سندی از بیرق دولت تورک بیرلیک (اتحاد) و پرچم ملی تورک – تورک‌ایلی
مئهران باهارلی
در میان محققین و مورخین تورک مباحثاتی در مورد پرچم دولت تورک بیرلیک – حاکمیت اتحاد (١٩١٨/٨/٦-١٩١٨/١/١٠) در جریان است. موضوع اصلی مباحثات مذکور در چگونه‌گی طرح پرچم دولت تورک بیرلیک است. این پرچم که پس از آزادسازی تورک‌ایلی توسط قوای متحد تورک عوثمان‌لی - تورک‌ایلی نخست به عنوان پرچم حزب «جمعیت اتحاد اسلام (مسلمین قاجار – عوثمان‌لی)» طراحی شده و به کار می‌رفت با تاسیس دولت تورک بیرلیک – حاکمیت اتحاد (١٩١٨/٨/٦-١٩١٨/١/١٠) به رهبری جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی – مجدالسلطنه به عنوان پرچم رسمی آن حاکمیت تورک قبول، و سپس مانند موارد مشابه در تاریخ معاصر ملل، تعیّناً به پرچم ملی ملت تورک و وطن تورک (تورک‌ایلی) مبدل گشت.
امین الشرع خویی در خاطرات خود صرفا به ذکر این مطلب که طرح میانی پرچم عبارت بود از هلال ماه و ستاره‌ی عوثمان‌لی و شیر و خورشید قاجاری اکتفا می‌کند و جزئیات بیشتری، از جمله در نحوه‌ی قرار گرفتن آن‌ها در پرچم و زمینه‌ی آن نمی‌دهد: «... و مابقی اوردوی عوثمانلیها در تبریز و خوی و سلماس اقامت کرده و با مردم به طریق مهربانی رفتار همی‌کردند. و در هر یک از این شهرها مجلسی به اسم «اتحاد اسلام» تشکیل داده و مردم را عموما به اتحاد و دوستی دعوت می‌کردند. و به جهت آن مجلس مقدس، «هیئت رئیسه»ای انتخاب نمودند. و چون این بنده داخل بعضی ادارات و تشکیلات نشده بودم، لاجرم حقیر را حسب الخواهش جماعت هم، از اجزای آن مجلس انتخاب نمودند ..... و کسی را بدون بلیت داخل آن مجلس اتحاد نمی‌کردند. و بیدق‌های آن مجلس را هم مرکب از شیر و خورشید و ماه و ستاره قرار داده بودند.........»
در نمونه‌های پرچم دولت تورک بیرلیک (و پرچم ملی تورک و تورک‌ایلی) که توسط مورخین و محققین تورک و حرکت ملی تورک در دوره‌ی معاصر به کار می‌رود، تاکنون صرفا به دلایل منطقی (و نه سندی) همیشه هلال ماه و ستاره در سمت راست و ناظر به شرق و شیر و خورشید در سمت چپ و ناظر به غرب، پشت داده به پشت یک‌دیگر قرار داشته است. پشت به پشت دادن این دو به معنی اتحاد و پشتیبان یک‌دیگر بودن آن‌ها (آرخاداش‌لیق)، توجه هلال ماه و ستاره به شرق به معنی متوجه شدن عوثمان‌لی و تورک‌های آناتولی و بالکان به تورک‌های شرق و تورک‌ایلی که تاکنون از آن‌ها غفلت کرده بودند، هم‌چنین مقابله‌ی تورکان عثمانلی با دشمنان تورکان شرق به مثابه‌ی دشمنان خودشان؛ و توجه شیر و خورشید به غرب به معنی روی‌کرد و توجه دوباره و بازگشت تورک‌های تورک‌ایلی به تورک‌های آناتولی و بالکان که تاکنون به سبب فتنه‌ی صلیبی - صفوی بازی خورده و با آن‌ها دشمنی می‌ورزیدند، و مقابله‌ی تورکان قاجاری با دشمنان تورکان غرب به مثابه‌ی دشمنان خودشان است.
یکی از اسنادی که منطق ذکر شده‌ی حرکت ملی تورک در باره‌ی ترتیب قرار گرفتن هلال ماه و ستاره و شیر و خورشید در پرچم حاکمیت اتحاد را تائید می‌کند، یک عکس از هئیت نظامی‌ای است که انور پاشا همراه با سلاح و هدایا به حرکت جنگل – میرزا کوچک خان در گیلان فرستاده بود. در این عکس که در مقابل پرچم مذکور گرفته شده هم، هلال ماه و ستاره در سمت راست، و شیر و خورشید در سمت چپ قرار دارد. هر چند در این عکس هلال ماه و ستاره بر زمینه‌ای سرخ، و شیر و خورشید بر زمینه‌ای سفید جای داده شده است. در حالی که در پرچم مورد استفاده‌ی حرکت ملی تورک، هر دوی این‌ها در زمینه‌ای سرخ قرار داده شده‌اند.
از افرادی که در این عکس حضور دارند مین‌باشی یوسف ضیاء طالب‌زاده، قهرمان ملی تورک، رئیس «هئیت مخصوصه‌ی اوردوی ششم» عوثمان‌لی به هنگام آزادسازی تبریز و تورک‌ایلی و رئیس «جمعیت اتحاد اسلام»[1] تاسیس شده در ١٩١٨ است:
عکس هئیت نظامی‌ای که انور پاشا همراه با سلاح و هدایا به حرکت جنگل – میرزا کوچک خان در گیلان فرستاده بود:
ردیف اول از چپ به راست: ١-اسماعیل نعل‌بند، مامور حمل اسلحه‌ی ارسالی عوثمانلیها از بیجار تورک‌ایلی که در بومباران رشت توسط انگلیسی‌ها به شهادت رسید، ٢-جواد خان نزاکتی (مترجم سولطان)، ٣-سولطان علی اکبر سیاه‌پوش، ٤-مین‌باشی یوسف ضیاء طالب‌زاده بیگ، ٥-یوزباشی یعقوب بیگ، ٦-گروهبان عمر افندی، ٧-نایب مصطفی قزوینی
عکس تعدادی از اعضای هئیت رئیسه‌ی جمعیت اتحاد اسلام در تبریز: «انجمن مرکزی اتحاد اسلام ایران و عوثمانی در تبریز ذیحجه ١٣٣٧»:
ردیف
اول از چپ به راست: ١- حاج میرزه ابوالقاسم اهرابی، ٢-[لطف‌الله] صدق‌السلطنه،
٣-میرزه علی هئیت رئیس [تورک‌ایلی] جمعیت، ٤-یوسف ضیاء بیگ مامور [نظامی] سیاسی
دولت عوثمان‌لی، ٥- [میرزه اسحاق خان] معززالدوله [کلانتری باغ‌میشه‌ای]، ٦-[حاجى
حسین‌قولو خان دونبولى تبریزى] نظام الدوله، ٧-حاج محمد عمی رئیس انجمن مجاهدین.
برای مطالعه‌ی بیشتر:
تاریخ تهاجمات و جنایات ارامنه، اسماعیل سیمیتقو و سردار ماکو در آزربایجان. میرزا ابوالقاسم امین الشرع خویی. به کوشش علی صدرایی خویی. مقدمه، لغت‌نامه، ویرایش و بازنویسی مئهران باهارلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/09/blog-post_88.html
نخستین
پرچم ملی تورک در تورک‌ایلی: پرچم اتحاد اسلام (بیرق بیرلیک)– ١٩١٨
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_6.html
مین‌باشی
یوسف ضیاء طالب‌زاده، و اقدامات او در ایجاد پایه‌های دولت ملی تورک‌ایلی ١٩١٨-
١٩١٩
https://sozumuz1.blogspot.com/2022/06/blog-post_27.html
[1] «جمعیت اتحاد اسلام» در تبریز که یوسف ضیاء موسس و میرزا علی هئیت
رئیس ایرانی آن بود، غیر از «فرقه‌ی اتحاد و ترقی اسلام» است که رهبر ملی تورک
جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی – مجدالسلطنه در همان دوره در شهر ساووج‌بولاغ
(مهاباد بعدی) آزربایجان تاسیس نمود و پس از مدتی به سبب تمایلات تورک‌گرایانه‌ی
جمشیدخان عملا به «فرقه‌ی اتحاد تورک» تبدیل شد. (حزب اتحاد و ترقی اسلام با توصیه‌ی
«محمت راغب بیگ» نائب سرکونسول‌گری عوثمان‌لی در تبریز هنگامی که وی در ساووج‌بولاق
(مهاباد بعدی) بود، به عنوان یک جمعیت سیاسی و اجتماعی در آن شهر تاسیس و به زودی
شعبه‌های آن در سرتاسر تورک‌ایلی (اورمیه، سلماس، خوی، تبریز، مراغه، همدان، اردبیل،
...) گسترده شد. بنا به منابع عثمانلی موسسین حزب عبارت بودند از: «مجدالسلطنه اردشیر
جمشید (خان سوباتایلی افشار اورومی – مجدالسلطنه)» حاکم سابق اورمیه و خوی و از
سرآمدان اورمیه، «حاجی پیش‌نماز آقا سلماسی» از مجاهدان، «حاجی بیگ میرزا آقا بلوری
تبریزی»، «قاضی علی» نائب حکومت ساووج‌بولاق، و مین‌باشی «احمد وجدانی» مدیر بیمارستان
هلال احمر ساووج‌بولاق. پس از انتقال مرکزیت «فرقه‌ی اتحاد و ترقی اسلام» به تبریز
و گشایش شعبه‌هایش در اورمیه، سلماس، خوی، همدان، اردبیل، ... و گسترش تشکیلاتش در
تمام تورک‌ایلی، «جمشیدخان افشار اورومی» رئیس، «حاجی بیگ میرزا بلوری» نائب رئیس،
«میرزا فضل الله» رئیس شعبه‌ی اورمیه، «امین الشرع خوئی» از رهبران شاخه‌ی خوی آن،
«شیخ علی ثقه الاسلام همدانی» از رهبران شاخه‌ی همدان، «حاج شعبان‌علی» از رهبران
آن در اردبیل، ... بوده‌اند.
No comments:
Post a Comment