تورک‌له‌شمه زامانی
٠٢-٢٦-٢٠١٧
مئهران باهارلی
ییرمینجی یوز ایلین باش‌لاری‌ندا گونئی قافقازدا موساوات فیرقه‌سی، اؤز سییاسی ایسته‌ک - شوعاری‌نی «آزهربایجانلیلاشما» دئییل، ضییا گؤک آلپ‌دان اه‌سین‌له‌نه‌ره‌ک «تورک‌له‌شمه» (و «ایسلام‌لاشما، موعاصیرله‌شمه») دییه سئچمیشدی. بورادا تورک‌له‌شمه‌ک‌ده‌ن آماج، سییاسی‌له‌ر و آیدین‌لارین تورک میللی کیم‌لییی‌نه قاییدیشی؛ سوسیال قوروم‌لار، قه‌زئته‌له‌ر، سییاسی تشکیلات‌لار، یئره‌ل دئوله‌ت اورگان‌لاری‌نین تورک‌له‌شدیریلمه‌سی (آدلاری‌نا «تورک» کلیمه‌سی آرتیریلاراق تورک‌له‌ره عایید اولدوق‌لاری‌نین وورقولانماسی، دیل‌له‌ری‌نین تورک‌جه‌له‌شدیریلمه‌سی، تورک‌له‌رله یؤنه‌تیلمه‌سی، ...) ایدی. مه‌نیمسه‌نه‌ن بو دوغرو شوعار و ایستیراتئژی قیسا سوره‌ده، آیدین‌لاردا تورک میللی بیلینجی‌نین اویانیشی و اه‌ن باش‌دا «تورک عدمِ مرکزیت‌چی فیرقه‌سی» اولماق اوزه‌ره، تورک سییاسی تشکیلات‌لارین یارانماسی‌نا نه‌ده‌ن اولوپ، آردی‌ندان «آزه‌ربایجان خالق جومهورییه‌تی»نین قورولماسی‌نا گه‌تیریپ چیخاردی.
بوگون بیز ایران‌دا یاشایان تورک خالقی دا تورک آیدین و سییاسی‌له‌رده تورک میللی بیلینج‌له‌نمه‌نین کؤک سالماسی‌نی یئیین‌له‌شدیرمه‌ک و «تورک» آدلی سییاسی و کولتوره‌ل تشکیلات‌لاری‌نین قورولماسی‌نی باش‌لاتماق اوچون، «آزهربایجانلیلاشما» دئییل، قاتیق‌سیز بیر «تورک‌له‌شمه» (و «دئموکراتیک‌له‌شمه، سئکولارلاشما») سوره‌جی‌نه ائحتییاجیمیز واردیر.
مودئرن تاریخ‌ده ایران‌دا یاشایان تورک خالقی‌نین آدی‌ندا «تورک» کلیمه‌سی‌نی ایچه‌ره‌ن نئچه تشکیلات وار اولموش‌دور. بونلاری بیرینجی دونیا ساواشی ایل‌له‌ری و سونراسی ایله یئنی دؤنه‌م‌ده یاراتیلان‌لار اولاراق ایکی بؤلومه آییرماق اولار:
١-بیرینجی دونیا ساواشی و سونراسی: «تورک اتحاد فیرقه‌سی» (حزب اتحاد تورک، جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی - ١٩١٨)، تورک‌ایلی‌ده عوثمان‌لی «تورک اوجاغی»نین شؤعبه‌له‌ری (اؤرنه‌یین آستارادا ١٩٢٣ ایلی‌نده، «میر فتاح»، «میر عباس‌قلی» و «غیره» اؤنده‌رلییی‌نده)، «اورمو تورکوفیل کومیته‌سی» (معظم السلطنه اورومی و ....، ١٩٢٥)،
٢-یئنی دؤنه‌م‌ده: یاریم یوزایل‌لیک بیر آرادان سونرا «ایران‌ین مترقی
تورک روشن‌فکرله‌ر جمعیتی» (دوکتور زهتابی، ١٩٧٥)، سانال دونیادا «تورک
دئموکراتیک پیلاتفورمو» (٢٠٠٣، مئهران باهارلی)، آمئریکادا قورولان «ایران
تورک‌له‌ری کونگرئسی» ایله «ایران تورک‌له‌ری آراشدیرما مرکزی» (دوکتور
علیرضا نظمی افشار اورومی، ٢٠٠٩)، «تورک قادین‌لار جمعیتی» (سیمین صبری،
...)، و یئنی‌جه ایران مجلیسی‌نده یارادیلان «تورک‌له‌رله مسکون بؤلگه‌له‌ر
نوماینده‌له‌ری فیراکسییونو» (فراکسیون مناطق ترک‌نشین، ٢٠١٦، ۹ آبان سال ۱۳۹۵)، .....
بونا رغمه‌ن سون یوز ایل‌ده چوخ سایی‌دا آزه‌ربایجان آدلی تشکیلات یارانمیش‌دیر. بو دا تورک آیدین و سییاسی‌له‌ری‌نده تورک میللی شوعورونون و تورک وطن شوعورونون اولماییشی‌نی، اونون یئری‌نه بؤلگه‌چی‌لیک آنلاییشی‌نین حاکیم اولدوغونو، اؤزه‌ل‌لیک‌له ته‌بریز و اه‌رده‌بیل اولماق اوزه‌ره شرقی آزربایجان‌لی سیاسی‌له‌رین آغیز بیچیم‌ده پان‌ایرانیسم – ایستالینیزم – خاچ‌لی ذهنیتی اورونو اولان «آزه‌ربایجانیسم – آزه‌ربایجان‌چی‌لیق» مانقورتیسمی‌نین اسیری اولدوغونو گؤسته‌ریر. چونکو ایران‌دا آزه‌ربایجان‌لی بیر بؤلگه آدی و جوغرافی کیم‌لیک‌دیر، میللی کیم‌لیک دئییل‌دیر. تورک خالقی‌نین میللی اؤزآدلاندیرماسی و ائتنیک آدی، آیری‌جا یاشادیغی تورک وطنی اولان «تورک‌ایلی» و یا تورک میللی بؤلگه‌سی‌نین هامی‌سی‌نین آدی دا، آزه‌ربایجان دئییل‌دیر. اؤته یان‌دان آزه‌ربایجان کیم‌لییی (مشروطه‌چی پان‌ایرانیست آزه‌ربایجان‌چی‌لیق ایله ایستالینیست - میکویان آزه‌ربایجان‌چی‌لیغی)، تورک میللی کیم‌لییی‌نی اینکار ائتمه‌ک اوچون پارسی، ازلی، اینگیلیز، فارس، روس و ائرمه‌نی‌له‌رجه یارادیلان یاپای، میللی اولمایان و کولونییال کیم‌لیک‌له‌ردیر.
تاریخی پئرسپئکتیوده ایران‌دا «آزه‌ربایجان تشکیلات‌لاری، آزه‌ربایجان اده‌بییاتی، آزه‌ربایجان تاریخی، آزه‌ربایجان شخصییه‌ت‌له‌ری، آزه‌ربایجان میللی حرکتی، ....» کیمی آنتی‌تورک قاورام‌لار مانقورتیسمین اورونو اولوپ؛ «تورک تشکیلات‌لاری، تورک اده‌بییاتی، تورک تاریخی، تورک شخصییه‌ت‌له‌ری، ....» کیمی قاورام‌لارین اولوشماسی‌نین قاباغی‌نی آلمیش، «تورک میللی کیم‌لییی» و «تورک وطه‌نی» مفهوم‌لارین اورتایا چیخیشی‌نی بلوک ائتمیش و اه‌نگه‌ل‌له‌میش‌دیر. تورکوسو، گئچه‌ن یوز ایل‌ده ایران‌دا «آزه‌ربایجان اده‌بییاتی، آزه‌ربایجان تاریخی، آزه‌ربایجان شخصییه‌ت‌له‌ری، ....» و به‌نزه‌ری «آزه‌ربایجان»لی قاورام‌لار، آنتی‌تورک آزه‌ربایجان‌چی شخصییه‌ت‌له‌رجه «تورک اده‌بییاتی، تورک تاریخی، تورک شخصییه‌ت‌له‌ری، ....»نی دانمانین اوستو اؤرتولو و اه‌ن اؤنه‌م‌لی آراجی اولموش‌دور.
تورک سئچگین و آیدین‌لاری، خاچ‌لی ذهنیت‌لی فیرانسا و اینگیلته‌ره ایله مشروطه‌چی پان‌ایرانیست‌له‌رجه (تقی‌زاده، سید جلیل اردبیلی، کسروی، ...) ایران میلله‌تی و ایران وطه‌نی‌نین بیر پارچاسی دییه یارادیلان «آزه‌ربایجان جوغرافی کیم‌لییی»، و روسیا طره‌فی‌نده‌ن (ایستالین، میکویان، ...) گونئی قافقازدا تورک‌لویو یوخ ائتمه‌ک اوچون یارادیلان «آزه‌ربایجان میللی کیم‌لییی»نده‌ن اؤزله‌ری‌نی قورتارمادیق‌جا، ایران‌دا یاشایان «تورک کیتله‌سی‌نین میلله‌ت‌له‌شمه‌سی» و ایران‌ین قوزئی‌باتی‌سی‌ندا «تورک توپراق‌لاری‌نین وطه‌ن‌له‌شمه‌سی» ایله تورک خالقی‌نین «میللی حاق‌لاری‌نی اه‌ل‌ده ائتمه‌سی» یولوندا، بیر آدیم بیله ایله‌ری‌یه گئده‌بیلمه‌ز. نئجه کی گئچه‌ن یوز ایل‌ده گئده‌مه‌میش‌دیر.
سون
یییرمی ایل‌ده، حتا داها اؤن‌جه‌له‌ر «وارلیق ده‌رگی‌سی»نده‌ن باش‌لایاراق، ایران‌دا
تورک دیلی، تورک خالقی و تورک کولتورو ایله ایلگی‌لی اه‌ل‌ده ائدیله‌ن بوتون باشاری‌لار،
- بونا «تورک فیراکسییونو»نون قورولماسی دا داخیل‌دیر-، تورک کیم‌لییی‌نه قاییشدیش
و وورقو، «آزه‌ری» ایله «آزه‌ربایجان‌لی» قوندارما قومی - میللی کیم‌لیک‌له‌ری‌نده‌ن
قوپوشون و اونلارین نفی ائدیلمه‌سی‌نین، یعنی کیم‌لیک آلانی‌ندا «تورک‌له‌شمه»نین
(و نه «آزه‌ری‌له‌شمه» و »آزهربایجانلیلاشما»نین) باشاری‌سی‌دیر. ایندی ایسه سییاسی
و تشکیلات‌لانما آلانی‌ندا «تورک‌له‌شمه‌‌نین زامانی» گه‌لیپ چاتمیش‌دیر.
No comments:
Post a Comment