سولطان سولئیمان قانونی: اوْلمایا دولت جهان‌دا بیر نَفَس صحّت گیبی

سولطان سولئیمان قانونی:

اوْلمایا دولت جهان‌دا بیر نَفَس صحّت گیبی 

مئهران باهارلی

بو یازی‌دا وئریله‌ن ایکی قوشوق‌دان ایلکی، عوثمان‌لی سولطانی سولئیمان قانونی‌نین (Kânûnî Sultan Süleyman)[1]، یازدیغی و ایلک بیتی آتاآناسؤزونه دؤنوشه‌ن اون‌لو بئش بیت‌لیک قوشوغودور:

خلق ایچی‌نده معتبر بیر نه‌سنه یوْخ دولت گیبی

اوْلمایا دولت جهان‌دا بیر نَفَس صحّت گیبی

سولطان سولئیمان قانونی (یاساچی، یاسا یاپان) و یا محتشم (گؤرکه‌م‌لی)، اونونجو عوثمان‌لی خاقانی (ایمپاراتورو) ایدی. اونون دؤنه‌می‌نده بیر یان‌دان عوثمان‌لی ایمپاراتورلوغو سیاسی، عسکری و ائکونومیک اولاراق اه‌ن گوج‌لو دؤنه‌می و آلتین چاغی‌نی یاشادی، سینیرلاری آوروپادا آووستوریایا ده‌ک گئنیش‌له‌دی، او بیر یان‌دان تورک اوزلوق (صنعت) و اؤزه‌ل‌لیک‌له باریمی (معماری‌سی) اولاغان‌اوستو گه‌لیشمه و ایله‌ری‌له‌مه گؤسته‌ردی.

اؤزو ده باجاریق‌لی بیر قوشار اولان سولطان سولئیمان‌ین، «محبی» (Muhibbî) (و سئیره‌ک اولاراق محب، بیرینجی سولئیمان، مفتونی، عاجزی) تخلصی ایله یازدیغی ٤١١٨ شعری‌نی ایچه‌ره‌ن قوجامان بیر دیوانی واردیر. سولطان سولئیمان ٢٧٧٩ غزلی ایله ده کؤک‌له‌شیک (کیلاسیک) تورک گؤرک‌سؤزو و دیوان ادبیاتی‌ندا غزل رئکورونو قیرمیش‌دیر. 

ایکی‌نجی شعر، سولطان سولئیمان دؤنه‌می‌نده ٢٩ ایل شیخ الاسلام‌لیق گؤره‌وی‌نی داشییان مونلا ابوسعید اه‌فه‌ندی‌نین، سولطان سولئیمان‌ین شعری‌نه یازمیش اولدوغو به‌نزه‌ک‌دیر (نظیره). بو به‌نزه‌یی تورکییه‌ده یاییم‌لانان تونجای بولبول‌ون مقاله‌سی‌نده‌ن آلدیم[2]. آنجاق بو مقاله‌ده به‌نزه‌یین نئچه کلیمه‌سی یانلیش اوخونموش‌دور. بونلار آشاغی‌داکی بیچیم‌ده دوزه‌لتیلمه‌لی:

آواره اولاراق اوخونان کلیمه‌نین دوغروسو آوْرا-اَوْرَه-اَبْرَه، و آنلامی قبا و عبادیر

الله-آللاه دییه اوخونان کلیمه‌نین دوغروسو آل ایله-آل‌لا، و آنلامی نیرنگ و فریب ایله‌دیر

کمال اولاراق اوخونان کلیمه‌نین دوغروسو کمان، و آنلامی یای‌دیر

دستِ دور دییه اوخونان ترکیب‌ین دوغروسو دستِ زوردور

مشیبک اولاراق اوخونان کلیمه‌نین دوغروسو مشیب‌ین، و آنلامی قوجالیغین‌دیر

اولمادی اولاراق اوخونان کلیمه‌نین دوغروسو اولماداندیر

تعاطر اولاراق اوخونان کلیمه‌نین دوغروسو مقاطر، و آنلامی داملا داملا دامیزماق‌دیر

آیری‌جا یانلیش یازیلمیش و یا اوخونموش هلال (یانلیش: حلال)، بیچمه‌یه (یانلیش: بیچمه‌ک)، گرچه کیم (یانلیش: کیرحکیم)، حضیض (یانلیش: تحضیض)، قوا (یانلیش: قوی)، چرخی ده (یانلیش: چرخ‌ده)، عجوزه دهر (یانلیش: عجوزِ دهر)، آلداتیپ (یانلیش: آلداییپ)، خَیْلَت (یانلیش: حالت)، مُلکت (یانلیش: مِلکت)، نارِ آشوب (یانلیش: نارآشوب)، بیر تَهْیَه (یانلیش: تهیّه)، آفت (یانلیش: عفّت)، فرقَدَیْن (یانلیش: فرقدیٖن)، هیکلِ افلاک (یانلیش: هیکل افلاک)، ... کلیمه‌له‌ری دوزه‌لتیلمه‌لی‌دیر.

مئهران باهارلی

سولطان سولئیمان قانونی – محبّی

خلق ایچی‌نده معتبر بیر نه‌سنه یوْخ دولت گیبی

اوْلمایا دولت جهان‌دا بیر نَفَس صحّت گیبی

سلطنت[1] دئدیک‌له‌ری آنجاق جهان قاوقاسی‌دیر

اوْلمایا بخت و سعادت دونیادا وحدت گیبی

قوْ بو عیش و عشرتی، چون کیم فنادیر عاقبت[2]

یارِ باقی ایسته‌ر ایسه‌ن، اوْلمایا طاعت گیبی

اوْلسا قوُم‌لار ساغیشی‌نجا عؤمرونه حدّ و عدد

گه‌لمه‌یه بو شیشه‌یِ چرخ ایچره بیر ساعت گیبی

گر حضور ائتمه‌ک دیله‌رسه‌ن ائی «محبّی» فارغ اوْل

اوْلمایا وحدت مقامی، گوشه‌یِ عزلت گیبی

  

شیخ الاسلام مونلا ابوسعید اه‌فه‌ندی

غزلِ مرحوم سولطان سولئیمان‌ خان علیه الرّحمه والغفران حضرت‌له‌ری‌نین الفاظِ دُرَربارلاری‌دیر که ذکر اولونور:

خلق ایچی‌نده معتبر بیر نه‌سنه یوخ دولت گیبی

اولمایا دولت جهان‌دا بیر نَفَس صحت گیبی

نظیره‌یِ مرحوم و مغفورله شیخ الاسلام و مفتی الانام ابوالسّعود اه‌فه‌ندی حضرت‌له‌ری‌نین آخرِ عمرله‌ری‌نده غزلِ شاهنشاهی‌یه نظیر ائدیپ، تسلیه‌یِ خاطرِ عاطر و دریا مقاطرِ خسروانی ایچون اوانِ شباب و مشیبین آمد و رفتنی و تک و پویِ ارذلِ عمر و نتیجه‌یِ عرفان و ثمره‌یِ عمل‌له‌ری یینه منجر اولدوغو هر بیر سوالِ مقدّره جواب ایچون قصیده ائدیپ، رکابِ همایونِ سولئیمانی‌یه ارسال بویوروپ، بعد النظر، سیگئتوار سفری‌نه[3] متوجّه اولموش‌لاردیر. رحمهما الله تعالی

گئتدی هنگامِ شباب اه‌ل‌ده‌ن، دمِ وصلت گیبی

گه‌لدی ایّامِ مَشیب، ائردی شبِ فرقت گیبی

صَرصَرِ بادِ فنا ییخدی وجودوم خیمه‌سین

چاک چاک ائتدی رواقین جامه‌یِ صحّت گیبی

قامتیم‌ده‌ن عافیت دیباسین آلدی روزگار

اه‌ینیمه وئردی بلا آوراسی‌نی خلعت گیبی

گردشِ ایّام طیّ ائتدی سجلِّ عؤمرومو

شوْل سطورو محو اولوپ ابتر قالان حجّت گیبی

مرِّ ایّام و شهور و کرِّ اعوام و دهور

قوْمادی تن‌ده مجال و روح‌دا راحت گیبی

چؤکدو بنیانِ بدن، پوْزولدو تمثالِ جسد

دِیرْ دیواری‌ندا یئر یئر پوْزولان صورت گیبی

اعتماد ائتمه عجوزه دهره، بیر مکاّره‌دیر

ائتمه‌ز ایتامی‌نا اصلآ میل و یا شفقت گیبی

آلداتیپ زَقّومِ غم اِطعام ائده‌ر نعمت دییه

آل ایله نیشِ بلا نوش ائتدیریر شربت گیبی

اختلال ائردی مزاجا، ضعفه یوز توتدو قُوا

قالمادی اعضادا هرگز قوّت و قدرت گیبی

هر بیری دنیا ده‌یه‌رکه‌ن، بیلمه‌دیم قیمت‌له‌رین

یوخ یئره اولدو هبا عؤمروم گران قیمت گیبی

تن‌ده تابین وار ایکه‌ن، صرف ائت معانی کسبی‌نه

اولمادان بی‌چاره به‌ن بی‌چاره، بی‌طاقت گیبی

ضعف ایله اُفتان و رَفتان عؤمر سرحدّین گئچیپ

بیر عَجَب اقلیمه دوشدوم عالَمِ غربت گیبی

هیچ اهلی‌نده انیس و آشنادان کیمسه یوخ

بوُلمادیم هرگز بیری‌نده اُنس و یا الفت گیبی

جیشِ هجران ائیله‌دی تالان وجودوم کشورین

مُلکِ دِل‌ده لشکرِ جور ائتدییی غارت گیبی

خان‌ و مانِ دل ییخیلدی، قالمادی داش اوزره داش

دستِ زور و جور ایله ویران اولان مُلْکَت گیبی

تن حصارین توپِ غم ییخدی، عَجَب بو کیم هنوز

دینمه‌ز آهیم غولغولو شام و سحر نوبت گیبی

دیکیلیر برجِ بدن‌ده یئر یئر ائتدیک‌ده فغان

آهِ دل‌سوزوم دُخانی گؤک‌له‌ره رایت گیبی

گه‌لدی ادراکا خلل، گئتدی مشاعرده‌ن شعور

قالمادی بیر صحّت اوزره سمع و یا رویت گیبی

اشکِ پُر خون توتدو سرتاسر جهان اطرافی‌نی

دم به دم ذیلِ افق‌ده گؤرونه‌ن حَمرت گیبی

رونقِ ایّام قالمادی، داخی عیدِ شریف

گؤزومه دنیا گؤرونور غیرِ ماهیّت گیبی

سانیریم آفاقی توتدو نارِ آشوب و فِتَن

سینه‌یِ سوزانیم ایچره آتشِ حسرت گیبی

بیر زمان ایدی که باغ و راغا قیلدیق‌جا گذر

گؤرونوردو هر کناری گلشن و جنّت گیبی

شیمدی اوْل حالاتین اوْلدو جمله‌سی خواب و خیال

عالمِ رویادا ادراک اولونان خَیْلَت گیبی

بزم‌گاهِ آتش ایکه‌ن گؤرسه‌م گه‌لیر شیمدی بانا

صحنِ گلزارِ ارم بیر تَهْیه‌یِ وحشت گیبی

نغمه‌یِ بلبل فرح‌‌بخش و سُرور انجام ایکه‌ن

غم‌فزا اولدو، صدایِ بومِ پُر نَکبت گیبی

مُلکِ صحّت‌ده اقامت مدّتی اولدو تمام

گؤرونه‌ن: شهرِ عدم اقلیمی‌نه رحلت گیبی

وئرسه گر دوران زمامین قبضه‌یِ تدبیری‌نه

گؤرمه‌سین هرگز بیری‌نده زحمت و شدّت گیبی

اولسا مرقاتِ جلالین پایه‌یِ بهرام مَقَرّ

عینِ عالَم گؤرمه‌سه عؤمرونده اوْل رفعت گیبی

صُنعِ بی همتاسی‌نا نسبت وجودِ کائنات

طاقِ کسری، قصرِ قیصر، مختصر صنعت گیبی

سانما کیم دستِ حوادث آنا تاثیر ائتمه‌یه

ائرمه‌یه ایوانی‌نا بیر رخنه‌یِ آفت گیبی

فَرقَدَین‌ه هم‌سر و جوزایا اولسان هم‌عنان

آسمان اولسا یئرین مِهرِ فلک رتبت گیبی

آفتابِ عؤمرونه بیر گون ائریر ناگه کسوف

عالمه تابان ایکه‌ن، نورون قیلیر ظلمت گیبی

داس شکلی‌نده گؤرونه‌ن چرخی ‌ده سانما هلال

حاصلِ عؤمرونو خلقین بیچمه‌یه آلت گیبی

یا کمانِ قبضه‌یِ قدرت‌دیر، اهلِ عالمَه

آتماغا تیرِ قضایی، ناوکِ محنت گیبی

بَزمِ گیتی اهلی‌نین یا کاسه‌یِ اَعماری‌نی

اه‌کسیلیپ که دولدوغون اِشعار ائده‌ر آلت گیبی

بلکه جمله هیکلِ افلاک و اوضاعِ نجوم

عالَمین شکلِ فناسین بیلدیریر هئیت گیبی

عالَمِ کون و فساد اصحابی‌نا موت و فنا

مقتضایِ حُکم و طبع و موجبِ خلقت گیبی

بو گذرگاهِ فنا سختی‌نده امّیدِ بقا

ائیله‌مه‌ک فکر و خیال و باطل، امنیّت گیبی

عالمه بی‌هوده باخما، ائیله اِمعانِ نظر

صُنعِ اوستادِ ازل‌ده ناظرِ عبرت گیبی

هر بیری ذرّاتِ اکوان‌ین لسانِ حال ا‌یله

کشف ائده‌ر سرِّ جهانی ناطقِ حکمت گیبی

مسکنت تاجی‌نی اکسیرِ سعادت بیل، ساخین

ائیله‌مه جاه و جلالا میل و یا رغبت گیبی

واقف اولماز بارگاهِ عالمین ترتیبی‌نه

بیلمه‌یه‌ن صفِّ نِعالی مَسندِ عزّت گیبی

سعی قیل فهمِ رموزِ کائناتا، گرچه کیم

کُنهِ اسراری‌نا ائرمه‌ز عقل و یا فکرت گیبی

علم و عرفان مسلکی‌نده ائیله‌دیم سعیِ جمیل

ائتدیم اربابِ هِمَم ائتدیک‌له‌ری همّت گیبی

کشفِ اسرارِ دقایق‌ده بسی چه‌کدیم عَنا

ائتمه‌دیم اوْل باب‌دا اهمال و یا غفلت گیبی

مَرصَدِ انظاریم اولدو گاه اوج و گه حضیض

جست‌وجودا ایش‌له‌ر ائتدیم خارقِ عادت گیبی

موقِفِ حیرت‌ده‌ن اؤزگه بیر مقاما ائرمه‌دیم

منتهایِ راهِ عرفان وادی‌یِ حیرت گیبی

Sultan Süléyman Qânûnî: Olmaya devlet cahanda bir nefes sehhet gibi

Méhran Baharlı

Bu yazıda vérilen iki qoşuqdan birincisi Osmanlı Sultanı Süléyman Qânûnî’nin yazdığı ve ilk béyti ataanasözüne dönüşen ünlü béş béyitlik qoşuğudur:

Xalq içinde mö’teber bir nesne yox devlet gibi

Olmaya devlet cahanda bir nefes sehhet gibi

Sultan Süléyman Qânûnî (yasaçı, yasa yapan) ve ya Möhteşem (görkemli) onuncu Osmanlı Xaqanı – imparatoru idi. Onun döneminde bir yandan Osmanlı imparatorluğu siyâsi, eskeri ve ékonomik olaraq en güclü dönemi ve altın çağını yaşadı, sınırları Avropa’da Avusturya’ya dek génişledi. O bir yandan Türk uzluq- senet ve özellikle barımı-mé’mârisi olağanüstü gelişme ve ilerleme gösterdi.

Özü de bacarıqlı bir qoşar olan Sultan Süléyman’ın Mühibbi ve séyrek olaraq Mühibb, birinci Süléyman, Meftûnî, Âcizî texellüsü ile yazdığı 4118 şé’rini içeren qocaman bir dîvânı vardır. Sultan Süléyman 2779 qezeli ile de kökleşik - kilasik Türk görksözü ve dîvân edebiyatında qezel rékorunu qırmışdır.

İkinci şé’ir, Sultan Süléyman döneminde 29 il Şéyx ül-İslamlıq görevini daşıyan Monla Ebusuûd Efendi’nin Sultan Süléyman şé’rine yazmış olduğu Benzek-Nezîredir. Bu benzeyi Türkiye’de yayımlanan Tüncay Bülbül’ün meqâlesinden aldım[4]. Ancaq bu meqâlede benzeyin néçe kelimesi yanlış oxunmuşdur. Bunlar aşağıdakı biçimde düzeltilmelidir:

“Âvâre” olaraq oxunan kelimenin doğrusu “Avra- Evre-Ebre”, anlamı qaba ve aba ve xel’etdir.

“Allah” diye oxunan kelimenin doğrusu “Alla – Al ile”, anlamı néyreng ve ferib ile’dir.

“Kemal” diye oxunan kelimenin doğrusu “Keman”, anlamı yaydır

“Desté Dûr” diye oxunan terkibin doğrusu “Desté Zûr”dur.

“Müşeybek” olaraq oxunan kelimenin doğrusu “Meşib’in”, anlamı qocalığın’dır.

“Olmadı” olaraq oxunan kelimenin doğrusu “Olmadan”dır.

“Te’atür” olarak oxunan kelimenin doğrusu, anlamı damla damla damızmaq olan “Meqatir”dir.

Ayrıca “Hilal” (Yanlış: Helalı), “Biçmeye” (Yanlış: Biçmek), “Gerçi kim” (Yanlış: kirhekim), “Heziz” (Yanlış: Tehziz), “Çarhı da” (Yanlış: Çarhda), “Acûze dehr” (Yanlış: Acûz-i dehr), “Aldatıp” (Yanlış: Aldayıp), “Haylet” (Yanlış: Hâlet), “Kuvâ” (Yanlış: Kâvî), “Mülket” (Yanlış: Milket), “Nâr-i âşûb” (Yanlış: nâr âşub), “Bir tehye” (Yanlış: tehiyye), “Âfet” (Yanlış: iffet), “Farkadeyn” (Yanlış: farkadin), “Heykel-i eflâk” (Yanlış: heykel eflâk), .... kelimeleri yanlış yazılmış veya oxunmuş, düzeltilmelidir.

Kanuni Sultan Süleyman "Muhibbi" (1494 - 1566)

Halk içinde mu'teber bir nesne yok devlet gibi

Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi.

Saltanat dedikleri ancak cihân gavgasıdır

Olmaya baht u saâdet dünyada vahdet gibi.

Ko bu iyş ü işreti, çün kim fenâdır âkıbet

Yâr-ı bâkî ister isen olmaya tâat gibi.

Olsa kumlar sağışınca ömrüne hadd ü aded

Gelmeye bu şîşe-i çarh içre bir saât gibi.

Ger huzûr etmek dilersen, ey Muhibbî fâriğ ol

Olmaya vahdet makâmı gûşe-i üzlet gibi.

Gazel-i merhûm Sultân Süleymân Hân aleyhi’r-rahmetü ve’lğufrân hazretlerinin elfâz-ı dürer-bârlarıdır ki zikr olunur

Halk içinde mu’teber bir nesne yok devlet gibi

Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi

Nazîre-i merhûmun ve mağfûrun leh Şeyhü’l-İslâm ve Müftiyü’lenâm Ebu’s-Su’ûd Efendi hazretlerinin âhir-i ömürlerinde gazel-i şehenşâhîye nazîr edip tesliye-i hâtır-ı âtır ve deryâ-mekâtir-i hüsrevânî içün âvân-ı şebâb ve meşîbin amed ü reftenî ve tek ü pûy-ı erzel-i ömür ve netîce-i irfân ve semere-i amelleri yine müncerr olduğu her bir suâl-i mukaddere cevâb içün kasîde edip, rikâb-ı hümâyûn-ı Süleymânîye irsâl buyurup; ba’de’n-nazar, Sigetvar Seferi’ne müteveccih olmuşlardır. Rahmehümâ Allâhü teâlâ.

Gitti hengâm-ı şebâb elden dem-i vuslat gibi

Geldi eyyâm-ı meşîb erdi şeb-i firkat gibi

Sarsar-ı bâd-ı fenâ yıktı vücûdum haymesin

Çâk çâk etti revâkın câme-i sıhhat gibi

Kâmetimden âfiyet dîbâsın aldı rûzigâr

Eynime verdi belâ âvrâsını hil’at gibi

Gerdiş-i eyyâm tayy etti sicill-i ömrümü

Şol sutûru mahv olup ebter kalan hüccet gibi

Merr-i eyyâm-ı şuhûr u kerr-i a’vâm-ı duhûr

Komadı tende mecâl ü rûhda râhat gibi

Çöktü bünyân-ı beden, bozuldu timsâl-i cesed

Deyr dîvârında yer yer bozulan sûret gibi

İ’timâd etme acûze dehre, bir mekkâredir

Etmez eytâmına aslâ meyl ü yâ şefkat gibi

Aldatıp zakkûm-ı gam it’âm eder ni’met diyü

Al ile nîş-i belâ nûş ettirir şerbet gibi

İhtilâl erdi mizâca, za’fa yüz tuttu kuvâ

Kalmadı a’zâda hergiz kuvvet ü kudret gibi

Her biri dünyâ deyerken bilmedim kıymetlerin

Yok yere oldu hebâ ömrüm girân-kıymet gibi

Tende tâbın var iken sarf et maânî kesbine

Olmadı bî-çâre ben bî-çâre bî-tâkat gibi

Za’f ile üftân u reftân ömr ser-haddin geçip

Bir aceb iklîme düştüm âlem-i gurbet gibi

Hîç ehlinde enîs ü âşinâdan kimse yok

Bulmadım hergiz birinde üns ü yâ ülfet gibi

Ceyş-i hicrân eyledi tâlân vücûdum şehrini

Mülk-i dilde leşker-i cevr ettiyi gâret gibi

Hânumân-ı dil yıkıldı kalmadı taş üzre taş

Dest-i zûr ü cevr ile vîrân olan mülket gibi

Ten hisârın tûp-i gam yıktı aceb bu kim henûz

Dinmez âhım gulgul-i şâm u seher nevbet gibi

Dikilir burc-ı bedende yer yer ettikte fiğân

Âh-ı dil-sûzum duhânı göklere râyet gibi

Geldi idrâke halel gitti meşâirden şuûr

Kalmadı bir sıhhat üzre sem’ ü yâ rü’yet gibi

Eşk-i pür-hûn tuttu ser-tâ-ser cihân etrâfını

Dem-be-dem zeyl-i ufukta görünen hamret gibi

Revnak-ı eyyâm kalmadı dahı îd-i şerîf

Gözüme dünyâ görünür gâyr-ı mâhiyyet gibi

Sânırım âfâkı tuttu nâr-i âşûb u fiten

Sîne-i sûzânım içre âteş-i hasret gibi

Bir zamân idi ki bâğ u râğa kıldıkça güzer

Görünürdü her kenârı gülşen-i cennet gibi

Şimdi ol hâlâtın oldu cümlesi hâb u hayâl

Âlem-i rü’yâda idrâk olunan haylet gibi

Bezm-gâh-ı üns iken görsem gelir şimdi bana

Sahn-ı gülzâr-ı İrem bir tehye-i vahşet gibi

Nağme-i bülbül ferah-bahş u sürûr-encâm iken

Gam-fezâ oldu sadâ-yı bûm-ı pür-nekbet gibi

Mülk-i sıhhatte ikâmet müddeti oldu temâm

Görünen şehr-i adem iklîmine rıhlet gibi

Verse ger devrân zimâmın kabza-i tedbîrine

Görmesen hergiz birinde zahmet ü şiddet gibi

Olsa mirkât-ı celâlın pâye-i Behrâm-makarr

Ayn-ı ‘âlem görmese ömründe ol rif’at gibi

Sun’-ı bî-hemtâsına nisbet vücûd-ı kâyinât

Tâk-ı Kisrâ, kasr-ı Kayser muhtasar san’at gibi

Sanma kim dest-i havâdis ana te’śîr etmeye

Ermeye eyvânına bir rahne-i âfet gibi

Ferkadeyne hem-ser ü cevzâya olsan hem-inân

Âsumân olsa yerin mihr-i felek rütbet gibi

Âftâb-ı ömrüne bir gün erir nâ-geh küsûf

Âleme tâbân iken nûrun kılır zulmet gibi

Dâs şeklinde görünen çarhı da sanma hilâl

Hâsıl-ı ömrünü halkın biçmeye âlet gibi

Yâ kemân-i kabza-i kudrettir ehl-i âleme

Atmağa tîr-i kazâ-yı nâvek-i mihnet gibi

Bezm-i gîtî ehlinin yâ kâse-i i’mârını

Eksilip ki dolduğun eş’âr eder âlet gibi

Belki cümle heykel-i eflâk ü evzâ’-ı nücûm

Âlemin şekl-i fenâsın bildirir hey’et gibi

Âlem-i kevn ü fesâd ashâbına mevt ü fenâ

Muktezâ-yı hükm ü tab’ u mûcib-i hilkat gibi

Bu güzer-gâh-ı fenâ sahtında ümmîd-i bekâ

Eylemek fikr ü hayâl ü bâtıl emniyyet gibi

Âleme beyhûde bakma eyle im’ân-ı nazar

Sun’-ı üstâd-ı ezelde nâzır-ı ibret gibi

Her biri zerrât-ı ekvânın lisân-ı hâl ile

Keşf eder sırr-ı cihânı nâtık-ı hikmet gibi

Meskenet tâcını iksîr-i saâdet bil sakın

Eyleme câh u celâle meyl ü yâ rağbet gibi

Vâkıf olmaz bâr-gâh-ı âlemin tertîbine

Bilmeyen saff-ı ni’âli mesned-i izzet gibi

Sa’y kıl fehm-i rumûz-ı kâyinâta gerçi kim

Künh-i esrârına ermez akl u yâ fikret gibi

İlm ü irfân mesleyinde eyledim sa’y-ı cemîl

Ettim erbâb-ı himem ettikleri himmet gibi

Keşf-i esrâr-ı dakâyıkta besî çektim anâ

Etmedim ol bâbda ihmâl ü yâ gaflet gibi

Mersed-i enzârım oldu gâh evc ü geh hadîd

Cüst ü cûda işler ettim hârik-i âdet gibi

Mevkıf-ı hayretten özge bir makâma ermedim

Müntehâ-yı râh-ı irfân vâdî-i hayret gibi

سؤزلوک:

آلAl : فریب

آلداماق:Aldamaq  فریب

اه‌یینمه:Eynime  بر تنم

بولمادیمBulmadım : تاپمادیم، پیدا نه‌کردم

ده‌یه‌رکه‌ن:Deyerken  در حالی که می‌ارزید

ساخینSaxın :مبادا، زنهار

ساغیشSağış : شماره، تعداد

سانیریم:Sanırım  گمان می‌کنم

قاوقاQavqa : سر و صدا، جار و جنجال، جدال، درگیری، غوغا

قوْمادیQomadı : قویمادی

نه‌سنهNesne : چیز، شئی

 

ارذل: فرومایه‌ترین؛ پست‌ترین

اِشعار: ابراز، اظهار، اعلام، بیان

اعمار: عمرها

اعوام: سال‌ها

اکوان: جمع کون به معنی مخلوقات و موجودات، جمع کائن به معنی پیدا شونده و باشنده.

اِمعان: غور کردن در مطلبی یا در کاری؛ دقت و دوراندیشی در کاری.

انام: مردم، مخلوقات، آفریده‌شدگان.

اَوْرَه: اَبْرَه ، قبا، رویه‌ی قبا.

تَهْیَه: آماده‌گی، بسیج، ساختن، راست و نیکو کردن کار.

جوزا: سومین صورت فلکی منطقة البروج که در نیم‌کره‌ی شمالی قرار دارد؛ توٲمان؛ دوپیکر.

جیش: ارتش، سپاه، عسکر، فوج، قشون، گند، لشکر

حَمرت: سرخی؛ رنگ سرخ

خَیْلَت: خیلة، خیال کردن، گمان بردن

دُخان: دود.

دهور: دهرها

راغ: مرغزار، دامن کوه؛ دامنه‌ی سبزکوه که وصل به صحرا باشد

رفتان: در حال رفتن

زَقّوم: هر غذایی که تلخ، سمّی و کشنده باشد.

شهور: ماه‌ها

صَرصَر: باد تند، شدید، و سرد.

صَفّ نِعال: درگاه، پایین مجلس

عَنا: رنج کشیدن؛ سختی دیدن

عین: چشم

فَرقَدَین: دو ستاره‌ی نزدیک قطب که بدان راه شناسند

کرّ: برگشت، رجوع، عود

مرّ: بار، دفعه، کرت، مرتبه

مرصد: رصد‌خانه، کمین‌گاه.

مرقات: پلکان، نردبان

مشاعر: حواس، شعور

مشیب: پیری و سفیدی موی

مقاطر: جمع مقطر، قطره قطره چکاندن

مقاطر: چکاننده آب و مثل آن

ناوک: تیر، تیری که با کمان انداخته شود

---

[1] SULEIMAN THE MAGNIFICENT

http://factsanddetails.com/asian/cat65/sub424/item2683.html

I. Süleyman

https://tr.wikipedia.org/wiki/I._Süleyman

[2] TUNCAY BÜLBÜL Muhibbî’nin “Gibi” Redifli Gazeline Ebussuûd Efendi’nin Bilinmeyen Bir Naziresi. An Unrecognized Response of Ebussuûd Efendi for The Lyric with Repaited Voice “Gibi'” of Muhibbî. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 17, İstanbul 2016, 1-12.

[3] مفخرت

[4] آخری

[5]  آماج، ١٥٦٦دا ماجاریستان‌ین سیگئتوار شه‌هه‌ری قوشاتماسی‌دیر:

The Siege of Szigetvár, Hungarian: Szigetvár ostroma, Croatian: Bitka kod Sigeta; Sigetska bitka, Turkish: Zigetvar Kuşatması

[6] TUNCAY BÜLBÜL Muhibbî’nin “Gibi” Redifli Gazeline Ebussuûd Efendi’nin Bilinmeyen Bir Naziresi. An Unrecognized Response of Ebussuûd Efendi for The Lyric with Repaited Voice “Gibi'” of Muhibbî. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 17, İstanbul 2016, 1-12.