اورمودان تورک‌جه ناغیل‌لار - ١٩٠٤
تورک‌جه دؤرت قیسا اؤیکو – اورمو- باتی آزه‌ربایجان
– تورک‌ایلی، ١٩٠٤
نوت: اؤیکوله‌ر اؤلچون تورک‌جه و فونئتیک یازیم‌لا یئنی‌ده‌ن یازیلدی.
١-[آنا اوره‌یی و قاضی]
ایکی آروات بیر اوشاق‌دان اؤتورو قالماقال ائیله‌ییردی‌له‌ر. و شاهیدله‌ری یوخودو. هر ایکی‌سی قاضی یانی‌نا گئتدی‌له‌ر و اینصاف ایسته‌دی‌له‌ر.
قاضی جلّادی ایسته‌ییپ و بویوردو کی بو اوشاغی ایکی پارچا ائیله و آروات‌لارین هر بیری‌نه وئر. [بیر] آروات بو سؤزو ائشیتدیک‌جه خاموش قالدی. و او بیر آروات داد و فریادا باش‌لادی کی «آللاه‌دان اؤتور مه‌نیم اوشاغیمی ایکی پای ائیله‌مه. اگر اینصاف بئیله‌دیر، اوشاغی ایسته‌میره‌م».
قاضی یقین ائیله‌دی کی اوشاغین آناسی بودور. اوشاغی اونا تاپشیردی و او بیر آروادی ته‌مبئه ائیله‌دی و قوودو.
٢-[اورتاق تاوار و قاری]
ایکی نفر اؤز مالی‌نی بیر قاری آروادا تاپشیردی‌لار و دئدی‌له‌ر هر واخت کی ایکیمیز گه‌لدیک، آللیق (آلاجاییق). بیر نئچه گون‌ده‌ن سونرا، اونلاردان بیر نفر قاری آروادین یانی‌نا گه‌لیپ و دئدی: مه‌نیم شریکیم اؤلدو، ایندی مالی مه‌نه وئر. قاری آروات ناچار اولوپ وئردی.
بیر نئچه گون‌ده‌ن سونرا او بیر آدام گه‌لیپ و مالی ایسته‌دی. آروات دئدی: سه‌نین شریکین گه‌لمیشدی و دئدی کی سه‌ن اؤلوپ‌سه‌ن. هر نه قه‌ده‌ر ایصرار ائیله‌دیم، آمما سؤزومو ائشیتمه‌دی و مالین هاممی‌سی‌نی آپاردی.
بو آدام آروادی قاضی یانی‌نا آپاریپ و اینصاف ایسته‌دی. قاضی چوخ دوشونه‌نده‌ن سونرا بیلدی کی آروات تقصیرسیزدیر. بویوردو کی «سیز اوّل شرط ائیله‌میشدینیز کی ایکیمیز گه‌له‌ن‌ده مالی آلاق. اؤز شریکییین گه‌تیر و مالی آپارگیلان. یالقیز آپارابیلمه‌زسه‌ن». کیشی لاجواب اولوپ، یولونو توتوپ گئتدی.
٣-[بیج پامبیق اوغرولاری و ساققال‌لاری]
بیر شه‌هه‌رده بیر پامبیق آمباری اوغورلاندی. پامبیق ساتان‌لار پادیشاها عارض اولدولار. پادیشاه هر نئجه تجسّس ائیله‌دی، اوغرونو تاپمادی. بیر امیر عرض ائیله‌دی کی «اگر فرمان اولسون اوغرولاری توتارام». پادشاه حؤکوم ائیله‌دی.
امیر اؤز ائوی‌نه گئتدی و شه‌هه‌رین بؤیوک کیچییی‌نی قوناق‌لیق ماهاناسی‌یلان ایسته‌دی. چون هاممی آدام‌لار جمع اولدولار (ییغیشدی‌لار) و اه‌یله‌شدی‌له‌ر، امیر او مجلیسه گئتدی و هاممی آدام‌لارین اوزونه باخدی و دئدی «نه حرام‌زادا (بیج)، بئهایا [بی‌حیا] و آحماق آدام‌دیرلار کی پامبیغی اوغورلاییپ و پامبیغین خیرداسی ساققال‌لاری‌ندا یئر ائیله‌ییپ و مه‌نیم مجلیسیمه گه‌لیپ‌له‌ر».
بیر نئچه نفر همین واخت ساققال‌لاری‌نی اه‌ل‌له‌ن تمیزله‌دی‌له‌ر. معلوم اولدو کی اونلار اوغرودورلار. پادشاه امیرین حکمتی‌نه آفرین و تحسین دئدی.
٤-[قه‌شیش قازار، آروادی و اولاغی جنّت‌ین قاپقاسی‌ندا]
بیر نفر آدام وار ایدی. بیر گون آروادی‌نا دئدی «آروات! اولاغی حاضیر ائیله و ایکی دانه چاخیر تولوغو دا حاضیر ائیله، گئده‌ک جنّت‌ی زیارت ائیله‌یه‌ک». بیله اه‌ر و آروات ایکی‌سی ده اولاغا مینیپ و یولا دوشدوله‌ر. یاواش یاواش جنّت داروازاسی‌نین یانی‌نا یئتیشدی‌له‌ر.
کیشی دروازانی دؤیدو. ایچه‌ری‌ده‌ن بیر نفر آدام دئدی «کیم‌سه‌ن و نه ایسته‌ییرسه‌ن؟» جواب‌دا دئدی «مه‌ن قه‌شیش قازارام. گه‌لمیشه‌م جنّت‌ی زیارت ائیله‌یه‌م. آچ قاپی‌نی». جوابی‌ندا دئدی «قاپی‌نی آچمام (آشمام). هر کس جنّته گه‌له‌بیلمه‌ز، مگر مقدّس و امین آدام». قه‌شیش سوروشدو «سه‌ن کیم‌سه‌ن؟ آدین نه‌دیر؟» دئدی «مه‌ن موسایام». قه‌شیش دئدی «سه‌ن او موسا دئییل‌سه‌ن کی آدام‌ی اؤلدوروپ و دریا کناری‌نین قوموندا قویولادین؟»
گه‌نه قاپی‌نی دؤیدو. ایبراهیم گه‌لدی دئدی «کیم‌سه‌ن؟» جواب‌دا «قه‌شیش قازارام. قاپی‌نی آچ». [ایبراهیم] دئدی «آچمانام». گه‌نه سوروشدو «نییه؟» دئدی «هر کس جنّته گه‌له‌بیلمه‌ز». قه‌شیش سوروشدو «سه‌ن کیم‌سه‌ن؟» جواب‌دا «مه‌ن ایبراهیم‌ام». قه‌شیش دئدی «سه‌ن او ایبراهیم دئییل‌سه‌ن کی سارای‌ا دئدین مه‌نیم باغیم‌دیر؟ سه‌ن ده گوناه‌کار آدام‌سان، بس نییه جنّته گه‌لیپ‌سه‌ن؟»
گه‌نه قاپی‌نی دؤیدو. لوت گه‌لدی. خلاصه لوت دا قاپی‌نی آچمادی. قه‌شیش سوروشدو «سه‌ن کیم‌سه‌ن؟» جواب‌دا «مه‌ن لوت‌ام». قه‌شیش دئدی «سه‌ن او لوت دئییل‌سه‌ن کی قیزین‌لان یاتدین؟»
گه‌نه قاپی‌نی دؤیدو. پولوس گه‌لدی. پولوس دا قاپی‌نی آچمادی. قه‌شیش خبر آلدی «سه‌نین اسمِ شریفین نه‌دیر؟» دئدی «مه‌ن پولوس‌ام. قاپی‌نی آچابیلمه‌م». دئدی «[سه‌ن] او پولوس دئییل‌سه‌ن کی آللاه‌ین مخلوقونا اذیت ائیله‌ردین، دوزاغا سالدیریردین؟ ایندی مقدّس اولوپ و جنّته گه‌لیپ‌سه‌ن». قه‌شیش هر چی ائیله‌دی، مومکون اولمادی. پولوس دا قاپی‌نی آچمادی، هئچ اعتنا ائیله‌مه‌دی.
گه‌نه قاپی‌نی چالدی. شمعون گه‌لدی. شمعون دا قاپی‌نی آچمادی. قه‌شیش سوروشدو «سه‌ن نه کاره‌سه‌ن؟» جواب‌دا «مه‌ن شمعون‌ام». قه‌شیش دئدی «سه‌ن او شمعون دئییل‌سه‌ن کی اوچ دفعه خوروز بان‌لایان‌دان ایره‌لی، حضرتِ عیسانی انکار ائیله‌دین (داندین)؟». خلاصه شمعون دا قاپی‌نی آچمادی.
آخرالامرده حضرتِ عیسا اؤزو گه‌لدی. سوروشدو کی « سه‌ن کیم‌سه‌ن؟ نه ایسته‌ییرسه‌ن؟». قه‌شیش دئدی «مه‌ن قه‌شیش قازارام. گه‌لمیشه‌م جنّت‌ین تماشاسی‌نی ائیله‌یه‌م». جواب‌دا «مه‌ن سه‌نی تانیمیرام. هر کس جنّته داخیل اولابیلمه‌ز». قه‌شیش دئدی «دونیادا هر کسین بیر عیبی و گوناهی وار. سه‌ن اول حضرتِ عیسا دئییل‌سه‌ن کی سه‌ن‌ده‌ن اؤتور بیت‌اللحم‌ده اون ایکی مین اوشاق قیرقینا گه‌لدی؟». خلاصه قاپی آچیلمادی.
قه‌شیش پی‌درپی قاپی‌نی
دؤیدو. بیرده‌ن اولاق هورکدو. قه‌شیش یئره دوشدو، چاخیر تولوغو ییرتیلدی. بؤرکو
بیر طرفه دوشدو، باشماغی بیر طرفه. بؤرکونو گؤتوروپ و پوف‌له‌یه‌نده دئدی «آخیر
بو زهریمار بئیله یئردیر، اون‌دان اؤتور (یانا) چوخ آدام گه‌لمه‌ز».
TÜRKCE DÖRT QISA ÖYKÜ, URMU, BATI AZERBAYCAN, TÜRKİLİ,
1904
7. Salomonisches Urteil Nr. 1. (Vorlage : Lazareff S. 35. ) (Urmia. )
[Ana üreyi ve Qazı]
İki ôrat (arvat) bir uşaqdan ötür(ü) qalmaqal éyleyirdiler. Ve şahıdları yoxudu. Her ikisi Qazı yanına gétdiler ve insaf istediler.
Qazı celladı isteyip ve buyurdu ki bu uşağı iki parça éyle ve arvatların her birine vér. [Bir] ôrat bu sözü éşitdikde xâmûş qaldı. Ve o bir ôrat dâd u feryâda başladı ki: Allah’dan ötür menim uşağımı iki pay éyleme! Eger insaf béyledir, uşağı istemirem.
Qazı yeqin éyledi ki uşağın anası budur. Uşağı ona tapşırdı ve o bir ôratı tembéh éyledi ve qovdu.
8. Salomonisches Urteil Nr. 2. (Urmia. )
[Ortaq tavar ve qarı]
İki nefer öz malını bir qarı ôrata (arvata) tapşırdılar ve dédiler ki her vaxt ki ikimiz geldik, allıq (alacayıq). Bir néçe günden sonra olardan bir nefer qarı arvadın yanına gelip ve dédi: Menim şerikim öldü, indi malı mene vér! Qarı arvat naçar olup vérdi.
Bir néçe günden sonra o bir adam gelip ve malı istedi. Ôrat dédi: Senin şerikin gelmişdi ve dédi ki sen ölüpsen. Her ne qeder israr éyledim, amma sözümü éşitmedi ve malın hammısını apardı.
Bu adam ôratı Qazı yanına aparıp ve insaf istedi. Qazı çox düsünenden sonra bildi ki ôrat teqsirsizdir. Buyurdu ki: Siz evvel şert éylemişdiniz vaxtî ki ikimiz gelende malı alaq. Öz şerikiyin getir ve malı apargılan, yalgız aparabilmezsen! Kişi lâ-cevab olup yolunu tutup gétdi.
13. Die Baumwollendiebe. (Urmia. )
[Bic Pambıq oğruları ve saqqalları]
Bir şeherde bir pambıq ambarı oğurlandı. Pambıq satanlar pâdişaha âriz oldular. Pâdişah her néce tecessüs éyledi, oğrunu tapmadı. Bir emir erz éyledi ki: eger ferman olsun oğruları tutaram. Pâdişah höküm éyledi.
Emir öz évine gétdi ve şeherin böyük kiçiyini qonaqlıq mahanasıylan istedi. Çün hammı adamlar cem’ oldular (yığışdılar) ve eyleşdiler, emir o meclise gétdi ve hammı adamların üzüne baxdı ve dédi: Ne haramzada (bic), béheya ve ahmaq adamdırlar ki pambığı oğurlayıp ve pambığın xırdası saqqallarında yér éyleyip ve menim meclisime gelipler.
Bir néçe nefer hemin vaxt saqqallarını ellen temizlediler. Me’lum oldu ki olar oğrudurlar. Pâdişah emirin hikmetine âferin ve tehsin éyledi.
14. Mönch Gazer vor der Himmelstür. Ein Schwank. (Urmia. )
[Qeşiş Qazar, Arvadı ve Ulağı Cennet Qapqasında]
Bir nefer adam var idi. Bir gün arvadına dédi: Arvat, ulağı hazır éyle ve iki dane çaxır tuluğu da hazır éyle, gédek Cennet’i ziyaret éyliyek. Bile er ve arvat ikisi de ulağa minip ve yola düşdüler. Yavaş yavaş Cennet dervazasının yanına yétişdiler.
Kişi dervazanı döydü, içeriden bir nefer adam dédi: kimsen ve ne isteyirsen? Cevabda dédi: men qeşiş Qazar’am, gelmişem Cennet’i ziyaret éyleyem; aç qapını! Cevabında dédi: qapını açmam (aşmam). Her kes Cennet’e gelebilmez, meger müqeddes ve emin adam. Qeşiş soruşdu: sen kimsen? Adın nedir? Dédi: men Musa’yam. Qeşiş dédi: sen o Musa déyilsen ki Adam’ı öldürüp ve derya kenarının qumunda quyuladın?
Gene qapını döydü. İbrahım geldi dédi: kimsen? Cevabda: Qeşiş Qazar’am, qapını aç! Dédi: açmanam. Gene soruşdu: niye? Dédi: her kes Cennet’e gelebilmez. Qeşiş soruşdu: sen kimsen? Cevabda: men İbrahım’am. Qeşiş dédi: sen o İbrahım déyilsen ki Saray’a dédin menim bağımdır? Sen de günahkar adamsan, bes niye Cennet’e gelipsen?
Gene qapını döydü. Lut geldi. Xuláse Lut da qapını açmadı. Qeşiş soruşdu: Sen kimsen? Cevabda: men Lut’am. Qeşiş dédi: sen o Lut déyilsen ki qızınlan yatdın?
Gene qapını döydü. Poulus geldi. Poulus da qapını açmadı. Qeşiş xeber aldı: senin ism-i şerifin nedir? Dédi: men Poulus’am, qapını açabilmem. Dédi: o Poulus deyilsen ki Allah’ın maxluquna eziyet éylerdin, duzağa saldırırdın? İndi müqeddes olup ve Cennet’e gelipsen. Qeşiş herçi éyledi, mümkün olmadı, Poulus da qapını açmadı, héç éʼtina éylemedi.
Gene qapını çaldı. Şem’un geldi. Şem’un da qapnı açmadı. Qeşiş soruşdu: sen ne kâresen? cevabda: men Şem’un’am. Qeşiş dédi: sen o Şem’un déyilsen ki üç defe Xoruz banlayandan ireli Hezret-i Îsâ’nı inkar éyledin (dandın)? Xulâse Şem’un da qapını açmadı.
Axir ül-emrde Hezret-i Îsâ özü geldi, soruşdu ki: sen kimsen? Ne isteyirsen? Qeşiş dédi: men qeşiş Qazar’am, gelmişem Cennet’in temaşasını éyleyem. Cevabda: men seni tanımıram; her kes Cennet’e dâxil olabilmez. Qeşiş dédi: Dünyada her kesin bir éybi ve günahı var, sen o Hezret-i Îsâ déyilsen ki senden ötür Béyt ül-lehm’de on iki min uşaq qırqına geldi? Xulâse qapı açılmadı.
Qeşiş péyderpéy qapını döydü. Birden ulaq hürkdü. Qeşiş yére düşdü, çaxır tuluğu yırtıldı, börkü bir terefe düşdü, başmağı bir terefe. Börkünü götürüp ve püflüyende dédi: axır bu zehrimar béyle yérdir, ondan ötür (yana) çox adam gelmez.
سؤزلوک:
آچمام:
آچمارام
آچمانام:
آچمارام
اؤتور: اؤتورو،
دولایی، یانا
ایره‌لی:
ایله‌ری، اؤنجه، قاباق
ائشیتدیک‌جه:
ائشیدینجه، ائشیده‌ن‌ده
اینصاف
ایسته‌مه‌ک: یارقیج و محکمه‌ده‌ن عدالت‌له حؤکوم وئرمه‌له‌ری‌نی ایسته‌مه‌ک
بیله:
بیرلیک‌ده
بئهایا:
بی حیا
تاوار،
تابار، داوار، مال بی‌جان و جان‌دار، دارایی، ملک، ثروت، اشیاء تجاری، متاع، محصول
برای فروش
ته‌مبئه:
تنبیه
تولوق:
بوتؤو اولاراق چیخاریلان و تولوم کیمی قاب اولاراق قول‌لانیلان قویون، گئچی، سیغیر
وس. ده‌ری‌سی
چاخیر:
شراب
دوزاق:
١-تله، دام، ٢-محرف دوزخ
عارض
اولماق: بیر بؤیویه بیر مطلب و قونونو عرض و تقدیم ائتمه‌ک
قاپقا:
دروازه
قاری:
یاش‌لی، یاش‌لی قادین
قه‌شیش:
که‌شیش، قه‌شه، کشیش، قشه
قیرقین:
کشتار، قتل عام
لاجواب:
یانیت وئره‌مه‌یه‌جه‌ک دوروم‌دا اولماق
ماهانا:
بهانه
یالقیز: ته‌ک باشی‌نا
قایناق:
Mitteilungen des seminars für orientalische sprachen an der
königlichen friedrich-wilhelms-universität zu berlin, JAHRGANG VII. ERSTE ABTEILUNG:
OSTASIATISCHE STUDIEN, Herausgegeben von dem stellvertr. Director prof. dr.
eugen Mittwoch, Berlin 1904. Kommissionsverlag von Georg Reime
No comments:
Post a Comment