حزب داشناک، رهبر جنبش مشروطه در تبریز
مئهران باهارلی
Taşnak
partisi, Tebriz'deki Meşrute Hareketin
lideri
Dashnak
party, the leader of the Constitutional Movement in Tebriz
MÉHRAN BAHARLI
https://independent.academia.edu/MBaharli
https://sozumuz1.blogspot.com/
https://www.facebook.com/profile.php?id=100016259447627
خلاصه:
در قسمت اول این مقاله یک گزارش از داشناکسوتیون (فدراسیون انقلابی ارمنی) به «کونگره‌ی بین‌المللی سوسیالیست»، کوپنهاگ، سال ١٩١٠ را عرضه کرده‌ام. بنا به این گزارش: «حزب داشناکسوتیون پیشتاز جنبش مشروطیت و رهبر اصلی حرکت مشروطه در تبریز بود و از همان آغاز رهبری و تامین پول و سلاح و مواد منفجره و جنگنده (فدائی) برای ستار خان (کومیته‌ی نظامی تبریز) بر علیه دولت تورک قاجار را بر عهده داشت. یپرم خان از اعضای حزب داشناکسوتیون در راس قوای مسلح مشروطه قرار دارد و برای عملیات نظامی بر علیه وفاداران به دولت قانونی قاجار و به قتل رسانیدن مقامات تورک قاجاری به مناطق مختلف کشور عازم می‌شود». حرکت مشروطیت ایران ائتلافی برای ساقط کردن دولت تورک قاجار و پایان دادن به حاکمیت تورک بر ایران بود. رهبران این حرکت عبارت بودند از: انگلستان و دیگر دولت‌های استعمارگر و صلیبی مانند فرانسه، سیاسیون آنگلوفیل، رهبران جامعه‌ی پارسی هندوستان و زرتوشتی ایران، طرف‌داران باستان‌گرایی ایرانیک و آریایی، اقوام ایرانیک مازندرانی و گیلگ و بختیاری، تروریست‌های بابی - ازلی و اراذل و اوباش قفقازی و تبریزی و اردبیلی که به عنوان مزدور و ماشه‌ی مراکز استعمارگر صلیبی و ضد تورک مذکور عمل می‌کردند. تشکیلات و شخصیت‌های ارمنی مرکب از سه جناح ملی‌گرا، چپ (داشناکسوتیون، هونچاکیان، ...) و بنیادگرایان مسیحی (کشیش‌ها، کلیساهای ارمنی)، جای‌گاه بسیار مهمی در مدیریت و رهبری جنبش ضد تورک مشروطه‌ی ایران داشتند. آن‌ها موفق شدند تبریز مرکز ایالت آزربایجان را - که در قرن نوزده کانون ناسیونالیسم ایرانی فارس‌محور بود - در ربع اول قرن بیستم به کانون اصلی سیاسی و تروریستی ضد تورک در ایران بر علیه دولت‌های تورک قاجار و عوثمانلی، و بر علیه جریانات ملی تورک در تورک‌ایلی، قفقاز و آناتولی تبدیل کند. مدیریت و رهبری ماجرای مقاومت ستار خان و «کومیته‌ی نظامی تبریز» هم تقریباً به طور کامل در دست تاشناک - داشناکسوتیون، هنچاک - هونچاکیان بود. هدف شخصیت‌ها و گروه‌های ارمنی از پیوستن به جنبش مشروطیت و اشتراک در رهبری و مدیریت آن مخصوصاً در آزربایجان و تبریز، ساقط کردن دولت قاجار، پایان دادن به حاکمیت سیاسی تورک بر ایران، فروپاشاندن امپراتوری عوثمانلی، و تاسیس دولت «ارمنستان بزرگ» بر اراضی جنوب و مرکز و شرق آناتولی و قسمت آزربایجانی تورک‌ایلی به علاوه‌ی تمام قفقاز جنوبی بود. دروشاک اورگان حزب داشناکسوتیون چاپ پاریس - ١٩٢٧، جنبش مشروطیت ایران را مرحله‌ی پایانی نبرد ایران بر علیه توران و نژاد آریایی بر علیه تورک – تاتار توصیف می‌کرد: «انقلاب مشروطیت ایران، سقوط سلسله‌ی قاجار، پیروزی پهلوی‌ها و نبردهای ارمنیان برای آزادی، همه‌ی این حرکات ادامه‌ی جنگ دیرین ایران بر علیه توران و اهورامزدا بر علیه اهریمن است که نژاد آریایی بر علیه اقوام تورک و تاتار ادامه می‌دهد». در قسمت دوم این مقاله نقش تعیین کننده‌ی شخصیت‌ها و گروه‌های ناسیونالیست ارمنی در عرصه‌های آتی را به اختصار بررسی کرده‌ام: جنبش ضد تورک مشروطیت، ساقط کردن محمدعلی شاه؛ اشغال نظامی تهران پایتخت دولت تورک قاجار، قتل و ترور مقامات و شاهزادهگان قاجاری، خلع سلاح و کشتار مجاهدین تبریز در تهران، ادعاهای ارضی دولت جدید مشروطه بر علیه عوثمانلی؛ تشکل مفاهیم مودرن ملت ایران و ناسیونالیسم ایرانی، تئوریزه کردن اندیشه‌ی پان‌ایرانیسم، آفرینش هویت ملی ضد تورک آزربایجانی، آفریدن تاریخ‌نگاری آزربایجانی، مانقورتیسم آزربایجانی، دموکرات‌های آزربایجان و آزادی ستان و پیشه‌وری، فرهنگ تروریسم در ایران، تورک‌ستیزی سنتی چپ ایرانی، ...
Özet
Bu makalenin ilk bölümünde Taşnaktsutyun'un (Ermenistan Devrimci Federasyonu) 1910 yılında Kopenhag'daki " Uluslararası Sosyalist Kongre"ye sunduğu bir raporu ele aldım. Bu rapora göre: "Taşnaktsutyun partisi İran Meşrutiyet Hareketi’nin ön saflarında yer alıyordu ve Tebriz'de Meşrutiyet Hareketi'nin de asıl lider ve yöneticisi idi. Taşnaktsutyun başlangıçtan itibaren Tebrizdeki Meşruteçilerin isyanlarına öncülük etti ve Türk Kacar devletine karşı mücadelesinde Sattar Han'a (Tebriz Askeri Komitesi) para, silah, patlayıcı ve fedâyi (Ermeni terörist) sağladı. Taşnaksutyun partisi üyesi Yeprem Han, Meşrutiyet Silahlı Kuvvetlerinin başında bulunuyor. Kacar Devleti'ne sadık olanlara karşı ülkenin çeşitli bölgelerinde askeri operasyonlar yürütüyor ve Türk Kacar yetkililerini öldürüyor”. İran'ın Meşrutiyet Hareketi, Türk Kacar devletini devirmeyi ve İran üzerindeki Türk egemenliğine son vermeyi amaçlayan bir güçler koalisyonu idi. Bu hareketin liderleri şunlardı: İngiltere ve Fıransa gibi diğer sömürgeci ve haçlı Avrupa devletleri, Anglofil politikacılar, Hindistan'daki Pârsî ve İran'daki Zerdüştî topluluklarının liderleri, İranik ve Aryan arkaizmine inananlar, İranlı Mazenderanî, Gîlek ve Bahtiyâri etnik grupları, Bâbi Ezeliler ve Türk karşıtı Haçlı ve sömürgeci odakların paralı askerleri ve piyonları olarak hareket eden Kafkasya, Tebriz ve Erdebil'den gelen başka teröristler ve haydutlar. Milliyetçiler, solcular (Taşnaktsutyun, Hunçakyan vb.) ve Hıristiyan kökten dincilerden (rahipler, Ermeni kiliseleri) oluşan Ermeni örgütleri, İran'daki Türk karşıtı Meşrutiyet Hareketi'nin yönetiminde ve yönlendirilmesinde önemli bir rol oynadılar. Azerbaycan Eyaleti'nin başkenti Tebriz on dokuzuncu yüzyılda Fars merkezli İran Milliyetçiliğinin odağı ve beşiği idi. Ermeni örgütlerse yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde Tebriz’i Kacar ve Osmanlı Türk devletleri ile Türkili, Kafkasya ve Anadolu'daki ulusal Türk hareketlerine karşı İran'daki ana Türk karşıtı siyasi ve terör üssü haline getirmeyi başardılar. Settar Han direnişinin ve "Tebriz Askeri Komitesi"nin kontrolü ve yönetimi de neredeyse tamamen Taşnaksutyun ve Hunçakyan Ermeni partilerinin elindeydi. Ermeni aktivistlerin ve örgütlerin, İran Meşrutiyet Hareketi'ne katılma ve özellikle Azerbaycan ve Tebriz'de onun liderlik ve yönetimine ele geçirmekten hedefi, Türk Kacar devletini devirmek, İran üzerindeki Türk egemenliğine son vermek, Türk Osmanlı İmparatorluğunu parçalamak, ve Anadolu'nun güney, orta ve doğu bölgeleri ile Türkili’nin Azerbaycan kısmı ve Güney Kafkasya'nın tamamında "Büyük Ermenistan" ülkesini kurmaktı. 1927 yılında Paris'te yayınlanan Taşnaktsutyun Partisi'nin resmi yayın organı Droşak (Troşag), İran Meşrutiyet Hareketi'ni, İran'ın Turan'a karşı mücadelesinin ve Aryan ırkının Türkler ve Tatarlara karşı savaşımının son aşaması olarak tanımlıyordu: "İran'ın Meşrutiyet Devrimi Kacar hanedanının devrilmesi, Pehlevilerin yükselişi ve Ermenilerin kurtuluş mücadelesi, tüm bu hareketler İran'ın Turan'a karşı devam eden savaşının, Ahuramazda'nın Ahriman'a karşı mücadelesinin, ve Aryan ırkının Türklere ve Tatarlara karşı sürdürdüğü uruşun bir parçasıdır. ” Bu makalenin ikinci bölümünde Ermeni milliyetçi figür ve örgütlerinin şu alanlardaki rolünü kısaca inceledim: Türk karşıtı İran Meşrutiyet Hareketi, Memmedeli Şah'ın devrilmesi; Türk Kacar devletinin başkenti Tahran'ın askeri işgali, Kacar yetkililerinin ve prenslerinin öldürülmesi ve suikasta uğraması, Tahran'da Tebriz Mücahidlerinin silahsızlandırılması ve öldürülmesi, yeni İran Meşrute hükümetinin Osmanlılara karşı toprak iddiaları; İran milleti ve İran milliyetçiliği modern kavramların oluşumu, Pan-İranizm ideolojisini kuramsallaştırma, Türk karşıtı yeni Azerbaycan Milli kimliğinin oluşturulması ve Anti Türk Azerbaycan Tarih Yazımı, Azerbaycan Mankurtluğu, Azerbaycan Demokratları, Azadi Setan ve Pişeveri olayları, İran'daki terör kültürünün oluşması, ve İran solunun geleneksel Türk karşıtlığı.
Abstract
In the first part of this article, I have presented a report from the Dashnaktsutyun (Secret Army of Armenia) to the "Socialist International Congress" in Copenhagen in 1910. According to this report: "The Dashnaktsutyun party was at the forefront of the Iranian Constitutional Movement and served as the primary leader of the Constitutional Movement in Tebriz. From the outset, it led the riots and supplied funds, weapons, explosives, and fighters for Sattar Khan (Tebriz Military Committee) in their fight against the Turkish Qajar state. Yeprem Khan, a member of the Dashnaktsutyun party is in charge of the Constitutional Armed Forces. He is conducting military operations in various regions of the country against those loyal to the legitimate Qajar State and to kill Turkish Qajar officials. Iran's Constitutional Movement was a coalition to overthrow the Turkish Qajar state and end Turkish rule over Iran. The leaders of this movement were: Britain and other colonial and crusader states, Anglophile politicians, leaders of the Parsee community of India and Zoroastrians in Iran, believers in Iranic and Aryan archaism, Iranic Mazandarani, Gilek, and Bakhtiyari ethnic groups, Babi Ezelis and other terrorists and thugs from Caucasia, Tebriz and Erdebil who acted as mercenaries and pawns of the crusader and anti-Turkish colonial powers. Armenian organizations, consisting of nationalist factions, the leftists (Dashnaktsutyun, Hunchakian, etc.) and Christian fundamentalists (priests, Armenian churches), held a crucial role in the managing and leading of the anti-Turkish Constitutional Movement in Iran. In the first quarter of the twentieth century, they managed to turn Tebriz, the capital of Azerbaijan Eyalet, which was the center of Persian-oriented Iranian Nationalism in the nineteenth century, into the main anti-Turkish political and terrorist base in Iran, directed against the Turkish states of Qajar and Ottoman, as well as against Turkish national movements in Türkili, Caucasus, and Anatolia. The control and conduct of Sattar Khan's resistance and "the Tebriz Military Committee" were almost completely in the hands of the Dashnaktsutyun and Hunchakian Armenian parties. The goal of Armenian activists and organizations in joining the Constitutional Movement and participating in its leadership and management, particularly in Azerbaijan and Tebriz, was to overthrow the Turkish Qajar state, put an end to Turkish rule over Iran, disintegrate the Turkish Ottoman Empire, and establish the country of "Greater Armenia" in the southern, central, and eastern regions of Anatolia, as well as the Azerbaijani portion of Turkili, along with the entirety of the South Caucasus. The Droshak (Troshag), the official organ of the Dashnaktsutyun Party, published in Paris in 1927, described Iran's Constitutional Movement as the ultimate stage of Iran's battle against Turan, and the struggle of the Aryan race against Turks and Tatars: "Iran's Constitutional Revolution, the overthrow of the Qajar dynasty, the rise of the Pahlavis, and the Armenians’ fight for freedom, all of these movements are part of Iran's ongoing battle against Turan and Ahuramazda’s fight against Ahriman, which the Aryan race continues against Turks and Tatars.” In the second part of this article, I have examined the role of Armenian nationalist figures and organizations in these fields: the anti-Turkish Constitutional Movement, the overthrow of Memmedeli Shah; the military occupation of Tehran the capital of the Turkish Qajar state, the murder and assassination of Qajar officials and princes, the disarmament and killing of Tebriz Mujahideen in Tehran, the territorial claims of the new Iranian constitutional government against the Ottomans; the formation of modern concepts of the Iranian nation and Iranian nationalism, theorizing the Pan-Iranism ideology, the creation of anti-Turkish Azerbaijani national identity and Azerbaijani historiography, Azerbaijani Mankurtism, Azerbaijan Democrats, Azadi Setan and Pisheveri, the terrorism culture in Iran, and the traditional anti-Turkism of the Iranian left.
مقدمه
شخصیت‌ها و تشکیلات ارمنی در تاریخ ربع اول قرن بیستم ایران نقش مهمی داشته‌اند. این نقش در دو جبهه‌ی مثبت و منفی بوده است. در جبهه‌ی مثبت ارمنیان در عرصه‌ی هنری (تئاتر، موسیقی، ...)، تبلیغ سکولاریسم – لائیسیسم و جدایی دین از دولت، حقوق و آزادی‌های زنان، حقوق اقوام و ملل و ... فعال بوده‌اند. در جبهه‌ی منفی، شخصیت‌ها و تشکیلات سیاسی و نظامی ارمنی نقشی تعیین کننده در تشکل ذهنیت و حسیات تورک‌هراسی و تورک‌ستیزی در ایران و ناسیونالیسم فارسی، نهادینه شدن فرهنگ خشونت و تروریسم، رهبری و مدیریت جنش ضد تورک مشروطیت و مخصوصاً در فازهای اشغال تهران پایتخت دولت تورک و ماجرای مقاومت و قیام مسلحانه‌ی ستار خان بر علیه دولت قاجاری، پایان دادن به سلسله‌ی قاجاری و حاکمیت تورک بر ایران داشته‌اند.
این ادعاها به صورتی صریح‌تر در منابع و اسناد متعدد دیگر هم، از جمله تقدیم آن در بستر تاریخی «جنگ آریایی‌ها بر علیه تورکان» در نشریه‌ی «دروشاک» اورگان حزب داشناکسوتیون چاپ پاریس - ١٩٢٧، تکرار شده است. دروشاک مرحله‌ی آخر انقلاب مشروطیت یعنی ساقط نمودن سلسله‌ی تورک قاجار و تاسیس سلطنت پهلوی را به این صورت تصویر می‌کند: «انقلاب مشروطیت ایران، سقوط سلسله‌ی قاجار، پیروزی پهلوی‌ها و نبردهای ارمنیان برای آزادی، همه‌ی این حرکات ادامه‌ی جنگ دیرین ایران بر علیه توران و هرمز [اهورامزدا] بر علیه اهریمن است که نژاد آریایی بر علیه اقوام تورک و تاتار ادامه می‌دهد». (به نقل از نشریه‌ی تبریز - ١٩٢٧)[1].
ادعاهای گزارش حزب داشناک - داشناکسوتیون (ارتش سری ارمنستان) و نشریه‌ی دروشاک با دانسته‌های ما در باره‌ی جنبش مشروطه‌ی ایران و مخصوصاً قسمتی از آن که در تبریز جریان داشت و این که ناسیونالیست‌های ارمنی از رهبران ضد تورک جنبش مشروطیت ایران، و رهبر اصلی ماجرای شورش ستار خان بر علیه حاکمیت محمدعلی شاه در تبریز، و در نتیجه مشروطه‌طلبان تبریزی متحد، فریب خورده و ماشه‌ی ناسیونالیست‌های ارمنی بر ضد تورکان بودند مطابق است.
١-حرکت اصلاحات در ایران از سوی مقامات قاجاری با الهام از جریانات «جدیدی‌لیک» در جهان تورکیک و «تنظیمات» عوثمانلی و با حمایت نخبه‌گان تورک آغاز شد، اما در مدتی کوتاه عناصر و مراکز ضد تورک رهبری و مدیریت آن را به دست آورده بر آن مسلط شدند و بدین ترتیب «مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان ایرانیست و ضد تورک» را جانشین «مشروطه‌طلبی بومی و معتدل قاجاری و تورک‌گرا» کردند. این عناصر و مراکز که حول هدف مشترک ساقط کردن دولت تورک قاجار و پایان دادن به حاکمیت سیاسی تورک بر ایران ائتلافی گسترده تشکیل داده و گردهم آمده بودند عبارت بودند از: دولت‌های استعمارگر اوروپایی با ذهنیت صلیبی و در آن مقطع مشخصاً انگلستان و فرانسه، سیاسیون آنگلوفیل ایرانی، سران پارسیان هندوستان، رهبران زرتوشتی ایرانی، بابی‌ها و مخصوصاً ازلی‌ها که در دو خط تروریسم (ایجاد شورش‌های شهری، به قتل رسانیدن سلاطین و مقامات قاجاری، و ...) و فرهنگی (تبلیغ باستان‌گرایی ایرانی، تاسیس مدارس جدید فارسی‌زبان، نشر نشریات فارسی‌زبان، تقدیم فارسی به عنوان زبان ملی، ...)، بعضی از اقوام ایرانیک مانند مازندرانی‌ها و گیلگ‌ها و بختیاری‌ها که این آخری متحد تاریخی انگلستان و نامزد جای‌گزینی بر حاکمیت ایران به جای قاجارهای تورک بودند، و مانقورت‌ها و گؤزقامان‌ها و خائنین تورک از قفقاز و تبریز و اردبیل که به عنوان مزدور و ماشه‌ی آن مراکز ضد تورک عملی می‌کردند ....
٢- ناسیونالیست‌های ارمنی مرکب از سه جناح چپ و راست ملی‌گرا (تاشناک - داشناکسوتیون، هنچاک - هونچاکیان، ...) و بنیادگرایان مسیحی (کشیش‌ها، کلیساهای ارمنی) جای‌گاهی بسیار مهم در مدیریت و رهبری جنبش ضد تورک مشروطه داشتند. هدف مرحله‌ای این شخصیت‌ها و گروه‌های ارمنی از پیوستن به جنبش مشروطیت و اشتراک در رهبری و مدیریت آن مخصوصاً در آزربایجان و تبریز، ساقط کردن دولت قاجار و پایان دادن حاکمیت تورک بر ایران به عنوان متمم هدف غایی آن‌ها یعنی فروپاشاندن امپراتوری عوثمانلی، به منظور تاسیس دولت «ارمنستان بزرگ» بر اراضی جنوب و مرکز و شرق آناتولی و قسمت آزربایجانی تورک‌ایلی به علاوه‌ی تمام قفقاز جنوبی بود.
٣-اشتراک شخصیت‌ها و گروه‌های ناسیونالیست ارمنی در جنبش ضد تورک مشروطیت، بسیار گسترده و در چند محور فرهنگی، سیاسی، نظامی و تروریستی تعیین کننده بود. در زیر بعضی نمونه‌ها را ذکر کرده‌ام:
-تاسیس
«فرقه‌ی دموکرات ایران» (ورام پیلوسیان، سدراک آواکیان، ژوزف بازیل، ....) و
اورگان آن «ایران نو« به سردبیری محمدامین رسول‌زاده. این حزب و نشریه‌ی آن نقش
مهمی در ایجاد احساسات ضد قاجاری، و تشکل مفهوم ملت ایران بر اساس زبان ملی فارسی
و .... داشت. محمدامین رسول‌زاده در این مقطع هم‌کار و از رهبران حزب دموکرات
ایران بود و در نتیجه نقشی تاریخی و منفی در ایجاد مفهوم ملت مودرن ایران و
ناسیونالیسم ایرانی فارس محور دارد.
-نقش
در ایجاد جریان سوسیال دموکرات در تبریز (واسو خاچاطوریان، آرشاویر چلنگریان، ...)
-نقش
در اتخاذ مواضع ضد تورک و ضد قاجاری توسط مشروطه‌طلبان خارج از کشور مانند انجمن
سعادت استانبول و مراجع شیعه‌ی مقیم نجف (آلکساندر آقایان، ...)
-نقش
در ایجاد و تئوریزه کردن اندیشه‌ی پان‌ایرانیسم (گریگور یکیقیان، ...)
-اشتراک
در مدیریت انجمن ضد تورک و تروریستی – ماسونی – ازلی «انجمن اتحادیه‌ی آزربایجان»
در تهران (به رهبری اسمی تقی‌زاده، ...)
-تاسیس
و مدیریت انجمن‌های متعدد ضد تورک و تروریستی مشروطیت مانند «انجمن رشت» (به رهبری
هارطون گالوستیان، آلکساندر آقایان، یپرم خان، ...)؛ «تشکیلات آنارشیستی رشت» (به
رهبری دوکتور آلکساندر اتابگیان، ...)؛ «انجمن ستار» در رشت، «کومیته‌ی برق» در
انزلی، و ....
-رساندن
سلاح و مهمات و مواد منفجره به انجمن‌های تروریستی مشروطیت از جمله انجمن اتحادیه‌ی
آزربایجان (برادران طومانیانس، آلک جلالیان، هوسپ میرزایان، ...)
-تبدیل
تبریز به کانون اصلی سیاسی و تروریستی ضد تورک در ایران بر علیه دولت تورک قاجار،
و بر علیه جریانات ملی تورک در تورک‌ایلی، قفقاز و آناتولی (نیکول دومان، گالوست
آلویان، هوسپ آرغوتیان، ...)
-مدیریت
و رهبری حرکات مسلحانه در تبریز بر علیه دولت تورک قاجار در ماجرای مقاومت ستار خان
و «کومیته‌ی نظامی تبریز» که تقریباً به طور کامل تحت کونترول و هدایت و مدیریت تاشناک
- داشناکسوتیون، هنچاک - هونچاکیان (تیگران تر هاکوپیان، آرشاویر چلنگریان، استپان
زوریان - داشناک، رافائل موسسیان - هنچاک، ...)، و پان‌ایرانیست‌ها (تقی‌زاده،
جلیل اردبیلی، ...) بود.
-طراحی
عملیات اشغال نظامی تهران پایتخت دولت تورک قاجار و ساقط کردن محمدعلی شاه (یپرم
خان، الکساندر آقایان، ...)
-اشغال
تهران پایتخت دولت تورک قاجار. قوای اصلی مشروطه‌طلبان اشغال کننده‌ی تهران پایتخت
دولت قاجاری متشکل شده در «کومیسیون جنگ» را تروریست‌های ارمنی تشکیل می‌دادند: تاشناک‌ها
- داشناکسوتیون به رهبری یپرم خان (٧٠ نفر)، هنچاک‌ها - هونچاکیان به رهبری پطروس
ملک آندرسیان (٢١ نفر)، کومیته‌ی برق انزلی به رهبری ارامنه (٤٦ نفر)، سوسیال
دموکرات‌های گورجی (٢٣ نفر)، تاتارهای قفقاز، سوسیال دموکرات‌های ایرانی (اغلب
خائنین تورک، ٥١ نفر)، ...
-نقش
در «هیئت مدیره»ای که بعد از اشغال تهران توسط مشروطه‌طلبان انگلیسی اداره‌ی امور
کشور را بر عهده گرفت (یوسف میرزایانس، ...)
-به
دست آوردن فرماندهی قوای مسلح مشروطه‌طلبان و ریاست پولیس تهران توسط یپرم خان عضو
برجسته‌ی تاشناک - داشناکسوتیون
-قتل
و ترور مقامات عالی و شاهزادهگان قاجاری وفادار به دولت قانونی قاجار توسط یپرم خان
و تروریست‌های ارمنی تحت فرماندهی او[2] .
-خلع
سلاح و کشتار مجاهدین تبریز در تهران از جمله ستار خان، پس از آن که او به ماهیت
واقعی مشروطه‌ی انگلیسی پی برد، تمایلات ضد مشروطه و تورک‌گرایانه پیدا کرد و به
مخالفت با مشروطه‌طلبان برخاست[3]. به نظر مشروطه‌طلبان
انگلیسی مجاهدین تبریز صرفاً ابزاری برای ایجاد جنگ داخلی بر علیه دولت تورک قاجار
و مانقورت‌سازی مردم تبریز بودند و پس از پید کردن تمایلات تورک‌گرایانه و ضد
تورک، دیگر تاریخ مصرفشان به پایان رسیده بود و می‌بایست حذف می‌شدند.
-نقش
در سیاست خارجی دولت مشروطه که از روز تشکیل بعد از اشغال تهران توسط قوای مشروطه
در تطابق با خواست‌های ارمنیان افراطی – و بر خلاف سیاست خارجی عوثمان‌لی‌دوست دولت
قاجار –، ضد تورک و ضد عوثمانلی بود و بر علیه عوثمانلی ادعاهای ارضی داشت
(استپان زوریان معروف به روستوم قاراخانیان، ...)
-نقش
در اتخاذ مواضع ضد تورک توسط جریان پان‌ایرانیستی دموکرات‌های آزربایجان و آزادی ستان
در تبریز بر علیه قوای ملی تورک در تورک‌ایلی و قفقاز در سال‌های جنگ جهانی اول
-نقش
در اتخاذ مواضع ضد تورک فرقه‌ی عدالت (از آن به بعد فرقه‌ی کومونیست ایران) در
کونگره‌ی انزلی توسط سید جعفر جوادزاده خلخالی – پیشه‌وری بعدی که شخصیتی فاقد
شعور ملی تورک و در آن مقطع تابع و مرید آواتیس سلطان‌زاده بود.
-نقش
در تشکل هویت ملی ضد تورک آزربایجانی توسط استالین (میکویان، گریگور یقیکیان، ...)
-نقش
در حاکمیت قوای مسلح ارمنی بر غرب آزربایجان در دوره‌ی حکومت ملی آزربایجان[4]، ....
-فرهنگ
تروریسم ارمنی فدایی در داخل ایران، به ویژه در فرهنگ سیاسی چپ اثرات مخرب و ماندگاری
داشته است. نام‌های «قوشون فدایی» در حکومت ملی آزربایجان که مجری سیاست‌های
روسیه‌ی استالینی بود، و بعدها «سازمان چریک‌های فدائی خلق ایران» که وارث سنن چپ
ایرانی ضد تورک اوائل قرن بیستم بود و ... ملهم از تروریست‌های فدایی[5] ارمنی است.
-نقش
در تورک‌ستیزی سنتی چپ ایرانی که باعث شده چپ ایرانی عموماً به صورت متفق توسعه‌طلبی
ارمنی در منطقه و اقدامات ضد تورکیه از جمله در مساله‌ی نسل‌کشی ادعایی ارامنه
توسط عوثمانلی عمل کند.
-....
٤- ناسیونالیست‌های ارمنی تمام عملیات و اقدامات ضد تورک خود، از جدا ساختن آزربایجان از دولت تورک قاجار و رو در رو قرار دادنش با آن، ایجاد جنگ داخلی و برادرکشی بین تورک‌ها گرفته تا اشغال پایتخت قاجاری و کشتار مجاهدین تبریزی مخالف مشروطه‌ی انگلیسی، ... را با حمایت عده‌ای از مزدوران و مانقورت‌ها و گؤزقامان‌های تورک اغلب تبریزی و اردبیلی، در راسشان تقی‌زاده و حیدرخان عموغلو و دیگر اعضای تورک انجمن آزربایجان تهران، انجمن ایالتی تبریز، مرکز غیبی، فرقه‌ی اجتماعیون عامیون و بعدها فرقه‌ی دموکرات آزربایجان و .... انجام داده‌اند. این عده از مانقورت‌ها و گؤزقامان‌ها و خائنین تورک اغلب تبریزی و اردبیلی، در تمام دوره‌ی مشروطیت، پیش و بعد از آن در سال‌های جنگ جهانی اول همیشه به عنوان ماشه و مزدور مراکز و دسته‌جات ضد تورک مذکور و در راسسشان ناسیونالیست‌های افراطی ارمنی عمل کرده‌اند.
٥- تاریخ‌نگاری رسمی جمهوری آزربایجان که ترکیبی از تاریخ‌نگاری‌های ضد تورک ایرانی – پان‌ایرانیستی، صلیبی - اوریانتالیستی و روسی – استالینیستی است، تحریفات امثال کسروی و دیگر مشروطه‌پرستان و ناسیونالیسم ارمنی را قبول، و در یک خیانت ملی دیگر قهرمانان ملی فارس‌ها و ملت ایران و ناسیونالیسم ایرانی، مانقورت‌ها و گؤزقامان‌ها و خائنین متفق داشناک‌ها و مزدوران انگلیس و روس و پان‌ایرانیست‌ها و حرکات ضد تورک مشروطه و آزادی سِتان و ... را به عنوان حرکات ملی و قهرمانان ملی خود تبلیغ می‌کند. بدتر از آن قهرمان ملی شمردن شاه اسماعیل اول، دست پرورده‌ی کلیسای ارمنی و دولت قیزیل‌باش او که ماشه و مزدور دولت‌های صلیبی بر علیه تورک‌ها و مسلمانان بودند، توسط تاریخ‌نگاری آزربایجانی است. این مانند آن است که حرکت ملی یهود، نازیسم و نازیست‌ها را به عنوان جریان ملی یهود و شخصیت‌های ملی خود قبول کند. زهی نادانی و سفاهت! ....
از طرف دیگر تاریخ‌نگاری آزربایجانی مطابق با تاریخ‌نگاری‌های ضد تورک ایرانی - پان ایرانیستی، صلیبی - اوریانتالیستی و روسی – استالینیستی، «مجادله‌ی ملی تورک» در ربع قرن اول بیستم و شخصیت‌های ملی تورک دخیل در آن مانند جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورمویی و عساکر عوثمانلی را که بر علیه صلیبی‌یان روسیه و انگلیس و فرانسه و متحدانشان تروریست‌های ارمنی و آسوری جنگیدند بالکل از تاریخ حذف کرده است. به همین سبب در یک صد سال گذشته حتی یک مقاله‌ی تحقیقی توسط آزربایجان‌گرایان در باره‌ی مجادله‌ی ملی تورک و رهبران ملی تورک و در راس آن‌ها جمشید خان افشار اورمویی منتشر نه‌شده، و در کتب به اصطلاح مشاهیر آزربایجان نامی و ذکری از آن‌ها نیست.
٦-در روزگار ما آزربایجان‌گرایان، بعضی مورخین تبریزی، و حرکت ملی آزربایجانشان هم‌چنان مانقورت‌ها و گؤزقامان‌های متفق و مزدور ناسیونالیست‌های افراطی ارمنی و داشناک‌ها در دوره‌ی مشروطیت از جمله یپرم خان تروریست داشناکی را به عنوان شخصیت‌های ملی خود و ملت گویا آزربایجانشان تقدیم می‌کنند، و عیناً مانند پان‌ایرانیست‌ها شدیداً از نام جمشید خان افشار اورمویی وحشت دارند و او و میراث و خاطره‌ی او را سانسور می‌کنند. این یک فقره کافی است که ثابت کند آزربایجان‌گرایی، یک جریان ضد تورک ساخته و پرداخته شده برای سرگرم و خنثی کردن نخبه‌گان تورک از اقدام و ایجاد جریانات و حرکت‌های ملی تورک واقعی است. آزربایجان‌گرایان با تقدیس حرکت ضد تورک مشروطیت و ملی شمردن مانقورت‌ها و گؤزقامان‌های متفق و مزدور ناسیونالیست‌های افراطی ارمنی و داشناک‌ها، در خط خیانت تاریخی آن گذشته‌گان بدنام راه پیموده، و افزون بر آن به سبب فریفتن و در ناآگاهی نگاه داشتن مردم تورک، مرتکب خیانتی مضاعف می‌شوند. حمایت دسته‌جات آزربایجان‌گرای مدافع تاریخ‌نگاری ضد تورک ارمنی، از جمهوری آزربایجان بر علیه تجاوزکاری‌های ارمنستان هم صادقانه و آگاهانه نیست و از سر نادانی و نفاق بوده، بی ارزش است.
بعضی از تروریست‌های فدایی وابسته به داشناکسوتیون در جنبش مشروطیت[6]:
-یپرم
خان داوودیان Yefrem Khan, Yeprem Davidian ١٩١٢-١٨٦٨ که ناسیونالیسم و تاریخ‌نگاری ایرانی و آزربایجانی
او را قهرمان ملی خود می‌دانند، یک تروریست و آدم‌کش حرفه‌ای فدایی بود. وی پس از
اشغال تهران پایتخت دولت تورک قاجار توسط مشروطه‌طلبان انگلیسی به ریاست نظمیه گمارده
شد و در کشتار مجاهدین تورک تبریزی و ستار خان که بعدها به ماهیت مشروطیت ضد
انگلیسی واقف شده و با آن به مخالفت برخاسته و تمایلات تورک‌گرایانه پیدا کرده
بودند، در پارک اتابک و شکار و قتل مقامات قاجاری وفادار به دولت مشروع و قانونی
قاجار شرکت کرد.
-سوکارتسی
ساکو Sevkaretsi Sako ١٩٠٨-١٨٧٠، عضو سازمان تروریستی فدراسیون انقلابی ارمنی - داشناکسوتیون
و فرماندهی یک تابور سواره در جنبش مشروطیت ایران
-گارگین
نژده Garegin Ter-Harutyunyan, Nzhdeh ١٩٥٥-١٨٨٦، عضو سازمان تروریستی فدراسیون انقلابی ارمنی – داشناکسوتیون.
پس از نبرد در الکساندروپول بر علیه نیروهای تورک بومی و عوثمانلی در جنگ
قاراکیلیسه و دیلیجان در سال ١٩١٨ به عنوان فرمانده شرکت داشت. وی پس از اعلام
استقلال جمهوری ارمنستان والی ناخیجوان اشغالی و از آوگوست ١٩١٩ فرماندهی جناح
جنوبی ارتش ارمنستان شد،
-خاچاتور-
خچو امیریان Khachadur Amirian ١٨٧٢-١٩١٥ از اعضای سازمان تروریستی فدراسیون انقلابی ارمنی –
داشناکسوتیون، از یاران یپرم خان و شرکت کننده‌گان در شورش وان بر علیه عوثمانلی
و کشتار تورکان قفقاز و ... بود،
-آرشاک
گاوافیان معروف به کری Arshak
Gavafian عضو
سازمان تروریستی فدراسیون انقلابی ارمنی - داشناکسوتیون از یاران یپرم خان، در جنگ‌های
بی شماری بر علیه تورکان عوثمانلی و قفقاز و ایران شرکت کرده بود،
-آرام مانوکیان Aram Manukian، هامو اوهانجانیان Hamo Ohanjanyan، استپان استپانیان Stepan Stepanian از فداییان سازمان تروریستی فدراسیون انقلابی ارمنی – داشناکسوتیون، در تاسیس هم‌کاری و همبستهگی بین جنبش مشروطیت غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک با سازمان‌های سیاسی - تروریستی ارمنی بر علیه دولت تورک قاجار نقش داشتند.
پایان مقدمه‌ی مئهران باهارلی
گزارش حزب داشناک ارامنه به کونگره‌ی بین الملل سوسیالیست (ژنو ١٩١٠)
طی سه سال گذشته حزب [داشناکسوتیون] در محیط توفانی مبارزه‌ی انقلابی کرده و رشد نموده است ..... وی در ایران حزب پیشتاز جنبش مشروطه بود. در ایالت آزربایجان (تبریز) که مدت زیادی تنها مرکز مبارزه‌ی انقلابی بود، حزب ما حتی تا زیادی رهبری جنبش را در اختیار داشت. حزب به هم‌راه سرکرده‌ی معروف ستار خان جنگید. و از همان آغاز از طریق راه‌نمایی، کومک مادی و رزمنده‌گان با وفایش به وی مدد رساند.
هم اکنون و از چند ماه پیش به این طرف، رفیق ما یفرم [خان] در راس ارتش انقلابی قرار دارد [و] به ایالات دور دست سفر [جنگی] می‌کند. مرتجعینی را که علیه حکومت جدید به پا خاسته‌اند، آن چنان سرکوب می‌کند که ستایش همه‌ی کشور را بر انگیخته است.
تعداد زیادی از رفقای «فدایی» ما در میدان نبرد در ایران باقی مانده‌اند. و این است نشانه‌ی همبستهگی دو خلق [و] تفاهم انقلابی دو عنصر، یعنی ایرانی مسلمان و ارامنه‌ی مسیحی که آن لحظه منفرد [جدا] و حتی متخاصم بودند. این دو عنصر مهم ایران معاصر شاهد پیروزی را در آغوش گرفتند. محمدعلی شاه مستبد نیرومند و بدخواه، مفتوح [مخلوع] و بی تاج و تخت، مقامات خود را ترک گفت و به روسیه پناه برد. این انقلاب پس از تلاطمات دردناک و طولانی، علی رغم دسیسه‌ها و مقاومت سرسختانه‌ی دولت تزاری، که ضمن لگدمالی عهدنامه‌ی خود با انگلستان، با تمام وسائل می‌کوشید جنبش جوان مشروطه‌خواهی را خفه کند، به پیروزی نائل آمد. این دسیسه‌ها امروز هم‌چنان ادامه دارند ....
این مبارزه‌ی مسلحانه است که ایران و تورکیه را از یوغ استبداد آسیائی رها ساخت. سوسیالیست‌های گورجستانی از تفلیس و باکو به ایران آمدند و در پیروزی ستار خان بر محمدعلی شاه سهم مهمی داشتند.
وانداریان
(نوت اسناد کارگری): متن بالا از جزوه‌ی زیر به فارسی برگردانده شده است. این جزوه‌ی مفصلی است که بخش مربوط به ایران را ما در این‌جا به چاپ می‌رسانیم. نقش داشناک‌ها در انقلاب مشروطیت در کتب مختلف و به ویژه مشروطیت کسروی منعکس است. در همین مورد نگاه کنید به گزارش «نریا» در همین مجلد که نظر عکس وانداریان را منعکس می‌کند.
Rapport présenté au « Congrès Socialiste International » de Copenhague, par le parti Arménien daschanktzoution, Turquie, Caucase, Perse, 1916, Genève
[1] از خيانت‌های آزربايجان‌گرايان مشروطه‌طلب و دموکرات‌های
آزربايجان: برآمدن رضا شاه
[2] یپرم خان، تروریست داشناک و قهرمان ملی آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست
و استالینیست، مامور ویژه‌ی مشروطیت‌طلبان انگلیسی برای شکار و قتل شخصیت‌های مهم
قاجاری و تورک، از جمله ارشدالدوله و شعاع‌السلطنه برادر محمدعلی شاه و ...
بود. او اندکی پس از کشتن ارشدالدوله، برای دفع سالارالدوله برادر دیگر محمدعلی
شاه به سمت غرب ره‌سپار شد.
قتل
ارشدالدوله پدر معنوی و محرک تاسیس انجمن آزربایجان و داماد ناصرالدین شاه به دست
مشروطه‌طلبان انگلیسی و داشناک‌ها
[3] ستارخان و مجاهدین تورک وی پس از مشاهده‌ی ماهیت ازلی، ماسونی،
باستان‌گرایانه، زرتشتی‌گری ضد اسلامی و ضد تورک مشروطیت انگلیسی، بر علیه مشروطه‌طلبان
افراطی متفق انگلستان و انجمن آزربایجان و فرقه‌ی دموکراتشان و ... موضع گرفتند و
حتی در اواخر متمایل به جدایی آزربایجان و الحاق آن به عوثمانلی شدند. بدین
سبب نیز مشروطه‌طلبان انگلیسی – یپرم خان داشناک و سران تروریست و مانقورت انجمن
آزربایجان چون تقی‌زاده و حیدرخان عموغلو، و سردار اسعد بختیاری .... ایشان را به
بهانه‌ی خلع سلاح به تهران اشغال شده کشاندند، در پارک اتابک به آن‌ها هجوم آورده،
بیش از سی صد تن از ایشان را کشتار کردند.
[4] اقدامات و تبلیغات ضد تورکیه‌ای و تفرقه‌افکنانه‌ی حکومت ملی
آزربایجان به امر روسیه و ارمنستان، نکته‌ی منفی دیگری در پرونده‌ی او بود.
مانند تاسیس قوای «فدائی» برگرفته از نام تروریست‌های داشناک ارمنی موسوم به
«فدائی» که بر علیه عوثمانلی و تورکان در آناتولی کشت و کشتار می‌کردند، قوای
«قیزیل‌باش» که با صلیبیان و فارس‌ها بر علیه تورکان اتحاد کرده و از پشت به جهان
اسلام و تورک خنجر زده بودند، ادعای این که تورکیه ارمنیان را نسل‌کشی کرده
است و .... مخصوصاً با توجه به آن که هنوز خاطره‌ی آزادسازی تورک‌ایلی و نجات
مردم تورک توسط اوردوی عوثمانلی با دادن هزاران شهید از قتل عام‌های قوای مسلحه‌ی
ارمنی و آسوری که‌اغلب فراریان از تورکیه بودند در خاطره‌ی مردم زنده بود.
[5] جمشید خان می‌گوید ارمنیان به تشکیل دسته‌جات فدایی در ایران و
فرستادن آن‌ها برای انجام عملیات مسلحانه و خراب‌کاری به خاک عوثمانلی اقدام می‌کردند.
[6] جماعت ارامنه و آخرین نقشه‌ی آن‌ها برای تاسیس دولت ارمنی، به
قلم جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورمویی مجدالسلطنه- سال ١٨٩٤
No comments:
Post a Comment