آنتوان اولیویه/محمدطاهر قاجار تبریزی: تعلیم تورکی اساس تحصیل در مدارس قاجاری/تورکی زبان دولتی قاجاریه ‌‌‌است

آنتوان اولیویه/محمدطاهر قاجار تبریزی: 

تعلیم تورکی اساس تحصیل در مدارس قاجاری/تورکی زبان دولتی قاجاریه ‌‌‌است

 

مئهران باهارلی

 

آنتوان اولیویه ‌‌‌(Olivier, Guillaume-Antoine) طبیب و دانشمند طبیعت‌شناس (جانورشناس، حشره‌‌‌شناس، خزنده‌‌‌شناس، ....) گزارشی از سفر خود در ممالک مصر، عثمانلی و قاجار را در قالب یک سفرنامه ‌‌‌در آغاز قرن نوزده ‌‌‌منتشر کرده ‌‌‌است. این سفرنامه‌‌‌ به ‌‌‌زبان فرانسوی و در ٦ جلد بین سال‌های ١٨٠١-١٨٠٧ چاپ شده ‌‌‌و صرفا جلد چهارم آن مربوط به ‌‌‌ایران قاجاری است[1].

سفرنامه‌ی‌‌‌ آنتوان اولیویه یکی از ارزش‌مندترین منابع تاریخ دولت تورک قاجار در مقطع تغییر سلطنت آغامحمد خان به‌‌‌ فتح‌علی شاه‌‌‌ است. ‌‌‌اولیویه‌‌‌ شخصیتی علمی و در سفری رسمی به‌‌‌ قاجار بود و ملاقات‌های مستقیم با مقامات و ماموران مملکتی اعم از حکام و وزرا و کلانتران و داروغه‌‌‌ها و مدرسین و ... داشت. وی با شیوه‌‌‌های اداری و وظایف دستگاه‌‌‌ حاکمه ‌‌‌و مسئولیت‌های مقامات و مناصب مذکور آشنایی کافی و اطلاعات دست اول را از ایشان کسب نموده و آن‌ها را در سفرنامه‌‌‌ی خود با دقت منعکس کرده ‌‌‌است.

سفرنامه‌‌‌ی آنتوان اولیویه‌‌‌ دارای تثبیت‌های مهمی در باره‌‌‌ی موقعیت و ضرورت تدریس تورکی در مدارس قاجاری است. نخستین ترجمه‌‌‌ی این سفرنامه ‌‌‌به ‌‌‌فارسی توسط محمدطاهر میرزا قاجار تبریزی هم دارای تثبیت مهم دولتی بودن زبان تورکی در دوره‌‌‌ی قاجاری است.  

تثبیت‌های این دو شخصیت یک بار دیگر نشان می‌دهند تاریخ‌نگاری ایرانی مخصوصا در باره‌ی موقعیت زبان تورکی در ایران تحریف حقایق و بازنویسی و وارونه نویسی تاریخ است. زبان تورکی در طول تمام یک هزار سال و دویست سال در تاریخ تورک این کشور، یک زبان عمومی و سراسری، و یک زبان دولتی و رسمی دوفاکتو بود. حذف و انکار این واقعیت‌ها و مخالفت با عرف یک هزار و دویست ساله‌ی گذشته‌ی رسمی بودن و اکنون دولتی شدن دوباره‌ی زبان تورکی در مقیاس دولت مرکزی ایران، به معنی مخالفت با وجود کشوری به نام ایران پس از این و حکم دادن به فروپاشی آن است.  

اولیویه: تسلط و دانش در تورکی، اساس و لازمه‌‌‌ی تحصیلات در مدارس قاجاری است.

اولیویه ‌‌‌در کتاب خود در یک بند کوتاه ‌‌‌به‌‌‌ وضعیت زبان تورکی و آموزش آن در مدارس قاجاری پرداخته ‌‌‌و اطلاعات ذی‌قیمتی در این مورد داده ‌‌‌است. وی می‌گوید در مدارس قاجاری، بعد از آموزش قرائت و کتابت به‌‌‌ محصلین، زبان‌های تورکی و عربی به ‌‌‌آن‌ها تعلیم داده ‌‌‌می‌شود. زیرا دانستن این زبان‌ها اساس تحصیل در مدارس قاجاری را تشکیل می‌دهد و ضروری است. زبان عربی بدان سبب که‌‌‌ زبان دین اسلام است و زبان تورکی بدان سبب که‌‌‌ زبان هئیت حاکمه ‌‌‌و خاندان سلطنتی و دربار، و هم‌چنین زبان اکثریت طوائف در شمال شرقی امپراتوری است.

این تثبیت‌ها به ‌‌‌وضوح نشان می‌دهند ‌‌‌زبان تورکی علاوه ‌‌‌بر آن که‌‌‌ در نظام تحصیلی سراسر قلمروی قاجاری حضور داشت، بلکه ‌‌‌آموختن و وقوف و تسلط بر آن اساس و لازمه‌‌‌ی تحصیلات و تعلیم و تعلم کافی بود. از آن جائی که اولیویه هم یک شخصیت علمی و هم در ماموریتی رسمی بود و علاوتا افکار و حسیات ضد عثمانلی داشت، تثبیت‌های وی در مورد وضعیت زبان تورکی و تدریس آن در مملکت قاجاری مهم هستند.

هر چند اولیویه‌‌‌ زبان تورکی را در سطح مردمی منحصر به ‌‌‌قبایل و آن هم در شمال شرق ایران دانسته ‌‌‌که ‌‌‌دقیق نیستند. زبان تورکی در آن دوره، مانند امروز منحصر به‌‌‌ طوائف نبود، فی الواقع اکثریت مردم تورک در آن موقع مانند امروز، دیگر هیچ گونه تعلق ایلی و طائفه‌‌‌ای نداشتند. و علاوتا توده‌‌‌ی تورک انبوه‌‌‌ صرفا متمرکز در شمال شرق و یا افشاریورت نبود، بلکه ‌‌‌اساسا در شمال غرب یعنی تورک‌ایلی شامل پایتخت قاجاری تهران، و در مرکز و در جنوب ایران و یا قاشقای‌یورت هم متمرکز بودند.  

محمدطاهر قاجار تبریزی: دانستن زبان تورکی بنیان هر نوع آموزش و لازمه‌‌‌ی هر نوع تدریسات، و تورکی زبان دولتی قاجار است.

سفرنامه‌‌‌ی اولیویه ‌‌‌نخستین بار توسط حاجی محمدطاهر میرزا خان قاجار تبریزی، به‌‌‌ فارسی ترجمه‌‌‌ ‌‌‌و یکی از معتبرترین نسخه‌‌‌های این ترجمه‌‌‌ی کمیاب به‌‌‌ خط کاظم آشتیانی در تبریز نوشته‌‌‌ شده ‌‌‌است[2]. ترجمه‌‌‌ی فارسی این اثر توسط محمدطاهر میرزا خان قاجار تبریزی در ارتباط با موقعیت زبان تورکی در دوره‌‌‌ی قاجار و در مدارس قاجاری، از خود سفرنامه‌‌‌ هم مهم‌تر است. زیرا محمدطاهر میرزا که ‌‌‌خود از خاندان سلطنتی و هئیت حاکمه‌‌‌ی ایران قاجاری بود، در ترجمه‌‌‌اش بعضی از کاستی‌ها و نقصان‌های اولیویه‌‌‌ در این مورد را با افزودن واقعیت‌هایی تکمیل کرده ‌‌‌است. از جمله محمدطاهر میرزا قاجار بر این واقعیت که ‌‌‌دانستن زبان تورکی بنیان و اساس همه‌‌‌ی تعلیمات و آموزش و لازمه‌‌‌ی هر نوع تدریسات است تاکید می‌کند و سپس زبان تورکی را نه ‌‌‌تنها زبان عمومی اهل دربار، بلکه ‌‌‌زبان دولت هم می‌خواند. به ‌‌‌عبارت دیگر صراحتا موقعیت رسمی دوفاکتو بودن زبان تورکی را خاطرنشان می‌کند.  

(محمدطاهر میرزا قاجار معروف به ‌‌‌حاجی عموغلو: فرزند اسکندر میرزا که ‌‌‌‌فرزند‌ ششم عباس میرزا (پسر فتح‌علی شاه‌‌‌قاجار) بود است. او تبریز به ‌‌‌دنیا آمد، علاوه ‌‌‌بر تورکی زبان مادری و ملی خود، زبان‌ها و ادبیات فارسی و عربی و فرانسه ‌‌‌را هم آموخت و بر آن‌ها مسلط شد. محمدطاهر میرزا از برجسته‌ترین و مشهورترین مترجمان در عصر قاجار بود. عمده‌‌‌ی شهرت او به ‌‌‌خاطر پیش‌کسوتی در ترجمه‌‌‌ی شاهکارهای ادبیات جهان به ‌‌‌فارسی و ترجمه‌های سلیس و روانش از  آن‌ها است. اگرچه ‌‌‌از منظر فرهنگ تورک، ترجمه‌‌‌های او صرفا به‌‌‌ فارسی و نه‌‌‌ به‌‌‌ تورکی، یک نقص و خبط عظیم شمرده ‌‌‌می‌شود. پسر بزرگ محمد طاهر میرزا قاجار به ‌‌‌نام پاشا به ‌‌‌همراه ‌‌‌سایر اعضای خانواده ‌‌‌در «ازندریان»[3] واقع در قسمت جنوبی تورک‌ایلی، منطقه‌‌‌ی همدان ساکن شد. سلیمان‌میرزا اسکندری سیاست‌مدار تورک قاجاری، از اعضای مؤسس و نخستین رهبر حزب توده‌‌‌ی ایران، نوه‌‌‌ی محمدطاهر میرزا است).

پایان نوت مئهران باهارلی

متن اصلی فرانسه ‌‌‌توسط آنتوان اولیویه، ص ٢٩٠-٢٩١

On enseigne dans ces madressés, comme en Turquie, à lire et à écrire; mais au lieu que chez les Turcs on se borne ensuite à commenter le Coran, les Persans enseignent la grammaire, les langues arabe et turque, la rhétorique, la philosophie, la poésie.

La grammaire et les langues dont nous venons de parler, sont regardées en Perse comme la base de l’éducation; il faut avant tout bien connaître les principes de sa langue, savoir l’arabe, qui est celle de la religion, et la turque, qui est assez généralement celle de la cour et celle de la plupart de tribus qui habitent au nord-est de l’Empire.

ترجمه‌‌‌ی فارسی توسط محمد طاهر میرزا قاجار تبریزی. صفحه‌‌‌ی ١٦٨

«در این مدارس [مملکت قاجار] مانند بلاد عثمانی نوشتن و خواندن تعلیم نمایند. در مملکت عثمانی پس از آموختن قرائت و کتابت، به ‌‌‌تعلیم و تفسیر قرآن می پردازند. در ایران پس از توانستن خواندن و نوشتن، مقدمات نحو و صرف، آموختن زبان عربی و زبان تورکی به‌‌‌ شاگردان تکلیف کنند و پس از آن علم معانی و بیان و حکمت و اشعار و ادب آموزند.

دانستن زبان عربی و تورکی در ایران اسّ و اساس همه‌ی تعلیمات و ضروری تدریس است. لغت عرب بهر آن که ‌‌‌مبنای شریعت بر اوست، و زبان تورکی به ‌‌‌جهت آن که ‌‌‌زبان عمومی اهل دربار و دولت و طوایف شمال شرقی ایران است».

ترجمه‌‌‌ی فارسی کلمه‌‌‌ به ‌‌‌کلمه ‌‌‌توسط مئهران باهارلی:

«آن‌ها [در مملکت قاجار] مانند تورکیه ‌‌‌[عثمانلی] در این مدرسه‌‌‌ها خواندن و نوشتن را آموزش می‌دهند. اما به‌‌‌ جای این که‌‌‌ مانند تورک‌ها [عثمانلی‌ها] پس از [تعلیم قرائت و کتابت] خود را به ‌‌‌تفسیر قرآن محدود کنند، ایرانی‌ها دستور زبان، زبان‌های عربی و تورکی، بلاغت، فلسفه ‌‌‌و شعر تدریس می‌کنند.

دستور زبان‌ها و زبان‌هایی که ‌‌‌ما همین الان [در باره‌‌‌ی آن‌ها] صحبت کردیم [تورکی و عربی] در ایران به‌‌‌ عنوان پایه‌‌‌ی آموزش و تحصیل تلقی می‌شوند. قبل از هر چیز لازم است که ‌‌‌اصول و قواعد آن زبان‌ها را به ‌‌‌خوبی بشناسیم: دانستن عربی بدان سبب که‌‌‌ [زبان] دین [اسلام] است، و تورکی بدان دلیل که‌‌‌ زبان عمومی دربار و زبان اکثر طوائف ساکن شمال شرق در امپراتوری [قاجار] است».

برای مطالعه‌ی بیشتر: قاجارها و رسمیت زبان تورکی، اسناد و آثار تورکی – تورکیات قاجارها

آغامحمد خان قاجار

آنتوان اولیویه/محمدطاهر قاجار تبریز: تعلیم تورکی اساس تحصیل در مدارس قاجاری/تورکی زبان دولتی قاجاریه ‌‌‌است

https://sozumuz1.blogspot.com/2023/08/blog-post_10.html

فتح‌علی شاه

فرمان تاریخی فتح‌علی‌شاه قاجار به تورکی جغتایی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_10.html

نسخه‌ی تورکی‌ی عهدنامه‌ی فینکن‌شتاین (فینکن اشتاین) منعقده بین فتح‌علی‌شاه قاجار و ناپلئون بوناپارت

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_16.html

نامه‌ای تورکی از میرزا شفیع صدر اعظم فتح‌علی شاه قاجار به‌ احمد پاشا قائم مقام صدارت عثمانلی

https://sozumuz1.blogspot.com/2023/03/blog-post_12.html

نامه‌ی تورکی (جغتایی) فتح‌علی شاه به سلطان محمود دوم در اتحاد دولتین قاجار و عثمانلی و هماهنگ کردن سیاست‌های خارجی‌شان

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/08/blog-post_11.html

یک خطبه‌ی رسمی - دولتی به تورکی جغتایی از دوره‌ی فتح‌علی‌شاه قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_21.html

کاربرد تورکی در مناسبات دیپلوماتیک فتح‌علی‌شاه قاجار و علاقه‌ی وی به زبان تورکی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post.html

کاربرد زبان تورکی توسط سفارت‌خانه‌های دولت‌های خارجی در ایران قاجاری

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_94.html

رقعه‌ی تورکی جغتایی نشاط اصفهانی، رئیس دیوان انشاء دولت قاجار به دوره‌ی فتحعلی شاه

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_22.html

اشعار تورکی نشاط اصفهانی رئیس دیوان رسائل فتح‌علی شاه قاجار، و سانسور آن‌ها در نشر دوکتور حسین نخعی در ایران

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_21.html

نکاح‌نامه‌ی عبدالله میرزا قاجار و گلین خانیم قۇوان‌لی به تورکی جغتایی، زنجان سال ١٨١١ دوره‌ی فتح‌علی شاه قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_12.html

دو شعر تورکی از فتح‌علی شاه قاجار، ایکی تورک‌جه قوشوق فتح‌علی شاه قاجاردان

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/05/blog-post_3.html

فتح‌علی‌شاه قاجار: تورکی بیاموز؛ و الا از کار برکنار و خوار خواهی شد

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_7.html

عباس میرزا

گاسپار دروویل: زبان فرماندهی ارتش قاجار و عباس میرزا، تورکی است. فارسی منحصرا زبان ادبیات است

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_28.html

مذاکره‌ی تورکی عباس میرزا با مَحْمَدْ رفیع افندی، سفیر کبیر عثمان‌لی در دولت قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/10/blog-post.html

ناصرالدین شاه

سیاه مشق تورکی ناصرالدین شاه قاجار که در پنج ساله‌گی نوشته است

http://sozumuz1.blogspot.com/2023/01/blog-post_7.html

ناصرالدین شاه با وزیر خارجه به تورکی صحبت می‌داشت و از این کار لذت می‌برد

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/06/blog-post_22.html

مکالمات تورکی ناصرالدین شاه در قیزیل حیصار (سرخه حصار) به هنگام قبول سفیر عثمانلی

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/07/blog-post_5.html

فارسی و تورکی دو زبان عمومی ایران هستند. غالب محاورات و مکالمات ناصرالدین شاه به فارسی و تورکی است

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/05/blog-post_27.html

هاینریش کارل بروگش: تورکی زبان رسمی قاجاری و زبان عمومی تهران

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post_19.html

گذرنامه‌های قاجاری به زبان تورکی در دوره‌ی ناصرالدین شاه – تذکره‌ی مرور سید جمال الدین (اسدآبادی افغانی) به زبان تورکی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_22.html

تدریس زبان تورکی در مدرسه‌ی دارالفنون دوره‌ی ناصرالدین شاه قاجار، نخستین دانشگاه در تاریخ مودرن ایران

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_28.html

تحصیل تورکی در مدارس اصول جدید در تهران ده سال قبل از امضای فرمان مشروطیت به گزارش ترجمان-قاسپیرالی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_29.html

مدحیه‌ی فتح‌علی خان قاجار قزوینی سپانلو به تورکی جغتایی در ستایش ناصرالدین شاه قاجار

https://sozumuz1.blogspot.com/2023/01/blog-post_15.html

قصیده‌ی تورکی کونسول قاجار در شام در مدح فخرِ شاهان، حضرتِ سلطان حمید

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post.html

مظفرالدین شاه

دستور مظفرالدین ‌شاه برای تدریس زبان تورکی در مدارس آزربایجان و اعتناء بایسته به تعلم آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post.html

لغو ممنوعیت زبان تورکی در مدارس توسط مظفرالدین شاه به ترغیب سلطان عبدالحمید

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/12/blog-post_35.html

مظفرالدین شاه قاجار: باید همه به تورکی با من حرف بزنید

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_17.html

مظفرالدین شاه قاجار اعتنایی به فارسی نمی‌کرد و زبان تورکی را بر فارسی ترجیح می‌داد

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_19.html

انجام مکالمات مظفرالدین شاه‌ قاجار و سلطان عبدالحمید خان ثانی عثمانلی به ‌تورکی بدون احتیاج به ‌مترجم

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/03/blog-post_4.html

مظفرالدین شاه به سفیر عثمانلی: «تورکی صحبت کن، ما تورکی می‌دانیم»؛ و «قاجار و عثمانی، یک ملت و یک دولت واحده»

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post_25.html

Muzaffereddin Şah Kacar Osmanlı büyükelçisine: Farsça değil, Türkçe konuş!

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/muzaffereddin-sah-kacar-osmanl.html

وصیت تورکی مظفرالدین شاه به ولی‌عهد محمدعلی شاه

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_18.html

قدم قویدو فغفور و خاقانیمیز- شعر تورکی میرزا مهدی شکوهی در استقبال ورود مظفرالدین میرزا به مراغه

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_18.html

میللی شاعیر معلم فیضی: عوثمانلی سلطان عبدالحمیدخان و قاجار مظفرالدین شاه اؤیگوسونده

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_4.html

محمدعلی شاه

تورکی‌گویی محمدعلی‌شاه و دربار قاجاری او

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_6.html

گفتگوی تورکی محمدعلی شاه قاجار با سلطان مَحْمَدْ ششم وحیدالدین عثمانلی و پیشنهاد او به ازدواج احمد شاه با صبیحه سولطان

https://sozumuz1.blogspot.com/2023/03/blog-post_46.html

احمد شاه

سلطان احمد شاه‌ قاجار: من تورکم و تورکی‌گویی احمد شاه در قبول اعتبارنامه‌ی سفیر عثمانلی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_4.html

مذاکرات سلطان احمدشاه قاجار با نماینده‌ی آتاتورک به زبان تورکی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_12.html

دو نامه‌ی تورکی ناصرالملک همدانی به سلطان عثمانلی  مَحْمَدْ خان رشاد (سلطان مَحْمَدْ خامس) به  نیابت احمدشاه قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post.html

تصنیف «من بیر تورکم» قاجاری-خاقانی با صدای اقبال السلطان خواننده‌ی «هیئت موسیقی‌چی‌های دربار حضرت شاه‌ قاجار»، اعتراض «ما فارسی نمی‌خواهیم، تورکی بخوانید» محفل تورکیست در تفلیس

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/11/blog-post_30.html

مارشِ ایرانی- قاجار. ٦ آغوستوس ١٩٠٩. میللی شاعیر تورکه‌مپورلو معلم احمد فیضی سرابی تبریزی

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post.html

پارچه‌ی گلدوزی‌ی قاجاری با ابیات تورکی در دانشگاه هاروارد

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_4.html

تورکیات قاجارها و قاجارشناسی در ذیل تورکولوژی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_17.html

قاجارها و هویت تورکی

آقا محمدخان قاجار: طوایف تورک و موغول که در ایرانند باید با یکدیگر متحد شوند و نگذارند که ایرانیان خود به سلطنت برسند

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_17.html

محمدشاه قاجار: از منسوبیت به اصل والای تورک و نسل اوغوزخان سربلند، و بابت این سعادت شکرگزار خداوند هستم

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/12/blog-post_26.html

یوهان گوته و «فتح‌علی‌شاه تورک»، «ناصرالدین شاه، آن تورک پسر»، و سمبولیسم- آیکونولوژی تورکی –موغولی نشان شیر و خورشید ....

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post_10.html

محمدعلی‌شاه: در اورمیه جمعی کشته شده‌اند، سزاوار نیست من جشن مولود خود را بگیرم

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_13.html

تعویضِ طائفه‌یِ قولدورآسای قاجاریانِ تورک با سلاله‌یِ طاهره‌یِ نجیبِ پهلوی فارس

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/02/blog-post_15.html

دوکتور رضا نور: معنی ساقط کردن دولت قاجاری و تاسیس دولت پهلوی، پایان دادن به سنت حاکمیت خاندان‌های تورک بر این کشور است

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_21.html

رسول‌زاده: ناسیونالیسم ایرانی-فارسی خصلت همیشه‌گی حرکت مشروطیت؛ و ساقط کردن سلسله‌ی اشغال‌گر و بیگانه‌ی تورکمان قاجار هدف غایی آن بود.

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_18.html

سیر سسیل اسپرینگ سفیر انگلستان: مشروطیت حرکتی بر اساس نژاد و مذهب فارسی شیعی، و برضد تورک‌های بیگانه‌ی قاجار است.

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_9.html

مقام وزارت خارجه ی انگلیس- ١٩٢٥: قاجارها در اصل تورک بودند و همواره هم تورک ماندند

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/04/blog-post_11.html

مظفرالدین شاه: گل و لای نعل اسب‌های اوردوی قهرمان عوثمان‌لی، مدال شرف بر سینه‌ی من است

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post.html

پورداوود: فاقد صلاحیت بودن قاجارها برای سلطنت بر ایران به سبب نژاد تورک آن‌ها

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/05/blog-post_15.html

دیگر مطالب در باره‌ی مظفرالدین شاه:

مظفرالدین شاه شخصیتی بی نهایت خوش‌قلب و عادل، احاطه شده توسط تورک‌ها است

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_9.html

متن تورکی نطق مظفرالدین شاه در لزوم اصلاحات رادیکال به ترجمه‌ی مهدی‌خان تبریزی مدیر روزنامه‌ی حکمت قاهره

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/03/blog-post_9.html

رسول‌زاده: از مظفّرالدین شاه در یادها خاطره‌های نیکو نقش بست و در ماتمش اشک‌های گرم ریخته شد

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_20.html

شهامت‌لی مظفرالدین شاه قاجار حضرت‌له‌ری

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_47.html

---

[1] Olivier, Guillaume-Antoine. Voyage dans l'Empire Othoman, l'Egypte et la Perse, fait par ordre du gouvernement, pendant les six premières années de la République,... avec Atlas, Volume 4. P. 290-291

https://books.google.com/books/about/Voyage_dans_l_Empire_Othoman_l_Egypte_et.html?id=5if22vK_uCUC

[2] سفرنامه اولیویه (تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجار)، مترجم محمدطاهر میرزا

https://ketabnak.com/book/37021/%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%88%DB%8C%D9%87

[3] آی سنی کی یاتمیشه‌ی- یاتما، دور، آل‌لانمیشه‌ی. شعری از ازندریان- شهرستان ملایر، استان همدان، تورک‌ایلی

https://sozumuz1.blogspot.com/2017/11/blog-post_15.html

آیا باخ اولدوزا باخ، دام‌دا دوران قیزا باخ. ترانه‌های مردمی تورکی از روستای ازندریان ملایر- تورک‌ایلی

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/12/blog-post_26.html