Sözümüz: نامه‌ی تشکّر ستّار خان به حزب ارمنی هونچاکیان

Wednesday, June 12, 2024

نامه‌ی تشکّر ستّار خان به حزب ارمنی هونچاکیان

نامه‌ی تشکر ستار خان به حزب ارمنی هونچاکیان

مئهران باهارلی

Settar Han'ın Ermeni Hınçak Partisi'ne yazdığı teşekkür mektubu

A Letter of Appreciation from Settar Khan to the Armenian Hunchakian Party

MÉHRAN BAHARLI

mehranbahari1@yahoo.com

https://independent.academia.edu/MBaharli

https://sozumuz1.blogspot.com/

https://www.facebook.com/profile.php?id=100016259447627

خلاصه:

در این نوشته ترجمه‌ی یک نامه‌ی تشکر که ستار خان به حزب ارمنی هونچاکیان - هینچاک فرستاده است را تقدیم کرده‌ام. در این تشکرنامه ستار خان می‌گوید موفقیت شورش او در تبریز در سال ۱۹۰۸ میلادی بر علیه دولت تورک قاجار، بدون وجود حزب هونچاکیان و جنگنده‌های فدایی ارمنی امکان نه‌داشت. وی به همین سبب از حزب هونچاکیان و عموم مبارزان مسیحی تشکر می‌کند. منظور از مبارزان مسیحی، دیگر گروه‌های فدائی ارمنی و در راس آن‌ها داشناکسوتیون - تاشناک، هم‌چنین بعضی گورجی‌های قفقازی است.

در آخر نامه ستار خان خود را یک «فدایی» وطن خویش می‌نامد. فدایی نامی عربی است که در آغاز به معنی راهزن‌ها و یاغی‌های ارمنی بود. بعدها به مرور زمان به ترتیب معانی آتی را کسب کرد: نخست پارتیزان و میلیس‌ غیر منظم و داوطلب ارمنی‌ که در آناتولی بر علیه عشایر کورد و عساکر حمیدیه می‌جنگیدند؛ سپس دسته‌جات مسلح ارمنی که برای به دست آوردن خودمختاری (آرمئناکان، ...) و یا استقلال (داشناکسوتیون، هونچاکیان، ...) در خاک عوثمان‌لی و نواحی‌ی مجاور در قفقاز و تورک‌ایلی بر علیه دولت عوثمان‌لی و قاجار و تورکان بومی عملیات مسلحانه و خراب‌کاری انجام می‌دادند؛ و در نهایت تروریست‌ ارمنی و یا عضو کومیته‌های تروریستی‌ی ارمنی.

در ایران تروریسم ارمنی فدایی، در فرهنگ سیاسی چپ و اسلامی اثرات مخرب ماندگاری داشته است. نام‌های «قوشون فدایی» در حکومت ملی آزربایجان که مجری سیاست‌های روسیه‌ی استالینی بود، و بعدها «سازمان چریک‌های فدائی خلق ایران» (این نام از طرف عده‌ای از رهبران تبریزی این سازمان پیشنهاد شد) که وارث سنت چپ ایرانی اوائل قرن بیستم بود، هر دو ملهم از تروریست‌های فدایی ارمنی در آناتولی است. عنوان فدایی در نام سازمان تروریستی و اسلامیستی فارس «فدائیان اسلام» هم وجود دارد.

ستار خان که در تاریخ‌نگاری‌های ایرانی و آزربایجانی و به اشتباه به عنوان رهبر قیام تبریز بر علیه دولت قاجار معرفی شده است، در آن مقطع علاوه بر پان‌ایرانیست‌های مشروطه‌طلب تبریزی، تحت کونترول فدائیان ارمنی و احزاب داشناک و هنچاک بود. هدف این احزاب ارمنی که در میان رهبران اصلی جنبش مشروطیت ایران و قوای نظامی آن هم قرار داشتند، پایان دادن به سلسله‌ی تورک قاجار و حاکمیت سیاسی تورک بر ایران، سپس تاسیس دولت ارمنستان بزرگ بر اراضی قاجار و عوثمان‌لی و تمام قفقاز جنوبی بود. مانقورتیسم آزربایجانی و تاریخ‌نگاری آزربایجانی، قیام تبریز به رهبری ستار خان را به دروغ به صورت یک حرکت ملی‌گرایانه‌ی آزربایجانی عرضه کرده است. در حالی که این شورش، یک حرکت ملی تورک نه‌بود، هیچ‌گونه خصلت قومی تورک نه‌داشت. رهبری آن را گروه‌های ضد تورک مانند احزاب ارمنی داشناک و هنچاک و پان‌ایرانیست‌ها بر عهده داشتند، و حرکتی بر علیه دولت تورک قاجار بود. تاریخ‌نگاری آزربایجانی به همین سیاق انقلاب مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیست و ضد تورک) که رهبری آن در دست دولت بریتانیا، عوامل اطلاعاتی و دیپلوماتیک آن دولت، ماسون‌ها، بابی‌ها – ازلی‌ها، پارسی‌های هندوستان و زرتوشتیان ایرانی، معتقدین به باستان‌گرایی ایرانی و نژادپرستی آریایی، و دیگر گروه‌های ضد تورک و ... بود را هم تقدیر و تمجید می‌کند.

Özet

Bu yazımda Settar Han'ın Ermeni Hınçak Partisi'ne yazdığı teşekkür mektubun tercümesini sundum. Bu mektubu'nda Settar Han, 1908 yılında Tebriz'de Türk Kacar devletine karşı başlattığı ayaklanmanın, Hınçak (Hunçakyan) Partisi ve diğer Ermeni Fedayi savaşçılarının desteği olmasaydı başarıya ulaşamayacağını vurguluyor. Bu nedenle Hınçak Partisi'ne ve de tüm Hıristiyan savaşçılara (Taşnaksutyun gibi diğer Ermeni Fedayi savaşçıları ve bazı Kafkas Gürcüleri) şükranlarını sunuyor.

Settar Han, mektubunun sonunda kendisinden vatanı İran’ın "Fedayi"si olarak söz ediyor. “Fedayi” Arapça bir kelimedir ve ilk başta Ermeni eşkıyaları ve kanun kaçakları anlamına gelirdi. Zamanla anlamı şu şekilde gelişti: Anadolu'da Kürt aşiretlerle göçebelere ve Hemidiye Alayı askerlerine karşı savaşan Ermeni gönüllüleri ve düzensiz partizanları ve milisleri; daha sonra Osmanlı ve Kacar Türk devletlerine ve Türk yerlilere karşı silahlı operasyonlar ve sabotajlar yapmak yoluyla Osmanlı toprakları ve Kafkasya ve Türkili'deki komşu bölgelerde özerk (Armenakan, …) veya bağımsız (Taşnak, Hınçak, …) Büyük Ermenistan için savaşan silahlı Ermeni grupları; ve son olarak, Ermeni teröristi veya Ermeni terör komitelerinin üyesi.

Ermeni Fedayi terörü, İran'daki sol ve İslamcı siyasi kültürü üzerinde kalıcı ve yıkıcı etkiler yaratmıştır. İstalin Rusya'sının politikalarını uygulayan Azerbaycan Milli Hökümeti’nin "Fedayi Qoşunu", daha sonra 20. yüzyılın başlarındaki İran sol geleneğinin mirasçısı olan "İran Halkı Fedayi Gerilla Örgütü" (Bu isim, bu örgütün Tebrizli bazı liderleri tarafından önerilmiştir) isimlerinin her ikisi de Anadolu'daki Ermeni Fedayi teröristlerinden ilham alıyor. Fedayi unvanı aynı zamanda Fars İslamcı terör örgütü "Fedâiyân-é Éslâm"ın adında da bulunmaktadır.

İran ve Azerbaycan Tarih Yazımlarında gerçeklere ters biçimde Türk Kacar devletine karşı Tebriz ayaklanmasının lideri olarak gösterilen Settar Han, aslında Tebriz'in Pan-İranist Meşruteçilerinin yanı sıra Ermeni Fedayiler, Taşnak ve Hançak partileri tarafından yönetiliyor ve kontrol ediliyordu. İran'daki Meşrutiyet Hareketinin ve askeri güçlerinin de başlıca liderleri arasında yer alan bu Ermeni partilerinin hedefi, Türk Kacar hanedanını devirmek, İran'daki Türk hakimiyetine son vermek, ve Kacarla Osmanlı topraklarında Büyük Ermenistan devletini kurmaktı. Ayrıca Azerbaycan Mankurtizmi ve Azerbaycan Tarih Yazımı, Settar Han dönemi Tebriz ayaklanmasını yanlış bir şekilde Azerbaycan milli hareketi olarak tasvir etmiştir. Oysa bu isyan hiçbir şekilde bir Türk ulusal hareketi değildi ve hiçbir biçimde Türk milli çıkarlarından kaynaklanmıyordu, zaten her hangi bir etnik kimliyi de yoktu, İran millet adına bir hareketti. Üstelik Türk Kacar devletine karşı olan Ermeni Taşnak ve Hınçak partilerinin yanı sıra Pan-İranistler gibi Türk düşmanı gruplar tarafından yönetiliyor ve yönlendiriliyordu. Aynı nedenle Azerbaycan Tarih Yazımı Taşnak gibi grupların önderlik ettiği İrancı, pan-İranist ve Türk karşıtı İran Meşrute Devrimi'ni de övüyor.

Abstract

In this article, I have provided a translation of a letter from Settar Khan to the Armenian Hunchakian (Henchak) Party. In this letter of appreciation, Settar Khan acknowledges that his uprising in Tebriz in 1908 against the Turkish Qajar state, would not have succeeded without the existence and support of the Hunchakian Party and other Armenian Fedayi fighters. Therefore, he expresses his gratitude to the Hunchakian Party and all the Christian fighters (Fedayi fighters from other Armenian groups such as Tashnaksutyun, as well as some Caucasian Georgians).

At the end of his letter, Settar Khan refers to himself as a "Fedayi" of his homeland. “Fedayi” is an Arabic word that originally meant Armenian bandits and outlaws. Over time, its meaning evolved in the following way: first, it described Armenian volunteers and irregular partisans and militias who fought in Anatolia against Kurdish tribes and nomads and Hemidiye Battalion soldiers. Then, it came to represent armed Armenian groups who fought for autonomous (Armenakan, …) or independent (Tashnak, Hinchak, …) Greater Armenia in the Ottoman territories and neighboring areas in the Caucasus and Türkili, through armed operations and sabotage against Ottoman and Qajar states and native Turks. Finally, it meant an Armenian terrorist or a member of terrorist Armenian Committees.

Armenian Fedayi terrorism has had lasting and destructive effects on the leftist and Islamist political culture inside Iran. The names "Fedayi Qoşunu" Azerbaycan Milli Hökümeti, which implemented policies of Stalin's Russia, and later "People's Feda'i Guerrilla Organization of Iran", which is the heir of the Iranian leftist tradition of the early 20th century, are both inspired by the Armenian Fedayi terrorists in Anatolia. (This name was suggested by some leaders of this organization from Tebriz). The title Fada'i is also found in the name of the Fars Islamist terrorist organization "Fadaian-e Eslam".

Settar Khan, in İranian and Azerbaijanian Historiographies has been portrayed as the leader of the Tebriz uprising against the Turkish Qajar state. However, in fact he was directed and controlled by the Armenian Dashnak and Hanchak parties, as well as the Pan-Iranist constitutionalists of Tebriz. The goal of these Armenian parties, who were also among the main leaders of Iran's Constitutional Movement and its military forces, was to overthrow the Turkish Qajar dynasty and Turkish rule in Iran, then create the Greater Armenia state on Qajar and Ottoman territories. Azerbaijanian Mankurtism and Azerbaijanian Historiography have also wrongfully depicted the Tebriz uprising led by Settar Khan as an Azerbaijani nationalist movement.

In reality, the revolt of Settar Khan was not a Turkish national movement and was not motivated by ethnic Turkish interests in any way. It did not have any ethnic identity at all; it was a movement on behalf of the Iranian Nation. Moreover, it was driven by anti-Turkish factions such as the Armenian Fedayis including Dashnak and Hunchak parties, as well as and Pan-Iranists, in opposition to the Turkish Qajar state. For the same reason, Azerbaijani Historiography also praises the Iranist, Pan-Iranist, and anti-Turkish Iran's Constitutional Revolution, which was led by groups such as Dashnak.

مقدمه

در این نوشته ترجمه‌ی یک نامه‌ی تشکر که ستار خان به حزب ارمنی هونچاکیان فرستاده است را تقدیم کرده‌ام. در این تشکرنامه ستار خان می‌گوید موفقیت شورش او در تبریز در سال ۱۹۰۸ میلادی بر علیه دولت تورک قاجار، بدون حزب هونچاکیان و جنگنده‌های فدایی ارمنی امکان نه‌داشت. به همین سبب او از حزب هونچاکیان و عموم مبارزان مسیحی – یعنی دیگر گروه‌های فدائی ارمنی و در راس آن‌ها داشناکسوتیون، هم‌چنین بعضی گورجی‌های قفقازی - تشکر می‌کند.

ستار خان در آخر نامه خود را یک «فدایی»[1] وطن خویش می‌نامد. فدایی نامی عربی است که در آغاز به معنی راه‌زن‌ها و یاغی‌های ارمنی بود. بعدها به مرور زمان به ترتیب معانی پارتیزان و میلیس‌ غیر منظم و داوطلب ارمنی‌ که در آناتولی بر علیه عشایر کورد و عساکر حمیدیه می‌جنگیدند؛ دسته‌جات مسلح ارمنی که برای به دست آوردن خودمختاری (آرمئناکان، ...) و یا استقلال (داشناک، هینچاک، ...) در خاک عوثمان‌لی و نواحی‌ی مجاور در قفقاز و تورک‌ایلی بر علیه دولت عوثمان‌لی و قاجار و تورکان بومی عملیات مسلحانه و خراب‌کاری انجام می‌دادند؛ و در نهایت تروریست‌ ارمنی و یا عضو کومیته‌های تروریستی‌ی ارمنی را کسب کرد.

مفهوم «فدایی» به معنی تروریست ارمنی، در فرهنگ سیاسی چپ و اسلامی در ایران اثرات مخرب ماندگاری داشته است. چنان‌چه عنوان فدایی در نام‌ «قوشون فدایی» حکومت ملی آزربایجان که مجری سیاست‌های روسیه‌ی استالینی بود؛ در نام «سازمان چریک‌های فدائی خلق ایران» که وارث سنت چپ ایرانی ضد تورک اوائل قرن بیستم و ملهم از تروریست‌های فدایی ارمنی در آناتولی است (این نام از طرف عده‌ای از رهبران تبریزی این سازمان پیش‌نهاد شد)؛ و در نام سازمان تروریستی و اسلامیستی فارس «فدائیان اسلام» هم وجود دارد.

در تاریخ‌نگاری‌های ایرانی و آزربایجانی ستار خان به عنوان رهبر قیام تبریز، حتی انقلاب مشروطیت ایران بر علیه دولت قاجار معرفی شده است. اما این ادعا نادرست است. در آن مقطع ستار خان علاوه بر پان‌ایرانیست‌های مشروطه‌طلب تبریزی (مانند محمداسماعیل امیرخیزی که منشی و مستشار ستار خان بود)[2]، چنان‌چه در این سند هم دیده می شود، تحت کونترول فدائیان ارمنی و احزاب داشناک و هنچاک قرار داشت. هدف این احزاب ارمنی که در میان رهبران اصلی جنبش مشروطیت ایران و قوای نظامی آن هم قرار داشتند، نخست پایان دادن به سلسله‌ی تورک قاجار و حاکمیت تورک بر ایران و سپس تاسیس ارمنستان بزرگ بر اراضی دولتین عوثمان‌لی و قاجار و قفقاز جنوبی بود. این نامه هم تقریباً به طور یقین به اسم ستار خان توسط منشی پان‌ایرانیست او اسماعیل امیرخیزی تبریزی نوشته شده است (ستار خان دارای سواد فارسی نه بود).

مانقورتیسم آزربایجانی و تاریخ‌نگاری آزربایجانی، هم‌چنین قیام ستار خان در تبریز را در یک دروغ تاریخی بزرگ به صورت یک حرکت ملی‌گرایانه‌ی آزربایجانی عرضه کرده است. در حالی که (علاوه بر وجود نه‌داشتن ملتی به اسم آزربایجان در ایران) این شورش، هیچ‌گونه خصلت قومی تورک نه‌داشت و به هیچ وجه یک حرکت ملی تورک نه‌بود. رهبری آن را گروه‌های ضد تورک مانند احزاب ارمنی داشناک و هنچاک و پان‌ایرانیست‌ها بر عهده داشتند، و بر علیه دولت تورک قاجار بود. تاریخ‌نگاری آزربایجانی به همین سیاق انقلاب مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیست و ضد تورک) که رهبری آن در دست دولت بریتانیا، عوامل اطلاعاتی و دیپلوماتیک آن دولت، ماسون‌ها، بابی‌ها – ازلی‌ها، پارسی‌های هندوستان و زرتوشتیان ایرانی، معتقدین به باستان‌گرایی ایرانی و نژادپرستی آریایی، و دیگر گروه‌های ضد تورک و ... بود را هم تقدیر و تمجید می‌کند.

تاریخ نگاری ایرانی و ناسیونالیسم ایرانی – فارس، به درستی ستار خان (در مقطع قیام تبریز) را قهرمان ملی خود می‌داند، زیرا در این مقطع او بر علیه دولت تورک قاجار و ماشه‌ی پان‌ایرانیست‌ها و فدائیان ارمنی بود. این تقدیم، قابل درک است. اما مانقورتیسم آزربایجانی و تاریخ‌نگاری آزربایجانی هم ستار خان را به عنوان قهرمان ملی ملت تورک عرضه می‌کند. (ملی شمردن حرکت مشروطیت و ستار خان و ... از طرف هر دو ایدئولوژی و ناسیونالیسم ظاهرا متخاصم ایرانی و آزربایجانی، یکی از غرائب تاریخ است). حال آن که کسی که بازیچه‌ی پان‌ایرانیست‌ها و ماشه‌ی ناسیونالیست‌ها و تروریست‌های ارمنی بوده و بر علیه دولت تورک قاجار قیام کرده، با هیچ منطقی نه‌می‌تواند یک شخص ملی و قهرمان ملی ملت تورک باشد.

همان‌گونه در مقالات دیگر نشان داده شد، حیات سیاسی ستار خان دو مرحله داشت. مرحله‌ی اول دوران مشروطه‌طلبی و قیام تبریز که وی و مجاهدین تبریز در این دوره، بازی‌چه و ماشه‌ی گروه‌های ناسیونالیستی و تروریستی ارمنی و پان‌ایرانیست‌ها و ابزار آن‌ها برای ایجاد جنگ داخلی بین تورک‌ها و قیام بر علیه دولت تورک قاجار بودند. ستار خان در این دوره‌ی اول از حیات سیاسی‌اش بر علیه ملت تورک عمل و به او اهانت حتی خیانت کرده است.

مرحله‌ی دوم بعد از اشغال تهران توسط تروریست‌های ارمنی و پان‌ایرانیست‌ها و پناهنده شدن ستار خان به سفارت عوثمان‌لی و ... است. در این مرحله ستار خان و مجاهدین تبریز شامل باقرخان و بلوری تورک‌گرا بودند. ستار خان و مجاهدین تورک وی ‌پس از مشاهده‌ی ماهیت ازلی، ماسونی، باستان‌گرایانه‌، زرتشتی‌گرا و ضد تورک و ضد اسلام مشروطیت انگلیسی، به مخالفت با مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیست و ضد تورک برخاستند. بر علیه انجمن آزربایجان و فرقه‌ی دموکرات آزربایجان که متفق انگلستان و داشناک‌ها و هونچاک‌ها در تبریز بودند موضع گرفتند. ستار خان در این دوره‌ی دوم از حیات سیاسی خود متمایل به حرکت «اتحاد اسلام عوثمان‌لی» و ‌جدا ساختن و استقلال آزربایجان و الحاق آن به‌‌ عوثمان‌لی؛ باقر خان هم به لحاظ ایدئولوژی و سیاسی کاملاً یک تورک‌گرا شد. بدین سبب نیز مشروطه‌طلبان انگلیسی، داشناک‌ها و سران تروریست و مانقورت انجمن آزربایجان چون تقی‌زاده‌، حیدرخان عموغلو، و سردار اسعد بختیاری .... آن‌ها و مجاهدین تورک تبریزی تحت فرماندهیشان را به بهانه‌ی خلع سلاح به تهران اشغال شده، کشاندند. در پارک اتابک به آن‌ها هجوم آوردند و ‌بیش از سی صد تن از ایشان را کشتار و ستار خان را مجروح کردند. در تاریخ‌نگاری تورک، فاز دوم حیات ستار خان و باقر مثبت تلقی شده و تمجید و تقدیر می‌شود.

نامه‌ی تشکّر ستّار خان به حزب ارمنی هونچاکیان

رجب 14، 1327 (ژوئیه 1909)

تقدیم به اعضایِ شجاع و وفادارِ حزبِ هونچاکیان

من نامه‌یِ تبریکِ شما را که پُر از بیاناتِ خالصانه بود، دریافت کردم و از آن بسیار ممنون شدم.

اگرچه در رابطه با این (عیدِ شمشیر و هدیه؟)، تلگراف‌ها و نامه‌هایِ متعدّدی از هر طرف دریافت کرده‌ام، اما نامه‌یِ شما به سبب محتوایِ متین و صمیمانه‌اش تأثیرِ خاصّی بر من گذاشت. هم‌چنین به این سبب که بیانِ صادقانه‌یِ هر سطرِ آن، نه تنها با صمیمیتِ قلب و احساساتِ شما، بلکه با اَعمال و نقطه‌یِ نظری که نسبت به کلّ وضعیّت نشان دادید هم مطابقت داشت.

اما این را نه‌باید فراموش کرد که من به تنهایی، بدونِ وجودِ شما و همه‌یِ عناصرِ فعّال و مبارز [فدائی‌هایِ ارمنی] نه‌می‌توانستم این چنین نتیجه‌یِ عظیمی و این چنین انقلابِ بزرگی را به دست بیاورم. بر این اساس، به من اجازه دهید حق‌شناسی و تشکّرِ خود را به شما و به طورِ کلّی به همه‌یِ مبارزانِ مسیحی تقدیم کنم. کسانی که بدونِ واحدها و گروه‌هایِ فداکار آن‌ها من قادر نه‌بودم عیدِ ویژه‌یِ ملّیِ‌یِ امروز را تبریک به‌گویم.

با ایمان و اعتماد به اوصافِ هم‌بسته‌گی، وفاداری و فداکاری‌یِ شما، می‌خواهم تا ابد «فدائی»یِ وطنم به‌مانم.

مُهر: ستّار

SETTAR HAN'DAN ERMENİ HINÇAK PARTİSİ'NE TEŞEKKÜR MEKTUBU

Rajap 14, 1327 (Temmuz 1909)

Hunçakyan Partisi'nin cesur ve sadık üyelerine.

Samimi ifadelerle dolu tebrik mektubunuzu aldım ve çok memnun oldum.

Bu (Kılıç ve Hediye Bayramı?) ile ilgili her taraftan sayısız telgraf ve mektup almış olmama rağmen, sizin mektubunuz, vakur içeriği nedeniyle bende ayrı bir etki bıraktı. Ayrıca her satırının dürüst ifadesi, yalnızca yüreğinizin ve duygularınızın içtenliğiyle değil, aynı zamanda yaptığınız eylemler ve tüm duruma karşı gösterdiğiniz bakış açısı ve tutumla da örtüşmekteydi.

Ama şunu unutmamak gerekir ki, sizlerin ve tüm (Ermeni Fedayi) aktif ve savaşçı unsurların varlığı olmasaydı, tek başıma bu kadar büyük bir sonucu elde edemez ve bu kadar muazzam bir devrimi gerçekleştirilemezdim. Bundan dolayı, size ve genel olarak tüm Hıristiyan savaşçılara takdirlerimi ifade etmeme ve şükranlarımı sunmama izin verin. Onların (Ermeni) Fedayi birimleri ve grupları olmasaydı, bugünkü özel ulusal bayramı kutlamam mümkün değildi.

Sizin dayanışma, vefa ve fedakârlık niteliklerinize inanarak ve güvenerek, sonsuza kadar vatanımın bir “Fedayi”si olarak kalmak istiyorum.

(Mühür) SATAR

Րաճապ 14, 1327 (Յուլիս 1909)

Հնչակեան Կուսակցութեան քաջարի եւ պատշական անդամներին.

«Ձեր շնորհաւորական նամակը, որ լի էր անկեղծ արտայայտութիւններով, ստացայ և չափազանց գոհ եղայ:

«Թէև այս սուրը և նւիրական տօնի առթիւ ամեն կողմերից անթիւ հեռագիրներ ու նամակներ եմ ստացել, բայց ձեր նամակը իր անկեղծ պարունակութեամբը առանձին մի տպաւորութիւն թողնեց իմ վրայ և որովհետև նրա ամեն մի տողի անկեղծ արտայայտութիւնը համապատասխանում էր՝ չէ թէ միայն ձեր սրտի և զգացմանց անկեղծութեանը, այլ նոյնիսկ գործերին և ցոյց տւած վերաբերմունքին դէպի ընդհանուրի դատը:

Բայց չպիտի մոռանալ, որ այսպիսի հսկայական արդիւնք, և այսպիսի մեծ յեղաշրջում ես միայնակս երևան դնել չպիտի կարողանայի առանց ձեր և բոլոր գործող ու մարտնչող տարրերի։ Ըստ որում թոյլ տւէք, որ ես էլ իմ կողմից չնորհակալութիւն յայտնեմ ձեզ և ընդհանրապէս բոլոր քըրիստոնեայ մարտիկներին, առանց որոնց զոհողութևան ես չպիտի կարողանայի նրանց չնորհաւորել այսօրւան նւիրական համազգային տօնը:

«Հաւատալով և վստահելով ձեր համերաշխ, հաւատարիք և զոհաբերող յատկութիւններին ցանկանում եմ մնալ ընդժիշտ հայրենիքիս ֆիդային»:

(Կնիք) ՍԱԹԱՐ

A LETTER OF APPRECIATION FROM SETTAR KHAN TO THE ARMENIAN HUNCHAKIAN PARTY

Rajap 14, 1327 (July 1909)

To the brave and loyal members of Hunchakian Party.

I received your congratulatory letter, which was full of sincere expressions, and I was extremely pleased with it.

Although I have received countless telegrams and letters from all sides regarding this (sword and gift holiday?). However, your letter left a special impression on me with its sincere content. And because the sincere expression of every line of it corresponded, not only to the sincerity of your heart and feelings, but also the deeds and the attitude you have shown towards (the total case?):

But it should not be forgotten that such a huge result, and such a great Revolution could not have been achieved by myself without you and all the active and fighting elements. Accordingly, allow me to express my gratitude to you and to all Christian fighters in general, without whose sacrificial wing I would not have been able to bless them with today's special national holiday.

Believing and trusting in your solidarity, loyalty and self-sacrificing qualities, I want to remain the “Fedayi” of my homeland forever.

(Seal) SATAR

برای مطالعه‌ی بیشتر:

نامه‌ی تشکر ستارخان به حزب ارمنی هونچاکیان

https://sozumuz1.blogspot.com/2024/06/blog-post_12.html

ستارخان چیزی نیست به جز یک ابزار مطیع در دست حزب داشناک. بر تبریز داشناک‌ها‌ حکومت می‌کنند. حمله به تهران و اشغال آن را داشناکسوتیون طراحی کرد.

https://sozumuz1.blogspot.com/2024/06/blog-post_9.html

حزب داشناک، رهبر جنبش مشروطه‌ در تبریز

https://sozumuz1.blogspot.com/2023/01/blog-post_14.html

قتل ارشدالدوله‌ پدر معنوی و محرک تاسیس انجمن آزربایجان و داماد ناصرالدین شاه ‌به ‌دست مشروطه‌طلبان انگلیسی و داشناک‌ها

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_23.html

جماعت ارامنه ‌و آخرین نقشه‌ی آن‌ها برای تاسیس دولت ارمنی، به‌ قلم جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورمویی مجدالسلطنه- سال ١٨٩٤