آزربایجان». 

۱۰-هیجان‌زده‌گی بعضی از مردم بومی و دست زدن به غارت بانک‌ها و کونسول‌گری‌ها و .... در منابع تاریخی گفته می‌شود پس از آزادسازی شهرها توسط اوردوی عثمانلی، برخی از بومیان دست به غارت و تالان و بی‌قانونی و اخاذی می‌زده‌اند که در مواردی مقامات عثمانلی مجبور به تادیب آن‌ها شده‌اند. لیتن سرکونسول آلمان در سال‌های جنگ جهانی اول در تبریز در کتاب خاطرات خود به مجازات «کربلائی حسین فشنگ‌چی»، یک داوطلب تورک بومی در «اوردوی متحده‌ی تورک عثمانلی - تورک‌ایلی» که به نام اوردوی عثمانلی از مردم تبریز اخاذی کرده بود، از سوی «فوزی بیگ»، فرمانده‌ی عملیات آزادسازی تبریز اشاره کرده است. 

پایان نوت مئهران باهارلی

اصل نوشته‌ی سایت جوان همدان:

همدان بین قوای روس و عثمانی دست به دست می‌شود

به قلم سها صالح

جوان همدان/ پس از تصرف همدان توسط قوای روس بسیاری از دموکرات‌ها از طبقه‌ی فرهنگی، روحانی و بازاری به‌ قصد پیوستن به مهاجرین از همدان به کرمانشاه رفتند. از جمله‌ی این افراد می‌توان به میرزا اسماعیل نوبری، محمد شفیع تاجر همدانی، هاشم‌خان پسر کارگزار سابق همدان، میرزاده عشقی و فتح‌السلطنه همدانی یاد کرد.

تسلط روس‌ها بر همدان دیری نپایید. چرا که با وجود شکست قوای عثمانی از نیروهای روس، همچنان نواحی شمال غرب و غرب ایران در اختیار آن‌ها باقی ماند و تورک‌ها در این مناطق به گردآوری قوا از ایلات و عشایر و ساکنان روستاها مشغول بودند.

در 7 شعبان 1334، تورک‌ها قصر شیرین را به تصرف خود در آوردند و روس‌ها مجبور به عقب‌نشینی کردند. سپس در 29 شعبان همان سال کرمانشاه و نهایتاً دهم شوال نیروهای عثمانی و ژاندارمری ایران، همدان را از روس‌ها پس گرفتند و روس‌ها تا قزوین عقب‌نشینی کردند.

قوای عثمانی هنگام ورود به همدان مورد استقبال شدید اهالی شهر قرار گرفتند و فرماندهی قوشون عثمانی، «علی احسان پاشا»، به سپاهیان خود توصیه کرد مزاحم مردم نشوند. مردم شهر که با ورود نیروهای عثمانی به‌ هیجان ‌آمده بودند، شعبه‌ی بانک شاهی و بانک استقراضی روس و منازل افسران روسی و کونسول‌های آن‌ها را غارت نمودند. به دنبال این واقعه رئیس نظمیه‌ی همدان اعلام کرد که هرکس هر جنسی از منازل افسران روس یا بانک شاهی یا بانک استقراضی غارت نموده است، باید تحویل دهد.

متعاقب ورود عثمانی‌ها به همدان، اتباع دولت روس و انگلیس اموالشان را در تهران حراج کرده و رو به قزوین فرار کردند و حتی سفارت روس و انگلیس می‌خواستند تهران را به مقصد قزوین ترک کنند. از طرف دیگر، دولت ایران به قوام‌السلطنه، محتشم السلطنه و مشاورالممالک مأموریت داد که به همدان رفته، ضمن مذاکره با احسان پاشا پیشنهاد کنند که نیروهای عثمانی از ورود به تهران خودداری نمایند.

با تصرف همدان توسط عثمانی‌ها، «کومیته‌ی دفاع ملی» فعالیت خود را در این شهر از سر گرفت و از سوی نظام‌السلطنه، رئیس حکومت موقت، مشاورالدوله حکمت به‌عنوان حکمران همدان تعیین شد و حکومت شهر را به دست گرفت. از اقدامات دیگر حکومت موقت در همدان و منطقه از لحاظ نظامی و امنیتی، اعزام فوج ظفر کوردستان به همدان به‌ منظور حفاظت از راه‌های ارتباطی منطقه و مقابله با حمله‌ی احتمالی روس‌ها بود؛ چرا که حکومت موقت به نیروهای تحت امر خوانین و ملاکین منطقه اعتماد نداشتند. این فوج در شهر همدان مستقر گردید و تحت فرمان حاکم شهر، امنیت منطقه را بر عهده گرفت.

عثمانی‌ها در زمان توقف خود در همدان با اهالی شهر با مهربانی و عطوفت رفتار می‌کردند؛ چنانکه در روز میلاد پیامبر (ص) علی احسان پاشا، فرمانده‌ی قوای عثمانی، با عده‌ای از افسران خود به مسجد جامع رفتند. در حالی ‌که عده‌‌ی زیادی از اهالی شهر در مسجد حضور داشتند، قاریان تورک به قرائت قرآن پرداختند و سپس بسته‌های شیرینی در بین مردم تقسیم شد. در این مجلس «برهان المتکلمین»، از وعاظ معروف و اعضای حزب دموکرات همدان، به سخن‌رانی پرداخت و مردم شهر را به پایداری در مقابل متفقین فراخواند.

شهر همدان به دلیل موقعیت سوق‌الجیشی در ایام جنگ جهانی اول، مرتب توسط نیروهای روس و عثمانی دست ‌به ‌دست شد و هر کدام سعی داشتند که بر این شهر بزرگ تسلط پیدا کنند.

به دنبال شکست نیروهای عثمانی در کوت ‌العماره عراق از نیروهای انگلیسی، قوای عثمانی در همدان تضعیف و ناتوان گشت. درست در این زمان نیروهای روسی به فرماندهی باراتف برای بار دوم به همدان حمله‌ور شدند و توانستند در 1335 ه.ق این شهر را تصرف کنند. مردم همدان که از نیروهای عثمانی حمایت می‌کردند، برای اینکه افراد پادگان عثمانی به اسارت روس‌ها درنیایند، آن‌ها در منازل خود پنهان می‌کردند و بدین ترتیب از اسارت بسیاری از آن‌ها جلوگیری کردند.

منابع:

سها صالح. همدان بین قوای روس و عثمانی دست به دست می شود

http://javanhamedan.ir/index.php/2015-04-23-06-57-21/item/1425-2016-02-03-12-01-34

ابوالفتح مومن. حمایت دموکرات های همدان از نهضت جنگل و مبارزه با نیروهای انگلیسی

http://www.rangeiman.ir/1744/%D8%AD%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D9%85%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D9%87%D8%B6%D8%AA-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84-%D9%88-%D9%85/

اشغال همدان توسط نیروهای انگلیسی در جنگ جهانی اول و دوم. از مجموعه مقالات ارائه شده در همایش دوم ایران و استعمار انگلیس. موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی

http://bcir.pchi.ir/show.php?page=contents&id=9776

I. Dünya Savaşı'nda Iran Avşarları ve Türkiye (1914-1917) / Doç. Dr. Sadık Sarısaman

https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=292349

مئهران باهارلی:

استقبال شدید همدان از قوا و فرماندهی قوشون عثمانلی، علی احسان پاشا

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_67.html

دعای اهالی همدان در مساجد برای پیروزی اوردوی عثمانلی و گسترده شدن سایه‌ی امپراتوری عثمانلی بر جهان اسلام

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_10.html

توفیق همدانی: برپاکردن طاق نصرت در تبریز در پیشواز اوردوی تورک –اسلام، تقدیم دسته‌های گل از طرف دختران تبریزی به خلاص‌کاران تورک، قتل شوهر خواهر تزار روسیه در قوْشاچای و کونسول روسیه در ساۇوج‌بۇلاق

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/05/blog-post_22.html

استقبال تبریز از نفرات دلیر و سلحشور علی احسان پاشا و اوردوی نجات‌بخش عثمانلی و «مساله‌ی تحت الحمایه‌گی- پروتکتورا و یا ادعای حمایت دولت‌های بزرگ اوروپائی از اقلیت‌های مسیحی شرق»

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/12/blog-post_76.html

ورود پیروزمندانه‌مان به تبریز، عبور عساکرمان از زیر طاق ظفر، شادمانی و سرورها

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/09/blog-post_15.html

زنده باد خویی‌ها، زنده باد تورک‌ها، زنده باد علی‌احسان  پاشا و ژون تورک‌ها

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/09/blog-post_25.html

خویی‌ها و حاج علی‌احسان پاشا در مصاف آندرانیک، به روایت محمدرحیم نصرت ماکویی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_7.html

علی احسان پاشایا

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/03/blog-post_23.html

جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی-مجدالسلطنه، ١٨٩٨ میلادی (١٢٧٧ شمسی): دولتِ عّلیه‌یِ عثمانیه امروز اسبابِ مفاخرتِ عمومِ اسلامیان می‌باشد

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post_13.html

طرف‌داری احمدشاه قاجار و مردم از اوردوی عثمانلی، اعلان جنگ دولت آنگلوفیل مشروطه به عثمانلی و مخالفت شدید احمدشاه با آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/03/blog-post.html

س. م. توفیق به‌ی همدانی: میتینگ میدان سلطان احمد ایرانیان در پیوستن به جهاد سلطان عثمانلی و اعتراض به به دار آویختن یک صد و یازده تن در اورمیه توسط روس‌ها

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_11.html

اعلان جهاد میرزا فضل الله ناصحی اورومی و میرزا مسیح افشار بر علیه روسیه و بریتانیا، پیوستن جمشیدخان افشار اورومی و پارتیزان‌های وی به اوردوی خلیل پاشا، و خواست شاهسون‌ها از عثمانلی برای فتح تبریز

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/02/blog-post_5.html

آغیت -مرثیه‌ی تورکی در سوگ عمر ناجی: ناجی وطن یولوندا فدا ائتدی جانی‌نی، ایران‌‌ایلی‌نده تؤکدو او قیمت‌لی قانی‌نی

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/02/blog-post.html

نیروهای عثمانلی و آزادسازی زبان تورکی در تورک‌ایلی و ایران

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/08/blog-post_91.html

اعتراض سلطان مسعود میرزا ظل السلطان به ‌‌سنی‌ستیزی و عثمانلی‌ستیزی روحانیون شیعی و رضایتشان به‌‌ قدرت گرفتن دول مسیحی و ذلت مسلمانان

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/02/blog-post_66.html

کتاب «اتحاد اسلام» شیخ الرئیس قاجار تبریزی و دعوت او به‌ قبول سیادت و مرجعیت سلطان عثمانلی برای تمام مسلمانان مخصوصا شیعیان

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/01/blog-post_22.html

نامه‌ی تورکی مجتهدین شیعه‌ی تبریزی در اعلان حمایت از اتحاد اسلام به‌ رهبری خلافت عظمای عثمانلی-اوّل سپتامبر ١٩١٠

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_16.html

یادی از آزادسازی باکو توسط قهرمانان اوردوی مظفر اسلام – عثمانلی از اشغال بولشویک- ارمنی- بریتانیا

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post_25.html

 

روایت تورکی از قتل عامِ مردمِ ولایتِ اورمیه توسط آسوریان و ارمنیان و کوردان؛ و قدردانی مردم تورک از رهبر ملی مجدالسلطنه افشارِ نجات‌دهنده

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post_9.html

گزارشی از به دار آویختن حاجیان شهید بالاو-کؤتالان توسط روس‌ها: درگیری‌ها در اورمیه، مظالم موسقوف‌ها و جنایات نستوری‌ها

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post.html

به خاطره‌ی ٩ شهید شهبندری اورمیه که مظلومانه توسط قوای روسیه-آسوری به دار آویخته شدند.

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/01/blog-post_31.html

تاریخ تهاجمات و جنایات ارامنه، اسماعیل سیمیتقو و سردار ماکو در آزربایجان. مقدمه، لغتنامه، ویرایش و بازنویسی مئهران باهارلی

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/09/blog-post_88.html

در آتش سوزانیدن زنان و کودکان تورک روستاهای بالاو، گجین، کوتالان و ... اورمیه توسط قوای مسلحه ی مسیحی؛ اعدام غیر نظامیان تورک سنّی توسط ارتش روسیه به تاریخ ١٥ اوکتوبر ١٩١٤

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/04/blog-post_28.html

پختن کودکان و خوراندنشان به مادرانشان، گردن زندن بچه‌ها و زنان: وحشی‌گری‌های اشقیاء ارمنی در قوْتۇر، یئستیکان (یزدکان)، آختاجێ، ... در غرب آزربایجان و وان

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/11/blog-post_22.html

جنایات ارتش روس در همدان-تورک‌ایلی و خون گریستن مردم تورک همدان به هنگام عقب‌نشینی اوردوی اسلام –عثمانلی

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/03/blog-post_6.html

قتل عام اهالی سالماس و اورمیه توسط آسوری‌ها با حمایت روسیه، انگلیس و فرانسه؛ به روایت عبدالله بهرامی

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post_10.html

نخستین پرچم ملی تورک در جنوب آزربایجان: پرچم اتحاد اسلام (بیرق بیرلیک)– ١٩١٨

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_6.html

تورک خالق قهره‌مانی، قوش‌چولو «آدی گؤزه‌ل کاظیم‌خان پاشا» تورکوله‌ری

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/12/blog-post_21.html

همدان می‌خواست تورکی، زبان رابط بین المللی جهان اسلام شود

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/10/blog-post_12.html

حسین‌خان بوجاق‌چی شجاع السلطان

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/09/blog-post_78.html

٩٨مین سال‌گرد تاسیس مدرسه‌ی تورک خیر یوردو (صلاحیه) اورمیه و ١٠٧ مین سال‌گرد مدرسه‌ی تورک بالاو و یادی از حاجی میرزا فضل الله مجتهد اورمولو

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/02/blog-post_22.html