یپرم خان و سرقت قالی‌ها و اشیاء ذی‌قیمت کلّیه‌ی شیخ صفی و خرید یک خانه‌ی مجلل در اودسا با پول فروختن آن‌ها توسط او

یپرم خان و سرقت قالی‌ها و اشیاء ذی‌قیمت کلّیه‌ی شیخ صفی و خرید یک خانه‌ی مجلل در اودسا با پول فروختن آن‌ها توسط او

 

مئهران باهارلی

 

عارف قزوینی شاعر پان‌ایرانیست و متنفر از تورک و رهبر معنوی تشکیلات پان‌ایرانیستی فرقه‌ی دموکرات آزربایجان (خیابانی) در تبریز، در خاطرات خود می‌گوید او مکررا شنیده ‌است که‌ یپرم خان هنگامی که‌ برای سرکوب تورکان منسوب به ایل شاهی‌سئوه‌ن به‌ منطقه‌ی اردبیل رفته ‌بود، یکی از قالی‌های گران‌بهای کلّیه‌ی شیخ صفی را با بعضی اشیاء نفیس دیگر از آنجا سرقت کرده‌ و با قاچاق به ‌اوروپا فرستاده‌ است و از پول فروش آن‌ها در بندر اودسا در جنوب کشور اوکرایین فعلی و در ساحل شمالی دریای سیاه ‌برای خود یک خانه‌ی مجلل خریده ‌است.

«سالی که ‌بدبختانه ‌یپرم به‌ سرکوبی شاهسون به ‌اردبیل رفت، که ‌بعد در همان سال من هم در رشت شنیدم یکی از قالی‌های ذی قیمت مقبره‌ی شاه ‌[کلّیه‌ی شیخ] صفی را شبانه ‌یپرم فرستاده ‌است با بعضی اشیاء نفیس دیگر از آن جا خارج کرده ‌و برای فروش به ‌اوروپا فرستاده. بعد هم باز شنیدم که ‌با همان پول قالی در اُدِسا  [اودسا] یک خانه‌ی عالی خریده‌ است...»[1].

١-کلّیه‌ی شیخ صفی الدین اردبیلی و ملحقات متعدد بدان از شاه‌کارهای معماری تورک – تورکمانی - قیزیل‌باشی -  اسلامی و نمونه‌ای برجسته ‌از «معماری کلّیه‌ی تورک» به شمار می‌رود. «کلّیه» در معماری تورک به‌ مجموعه‌ای از مدرسه، عبادت‌خانه، بقعه، کتاب‌خانه، حمام، آش‌ائوی (غذاخانه)، کاروان‌سرا، بازار، بیمارستان (دارالشفا)، زاویه، تکیه ‌و امارات خیریه‌ که‌ به ‌مرکزیت یک جامع (مسجد) و با معماری تورک ساخته ‌شده‌اند و معمولا وقفی بوده ‌و دارای یک مدیریت مرکزی واحد هستند گفته‌ می‌شود. بهترین نمونه‌های کلّیه‌ی تورک متعلق به ‌دوران سلجوقی، تیموری و عثمانلی است. کلّیه‌ی شیخ صفی الدین اردبیلی در زبان فارسی بقعه و یا مقبره ‌نامیده‌ می‌شود که ‌نام‌گذاری‌هایی‌ بسیار نارسا و غیر دقیق هستند[2].

٢-یپرم خان داوودیان گانتاکتسی (گنجه‌ای)  Yefrem Khan, Yeprem Davidian، ١٩١٢-١٨٦٨. یک تروریست فدایی قسی‌القلب و قانون‌شکن و آدم‌کش حرفه‌ای، عضو برجسته‌ی تشکیلات مسلح -تروریستی و قومیت‌گرای افراطی ضد تورک داشناکسوتیون بود. او که از ارمنیان قفقاز – جمهوری آزربایجان فعلی - بود از اوان نوجوانی، با رها کردن درس و مدرسه‌ و برای جنگیدن با امپراتوری عثمانلی به‌ آناتولی - تورکیه‌ عازم شد. این جانی خودسر و یاران او از حزب داشناک[3] در حیات ایران خود به‌ عنوان رهبران مشروطه‌طلب، علاوه ‌بر شرکت در ترور مقامات دولت تورک قاجاری، مرتکب کشت و کشتارهای بی‌حد از غیر نظامیان و زنان و کودکان در سرتاسر تورک‌ایلی (قزوین، زنجان، سراب، اهر، قاراجا‌داغ، همدان، شهریار، تهران، کرج، .....) هم شده‌ بودند.

یپرم خان در تاسیس و مدیریت انجمن‌های متعدد ضد تورک و تروریستی و براندازانه‌ی مشروطیت نقش داشت (از جمله «انجمن رشت» به‌‌  رهبری هارطون گالوستیان، آلکساندر آقایان، یپرم خان، ...). یپرم خان در طراحی عملیات اشغال نظامی تهران پایتخت دولت تورک قاجار و ساقط کردن محمدعلی شاه‌ به ‌همراه ‌الکساندر آقایان، ... نقش اصلی را داشت و رهبری قوای مسلح ٧٠ نفره‌ی تروریست‌های داشناک بود که ‌این شهر را اشغال کردند[4]. 

وی پس از اشغال تهران پایتخت دولت تورک قاجار توسط مشروطه‌طلبان انگلیسی فرمانده‌ی عملی قوای مسلح مشروطه‌طلبان شد و به‌‌ ریاست نظمیه‌ - رئیس پولیس تهران ‌گمارده ‌‌شد. یپرم خان، ‌مامور ویژه‌ی مشروطیت‌طلبان انگلیسی برای شکار و قتل مقامات و شخصیت‌های مهم قاجاری وفادار به ‌دولت مشروع و قانونی قاجار تورک[5]، از جمله ‌‌ارشدالدوله‌[6]و شعاع السلطنه ‌برادر محمدعلی شاه ‌‌و ... بود. بنا به ‌گزارش حزب داشناکسوتیون «یپرم خان از اعضای حزب داشناکسوتیون در راس قوای مسلح مشروطه‌‌ قرار دارد و برای عملیات نظامی (بر علیه‌ وفاداران به ‌‌دولت قانونی قاجار و به ‌‌قتل رسانیدن مقامات تورک قاجاری) به ‌مناطق مختلف کشور عازم می‌شود»[7]. او اندکی پس از کشتن ارشدالدوله، برای دفع سالارالدوله ‌برادر دیگر محمدعلی شاه ‌به ‌‌سمت غرب رهسپار شد[8].

یپرم خان در کشتار مجاهدین تورک و ستارخان در پارک اتابک شرکت کرد. یپرم خان داشناک و سران تروریست انجمن آزربایجان چون تقی‌زاده ‌و حیدرخان عموغلو (یک آدمکش و تروریست مشروطه‌طلب دیگر) و بختیاری ها و .... ، در تاریخ ٨ آوگوست ١٩١٠ ستارخان و مجاهدین تورک تبریزی همراه او را - که‌ اکنون به ‌ماهیت ضد تورک حرکت مشروطه‌ی انگلیسی پی برده ‌و با مشروطه‌طلبان افراطی متفق انگلستان و انجمن آزربایجان و فرقه‌ی دموکراتشان و ... مخالف شده ‌بودند - در پارک اتابک محاصره ‌کردند و در حالی که ‌آن‌ها نهایتا بیرق سفید صلح‌طلبی بلند کرده‌ بودند، با گلوله‌ی توپ و توفنگ به ‌آن‌ها هجوم آورده ‌به ‌خاک و خون کشیدند و بیش از سی صد تن از ایشان را کشتار کردند[9].

٣-یپرم خان قهرمان ملی ناسیونالیسم و تاریخ‌نگاری ایرانی و تاریخ‌نگاری آزربایجانی، و آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست و آزربایجان‌گرایان استالینیست است. تاریخ‌نگاری‌ها و ادبیات مشروطه‌پرستان پر است از مدح و ثنای یپرم خان و آدم‌کشی‌ها و تروریسم ارمنی تحت نام انقلابی‌گری و .... به ‌عنوان نمونه ‌گؤزقامان معروف تبریزی، کسروی در آثار خود مانند همه‌ی مشروطه‌خواهان دیگر، از تروریست و آدم‌کش ارمنی یپرم‌خان هم یک قهرمان افسانه‌ای آفریده‌ و از تروریسم ارمنی حمایت کرده ‌است[10]. نمونه‌ی دیگر خائن اعظم سید حسن تقی‌زاده‌ی تبریزی است که‌ مقاله‌ای علی حده ‌در مورد یفرم خان به ‌فارسی برای ترجمه ‌کردن و نشر آن در مقدمه‌ی کتاب یفرم خان به ‌زبان ارمنی در تهران نوشته‌ و در آن این تروریست و جانی داشناک را از ارکان عمده‌ی انقلاب مشروطیت ایران نامیده‌ است (که البته تثبیتی درست است).

ادبیات آزربایجان‌گرایانه ‌و تاریخ‌نگاری آزربایجانی (آثار سلام الله ‌جاوید، فرقه‌ی دموکرات آزربایجان، حکومت ملی آزربایجان، و مورخین آزربایجان‌گرای تبریزی  ....) هم پر است از مدح و ثنای این تروریست داشناک ضد تورک. در حالیکه‌ رهبر ملی و قهرمان ملی و فرمانده‌ی کبیر تورک جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی – مجدالسلطنه ‌در مکاتبات خود، یاران یپرم خان را به ‌صورت «قاتلین معروف ارمنی که ‌صد و سی هزار نفر اهالی اورمیه ‌را قتل عام و ناموس ایل افشار را پایمال نموده‌اند» توصیف و محکوم کرده ‌است[11].

٤-پدیده‌ی قاچاق‌چی‌گری در میان ارمنیان. مورد سرقت و قاچاق قالی و اشیاء ذی‌قیمت کلّیه‌ی شیخ صفی توسط یپرم خان داشناک، یک مورد منفرد و استثنایی نیست، بلکه ‌آن را می‌باید در بستر پدیده‌ی «قاچاق‌چی‌گری – مافیای ارمنی» که در ایران ‌تاریخی طولانی دارد بررسی کرد. ارمنیان به ‌سبب مسیحی بودنشان از دیرباز در تاریخ تورک ایران توسط دولت‌های تورک – موغول در روابط دیپلوماتیک با اوروپائیان بکار می‌رفتند. به‌ مرور زمان آشنائی آن‌ها با اوروپا باعث شد که‌ در تجارت خارجی هم تجربه ‌و اطلاعات کافی کسب کنند. در دوره‌ی صفویان که ‌اوج قدرت‌یابی ارمنیان در ایران است (شاه‌ اسماعیل در نوجوانی توسط کشیش‌های کلیسای آختامار دریاچه‌ی وان مغزشوئی شده‌ بود، شاه‌ عباس حقیر توسط کشیش‌های ارمنی در جولفای اصفهان مخفیانه‌ به ‌دین مسیحیت - مذهب گریگوری ارمنی در آمده ‌بود ....)، ارمنیان مخصوصا توسط شاه ‌عباس حقیر بر تجارت خارجی ایران و نتیجتا امر قاچاق‌چی‌گری به ‌اوروپا مسلط شدند. ارتقاء موقعیت ارمنی‌یان در ساختار دولت قیزیل‌باشی، بویژه ‌در سه‌ عرصه‌ی دیپلوماسی، تجارت و دربار (معلمین، مشاورین، اطباء ...)، امری معلوم و اوج آن مربوط به‌ دوره‌ی شاه‌عباس اول (حقیر) است.

محمدرضا بیگ (محمه‌ت ریضا به‌ی) که ‌در ۱۹ فوریه ‌۱۷۱۳ به ‌دستور شاه ‌سلطان حسین به ‌عنوان سفیر دولت قیزیل‌باشیه‌ (صفوی) به ‌دربار لویی چهاردهم در فرانسه ‌فرستاده ‌شد در یکی از مکتوبات تورکی‌اش به‌ موردی از قاچاق‌چی‌گری ارامنه ‌- هاکوپیان تاجری ارمنی که ‌به ‌منظور حفاظت از محمت ‌ریضا به‌ی و هدایای سلطان حسین در هئیت وی داخل و چند روز قبل از او به ‌عثمانلی فرستاده ‌شده‌، اما در حین این سفر به ‌قاچاق مقادیر معتنابهی الماس دست زده بود اشاره‌کرده‌ است. در این نامه، بُعد دیگری از نقش تجار ارمنی که‌ در واقع امتداد قدرت‌یابی ارمنیان سه‌ عرصه‌ی دیپلوماسی، تجارت و دربار بوده ‌و تاکنون به ‌شایسته‌گی تدقیق نشده، یعنی نقش تجار و مافیای ارمنی در تاریخ قاچاق در ایران، ثبت گردیده ‌است[12]. این پدیده در دوران معاصر هم وجود دارد. چنانچه عمده‌ی تجارت مواد مخدر از ایران به اوروپا در دوره‌ی محمدرضا شاه پهلوی توسط قاچاقچیان – مافیای ارمنی انجام می‌شد (خاطرات فردوست). در قاراباغ جمهوری آزربایجان هم ارمنیان بومی و خارجی هم اکنون مشغول سرقت و قاچاق ثروت‌های زیرزمینی آن به اوروپا هستند[13] .....

---

[1] خاطرات عارف قزوینی ص ٣١٦

[2] قرائت صحیح و کامل عبارت یک سنگ قبر در کلّیه‌ی شیخ صفی الدین اردبیلی و دامقای تورکان اوغوز «قایی» و تورکان قدیم بولغار «دوُل - دوُلوُ» بر آن

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/06/blog-post_26.html

[3] از جمله: -خاچاتور- خچو امیریان Khachadur Amirian ١٨٧٢-١٩١٥ از اعضای سازمان تروریستی فدراسیون انقلابی ارمنی - داشناکسوتیون که‌‌ از یاران یپرم خان و شرکت کننده‌گان در شورش وان بر علیه‌‌ عثمانلی و کشتار تورکان قفقاز و ... بود،

-آرشاک گاوافیان معروف به ‌کری Arshak Gavafian‎ عضو سازمان تروریستی فدراسیون انقلابی ارمنی - داشناکسوتیون از یاران یپرم خان که‌ در جنگ‌های بی شماری بر علیه ‌تورکان عثمانلی و قفقاز و ایران شرکت کرده‌ بود،

جماعت ارامنه ‌و آخرین نقشه‌ی آن‌ها برای تاسیس دولت ارمنی، به ‌قلم جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی مجدالسلطنه- سال ١٨٩٤

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/02/blog-post_28.html

[4] قوای اصلی مشروطه‌طلبان اشغال کننده‌ی تهران پایتخت دولت قاجاری متشکل شده ‌‌در «کومیسیون جنگ» را تروریست‌های ارمنی تشکیل می‌دادند: داشناک‌ها به ‌‌رهبری یپرم خان (٧٠ نفر)، هنچاک‌ها به ‌رهبری پطروس ملک آندرسیان (٢١ نفر)، کومیته‌ی برق انزلی به‌‌ رهبری ارامنه‌ (٤٦ نفر)، سوسیال دموکرات‌های گورجی (٢٣ نفر)، تاتارهای قفقاز (مانقورت‌های تورک)، سوسیال دموکرات‌های ایرانی (اغلب خائنین تورک، ٥١ نفر)، ...

[5] داشناک‌ها و دیگر تشکیلات ناسیونالیستی افراطی ارمنی در راسشان یپرم خان و همچنین تشکیلات تروریستی ارمنی لانه ‌کرده ‌‌در محله‌ی ارمنستان تبریز که ‌‌انجمن ضد تورک و تروریستی آزربایجان هم در آنجا قرار داشت و مامور به‌ شکار سران دولت قاجاری و شاهزاده‌گان قاجار و سران مجاهدین تورک معتدل (ستارخان و ٣٠٠ نفر یار او) و هر آن کس که ‌کوچک‌ترین تمایلات عثمانلی‌گرایانه‌ و یا تورک‌گرایانه ‌داشت بود.

مقاله‌ای تورکی از نشریه‌ی آ ملّا عمو – اورگان انجمن اسلامیه‌ی تبریز، یکی از نخستین نشریات تورک در تاریخ تورک‌ایلی؛ و ارتجاع مشروطه

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/11/blog-post_25.html

[6] در پنجم سپتامبر ١٩١١ ارشدالدوله ‌در اشتباهی تاکتیکی برای فتح تهران منتظر قوای سالارالدوله ‌نماند، و راسا درگیر نبردی سخت و خونین برای آزادسازی پایتخت دولت تورک قاجار شد. اما نیروی ٩٠٠ نفره‌ی مشروطه‌طلبان انگلیسی به ‌فرماندهی یپرم خان داشناک و امیر مفخم بختیاری با کومک آتش سنگین توپ‌خانه‌ای که ‌به‌ همراه‌ داشتند، توانستند تورکمن‌های سپاه ‌٣٠٠٠- ٢٠٠٠ نفره‌ی ارشدالدوله ‌را وحشت‌زده ‌کرده‌ و فراری دهند. در این نبرد تورکمن‌ها ۷۰ کشته، ۴۰۰ زخمی و ۲۰۰ اسیر برجای گذاشتند، و ارشدالدوله ‌از پا زخمی و اسیر شد. مشروطه‌طلبان ضد قاجاری – ضد تورک متفق انگلستان، ارشدالدوله‌ی زخمی را بلافاصله ‌در دادگاه‌ صحرایی به ‌مرگ محکوم و بی‌درنگ اعدام کردند. یپرم‌خان داشناک با جنازه‌ی ارشدالدوله ‌به‌ تهران تحت اشغال نیروهای ضد تورک مشروطه‌طلب و متفقین انگلستان و داشناک و بختیاری و رهبران انجمن آزربایجان و ... بازگشت. جسد ارشدالدوله ‌را در میدان توپ‌خانه ‌در معرض تماشای مردم گذاشتند و سپس به ‌خانه‌ی همسرش اخترالدوله ‌رها کردند.

قتل ارشدالدوله ‌پدر معنوی و محرک تاسیس انجمن آزربایجان و داماد ناصرالدین شاه ‌به ‌دست مشروطه‌طلبان انگلیسی و داشناک‌ها

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_23.html

[7] حزب داشناک، رهبر جنبش مشروطه ‌در تبریز

https://sozumuz1.blogspot.com/2023/01/blog-post_14.html

[8] سران مشروطه‌طلب ‌پس از اشغال پایتخت تحت فرماندهی یپرم خان داشناک و حیدرعموغلوی تروریست و بختیاری‌ها و .... اقدام به‌‌ اعدام و کشتار جمعی وفاداران به ‌دولت قاجاری و عموما مخالفان خود کردند. ادامه‌ی آن‌ها در تبریز تحت نام دموکرات‌های آزربایجان در سال‌های جنگ جهانی اول به ‌‌سرکوب و ترور مخالفین و منتقدین تورک‌گرای خود پرداختند. با تاسیس دولت رضاشاه‌ جمله‌گی به ‌‌آن پیوسته‌ و یک رژیم استبدادی – پولیسی ضد تورک تمام عیار در ایران را تاسیس نمودند.

[9] ستارخان و مجاهدین تورک وی ‌پس از مشاهده‌ی ماهیت ازلی، ماسونی، باستان‌گرایانه‌، زرتشتی‌گری ضد اسلامی و ضد تورک مشروطیت انگلیسی، بر علیه‌ مشروطه‌طلبان افراطی متفق انگلستان و انجمن آزربایجان و فرقه‌ی دموکراتشان و ... موضع گرفتند و در اواخر کار متمایل به ‌‌جدایی آزربایجان و الحاق آن به ‌عثمانلی شدند. بدین سبب نیز مشروطه‌طلبان انگلیسی – یپرم خان داشناک و سران تروریست انجمن آزربایجان چون تقی‌زاده‌ و حیدرخان عموغلو، سردار اسعد بختیاری .... ایشان را که‌ دیگر تاریخ مصرفشان به ‌پایان رسیده ‌بود به ‌بهانه‌ی خلع سلاح به ‌تهران اشغال شده‌کشاندند، در پارک اتابک به‌ آن‌ها هجوم آورده‌‌ بیش از سی صد تن از ایشان را کشتار کردند.

[10] کسروی تروریست‌پرور، دورویی و دغل‌کاری ناسیونالیسم ایرانی و آزربایجانی

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/03/blog-post_12.html

[11] «حالا همین قاتلِ معروف و مشهور [و] شریکِ قاتلِ معروفِ ارمنی ابراهیم خان بختیاری [آبراهام خان هواگیمیان معروف به ‌بختیاری از یاران یپرم خان تروریست داشناک بود که ‌در چهار محال و بختیاری به ‌دنیا آمد و در کنار یپرم خان بر علیه ‌دولت تورک قاجار و تورک‌ها جنگ‌های بسیاری کرده ‌بود. م. ب.]، که‌ صد و سی هزار نفر اهالی‌یِ اورمیه ‌را به‌ قتل رسانیده‌‌ و ناموسِ ایلِ افشار [را] که ‌ناموسِ تمامِ اهالی‌یِ ایران است پایمال نموده‌اند - در تمامِ نقطه‌یِ عالم این قبیل اشخاص محکوم به‌ اعدام می‌شوند - ولی این سدویراق جسارتِ خود را به‌ جائی رسانیده ‌‌که ‌‌به ‌دیوانِ محاکماتِ عظمی به ‌‌شعبه‌یِ جنایی عارض شده ‌و همان مبلغ را از من می‌خواهد».

غرش شیر در قفس: اعتراض مجدالسلطنه ‌به ‌‌مظالم و ارمنی‌پرستی وزارت عدلیه‌- دولت کودتای سوم اسفند و انگلستان

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/11/blog-post_5.html

[12] نامه‌ی تورکی محمدرضا بیگ از زندان استانبول به‌صدراعظم فرانسه

https://sozumuz1.blogspot.com/2016/10/blog-post_22.html

[13] Armenians ‘ruthlessly exploit’ mines in Karabakh region: Azerbaijani NGOs

https://www.aa.com.tr/en/world/armenians-ruthlessly-exploit-mines-in-karabakh-region-azerbaijani-ngos/2763071