اورمولو عرب‌باغی‌نین یوزله‌رجه ‌که‌ز ساتیلیپ ائوه‌ قاییدان اونلو ساماواری؛ و تاوآرداق - میراث

اورمولو عرب‌باغی‌نین یوزله‌رجه ‌که‌ز ساتیلیپ ائوه‌ قاییدان اونلو ساماواری؛ و تاوآرداق - میراث

سماور مشهور صدها بار فروخته ‌شده ‌و به‌ خانه‌ بازگشته‌ی عرب‌باغی اورومی؛ و  تاوآرداق - میراث

مئهران باهارلی

(بو بیر «آری تورک‌جه» دئنه‌مه‌سی‌دیر)

اورمولو عرب‌باغی‌نین یوزله‌رجه‌ که‌ز ساتیلیپ آخشام ائوه‌ قاییدان ساماواری

آشێرێ ساخێنێق‌لێق‌لا اییی‌ایش‌لی‌لیک اوُرموُلوُ میر حوسئیین آغا عرب‌باغێ‌نێن به‌لیرگین اؤزه‌ل‌لیک‌له‌ری‌نده‌ن ایدی. نئجه‌کیم اؤلۆمۆنده‌ن سوْنرا گئری‌یه ‌نه‌ک بیر تاوارداق بێراخمادێ. عرب‌باغێ یاشامێ بوْیوُنجا دا قوُوراق‌ اؤده‌نتی‌له‌ری‌نی، قاموُ یارارێ و توْپلوُمسال ایش‌له‌ره ‌(سایرێ‌ائوی تیکینتی‌سی؛ یۆکۆنج‌لۆک ایله ‌تاپێناق‌لارێن باخێمی ییمه اوْنارێمێ؛ کؤپرۆ یاپما؛ ...) سایپا‌ردێ.

عرب‌باغێ‌نێن یاشادێغێ ائوی‌نین ایچی‌نده‌ نئچه‌ پیتیک، اۆچ کیلیم ایله ‌بیر یوْرقان – دؤشه‌ک تاخێمێ اوْلان کیچیجیک بیر اوْداسێ وار ایدی. بوُ اوُفاجێق اوْدا‌دا بیر ده‌ یۆزله‌رجه ‌که‌ز ساتێلماق اۆزره‌ ساتلاقا گئدیپ قایێدان آدلێم و اۆن‌لێ بیر ساماوار واردێ.

عرب‌باغێ بیر چوْخ گه‌نجین ائوله‌نمه‌سی، قێزلارێن سه‌پی ایله ‌یئنی قوُردوُق‌لارێ اوْغوُشوُن گیده‌رله‌ری‌نی ده‌ که‌ندی قوُوراق اؤده‌نتی‌‌له‌ری‌نده‌ن قارشێ‌لاردێ.

گه‌‌ره‌‌کسینیمی اوْلان بیری، کؤمه‌‌‌ک اۆچۆن عرب‌باغێ‌یا گه‌لدییینده، اه‌ل‌ائوی‌نده ‌وئریله‌جه‌ک آقچا یوْخدوُیسا، میر حوسئین آغا اوْ کیشی‌یه «بوُ ساماواری گؤتور، آپار سات‌گینان!» دییه‌ردی. آنجاق ساماوار ساتلاقا چاتار چاتماز تانێنێر، گئرچه‌ک ده‌یه‌ری‌نین قاچ قاتێ اۆستونده‌ ساتێن آلێنێپ آخشام آرماغان اوْلاراق یئنی‌ده‌ن عرب‌باغێ‌نێن ائوی‌نه‌ گئری قایێداردێ .....

URMULU EREBBAĞI’NIN YÜZLERCE KEZ SATILIP, AXŞAM ÉVE QAYIDAN SAMAVARI

Aşırı saxınıqlıqla iyiişlilik Urmulu Mir Hüséyin Erebbağı’nın belirgin özelliklerinden idi. Néce kim ölümünden sonra gériye nek bir tavardaq bıraxmadı. Erebbağı yaşamı boyunca da quvraq ödentilerini qamu yararı ve toplumsal işlere (sayrıévi tikintisi; yükünclük ile tapınaqların baxımı, yime onarımı; köprü yapma, …) saypardı.

Erebbağı’nın yaşadığı évinin içinde néçe pitik, üç kilim ile bir yorqan - döşek taxımı olan kiçicik bir odası var idi. Bu ufacıq odada bir de yüzlerce kez satılmaq üzere satlaqa gédip qayıdan adlım ve ünlü bir samavar vardı.

Erebbağı bir çox gencin évlenmesi, qızların sepiyi ile yéni qurduqları oğuşun giderlerini de kendi quvraq ödentilerinden qarşılardı.

Gereksinimi olan biri kömek üçün Erebbağı’ya geldiyinde, elévinde vérilecek aqça yoxduysa, Mir Hüséyin Ağa o kişiye “Bu samavarı götür, apar satgınan!” Diyerdi. Ancaq samavar satlaqa çatar çatmaz, gérçek deyerinin qaç qatı üstünde satın alınıp, axşam armağan olaraq yéniden Erebbağı’nın évine géri qayıdardı. 

ترجمه ‌به ‌فارسی

سماور مشهور صدها بار فروخته ‌شده ‌و به‌ خانه‌ بازگشته‌ی عرب‌باغی اورومی 

«تقوا و پرهیزكاری فوق العاده‌از صفات ممیزه‌ی میر حسین آغا عرب‌‌باغی اورومی بود. چنانچه ‌پس از مرگ، هیچ میراثی از خود به‌ جا نگذاشت. او در حین حیات وجوه‌ شرعیه‌ی پرداخت شده ‌توسط جماعت دینی منسوب به‌ خود را صرف انجام امور اجتماعی و عام المنفعه‌ی عمومی (تاسیس بیمارستان، تعمیر مساجد و عبادت‌گاه‌ها، احداث پل، ....) می‌كرد.

عرب‌باغی در خانه‌ی مسکونی خود در اوتاق محقری سکونت داشت که‌ در آن صرفا تعدادی کتاب، سه‌ گلیم ، یک دست رخت‌خواب و یک سماور بود. سماور مشهوری که ‌چند صد بار برای فروش به ‌بازار رفته‌ و بازگشته ‌بود.

عرب‌باغی خرج ازدواج بسیاری از جوان‌ها، خرید جهیزیه‌ی دختران و تامین هزینه‌ها و رفع مشکلات خانواده‌های جدیدی که‌ تشکیل می‌دادند را هم از وجوه‌ شرعیه‌ی دریافتی پرداخت می‌کرد. اگر کسی برای دریافت کومک به ‌عرب‌باغی مراجعه‌ می‌کرد و وجهی برای کومک به‌ او در دست‌رس نبود، عرب‌باغی به‌ آن شخص می‌گفت «این سماور را بردار، ببر و بفروش». اما سماور به‌ محض رسیدن به ‌بازار، شناخته و به‌ چندین برابر قیمت واقعی‌اش خریداری می‌شد و عصر به‌ صورت هدیه‌ دوباره ‌به ‌منزل میر حسین آغا عرب‌‌باغی اورومی برمی‌گشت».

در باره‌ی کلمه‌ی تاوآرداق - میراث 

نئولوژیسم – یئنی‌دئگی «تاوارداق» به ‌معنی میراث (کلمه‌ای سامی سمیتیک[1]) کلمه‌ای تورکی و مرکب است از تاو + آرداق. (قابل ذکر است که در زبان تورکی برای میراث و ارث و موروثی به معنای طبی و در مورد بیماری‌ها و خصوصیات ژنتیک و ....، به ترتیب یئنی‌دئگی‌های «قالیتسال Qalıt » و «قالیتQalıtım » و «قالیتیمQalıtsal»، از مصدر قالماق بکار می‌رود).

-آرداق: در زبان تورکی به‌ معنی آنچه ‌از یک جان‌دار پس از مرگ آن بر جای می‌ماند (مانند بدنه‌ی خشک درخت هنوز پابرجا در خاک، ...) است. هم‌ریشه ‌با آرد (عقب، پشت، دنبال)، آرخا، آردیل (پیرو)، آردا (خلف، خلیفه)، آرتچی (عقبه، آنچه ‌از پس و به‌ دنبال می‌آید، مانند پس لرزه ‌در زلزله، و یا واحد نظامی ‌که ‌ پس از لشکر می‌آید، )، آرداش، آرخاداش (دوست)، ......

-بن تاو: از مصدر تاوماق به ‌معنی تصرف در مال کردن (دیوان لغات التورک) است. این بن در کلمه‌های تاوار، تابار، داوار[2] (مال بی‌جان و جان‌دار، دارایی، ملک، ثروت، اشیاء تجاری، متاع، محصول برای فروش)، تاویشماق (قوتادغوبیلیگ)، داوار (گوسفند و ...)، داواریش – تاباریش (تاوار+ ائش: شریک تجاری)، تاوارلی (صاحب ثروت)، تاوارلیق (انبار، خزینه)؛ تاوارساق (مال‌پرست، پول‌دوست)، تاوارسیز (بدون ثروت)، تاوارسیزین (در حالت بدون ثروتی و بی پولی)، تاویشقان (آنکه ‌ثروتی را بکار می‌برد)، تاوارلیق‌لی (محصول تجاری فروشی)، تاویق (خرید و فروش، تجارت)، .... هم موجود است.

در این صورت، «تاوآرداق» و یا تاو + آرداق، به ‌معنی مال و دارایی و یا میراثی است که‌ پس از مرگ شخص بر جای می‌ماند. از همین ریشه‌ «تاوارداق‌چی» به‌ معنی ورثه، «تاوارداق‌لانماق» به‌ معنی صاحب میراث شدن و به ‌ارث بردن است.

کلمات دیگر تورکی در ارتباط با میراث: «ده‌یمه»: میراث‌دان پای؛ «سێلتاو»: میراث (تاتاری)؛ «تۆپ»: میراث، تَرَکه (قاراچای بالکاری)؛ «خوُمارێ»: میراث، «خوُمارتْقێ»: میراث، وصیت‌نامه‌ (سوغدی)؛ «ائنچی»: میراث‌دان پای (قیزقیزجا)؛ «اوْق» - «اوْنق»، «اۆلۆگ»،: میراث‌دان پای (اسکی تورک‌جه)؛ «شارا»= «شیرا» (موغول‌جا): میراث آلماق، میراثا قونماق، ...

وصیت نامه‌ی آیت الله ‌میر حسین عرب باغی اورومی[3]

لِمِثْلِ هذا فَلْيعْمَلِ الْعامِلُونَ

بِسْمِ اَللَّهِ اَلرَّحْمَنِ اَلرَّحِيمِ

أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَبداللهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ أَشْهَدُ أَنْ اِمِيرالْمُومِنِينَ مَعَ احِدِ عَشَرَ اَوْلادُهُ حُجَجُ اِلْهِ وَ اَوْصِياءِ خاتَمِ الْمُرْسَلِينَ وَ أَشْهَدُ أَنْ ماجاءَ بِهِ سَيِّدُ الْأَنْبِيَاءِ مِنَ الأُصُولِ وَ الفُروعِ حَقٌ وَ ثابِتٍ بِالقَطعِ وَاليَقينِ

و بعد از این عرض می‌نماید که ‌این حقیر در سابق وصیت‌نامه ‌نوشته ‌بود و حالا نیز اقرار می‌کند که‌ خانه‌ی مسکونی حقیر با سه‌ پارچه‌ گلیم و با دوره‌ی حدائق[4] مال مختص آقای حاج مختار معینی است و خانه را بر اسم خود بر ثبت داده، بعد از این‌ها آن چه ‌اثاث البیت و کتاب دارم، بعد از وسایل دفن و تجهیز و ادای دیون از مهریه‌ی زوجه‌ و غیره، مال فقرای سادات است و ملک حقیر نیست و باید به ‌فقرای سادات رد شود و مال و حق ورثه ‌نبوده، زیرا که‌ خودم کسب نکرده‌ام که‌ مال مختص حقیر گردد. بلکه‌ حق انتفاع داشتم به‌ قدر حاجت. و وصی حقیر در این امور آقای حاج معینی و آقای حاج قربان‌علی عطار است. با هم دیگر و یا به‌ انفراد هر یکی دست او می‌رسد و غائب نباشد و هر کدام می‌تواند از جانب خود کسی را تعیین نماید در این کار خیر. و دیگر صندوق زوجه‌ی حقیر از لباس و غیر مال خودش بوده.

الأحقر عرب باغی فی ۲۲/۲/۱۰

تورک‌جه‌ سؤزله‌ر:

آدلێم: نامدار

آرماغان: ارمغان، هدیه

آشێرێ: افراطی، فوق العاده، بسیار زیاد

آقچا: پول

اه‌ل‌ائوی: دم دست، در دسترس

ائدگو ایش‌لیک: خیّر (تورکی قدیم)

اوْدا: اوتاق (اوتاق در تورکی به ‌معنی چادر بزرگ است)

اؤده‌نتی: پرداختی، وجوه

اوْروُن: جا، مقام، محل اقامت

اوْغوُش: خانه، خانواده

اوُفاجێق: ریز و خرده

اوْق - اوْنق: سهم از ارث

ائوله‌نمه: ازدواج

اوْنارێم: تعمیر، مرمت، رستوراسیون

اۆنلۆ: مشهور و معروف

اییی‌ایش‌لی: (در تورکی قدیم: ائدگۆ ایشلیک) نیکوکار، خیّر،

اییی‌ایش‌لی‌لیک: نیکوکاری، کار خیر کردن

باخێم: مراقبت و رسیده‌گی به ‌وضعیت یک چیز و رفع نواقص و عوارض حادثه

به‌لیرگین: بارز،

بێراخێت: ترکه، آنچه پس از مرگ کسی باقی می‌ماند، ارث، ماترک، مرده‌ریگ، میراث

بیله‌سی‌نه: به‌ او، به خودش

پیتیک: کتاب

تاپێناق: معبد، عبادت‌گاه

تاخێم: دسته، دست (یک دست رختخواب)

تاوارداق: میراث، ارث، مال و دارایی که‌پس از مرگ انسان باقی می‌ماند

تاوارداق‌چێ: ورثه

تاوارداق‌لانماق: صاحب میراث شدن، به ‌ارث بردن

ته‌ک‌جه: صرفا

توْپلوُمسال: اجتماعی

تیکینتی: بنا

ده‌یه‌ر: قیمت، ارزش، بهاء

دؤشه‌ک: تشک

ساتلاق: بازار

ساتێن آلێنماق: خریدن

ساخێنماق: پرهیز کردن، تقوا نمودن

ساخێنێق: پرهیزکار، متقی

ساخێنێق‌لێق: پرهیزکاری، تقوا

ساماوار: سماور

سایپاماق: مصرف کردن، خرج کردن (دیوان لغات الترک)، همریشه ‌با سایماق-سایی، سانما-سان، ساغیش، .....

سایرێ‌ائوی: مریض‌خانه، بیمارستان

سه‌پ: جهیز، جهیزیه ‌(از مصدر سه‌پمه‌ک)

سه‌پمه‌ک: حاضر و آماده ‌و تجهیز کردن، رفع احتیاج و تامین و تدارک کردن (دیوان لغات الترک)

قات: برابر، دفعه، مرتبه

قاچ قات: چند برابر،

قاچ: چند

قارشێ‌لاماق:جبران و تامین کردن

قالێت: میراث

قالێتسال: ارثی (در طب و در مورد بیماری‌ها و خصوصیات ژنتیک و ....)

قالێتێم: ارث (در طب و در مورد بیماری‌ها و خصوصیات ژنتیک و ....)

قاموُ یارارێ: منفعت عامه

قوُوراق اؤده‌نتی: وجوه‌ شرعی پرداخت شده‌ از یک جماعت دینی به ‌روحانی و رهبر آن جماعت

قوُوراق: جماعت دینی، از مصدر قووراماق (توپلاماق)

که‌ز: بار، دفعه

که‌ندی‌سی: خودش

کؤمه‌ک: یاری، تعاون

کیچیجیک: بسیار کوچک

گه‌ره‌کسینیم: احتیاج، نیاز

گه‌نج: جوان

گئری: باز، عقب، پس

گیدره‌ر: مصرف

-گێنان: پسوند امر دوم شخص مفرد

نه‌ک: هیچ (نه‌+ اؤک)

نئچه: چند

یاشام: حیات، زنده‌گی

یۆکۆنج: سجده

یۆکۆنج‌لۆک: مسجد

ییمه: و

---

[1] معناشناسی «ارث» مبتنی بر تحلیل‌های ریشه‌شناختی. سمیه‌ طاهری، سیدکاظم طباطبایی، غلامرضا رئیسیان

https://nrgs.ui.ac.ir/article_21521.html

[2] A. A. Süğümlü. Türk dilinin tarihsel sürecinde ve çağdaş Türk lehçelerinde Tabar > Davar kelimesi

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2332226

[3] https://arabbaghi.com/will/

[4] کتاب الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، نوشته‌ی شیخ یوسف بن احمد بن ابراهیم درازی بحرانی (م ۱۱۸۶ ق) معروف به ‌صاحب حدائق، فقیه، محدّث، اخباری معتدل و متتبّع پر اثرِ، در موضوع فقه‌ استدلالی و به ‌زبان عربی