پرنس شیخ الرئیس قاجار تبریزی و رفع بلای شیعی‌گری-سُنّی‌گری؛
آثار تورکی چاپ تبریز در آناتولی و استانبول
مئهران باهارلی
در زیر دو سند در باره‌ی نقش شیخ الرئیس قاجار تبریزی در حرکت اتحاد اسلام و رواج عثمانلی‌دوستی در ایران قاجاری را نقل کرده‌ام. سند اول دو پاراگراف از کتاب « تورک تاریخی » تالیف رضا نور[1] و سند دوم خبری از روزنامه‌ی «تصفیر افکار»[2] است.
رضا نور در پاراگراف اول دو تورک را در میان رهبران و موجدان حرکت اتحاد اسلام و شخصیت‌هایی که برای از میان بردن اختلاف شیعی‌گری –سُنّی‌گری، بلایی که تورک‌های ایران و تورکیه را از هم جدا می‌سازد، تلاش نموده‌اند نام می‌برد: سید جمال الدین افغانی که بنا به رضا نور بذر این حرکت را کاشت و پس از او پرنس شیخ الرئیس قاجار تبریزی که در این استقامت آثاری مانند کتاب «اتحاد اسلام» را تالیف کرد.
بنا به رضا نور در آن مقطع مخصوصا اهالی آزربایجان که درک کرده بودند منافع و سرنوشت دولتین قاجار و عثمانلی در مقابله با دشمنان- روسیه- مشترک است، به حرکت اتحاد اسلام پیوسته بودند. زیرا آن‌ها تورک هستند و آزربایجان به لحاظ تباری-ملی و بسیاری جهات دیگر، بیشتر از ایران به تورکیه منسوبیت و عائدیت دارد. آن‌ها سال‌های متمادی با تورک‌های آناتولی یک جا – تحت حاکمیت دولت واحد و داخل قلمروی واحد- زیسته، و بعدها تحت حاکمیت ایران در آمده و شیعه شده‌اند. اما تورکیه را ترجیح داده و میل به او دارند. ولی تورکیه به سبب درگیر شدن با مسائل حیاتی خود، نتوانسته است به مساله‌ی تورک‌های ساکن در ایران بپردازد.
در پاراگراف دوم رضا نور می‌گوید تبریز روشن‌فکرترین و نوگراترین منطقه‌ی ایران است. در آنجا یک قرن پیش هم چاپ‌خانه وجود داشت که بسیاری از آثار ایران در آنجا طبع شده‌اند. حتی تبریز مرکز چاپ و نشر متون تورکی در منطقه بوده است. چنان‌چه آثار تورکی چاپ تبریز، در آناتولی و استانبول هم توزیع و پخش می‌شد. (وضعیت مورد اشاره‌ی تبریز با ظهور مشروطیت به طور رادیکال تغییر یافت. نخبه‌گان تبریز این شهر را از مرکز فرهنگ تورک، به کانون ملیت‌گرایی ایرانی فارس‌محور، شهری که نقش اساسی در پایان دادن به دولت تورک قاجار و حاکمیت تورک بر ایران داشت، و مرکز آزربایجان‌گرایی ضد تورک تبدیل کردند).
سند دوم خبری کوتاه از روزنامه‌ی «تصفیر افکار» به تاریخ ١٩١٥ است که در آن گفته می‌شود تجلیل «جمعیت اتحاد و ترقی عثمانلی» از پرنس شیخ الرئیس قاجار انعکاس بسیار مثبتی در تهران پایتخت دولت قاجاری داشته و باعث محبوبیت بیش از پیش سران و رهبران عثمانلی در محافل تهران شده است. این خبر نمونه‌ای از اخبار و گزارشات بسیار در باره‌ی پرنس شیخ الرئیس قاجار تبریزی است که در نشریات وقت عثمانلی و استانبول منتشر می‌شد و در آن‌ها فعالیت‌ها و نقش و اهمیت شیخ الرئیس قاجار تبریزی در جریان اتحاد اسلام و بسط و محبوب ساختن عثمانلی در میان جمعیت‌ها و مراجع و روحانیون شیعی ایران و عراق و هند و .... ذکر و تقدیر می‌گشت.
نقل قول از منبع اول- کتاب «تورک تاریخی » تالیف
رضا نور:
سنی‌لیک-شیعی‌لیک دعواسی جمال‌الدین افغانی‌نین اکدییی تخم‌لا و سون وقعه‌له‌رله چوخ ضعیف‌له‌میشدی. تورکیه و ایران تورک‌له‌ری‌نی آییران سنی‌لیک و شیعی‌لیک بلاسی‌نی قالدیرماغا چالیشان‌لار آراسی‌ندا، جمال‌الدین افغانی‌ده‌ن سونرا «پرنس حاجی شیخ الرئیس»ی ذکر ائتمه‌ک بیزه بورج‌دور. بو ذات «اتحاد اسلام» آدی‌ندا و بونون گیبی داها بیر تاخیم اثرله‌ر نشر ائتمیش‌دیر.
بو ایکی [عوثمانلی و قاجار] دولتین روس اؤنونده منفعت‌له‌ری‌نین مشترک اولدوغو آرتیق آنلاشیلییوردو. هله تورک اولان آزاربایجان‌لی‌لار بونو پک اییی آنلییورلاردی. روس قاماسی‌نین ابتدا اورایا ساپ‌لاناجاغی‌نی بیلییورلاردی. روس قاماسی بورایا گیره‌ر ایسه، تورکیه و ایران‌ین حیات و استقلال‌لاری‌نین تهلکه‌ده اولدوغو شبهه‌سیزدیر.
تبریزلی‌له‌ر چوخ ییل‌لار بیزیم‌له یاشامیش‌لاردیر. ایران حکمو آلتی‌نا سونرادان دوشموش‌له‌ردیر. سونرادان شیعی اولموش‌لاردیر. بیزی ترجیحه میّال‌دیرلار. فقط تورکیه کندی جانی قایغی‌سی‌نا دوشوپ آزاربایجان ایله مشغول اولامامیش‌دیر. آزاربایجان عِرْقی جهت‌ده‌ن، باشقا داها بیر چوخ جهت‌له‌رده‌ن ایران‌دان زیاده بیزه عائد و لازم‌دیر.
تبریز ایران‌ین ان منوّر قسمی‌دیر. اورادا
بوندان بیر عصر اوّل‌ده مطبعه وار ایدی. تبریزده ایران‌ین بیر چوخ اثرله‌ری
باسیلمیش‌دیر. حتی باسیلان تورک‌جه بیر چوخ اثرله‌ر آنادولو و ایستانبول‌ا داخی
یاییلمیش‌دیر.
ترجمه:
جنگ شیعه - سنی، با بذری که جمال‌الدین افغانی کاشت و وقایع اخیر، بسیار ضعیف شده بود. وظیفه‌ی ماست در میان تلاش کننده‌گان برای رفع بلای شیعی‌گری-سنی‌گری که تورک‌های تورکیه و ایران را از هم‌دیگر جدا می‌سازد، پس از جمال‌الدین افغانی، «پرنس حاجی شیخ الرئیس» را ذکر کنیم. این شخصیت، کتابی به اسم «اتحاد اسلام» و آثار دیگری مانند آن را تالیف و نشر کرده است.
مشترک بودن منافع این دو دولت [قاجار و عثمانلی] در مقابل روسیه، نهایتا درک شد. این را مخصوصا اهالی آزربایجان که تورک هستند بسیار خوب متوجه شدند. آن‌ها می‌دانستند که خنجر روس نخست بر آنجا وارد خواهد شد. و با ورود خنجر روس به اینجا، شکی نیست که حیات و استقلال تورکیه و ایران [قاجار] به خطر خواهد افتاد.
تبریزی‌ها سال‌های متمادی با ما زیسته‌اند. آن‌ها بعدا تحت حاکمیت ایران درآمده‌اند و بعدها شیعی شده‌اند. آن‌ها تمایل دارند که ما را ترجیح دهند. اما تورکیه به سبب درگیر و متمرکز شدن به نجات جان خود، نتوانسته است که با آزربایجان مشغول شود. حال آنکه آزربایجان، به جهت تباری-ملی، و بسیاری جهات دیگر، بیشتر از ایران به ما عائدیت و ضرورت دارد.
تبریز روشن‌فکرترین و متجددترین قسمت ایران
است. در آنجا یک قرن پیش از این مطبعه
–چاپ‌خانه وجود داشت. بسیاری از آثار ایران در تبریز چاپ شده‌اند. حتی آثار متعدد به
زبان تورکی که در تبریز چاپ گشته‌اند، در آناتولی و استانبول هم پخش شده‌اند.
نقل قول از منبع دوم- خبر روزنامه‌ی تصفیر افکار:
شیخ الرّئیس حضرت‌له‌ری اتّحاد ترقّی جمعیتی‌نده-شیخ الرئیس تهران‌دا.
«تصفیر افکار». جمعه ١١ ربیع الاخر ١٣٣٣، ١٣ شباط ١٣٣٥ (٢٦ فوریه ١٩١٥)
شیخ الرئیس حضرت‌له‌ری‌نین ایستانبول‌دا اتّحاد ترقّی جمعیتِ محترمه‌سی
طرفی‌نده‌ن مظهرِ اِعزاز و اِکرام اولدوغو و آثارِ مهمان‌نوازی گؤردویو خبری،
بورادا حسنِ تاثیرات حصولا گتیرمیش، و بوتون تاهران محافلی‌نده نظّار و رجالِ
عثمانیه‌ده‌ن ثناکار بیر لسان ایله بحث ائدیلمه‌ک‌ده بولونموش‌دور.
ترجمه:
جناب شیخ الرئیس در جمعیت اتحاد و ترقی-شیخ الرئیس در تهران
خبر گرامی‌داشت و تجلیل از جناب شیخ الرئیس [ابوالحسن قاجار تبریزی] از
طرف جمعیت محترم اتحاد و ترقی در استانبول و مهمان‌نوازی از وی، در اینجا [تهران] تاثیرات
نیکوئی بر جای گذارده؛ و در تمام محافل تهران، از ناظرین و رجال عثمانلی با زبانی
ستایش‌آمیز سخن گفته شده است.
برای مطالعه‌ی بیشتر:
دوکتور رضا نور
دوکتور رضا نور: فعالیت بر علیه مشروطیت در ایران، وظیفه‌ی
هر تورک بوده و است
http://sozumuz1.blogspot.com/2020/08/blog-post_7.html
دوکتور رضا نور: معنی ساقط کردن دولت قاجاری و تاسیس
دولت پهلوی، پایان دادن به سنت حاکمیت خاندان‌های تورک بر این کشور است
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_21.html
پروفئسور دوقتور رضا نور: شه‌نامه و توران-ایران جنگ‌له‌‌ری
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/09/blog-post_3.html
شیخ الرئیس قاجار تبریزی
شیخ الرئیس قاجار تبریزی: در ستایش خلیفه‌ی اعظم، سلطان
معظم مَحْمَتْ رشات عثمانلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_16.html
بزرگ‌داشت مصطفی کمال پاشا آتاتورک در «تورک‌له‌ر
مچیتی»- مسجد تورک‌های تهران
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/05/blog-post_27.html
شاهزاده شیخ الرئیس حضرت‌له‌ری‌له ملاقات- مصاحبه‌ی تورکی
شیخ الرئیس قاجار تبریزی
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_16.html
شیخ الرئیس قاجار تبریزی: بزرگ‌ترین علت انحطاط
مسلمانان، محروم ساختن زنانشان از حقوق بشری است
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_10.html
یک مقاله‌ی تورکی کلامی-فلسفی از شه‌زاده شیخ الرئیس
قاجار تبریزی
No comments:
Post a Comment