نامه‌ی تورکی سلطان مراد چهارم به شاه صفی در باره‌ی مصالحه و توافقات مرزی عهدنامه‌ی قصر شیرین بین صدر اعظم قارا مصطفی پاشا و سارو خان
مئهران باهارلی
١-یکی از اسناد اصلی مربوط به عهدنامه‌ی صلح و توافقات مرزی موسوم به قصر شیرین (در فارسی زهاب) در سال ١٦٣٩، نامه‌ی تورکی سلطان مراد چهارم خطاب به شاه صفی در باره‌ی آن موسوم به صلح‌نامه – سینیرنامه‌ی سلطان مراد چهارم است. در این نامه سلطان مراد چهارم عثمانلی می‌گوید نخست شاه صفی نامه‌ای که در آن قول دوستی و وفای به عهد و ... داده بود را توسط محمد قولو به سلطان عثمانلی فرستاده، سپس هنگامی که اوردوی عثمانلی در حال پیش‌رفت به قلمروی قیزیل‌باش بود، نماینده‌ی خود سارو خان را به حضور قارا مصطفا پاشا صدراعظم و سپه سالار عثمانلی در عراق فرستاده است. این دو در این دیدار موفق به انعقاد صلح و توافق بر خطوط و حدود مرزی می‌شوند.
سپس سلطان مراد چهارم توافقش را با مصالحه اعلام می‌کند، و مفاد توافقات مرزی را یک یک می‌شمارد که تقریبا تکرار همان‌هایی است که در مصالحه‌نامه‌ی قارا مصطفی پاشا و رضایت‌نامه‌ی شاه صفی هم آمده‌اند. تفاوت‌های مختصر موجود بین نامه‌ی سلطان مراد چهارم و آن دو نامه‌ی دیگر، عبارت است از این که سلطان مراد چهارم نام آزربایجان را هم برده، توافقات مرزی را در باره‌ی حدود و سینیرهای آزربایجان و بغداد می‌خواند؛ به همراه سرمیل، نام تورکی آن میل‌باشی را هم به کار می‌برد، و به جای بَدْرَه از تلفظ تورکی آن بادرا(ئی) استفاده می‌کند (بادرا غلط املائی نیست، تلفظ تورکی بَدْرَه با کاربرد الف به جای فتحه است: Bedre - Badra).
مهم‌ترین قسمت نامه‌ی سلطان مراد رابع، شروط عثمانلی برای مصالحه است که وی آن‌ها را به صورت سه شرط بر شمرده است:
-قیزیل‌باش می‌باید
از تمام اراضی‌ای که در این مصالحه و توافقات مرزی، تعلق آن‌ها به عثمانلی قبول
شده عقب‌نشینی و آن‌ها را ترک کند.
-دولت قیزیل‌باش
هم‌چنین نباید تعرض و دخل و تصرفی در سایر مناطق تحت حاکمیت عثمانلی که خارج از
موضوع این معاهده هستند یعنی آخیسقا و قارس و وان و شهره‌زور و بغداد و بصره و
.... بکند.
-شرط سوم که مهم‌ترین شرط عثمانلی است اما علی رغم این اهمیت، در رضایت‌نامه‌ی شاه صفی و صلح‌نامه‌ی قارا مصطفی پاشا نیامده است عبارت از این است که دولت قیزیل‌باش دیگر به هیچ وجهی باید اجازه‌ی زبان‌درازی یعنی سب و لعن بزرگان اسلام و صحابه و همسر پیغامبر و (ابوبکر و عمر و عثمان و عایشه‌و ....) را به بعضی از زیردستان پست و رذیل خود ندهد و این کار را می‌باید ممنوع کند.
٢-نامه‌ی سلطان مراد چهارم در باره‌ی مصالحه - معاهده‌ی قصر شیرین در بعضی
از منابع فارسی، همراه با اندکی اشتباهات قرائتی و املائی آمده و با تیترهای زیر
معرفی شده است:
-سواد
نامه‌ی سلطان مراد رابع به شاه صفی خلد مراتع که به قول عثمانیه عهدنامه‌ی
این دو پادشاه عبارت از اوست
-سنورنامه‌ی
سلطان مراد
-صورت
عهدنامه‌ایست که در تاریخ سنه ١٠٤٩ فیمابین پادشاه بهشت جایگاه شاه صفی طاب
الله ثراه و سلطان مراد رابع سلطان روم منعقد شده‌ا ست.
-صورت عهد مصالحه فیمابین شاه صفی و سلطان مراد خان
٣-در زیر
اصل تورکی و تصحیح شده‌ی نامه‌ی سلطان مراد چهارم در باره‌ی مصالحه و توافقات
مرزی عهدنامه‌ی قصر شیرین بین صدر اعظم قارا مصطفی پاشا و سارو خان را آورده‌ام.
مرحومِ جنّت مکان سلطان مراد خان بغدادی فتح ائتدیک‌ده‌ن سونرا واقع اولان صلح‌نامه[نین] صورتی‌دیر
بسم اللّه الرّحمن الرحیم
لا حول و لا قوّة الّا باللّه. بیده مقالید الامور و بقدرته ظهور کلّ مقدور و الصّلوة و السّلام علی نبیّه الکریم محمّد افضل من اوتی الحکمة و فصل الخطاب و علی آله الکرام و اصحابه الفخام خیر الآل و خیر الاصحاب.
امّا بعد
چون مشیّتِ جنابِ ذو العرش المجید و ارادتِ حضرتِ فعّالٌ لما یرید ایله انتظامِ اسبابِ عالَم و رتق و فتقِ امورِ بنی آدم مَظاهرِ آیتِ کریمه‌یِ الَّذِینَ جاهَدُوا، و نظمِ کریم وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا، اوْلان سلاطینِ رویِ زمین و خواقینِ هدایت قرینین توافق و الفت‌له‌ری‌نه وابسته و موقوف اولوپ، زیرِ جناحِ حمایت‌له‌ری‌نده ممالکِ اسلامیّه شور و شرده‌ن امین و مسالکِ مؤمنین کمالِ امن و سلامته رهین اوْلاگه‌لیپ، خصوصاً إِنَّا جَعَلْناک خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ مدلولونجا رتبه‌یِ عالیه‌یِ سلطنتِ کبرامیزی و طبقه‌یِ سامیه‌یِ خلافتِ علیامیزی منتهی الغایات جمیعِ طبقات ائدیپ، خدمتِ حرمین الشّریفین شرّفهما اللّه تعالی سعادتی ایله ذاتِ قُدسی صفاتیمیزا شرف و عزّت و متابعتِ سنّتِ سنّیّه‌یِ حضرتِ رسول الثقلین صلّی اللّه تعالی علیه و سلّم ایله دایره‌یِ دولت و سلطنتیمیزه وسعت و بسطت وئریپ، درونِ صفا مشحونوموزو انوارِ محبّتِ آل و اصحاب ایله مجلّی و مصفّی و پیروئی طریقِ پرتوفیق‌له‌ری‌نی سببِ رستگاریِ روز جزا ائیله‌ییپ، فاحکم بین النّاس بالعدل فحواسی اوزه‌ره مالکِ ممالکِ عدل و داد و وَ جاهِدُوا فِی اللَّه حَقَّ جِهادِه امرِ لازم الامتثالی اوزه‌ره، سالکِ مسالکِ غزا و جهاد ائدیپ، ان تنصرو اللّه‌ینصرکم فحوایِ شریفی دائما اندیشه‌میز و مقتضایِ لطفی ایله عمل همیشه کار و پیشه‌میز اولماق‌لا شمشیرِ ظفر قرینیمیزی دفعِ کفّار و مشرکین ایچون سدِّ آهنین و گِرْدِ سرحدِّ ممالکِ مسلمینه حصنِ حصین ائتمه‌ک‌له ایّامِ دولتِ روزافزونوموزا ثبات و دوام و سلسله‌یِ سلطنتِ همایونوموزا ابد الدّهر استقرار و استحکام وئردی، شعر: جلّ من لا تعدّ نعماؤه، قدّست ذاته و اسماؤه
عالی‌حضرتِ معالی منقبت، سامی رتبتِ گرامی منزلت، مسندنشینِ اقلیمِ ایران، حامیِ فارس و مازندران، فرمانده‌یِ مُلکِ عجم، «شاه صفی» دام منظوراً بعنایة ربّه الوفی حضورِ مُصافات ظهورلاری‌نا دَعَواتِ صافیات و تسلیماتِ وافیات اتحاف و اهداسی‌ندان سونرا، اِنهاءِ مسالمت انتها بودور که:
عتبه‌یِ علّیّه‌یِ گردون وقار و سُدّه‌یِ سنّیّه‌یِ عالم‌مداریمیزا عین الاعیان «محمد قولو» رزقت سلامته وساطتی‌یله نامه‌یِ خلّت ختامه‌له‌ری واصل اولوپ، خلاصه‌یِ فحوایِ بلاغت احتواسی و جعل بینکم مودّة آیتِ الفت عنوانی‌نی تفسیر و بیان والقیت علیک محبّة کریمه‌یِ کرامت نشانی‌نی تقریر و عیان ائدیپ، صراطِ مستقیم مصافاتا مهتدیِ و شیمه‌یِ کریمه‌یِ قدمایا مقتدی اولما ایله طالبِ صلح و صلاح و راغبِ فوز و فلاح اولوپ، بالفعل وزیرِ اعظمِ جلیل المقدار و جانبِ شرق‌ده سردار و سپه‌سالاریمیز اولان دستورِ اکرمِ مشیرِ افخمِ نظام العالم، ناظمِ مناظمِ الامم «مصطفی پاشا» ادام اللّه تعالی اجلاله‌یه گؤنده‌ریله‌ن وکیلینیز عمدة الخواص و المقرّبین «سارو خان» زیّد رشده «زهاب» نام محلّ‌ده ملاقی اولدوغوندا انتظامِ امورِ صلح و عهود و تنفیذِ قضایایِ قطعِ حدود خصوصی مطارحه و مکالمه اولونوپ، بغداد و آزه‌ربایجان سمت‌له‌ری‌نده اولان سینیر و حدوددان:
-«جَسّان» و «بادْرائی» نام محلّ‌له‌ر جانبِ
همایونوموزا متعلّق اولوپ
-«مَنْدَلیجین» قضاسی (قصبه‌سی) و «دَرْتَنْگ»ه
وارینجا که «دَرْتَنْگ»ه «سَرْمیل» نام محلّ سینیر تعیین اولونوپ،
-مابینی‌نده اولان صحرالاری ایله جانبِ همایونوموزا [متعلّق] اولوپ
-و یانی‌ندا واقع اولان «داغ» اؤته طرفه قالیپ
-و «دِرَنَه» و «دَرْتَنْگ»ه «میل‌باشی»
سینیر تعیین اولونوپ و جانبِ همایونوموزا [متعلّق] اولا.
-و «جاف» عشیرت‌له‌ری‌نین «ضیاء الدین» و «هارونی»
تعبیر اولونور قبیله‌له‌ری طرفِ شریفیمیزه [متعلّق] اولوپ
-«بیره» و «زردوئی» اؤته طرفه قالیپ
-و «داغ» اوزه‌ری‌نده واقع اولان «زنجیر قالا‌سی» هدم
و خراب اولوپ،
-قالا‌یِ مهدومه‌یِ مزبوره‌نین غربی طرفی‌نده اولان کؤی‌لوک‌له‌ر جانبِ همایونوموزا قالیپ، شرقی طرفی‌نده اولان کؤی‌لوک‌له‌ر
اؤته جانبه [متعلّق] اولا.
-و «شَهْرَزوْر قالا‌سی» قُربوندا «ظالم قالا‌سی»نین
اؤته‌سی‌نده واقع اولان «داغ»ین قالا‌یِ مزبوره‌یه ناظر اولان اطرافی جانبِ همایونوموزدان
ضبط اولونوپ
-و «اورمان قالا‌سی» توابعی کوی‌له‌ری ایله اؤته طرفه
قالا.
-و «شَهْرَزوْر»ا «چاغان گه‌دییی» سینیر اولوپ
-«قیزیل‌جا» و توابعی ایله جانبِ همایونوموزا ضبط
اولونوپ
-و «مهربان» توابعی ایله اؤته طرفه قالا.
«وان» سرحدّی‌نده «قوْتوُر» و «ماکو» و «قارس» جانبی‌نده «ماغازییرد» قالا‌لا‌ری طرفین‌ده‌ن ییخدیریلماق اوزه‌ره قرار وئریلمه‌یین،
مشار الیهمانین بر منوالِ مشروح ائتدیک‌له‌ری قول و قرارا راضی اولدوغونوزو، و «فیما بعد معاهده و مُصافات مراسیمن.ی رعایت و مواسات و موالات لوازمین.ی صیانت ائدیپ، ایمانیمیزا وفا ائیله‌یه‌ریز» دییو تعهّد ائتدییینیزی، و آنین کسر و خُلْفوندان ابا و اجتناب گؤسته‌ردییینیزی، اوْل نامه‌ده تصریح ائدیپ، جانبینیزده‌ن گه‌له‌ن وثیقه‌یِ مختومه مقبولِ همایونوموز اولونماسی‌نی استدعا ائتدییینیز اَجیل‌ده‌ن انجاز الوعد من دلایل المجد محض آسایشِ خلایق و عباد و آرامشِ ممالک و بلاد ایچون بو صلحِ قرار داده و صلاح شمولو و اصلِ رتبه‌یِ قبول قیلیپ، شول شرط[له‌ر]یله مقرّر توتولدو که:
١-قطع و تعیین اولونان سینیر و حدود داخلی‌نده واقع اولوپ جانبِ همایونوموزا متعلّق و منسوب و سایه‌یِ عدالت مایه‌میزله مَحْمی بُلْدان و ممالک‌ده‌ن محسوب اولان محال و مواضع‌ده‌ن و صحاری و اراضی‌ده‌ن قیزیل‌باش طایفه‌سی‌نه اه‌ل چه‌کدیریلیپ، اگر اراضی معموره و اگر خالیه‌دیر الشّیئ اذا ثبت ثبت بلوازمه مقتضاسی‌نجا توابع و لواحقی‌له موکّلانِ بارگاهِ اعلی‌میز و معتمدانِ درگاهِ معلّامیز ضبط‌له‌ری‌نده اولا،
٢-و ذکر اولونان موادّدان ماعدا «آخیسقا» و «قارس» و «وان» و «شهرَ زوْر» و «بغداد» و «بصره»نین و سایر سینیرلاری‌نا داخل اولان قلاع و بقاع و نواحی و اراضی و صحاری و براری و تلال و جبالا اؤته طرف‌ده‌ن دخل و تعرّض و تصرّف اولونمایا،
٣-و اجدادِ عظامیمیز، انار اللّه تعالی براهنیهم زمانِ سعادت اقتران‌لاری‌ندا اسلافینیزا گؤنده‌ریله‌ن عهدنامه‌له‌رین جمله‌یِ شروطِ معتبره‌یِ صریحه‌سی [اوْلان] الدّین النّصیحه کلمه‌یِ فصیحه‌سی اوزه‌ره، زیرِ حکومت‌له‌ری‌نده بولونان بعض اسافل و ادانی‌یه حاشا ثمّ حاشا شیخین و ذوالنّورین و زوجه‌یِ مطهّره‌یِ رسول الثقلین و سایر اصحابِ گزین و ائمّه‌یِ مجتهدین رضوان اللّه تعالی علیهم اجمعین حضراتی‌نا زبان‌درازلیغا رخصت وئریلمه‌یییپ منع اولونمالاری‌یلا (بیره‌ر کَرَه؟، و گئری ؟) بیر وجه‌له رخصت وئریلمه‌یه،
که بو صلحِ قرارداده الی انتهاء القرون ثبات و دوام ایله مقرون اولا.
مادام که جانبینیزده‌ن خلافِ عهد و میثاق و موجبِ اختلاف و شقاق بیر وضعِ ناهموار ظاهر و آشکارا اولمایا، طرفِ کامل الشّرفِ پادشاهانه‌میزده‌ن داخی بر منوالِ مذکور محرّر و مسطور اولان شروط و قیود مرعی قییلنیپ، ایل و مملکتینیزه تعرّض اولونماماق ایچون، ارسال اولونان عهدنامه‌نیز مقابله‌سی‌نده ایشبونامه‌یِ همایون صدقِ مشحونوموز کشیده‌یِ سلکِ تحریر و بیان قیلینمیش‌دیر که مابین‌ده خصومت برطرف و رعایتِ مراسمِ الفت و موافقت فوقِ ما سلف اولا و سفیرِ مسفور شرفِ تقبیلِ بساطِ عزّتِ انبساطِ پادشاهانه‌میزله مفتخر و مباهی اولوپ، آدابِ رسالتی کما هو حقّه ادا ائتدیک‌ده‌ن سونرا اجازتِ علّیه‌میزله جانبینیزه عودت و انصرافا مرخّص اولماغین نامه‌یِ همایونوموز تبلیغی خدمتی‌نه تعیین اولونان درگاهِ سعادت دستگاهیمیز متفرّقه‌له‌ری‌نده‌ن افتخار الاماجد و الاکارم «متفرّقه محمد» دام مجده ایله همراه قیلینیپ روانه اولدولار.
همواره صلاح‌اندیشانِ دین و دولت مظهرِ احسانِ مَلِکَ
منّان باد، بربّ العباد بالنّبی و آله الامجاد.
حرّر فی اوایلِ شهرِ شوال سنه ١٠٤٩ (هزار و چهل و نه هجری)
سؤزلوک:
اجل‌ده‌ن،
اجیل‌ده‌ن، اه‌جیل‌ده‌ن (تورکی): به سبب، به علت، به دلیل
انهاء:
رسانیدن چیزی را و پیغام و جز آن را، خبر دادن
اؤته
(تورکی): آن طرف
بُلدان:
شهرها
خُلَّت:
ارادت، دوستی، محبت، عشق
شیمه:
خلق، خو، داب، طبع، طبیعت، عادت
کؤی‌لوک
(تورکی): کؤی بولونان یئر، محل دارای روستا و دهکده
گرد:
اطراف، پیرامون
ماعدا:
به جز، سوای، مگر
متفرقه:
عثمانلی دؤنه‌می‌نده پادشاه، وزیر و به‌نزه‌ری دولت بؤیوک‌له‌ری‌نین یانی‌ندا
تورلو خدمت‌له‌ره باخان کیمسه
مَحْمی:
حمایت کرده و نگاهداشته شده
مسفور:
بیان و اشاره شده
مصافات:
با هم دوستی کردن، با کسی دوستی به اخلاص داشتن
مطارحه:
متقابلا طرح کردن مساله، مساله بر یکدیگر افکندن، با کسی سخن گفتن، مشورت نمودن
ملاقی:
ملاقات و دیدار کننده، آن که می‌رسد به دیگری
مهتدی:
هدایت شده، راه راست یافته
مهدومه: منهدم و تخریب شده
برای مطالعه‌ی بیشتر:
نامه‌ی تورکی سلطان مراد چهارم به شاه صفی در باره‌ی
مصالحه و توافقات مرزی عهدنامه‌ی قصر شیرین بین صدر اعظم قارا مصطفی پاشا و سارو
خان
https://sozumuz1.blogspot.com/2023/08/blog-post_4.html
رضایت‌نامه‌ی
تورکی شاه صفی در باب معاهده‌ی صلح قصر شیرین، ارسال شده به وزیر اعظم عثمانلی
قارا مصطفی پاشا
https://sozumuz1.blogspot.com/2023/07/blog-post_28.html
صلح‌نامه
– سنورنامچه‌ی تورکی قصر شیرین (ذهاب) به قلم صدراعظم قارا موصطافا پاشا منعقده در
سال ١٦٣٩ بین دولتین قیزیل‌باش (صفوی) و عثمانلی
No comments:
Post a Comment