نامه‌ای تورکی از میرزا شفیع صدر اعظم فتح‌علی شاه قاجار به‌ احمد پاشا قائم مقام صدارت عثمانلی

 

نامه‌ای تورکی از میرزا شفیع صدر اعظم فتح‌علی شاه قاجار به‌ احمد پاشا قائم مقام صدارت عثمانلی

 

مئهران باهارلی

 

در این مقاله یکی دیگر از مکتوبات رسمی - دیپلوماتیک تورکی از دوره‌ی حاکمیت فتح‌علی شاه قاجار را تقدیم کرده‌ام. این مکتوب تورکی نامه‌ای رسمی است که میرزا محمد شفیع ملقب به اعتمادالدوله و آصف‌الدوله صدراعظم فتح‌علی شاه، به هم‌ردیف خود احمد پاشا قائم مقام صدارت عثمانلی نوشته و ارسال کرده است.

١-این نامه‌ی دیپلوماتیک به تورکی مانند دیگر مکتوبات رسمی و دولتی قاجاری به زبان تورکی، رسمی و دولتی بودن زبان تورکی در سطح دولت مرکزی قاجاری را یک بار دیگر ثبوت می‌کند. تورکی و فارسی دو زبان عمومی – سراسری کشور در دوره‌ی قاجاری و دو زبان رسمی – دولتی آن سلسله‌ی تورک بودند. رسمیت سراسری زبان تورکی، عرف دولتی و سنت دولت‌مداری هزارساله‌ی کلیه‌ی دولت‌ها و سلسله‌های تورک – موغول حاکم بر اراضی ایران فعلی بود که با انقلاب ضد تورک مشروطیت و سپس ساقط کردن سلسله‌ی قاجاری و تاسیس شاهنشاهی پهلوی به آن خاتمه داده شد.

٢-مضمون این نامه که در پاسخ به نامه‌ی صدراعظم عثمانلی نگاشته شده، مشابه نامه‌های دیگری است که فتح‌علی شاه و مقامات قاجاری دوره‌ی او به عثمانلی فرستاده‌اند. در این نامه هم بر دوستی و اتحاد دولتین قاجاری و عثمانلی و ضرورت حفظ و توسعه و تعمیق این اتحاد مکررا تاکید می‌شود. اتحاد همه‌جانبه با عثمانلی علی رغم افت و خیز در برهه‌هایی از زمان، سیاست استراتژیک دولت قاجار بود. در این نامه همچنین گفته می‌شود میرزا محمد شفیع از جانب سلطان فتح‌علی شاه قاجار مامور شده است که بر اساس ملاحظه و دقت به اصل بنیادین اتحاد بین دو دولت قاجار و عثمانلی، در باره‌ی مسائل و اختلافات مرزی با دولت عثمانلی و رفع ابهام و شبهات مقامات آن دولت وارد مراوده شود. 

٣-زبان این مکتوب تورکی به شدت آمیخته با کلمات عربی و فارسی مهجور و ناموس و احتمالا ناشی از نوشته شدن آن توسط شخصی که تورکی زبان مادری - ملی او نبوده– شاید خود میرزا محمد شفیع بندپی مازندرانی – است. 

اَلْمِلَّةِ اَللَّهُ تَعَالَيٰ شَانَهُ اَلْعَزِيزُ

[فتح‌علی شاه‌ین اؤزه‌ل دامقاسی]

جنابِ عزّت و سعادت و مجدت انتساب، ابهّت و نبالت و نجدت اکتساب، رفعت و مناعت و فخامت نصاب، جلالت‌لی فطانت‌لی کیاست‌لی مشیرِ عطارد نظیرِ صایب رأی، دبیرِ صافی ضمیرِ ملک آرای، حالاً نایب منابِ وزارتِ عظمیٰ و قایم مقامِ صدارتِ کبریٰ اوْلان «احمد پاشا»!

عواطفِ کامله‌یِ خسروانی ایله‌ معزّز و ممتاز و عوارفِ فاضله‌یِ سلطانی بیرله‌ قرینِ اکرام و اعزاز اولوپ، رأیِ اصابت انتماسی‌نا مخفی و مستور اولمایا که ‌ایشبو حینِ سعادت قرین و زمانِ میمنت رهن‌ده‌ که ‌مفاتیحِ عنایاتِ سبحانی‌یله‌ هر جهت‌ده‌ن ابوابِ کشورگشالیق اولیایِ دولتِ بهیّه‌میز اوزه‌ری‌نه ‌مفتوح و گشاده‌، و میامنِ اصطناعاتِ ربّانی‌یله ‌هر باب‌دین اسبابِ جهان آرالیق امنایِ شوکتِ سنیّه‌میز ایچون مهیّا و آماده ایدی، اوْل دبیرِ خجسته ‌تدبیرینگ عریضه‌یِ مخالصت عنوان و ذریعه‌یِ ارادت ترجمانی واصلِ پیشگاه‌ِ حضورِ مِهر ظهور و واردِ ساحتِ بزمِ ارم دستورِ شاهانه‌میز اولدوق‌دا، مضامینِ صداقت تضمینی که ‌دولتِینِ علّیّتِین‌ینگ وفاقی‌نا مشعر و حاوی و خلافتِینِ بهیّتِین اتّحادی‌دین مبنی و حاکی ایدی، سریرِ آسمان نظیرِ همایونوموزا رضی الله ‌قوایمه‌یِ مقرّب‌له‌ری‌نینگ وساطتی‌یله‌ معروضِ رایِ عالم آرایِ شاهنشاهی و مکشوفِ ضمیرِ بیضاءِ تأثیر پادشاهی اولموش‌که‌ن، مکاتبه‌یِ « كُلُّ اِمْرِءٍ تَسْتَدِلُّ عَلَيَّ بَصِيرَتُهُ » ‌مدلولونجا اوْل مشیرِ صافی ضمیرینگ مراتبِ دانش و درایتی‌نی (سجسنجل؟) خاطرِ فیضِ مظاهرِ سلطانی‌ده ‌منطبع و صورت‌نما و مرآتِ ضمیرِ الهام‌پذیرِ خسروانی‌ده‌ لایح و هویدا اولدو.

و برخی فقرات که ‌راس الحدِّ جانبِین و سینیر و ثغورِ مملکتِین جهتی‌نده‌ رقم‌زده‌یِ کِلکِ ارادت نگار و نوّابِ اشرفِ همایونوموزا عرض و اظهار قیلمیشدی، کما ینبغی معلومِ رأیِ انور و مفهومِ خاطرِ خطیرِ التفات گسترِ شهریاری اولونوپ، امرِ همایونوم موجبی‌نجه‌ صدراعظمِ اکرم دبیرِ ارسطو نظیر آصفِ شیم دستورِ فرخنده‌ (دستورِ؟) صایب اندیشه، ‌مشیرِ مشتری تدبیرِ کفایت پیشه‌ (نِظاماً؟) لِلوِزارَةِ والجَلالَةِ وَالنِّبالِهِ،‌ وزیرِ مکرمیم «میرزا محمّد شفیع» ملاحظه‌یِ اتّحاد بین الحضرتِین اوزره،‌ جوابِ مطالبِ معروضه‌یه ‌اقدام و مصالحِ مُلکیه ‌مقتضاسی‌نجا اوْل جنابِ سعادت انتسابا اِشعار و اعلام ائیله‌ییپ، لدی الوصول مضمونِ صدق نمونی‌ده‌ن مطّلع و آگاه ‌و اولیایِ دولتِ بهیّه‌یِ عثمانیه ‌ایچون هر جهت‌ده‌ن رفعِ ابهام و اشتباه‌ اولاجاق‌دیر.

گه‌ره‌ک دولتِینِ علّیتِین آراسی‌ندا مطلقاً مغایرت و مباینت بیلمه‌ییپ، شول وجه‌یله‌ که ‌مقتضیِ وفاقِ حضرتِینِ بهیّتِین و مستلزمِ اتّحادِ سلطنتِین کریمتِین اوْلا، شرایطِ مسالمت و مواحدتی مرعی و ملحوظ توتوپ، حُسنِ کفایت اوزره ‌مبانیِ اتّحادِ خلافتِینِ باهرتِین استحکامی‌ندا جاهد و ساعی و ضوابط و قواعد و دادِ دولتِینِ زاهرتِین انتظامی‌نا ملاحظ و مرعی اولسون. همواره ‌اصابتِ رأیِ دقیقه‌یاب ایله ‌مجاذبتِ جانبِین و مرابطتِ حضرتِین جهتی‌نده (‌سندِ؟) نطّاقِ اهتمام و حُسنِ کفایت و کیاست اوزره‌ دولتِینِ کریمتِین‌ینگ خیراندیش‌لییی‌نه‌ اقدام و قیام ائیله‌ییپ، قواعدِ حسنه‌یِ ‌ارتباط و وفاقِ خلافتِین، ضوابط مستحسنه‌یِ‌ ائتلاف و اتّفاقِ شوکتِین[ی] هر باب[دا] مرعی و ملحوظ ائده‌ره‌ک، رعایتِ شرایطِ موالفت و موالات و صیانتِ مراسمِ مصادقت و مصافات‌دین تقاعد ائتمه‌سین. و موافقتِ سلطنتِینِ بهیّتِین اقتضاسی‌نجا ایماءِ هرگونه ‌مطلب و مهام که ‌اولسون نوّابِ اشرفِ همایونوموزا عرض و اظهار قیلیپ که ‌حسب المسئول انجاح و اسعاف ایله‌ موصول اولاجاق‌دیر.

بَاقِي اَلْعِتْبِهِ بِالْعَافِيهِ وَ اَلْخَاتَمَهُ بِالسَّلاَمِهِ

دامقانین اوزه‌ری‌نده‌کی یازی: اَلْعزّة لِله، گرفت خاتم شاهی ز قسمت ازلی، قرار در کف شاه ‌زمانه ‌فتح‌علی

 

سؤزلوک

آراسی‌ندا: در میانش

اوزه‌ری‌نه: بر روی

اوْل: او

اولموش‌که‌ن: در حالیکه شده است

ایچون: اوچون، برایِ

ایشبو: شو، بو، شول، بول، این، اینک

ایله: ایلا، ایله‌ن، بیله، بیرگه، با، همراه، توسط، ....

بیرله: ایله، ایلا، ایله‌ن، بیله، بیرگه، با، همراه، توسط، ....

-دین: معادل –ده‌ن، -دان تورکی غربی، از

سینیر: مرز

شول : این

قیلمیشدی: انجام داده بود، کرده بود

گه‌ره‌ک: باید، می باید، می بایست

-نینگ: معادل -نین تورکی غربی

-یله: ایله، ایلا، ایله‌ن، بیله، بیرگه، با، همراه، توسط، ....

-ینگ: معادل -ین تورکی غربی

 

اسعاف: برآوردن . گزاردن

اصطناع: به ساختن چیزی فرمان دادن.

انتما: به کسی نسبت یافتن؛ منتسب شدن به کسی

انجاح: برآمدن حاجت؛ روا شدن حاجت.

ثغور: بندها، حدود، مرزها

ذریعه: وسیله؛ دست‌آویز.

راس الحد: سرحد، مرز

رهن: ثابت و برقرار ماندن، ثابت و دایم گردیدن، دایم شدن

زاهر: تابان، درخشان؛ دارای امتیاز و تشخیص

شیَم: جمعِ شیمة، خُلق‌ها، خوی‌های نیک، عادت‌ها و خوی‌ها و خصلت‌ها

قوایمه: پایه‌ها، ستون‌ها

مجاذبت: نزاع و کشمکش.

مهام: کارهای سخت، اموردشوار، امور خطیر

میامن:  برکت‌ها و سعادت‌ها و نیک‌بختی‌ها

نبالت: نجابت؛ بزرگواری، فضل و برتری

 

قاجارها و رسمیت زبان تورکی، اسناد و آثار تورکی – تورکیات قاجارها

 

فتح‌علی شاه

نامه‌ی تورکی (جغتایی) فتح‌علی شاه به سلطان محمود دوم در اتحاد دولتین قاجار و عثمانلی و هماهنگ کردن سیاست‌های خارجی‌شان

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/08/blog-post_11.html

فرمان تاریخی فتح‌علی‌شاه قاجار به تورکی جغتایی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_10.html

نسخه‌ی تورکی‌ی عهدنامه‌ی فینکن‌شتاین (فینکن اشتاین) منعقده بین فتح‌علی‌شاه قاجار و ناپلئون بوناپارت

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_16.html

نامه‌ای تورکی از میرزا شفیع صدر اعظم فتح‌علی شاه قاجار به‌ احمد پاشا قائم مقام صدارت عثمانلی

https://sozumuz1.blogspot.com/2023/03/blog-post_12.html

یک خطبه‌ی رسمی - دولتی به تورکی جغتایی از دوره‌ی فتح‌علی‌شاه قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_21.html

کاربرد تورکی در مناسبات دیپلوماتیک فتح‌علی‌شاه قاجار و علاقه‌ی وی به زبان تورکی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post.html

کاربرد زبان تورکی توسط سفارت‌خانه‌های دولت‌های خارجی در ایران قاجاری

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_94.html

رقعه‌ی تورکی جغتایی نشاط اصفهانی، رئیس دیوان انشاء دولت قاجار به دوره‌ی فتحعلی شاه

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_22.html

اشعار تورکی نشاط اصفهانی رئیس دیوان رسائل فتح‌علی شاه قاجار، و سانسور آن‌ها در نشر دوکتور حسین نخعی در ایران

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_21.html

نکاح‌نامه‌ی عبدالله میرزا قاجار و گلین خانیم قۇوان‌لی به تورکی جغتایی، زنجان سال ١٨١١ دوره‌ی فتح‌علی شاه قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_12.html

دو شعر تورکی از فتح‌علی شاه قاجار، ایکی تورک‌جه قوشوق فتح‌علی شاه قاجاردان

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/05/blog-post_3.html

فتح‌علی‌شاه قاجار: تورکی بیاموز؛ و الا از کار برکنار و خوار خواهی شد

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_7.html

عباس میرزا

گاسپار دروویل: زبان فرماندهی ارتش قاجار و عباس میرزا، تورکی است. فارسی منحصرا زبان ادبیات است

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_28.html

مذاکره‌ی تورکی عباس میرزا با مَحْمَدْ رفیع افندی، سفیر کبیر عثمان‌لی در دولت قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/10/blog-post.html

ناصرالدین شاه

سیاه مشق تورکی ناصرالدین شاه قاجار که در پنج ساله‌گی نوشته است

http://sozumuz1.blogspot.com/2023/01/blog-post_7.html

ناصرالدین شاه با وزیر خارجه به تورکی صحبت می‌داشت و از این کار لذت می‌برد

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/06/blog-post_22.html

فارسی و تورکی دو زبان عمومی ایران هستند. غالب محاورات و مکالمات ناصرالدین شاه به فارسی و تورکی است

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/05/blog-post_27.html

هاینریش کارل بروگش: تورکی زبان رسمی قاجاری و زبان عمومی تهران

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post_19.html

گذرنامه‌های قاجاری به زبان تورکی در دوره‌ی ناصرالدین شاه – تذکره‌ی مرور سید جمال الدین (اسدآبادی افغانی) به زبان تورکی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_22.html

تدریس زبان تورکی در مدرسه‌ی دارالفنون دوره‌ی ناصرالدین شاه قاجار، نخستین دانشگاه در تاریخ مودرن ایران

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_28.html

تحصیل تورکی در مدارس اصول جدید در تهران ده سال قبل از امضای فرمان مشروطیت به گزارش ترجمان-قاسپیرالی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_29.html

قصیده‌ی تورکی کونسول قاجار در شام در مدح فخرِ شاهان، حضرتِ سلطان حمید

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post.html

مظفرالدین شاه

دستور مظفرالدین ‌شاه برای تدریس زبان تورکی در مدارس آزربایجان و اعتناء بایسته به تعلم آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post.html

لغو ممنوعیت زبان تورکی در مدارس توسط مظفرالدین شاه به ترغیب سلطان عبدالحمید

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/12/blog-post_35.html

مظفرالدین شاه قاجار: باید همه به تورکی با من حرف بزنید

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_17.html

مظفرالدین شاه قاجار اعتنایی به فارسی نمی‌کرد و زبان تورکی را بر فارسی ترجیح می‌داد

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_19.html

انجام مکالمات مظفرالدین شاه‌ قاجار و سلطان عبدالحمید خان ثانی عثمانلی به ‌تورکی بدون احتیاج به ‌مترجم

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/03/blog-post_4.html

مظفرالدین شاه به سفیر عثمانلی: «تورکی صحبت کن، ما تورکی می‌دانیم»؛ و «قاجار و عثمانی، یک ملت و یک دولت واحده»

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post_25.html

Muzaffereddin Şah Kacar Osmanlı büyükelçisine: Farsça değil, Türkçe konuş!

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/muzaffereddin-sah-kacar-osmanl.html

وصیت تورکی مظفرالدین شاه به ولی‌عهد محمدعلی شاه

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_18.html

قدم قویدو فغفور و خاقانیمیز- شعر تورکی میرزا مهدی شکوهی در استقبال ورود مظفرالدین میرزا به مراغه

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_18.html

میللی شاعیر معلم فیضی: عوثمانلی سلطان عبدالحمیدخان و قاجار مظفرالدین شاه اؤیگوسونده

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_4.html

محمدعلی شاه

تورکی‌گویی محمدعلی‌شاه و دربار قاجاری او

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_6.html

احمد شاه

سلطان احمد شاه‌ قاجار: من تورکم و تورکی‌گویی احمد شاه در قبول اعتبارنامه‌ی سفیر عثمانلی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_4.html

مذاکرات سلطان احمدشاه قاجار با نماینده‌ی آتاتورک به زبان تورکی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_12.html

دو نامه‌ی تورکی ناصرالملک همدانی به سلطان عثمانلی  مَحْمَدْ خان رشاد (سلطان مَحْمَدْ خامس) به  نیابت احمدشاه قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post.html

تصنیف «من بیر تورکم» قاجاری-خاقانی با صدای اقبال السلطان خواننده‌ی «هیئت موسیقی‌چی‌های دربار حضرت شاه‌ قاجار»، اعتراض «ما فارسی نمی‌خواهیم، تورکی بخوانید» محفل تورکیست در تفلیس

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/11/blog-post_30.html

مارشِ ایرانی- قاجار. ٦ آغوستوس ١٩٠٩. میللی شاعیر تورکه‌مپورلو معلم احمد فیضی سرابی تبریزی

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post.html

پارچه‌ی گلدوزی‌ی قاجاری با ابیات تورکی در دانشگاه هاروارد

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_4.html

تورکیات قاجارها و قاجارشناسی در ذیل تورکولوژی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_17.html

قاجارها و هویت تورکی

آقا محمدخان قاجار: طوایف تورک و موغول که در ایرانند باید با یکدیگر متحد شوند و نگذارند که ایرانیان خود به سلطنت برسند

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_17.html

محمدشاه قاجار: از منسوبیت به اصل والای تورک و نسل اوغوزخان سربلند، و بابت این سعادت شکرگزار خداوند هستم

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/12/blog-post_26.html

یوهان گوته و «فتح‌علی‌شاه تورک»، «ناصرالدین شاه، آن تورک پسر»، و سمبولیسم- آیکونولوژی تورکی –موغولی نشان شیر و خورشید ....

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post_10.html

محمدعلی‌شاه: در اورمیه جمعی کشته شده‌اند، سزاوار نیست من جشن مولود خود را بگیرم

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_13.html

تعویضِ طائفه‌یِ قولدورآسای قاجاریانِ تورک با سلاله‌یِ طاهره‌یِ نجیبِ پهلوی فارس

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/02/blog-post_15.html

دوکتور رضا نور: معنی ساقط کردن دولت قاجاری و تاسیس دولت پهلوی، پایان دادن به سنت حاکمیت خاندان‌های تورک بر این کشور است

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_21.html

رسول‌زاده: ناسیونالیسم ایرانی-فارسی خصلت همیشه‌گی حرکت مشروطیت؛ و ساقط کردن سلسله‌ی اشغال‌گر و بیگانه‌ی تورکمان قاجار هدف غایی آن بود.

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_18.html

سیر سسیل اسپرینگ سفیر انگلستان: مشروطیت حرکتی بر اساس نژاد و مذهب فارسی شیعی، و برضد تورک‌های بیگانه‌ی قاجار است.

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_9.html

مقام وزارت خارجه ی انگلیس- ١٩٢٥: قاجارها در اصل تورک بودند و همواره هم تورک ماندند

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/04/blog-post_11.html

مظفرالدین شاه: گل و لای نعل اسب‌های اوردوی قهرمان عوثمان‌لی، مدال شرف بر سینه‌ی من است

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post.html

پورداوود: فاقد صلاحیت بودن قاجارها برای سلطنت بر ایران به سبب نژاد تورک آن‌ها

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/05/blog-post_15.html

دیگر مطالب در باره‌ی مظفرالدین شاه:

مظفرالدین شاه شخصیتی بی نهایت خوش‌قلب و عادل، احاطه شده توسط تورک‌ها است

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_9.html

متن تورکی نطق مظفرالدین شاه در لزوم اصلاحات رادیکال به ترجمه‌ی مهدی‌خان تبریزی مدیر روزنامه‌ی حکمت قاهره

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/03/blog-post_9.html

رسول‌زاده: از مظفّرالدین شاه در یادها خاطره‌های نیکو نقش بست و در ماتمش اشک‌های گرم ریخته شد

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_20.html

شهامت‌لی مظفرالدین شاه قاجار حضرت‌له‌ری

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_47.html