سیاه مشق تورکی ناصرالدین شاه قاجار که در پنج ساله‌گی نوشته است

 

سیاه‌مشق تورکی ناصرالدین شاه ‌قاجار که‌ در پنج ساله‌گی نوشته ‌است

 

مئهران باهارلی

 

محقق و نویسنده‌ی تورک اورمیه‌ای فخران پورنجفی بالوو سندی مهم از تورکی‌نویسی ناصرالدین شاه ‌قاجار در ٥ ساله‌گی‌اش را منتشر کرده ‌است[1]. این سند عکسی است از یک سیاه‌ مشق ناصرالدین شاه‌ قاجار در پنج ساله‌گی که‌ در کتاب مرقع ناصری[2] چاپ شده‌ است.

در این سیاه ‌مشق ناصرالدین شاه ‌پنج ساله ‌به ‌تورکی جمله‌ی زیر را نوشته‌ است:

«خان! جناب حاجی ائوی‌نده‌ قال، تا سه‌نی تئز یولا سالسین» (ترجمه: خان! در خانه‌ی جناب حاجی بمان تا تو را زودتر روانه‌کند).

در حاشیه‌ی این سیاه ‌مشق، پدر تاج‌دار او سلطان محمد شاه‌ غازی خطاب به ‌حاجی میرزا آغاسی صدراعظم قاجار نوت زیر را به ‌فارسی نوشته ‌است:

«جناب حاجی! این خط سرکار ولیعهد است، در حضور من نوشته ‌است. دیگر در باب خوب راه ‌انداختنِ خان اختیار دارید. با وجود این خط ولیعهد و فرمایشِ زود و خوب راه‌ انداختن او، شما چه ‌خواهید فرمود؟».

١-این سند از چند جهت مهم است:

- این سند تدریس زبان تورکی در دربار قاجار به ‌دوره‌ی محمد شاه ‌غازی و عموما وجود سیستمی برای تدریس تورکی به‌ کودکان را نشان می‌دهد،

- این سند مربوط به‌ تورکی مکتوب است و نه ‌شفاهی و تکلم صرف سلاطین و شاهزاده‌گان و درباریان و مقامات عسکری و دیوانی به‌ زبان تورکی

- این سند شعور ملی تورک و تورک‌گرایی معلوم محمد شاه‌ غازی و ایضا حاجی میرزا آغاسی را تائید می‌کند

- این سند نشان‌گر اهمیتی است که‌ محمد شاه‌ غازی خصوصا و دولت قاجاری عموما به‌ آموختن خواندن و نوشتن تورکی و تورکی‌نویسی ولی‌عهد نشان می‌داد.

-این سند نشان می‌دهد که‌ به ‌احتمال بسیار، ناصرالدین شاه ‌نخست تورکی‌نویسی و سپس فارسی‌نویسی را فراگرفته‌ است. آنگونه‌ که‌ منابع متعدد بیان می‌کنند، ناصرالدین شاه‌ بعدها فارسی را به ‌عنوان زبان کاری و رابط یاد گرفت و حتی بعد از جلوس بر سلطنت در تهران برای مدت‌ها آن را به‌ شکلی بد و شکسته‌ صحبت می‌کرد. هرچند ناصرالدین شاه ‌که‌ شخصی ادیب بود و چندین زبان می‌دانست، به‌ مرور زمان در زبان فارسی هم پیش‌رفت کرد و آن را در حد کمال فرا گرفت.

٢-شخصیتی ادیب و نویسنده ‌و مسلط بر زبان تورکی و آشنا و علاقه‌مند به ادبیات کلاسیک تورکی جغتایی و .... مانند ناصرالدین شاه‌ که‌ در پنج ساله‌گی هم قادر به ‌خواندن و نوشتن تورکی بود، بی شک دارای نوشته‌جات دیگر، به ‌نظم و نثر به‌ زبان تورکی است که‌ منتظر کشف و انتشار هستند.

٣-این سیاه‌ مشق تورکی ناصرالدین شاه ‌و عموما آثار تورکی سلاطین و مقامات قاجاری را نباید محدود به‌ این شخص و آن شخص و امری تصادفی و منفرد تلقی کرد. بلکه‌ آن را باید به صورت اولگو و سنت تورکی‌نویسی قاجاریان دید. در تصویر بزرگ‌تر تورکی‌نویسی قاجاریان مربوط به ‌رسمیت زبان تورکی، تورکی مکتوب، تحصیل به ‌زبان تورکی، تیپولوژی ملی تورک دولت قاجار، تاکید سلاطین و مقامات قاجاری بر هویت ملی تورک خود و افتخار بر آن، و ماهیت و کیفیت همیشه‌گی چند زبانه ‌بودن جامعه‌ و دولت ایران در طول تاریخ و .... است، یعنی واقعیت‌هایی که ‌به ‌همراه ‌وجود خود هویت ملی تورک و ملت تورک ساکن در ایران توسط ناسیونالیسم فارس و دولت ایران و تاریخ‌نگاری ایرانی و آزربایجانی انکار می‌شوند.

٤- این سیاه ‌مشق تورکی ناصرالدین شاه ‌پنج ساله، در رابطه با مغزشویی مردمان ساکن در ایران در موضوع دولت‌های تورک و هویت ملی تورک آن‌ها و ... هم معنی‌دار است. این مغزشویی مخصوصا در جامعه‌ی فارس به ابعادی آنچنان وحشتناک رسیده است که‌ اغلب آن‌ها حتی مطلع نیستند که ‌تقریبا تمام دولت‌های حاکم بر ایران در هزار سال اخیر تورک بوده‌اند. بعضی از فارس‌ها نیز از شنیدن این واقعیت که‌ سلاطین قاجار تورکی صحبت می‌کردند و قبل از جلوس بر تخت سلطنت فارسی نمی‌دانستند و در دربار تهران هم تورکی زبان عمده و اصلی بود شگفت‌زده ‌می‌شوند. این‌ها مخصوصا تورکی‌نویسی قاجاریان – مانند این سیاه‌ مشق تورکی ناصرالدین شاه ‌– را غیر ممکن و دروغ می‌دانند. زیرا به ‌گمان آن‌ها همه‌ی ایرانیان در طول تاریخ از جمله قاجاریان و دیگر سلاطین دولت‌های تورک و موغول حاکم بر ایران فارس و فارس‌زبان بوده‌اند و فارسی تنها زبان رسمی و مکتوب و ادبی و .... در ایران بوده ‌است. حال آنکه خود این اعتقادات، چیزی نیست به جز دروغ و موهومات پان ایرانیستی ....

برای مطالعه‌ی بیشتر:

قاجارها و رسمیت زبان تورکی، اسناد و آثار تورکی قاجارها

فتحعلی شاه

دو شعر تورکی از فتح‌علی شاه‌ قاجار، ایکی تورک‌جه‌ قوشوق فتح‌علی شاه‌ قاجاردان

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/05/blog-post_3.html

فرمان تاریخی فتح‌علی‌شاه‌ قاجار به‌ تورکی جغتایی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_10.html

یک خطبه‌ی رسمی - دولتی به‌ تورکی جغتایی از دوره‌ی فتح‌علی‌شاه‌ قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_21.html

نسخه‌ی تورکی‌ی عهدنامه‌ی فینکن‌شتاین (فینکن اشتاین) منعقده‌ بین فتح‌علی‌شاه‌ قاجار و ناپلئون بوناپارت

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_16.html

نامه‌ی تورکی (جغتایی) فتح‌علی شاه‌ به‌ سلطان محمود دوم در اتحاد دولتین قاجار و عثمانلی و هماهنگ کردن سیاست‌های خارجی‌شان

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/08/blog-post_11.html

کاربرد تورکی در مناسبات دیپلوماتیک فتح‌علی‌شاه‌ قاجار و علاقه‌ی وی به‌ زبان تورکی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post.html

کاربرد زبان تورکی توسط سفارت‌خانه‌های دولت‌های خارجی در ایران قاجاری

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_94.html

نکاح‌نامه‌ی عبدالله‌ میرزا قاجار و گلین خانیم قۇوان‌لی به‌ تورکی جغتایی، زنجان سال ١٨١١ دوره‌ی فتح‌علی شاه‌ قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_12.html

رقعه‌ی تورکی جغتایی نشاط اصفهانی، رئیس دیوان انشاء دولت قاجار به‌ دوره‌ی فتحعلی شاه‌

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_22.html

اشعار تورکی نشاط اصفهانی رئیس دیوان رسائل فتح‌علی شاه‌ قاجار، و سانسور آن‌ها در نشر دوکتور حسین نخعی در ایران

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_21.html

فتح‌علی‌شاه‌ قاجار: تورکی بیاموز؛ و الا از کار برکنار و خوار خواهی شد

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_7.html

عباس میرزا

گاسپار دروویل: زبان فرماندهی ارتش قاجار و عباس میرزا، تورکی است. فارسی منحصرا زبان ادبیات است

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_28.html

مذاکره‌ی تورکی عباس میرزا با مَحْمَدْ رفیع افندی، سفیر کبیر عثمان‌لی در دولت قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/10/blog-post.html

ناصرالدین شاه

سیاه‌ مشق تورکی ناصرالدین شاه‌قاجار که‌ در پنج ساله‌گی نوشته‌ است

http://sozumuz1.blogspot.com/2023/01/blog-post_7.html

ناصرالدین شاه‌ با وزیر خارجه‌ به‌ تورکی صحبت می‌داشت و از این کار لذت می‌برد

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/06/blog-post_22.html

فارسی و تورکی دو زبان عمومی ایران هستند. غالب محاورات و مکالمات ناصرالدین شاه‌ به‌ فارسی و تورکی است

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/05/blog-post_27.html

هاینریش کارل بروگش: تورکی زبان رسمی قاجاری و زبان عمومی تهران

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post_19.html

گذرنامه‌های قاجاری به‌ زبان تورکی در دوره‌ی ناصرالدین شاه‌ – تذکره‌ی مرور سید جمال الدین (اسدآبادی افغانی) به‌ زبان تورکی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_22.html

تدریس زبان تورکی در مدرسه‌ی دارالفنون دوره‌ی ناصرالدین شاه‌ قاجار، نخستین دانشگاه‌ در تاریخ مودرن ایران

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_28.html

تحصیل تورکی در مدارس اصول جدید در تهران ده‌ سال قبل از امضای فرمان مشروطیت به‌ گزارش ترجمان - قاسپیرالی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_29.html

قصیده‌ی تورکی کونسول قاجار در شام در مدح فخرِ شاهان، حضرتِ سلطان حمید

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post.html

مظفرالدین شاه

دستور مظفرالدین ‌شاه‌ برای تدریس زبان تورکی در مدارس آزربایجان و اعتناء بایسته‌ به‌ تعلم آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post.html

لغو ممنوعیت زبان تورکی در مدارس توسط مظفرالدین شاه‌ به‌ ترغیب سلطان عبدالحمید

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/12/blog-post_35.html

مظفرالدین شاه‌ قاجار: باید همه‌ به‌ تورکی با من حرف بزنید

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_17.html

مظفرالدین شاه‌ قاجار اعتنایی به‌ فارسی نمی‌کرد و زبان تورکی را بر فارسی ترجیح می‌داد

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_19.html

انجام مکالمات مظفرالدین شاه‌ قاجار و سلطان عبدالحمید خان ثانی عثمانلی به‌‌ تورکی بدون احتیاج به‌‌ مترجم

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/03/blog-post_4.html

مظفرالدین شاه‌ به‌ سفیر عثمانلی: «تورکی صحبت کن، ما تورکی می‌دانیم»؛ و «قاجار و عثمانی، یک ملت و یک دولت واحده»

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post_25.html

Muzaffereddin Şah Kacar Osmanlı büyükelçisine: Farsça değil, Türkçe konuş!

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/muzaffereddin-sah-kacar-osmanl.html

وصیت تورکی مظفرالدین شاه‌ به‌ ولی‌عهد محمدعلی شاه

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_18.html

قدم قویدو فغفور و خاقانیمیز - شعر تورکی میرزا مهدی شکوهی در استقبال ورود مظفرالدین میرزا به‌ مراغه

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_18.html

میللی شاعیر معلم فیضی: عوثمانلی سلطان عبدالحمیدخان و قاجار مظفرالدین شاه‌ اؤیگوسونده

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_4.html

محمدعلی شاه

تورکی‌گویی محمدعلی‌ شاه‌ و دربار قاجاری او

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_6.html

احمد شاه

سلطان احمد شاه‌ قاجار: من تورکم و تورکی‌گویی احمد شاه‌ در قبول اعتبارنامه‌ی سفیر عثمانلی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_4.html

مذاکرات سلطان احمدشاه‌ قاجار با نماینده‌ی آتاتورک به‌ زبان تورکی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_12.html

دو نامه‌ی تورکی ناصرالملک همدانی به‌ سلطان عثمانلی  مَحْمَدْ خان رشاد (سلطان مَحْمَدْ خامس) به‌ نیابت احمد شاه‌ قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post.html

تصنیف «من بیر تورکم» قاجاری - خاقانی با صدای اقبال السلطان خواننده‌ی «هیئت موسیقی‌چی‌های دربار حضرت شاه‌ قاجار»، اعتراض «ما فارسی نمی‌خواهیم، تورکی بخوانید» محفل تورکیست در تفلیس

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/11/blog-post_30.html

مارشِ ایرانی - قاجار. ٦ آغوستوس ١٩٠٩. میللی شاعیر تورکه‌مپورلو معلم احمد فیضی سرابی تبریزی

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post.html

پارچه‌ی گلدوزی‌ی قاجاری با ابیات تورکی در دانشگاه‌ هاروارد

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_4.html

قاجارها و هویت تورکی

تورکیات قاجارها و قاجارشناسی در ذیل تورکولوژی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_17.html

آقا محمدخان قاجار: طوایف تورک و موغول که‌ در ایرانند باید با یکدیگر متحد شوند و نگذارند که‌ایرانیان خود به‌ سلطنت برسند

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_17.html

محمدشاه‌ قاجار: از منسوبیت به‌ اصل والای تورک و نسل اوغوزخان سربلند، و بابت این سعادت شکرگزار خداوند هستم

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/12/blog-post_26.html

یوهان گوته‌ و «فتح‌علی‌شاه‌ تورک»، «ناصرالدین شاه، آن تورک پسر»، و سمبولیسم - آیکونولوژی تورکی  – موغولی نشان شیر و خورشید ....

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post_10.html

محمدعلی‌ شاه: در اورمیه‌ جمعی کشته‌ شده‌اند، سزاوار نیست من جشن مولود خود را بگیرم

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_13.html

تعویضِ طائفه‌یِ قولدورآسای قاجاریانِ تورک با سلاله‌یِ طاهره‌یِ نجیبِ پهلوی فارس

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/02/blog-post_15.html

دوکتور رضا نور: معنی ساقط کردن دولت قاجاری و تاسیس دولت پهلوی، پایان دادن به‌ سنت حاکمیت خاندان‌های تورک بر این کشور است

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_21.html

رسول‌زاده: ناسیونالیسم ایرانی - فارسی خصلت همیشه‌گی حرکت مشروطیت؛ و ساقط کردن سلسله‌ی اشغال‌گر و بیگانه‌ی تورکمان قاجار هدف غایی آن بود.

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_18.html

سیر سسیل اسپرینگ سفیر انگلستان: مشروطیت حرکتی بر اساس نژاد و مذهب فارسی شیعی، و برضد تورک‌های بیگانه‌ی قاجار است.

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_9.html

مقام وزارت خارجه‌ی انگلیس- ١٩٢٥: قاجارها در اصل تورک بودند و همواره‌ هم تورک ماندند

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/04/blog-post_11.html

مظفرالدین شاه: گل و لای نعل اسب‌های اوردوی قهرمان عوثمان‌لی، مدال شرف بر سینه‌ی من است

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post.html

پورداوود: فاقد صلاحیت بودن قاجارها برای سلطنت بر ایران به‌ سبب نژاد تورک آن‌ها

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/05/blog-post_15.html

---

[1] دست‌خط اعلی‌حضرت همایون شاهنشاه ‌السلطان  ناصرالدین شاه‌ قاجار در پنج سالگی به‌ زبان تورکی

https://www.facebook.com/groups/602684319834522/posts/4312795235490060/

[2] مرقّع ناصری (طراحی‌ها، سیاه‌مشق‌ها و یادداشت‌های ناصرالدین شاه ‌قاجار)، به‌ کوشش مجید عبد امین با همکاری مهدی فراهانی، انتشارات بنیاد موقوفه‌ی دوکتور محمود افشار با همکاری انتشارات سخن، تهران، ۱۳۹۸ «این کتاب بردارنده‌ی دو مرقع از قدیمی‌ترین مشق‌های خوشنویسی، طراحی‌ها، اشعار و روزنوشته‌های ناصرالدین ‌شاه ‌است که ‌در کتاب‌خانه‌ی سلطنتی و مرکز اسناد کاخ گلستان نگه‌داری می‌شود. این دو مرقع را ناصرالدین ‌شاه خود طی سالیان متمادی فراهم آورده‌ است. آثار گردآمده ‌در آن‌ها، جز سیاه‌مشق‌ها و خطوط کودکی شاه، شامل پورتره‌هایی از مهدعلیا، شاهزاده‌گان و همسران شاه، رجال درباری، فرنگیان و صاحب‌منصبان نظامی، مناظر و دورنماهایی از عمارت‌های سلطنتی و خانه‌های روستایی، مشق‌های نظامی، صحنه‌های شکار و برخی مراسم درباری است که ‌ناصرالدین ‌شاه‌ از دوران ولیعهدی به ‌بعد طراحی کرده ‌است. ....».