متن مذاکره‌ی تورکی عباس میرزا با مَحْمَدْ رفیع افندی، سفیر کبیر عثمان‌لی در دولت قاجار

متن مذاکره‌ی تورکی عباس میرزا با مَحْمَدْ رفیع افندی، سفیر کبیر عثمان‌لی در دولت قاجار

 

مئهران باهارلی

 

در کتاب «ایران سفارت‌نامه‌سی» به زبان تورکی تالیف محمد رفیع افندی سفیر کبیر دولت عثمانلی در دولت قاجار به دوره‌ی سلطنت فتح‌علی شاه قاجار، قسمتی از مذاکرات او با نائب‌السلطنه‌ عباس میرزا در سال ١٨٠٨ نقل شده است. این مذاکرات علاوه بر آن که نشان می‌دهند عباس میرزا و مقامات دولت قاجار وقت، در مسائل استراتژیک با دولت عثمانلی در استشاره بودند، به سبب انجام آن‌ها به زبان تورکی نیز حائز اهمیت هستند.

١-در منابع آرشیوی عثمانلی متن اصلی مکتوبات و مذاکرات شاهان و مقامات دول تورک حاکم بر ایران، با عبارات «صورتِ»، «صورتی» (صورتش)، و .... نقل می‌شود. مانند «شاه‌دان گه‌له‌ن مکتوبون صورتی‌دیر». در حالیکه اگر اصل مکتوبات و مذاکرات به زبانی غیر از تورکی باشد، برگردان تورکی آن‌ها با عبارات «ترجمه‌سی‌دیر»، و ... مشخص و داده می‌شود. مانند « شاه‌دان گه‌له‌ن مکتوبون ترجمه‌سی‌دیر». در مورد این مذاکرات هم سفیر کبیر عثمانلی تصریح کرده که متن نقل شده «صورت» اصلی آن‌ها است و نه «ترجمه»ی آن‌ها به تورکی. بنابراین انجام مذاکرات مذکور به زبان تورکی قطعی است.

٢-انجام مذاکرات دیپلوماتیک توسط مقامات دولت‌های تورک حاکم بر ایران و در این میان از سوی خواقین و مقامات دولت قاجاری، نشان دهنده‌ی رسمیت دوفاکتوی زبان تورکی در آن دولت‌ها – هر چند عمدتاً شفاهی - است. امری که توسط تاریخ‌نگاری ایرانی و ایران‌شناسی غربی به اصرار مخفی نگاه داشته می‌شود و این مخفی‌کاری باعث تحریف تیپولوژی ملی تورک آن دولت‌ها و در نتیجه وارونه نویسی تاریخ می‌گردد.

٣- موضوعات مذاکره شده در این ملاقات توسط عباس میرزا نائب السلطنه و پاسخ‌های سخت خردمندانه و سنجیده‌ی سفیر کبیر عثمانلی که دیپلوماتی فوق العاده پخته و کارآزموده بود به اختصار چنین‌اند:

الف-اجازه‌ی دولت عثمانلی به قوای نظامی فرانسوی برای عبور از قلمروی خود جهت حمله به هندوستان مستملکه‌ی انگلستان. عباس میرزا در این باره از سفیر کبیر عثمانلی سوال می‌کند و سفیر کبیر در پاسخ می‌گوید امکان ندارد دولت عثمانلی به قوای نظامی فرانسه آن هم در این حد بزرگ، اجازه‌ی عبور از خاک خود را بدهد. وی دولت فرانسه را حیله‌کار و دسیسه‌پرداز نامیده، در تائید سخنان عباس میرزا می‌گوید دولت عثمانلی نه تنها به قوای نظامی فرانسه، بلکه به احدی از اتباع آن دولت هم نباید اجازه‌ی عبور از خاک خویش را بدهد.

ب- تحریک کردن دولت قاجار از طرف فرانسه برای حمله به هندوستان. عباس میرزا از خطرات و ریسک‌های احتمالی حمله‌ی دولت قاجار به هندوستان از سفیر کبیر عثمانلی سوال می‌کند. سفیر کبیر عثمانلی که اندیشه و هوس حمله‌ی دولت قاجار به هندوستان مستملکه‌ی بریتانیا را بدرستی ناشی از تحریکات دولت فرانسه و سفیرش در تهران ژنرال غاردان - گاردان[1] می‌داند، در جواب می‌گوید حمله و حرکات نظامی که آینده‌ی آن به هیچ وجه معلوم و قطعی نیست به مملکت و ملت دیگری، به سبب طمع دنیوی و یا تحریکات و فریب‌کاری فرانسه، و تحقیر نمودن دشمن با این حمله، آن هم در حالی که قسمتی از قلمروی خود قاجاری – قفقاز – تحت اشغال روسیه می‌باشد، اندیشه‌ای بسیار وخیم، بی بصیرتی و بی تجربه‌گی است.

ج-موضوع صلح با روسیه: عباس میرزا می‌گوید مصالحه با روسیه و راضی شدن به اشغال و الحاق قسمتی از قلمروی قاجاری – قفقاز – به آن دولت، برای قاجاریه بسیار سخت و گران است. سفیر عثمانلی در جواب می‌گوید صلح اجباری با دشمن برای طرف مغلوب، به عنوان اهون شر، رفتاری بسیار مشاهده شده و مرسوم است. مشروط بر آنکه بعد از آن، طرف مغلوب و مجبور شده به صلح، به مرتب کردن و آماده ساختن قوای نظامی خود و تسلیح و تجهیز آن‌ها پرداخته و بعد از مدتی کوتاه سرزمین‌های موقتا اشغال شده‌اش را باز پس ‌بگیرد.

د-موضوع فسخ قرارداد صلح با روسیه: عباس میرزا می‌گوید بعد از انجام عقد قرارداد مصالحه با روسیه امکان فسخ آن وجود ندارد، زیرا این بر خلاف مردانه‌گی است. سفیر کبیر عثمانلی در جواب می‌گوید لزومی به فسخ قرارداد صلح با روسیه از طرف دولت قاجاری نیست. از آنجائیکه دولت روسیه به قلمروی قاجاری راه پیدا کرده، به مرور زمان خود او [در نتیجه‌ی زیاده‌‌خواهی و توسعه‌طلبی‌اش] با مطالبات و پیشنهادهای سخت و توان‌فرسای دیگری، اساس صلح را از بین برده و دولت قاجار را به ادامه‌ی جنگ سوق خواهد داد.

ر-موضوع کوردها در بایزید. رفیع افندی مضمون این آخرین موضوع مذاکره را نقل نکرده است.

پایان مقدمه‌ی مئهران باهارلی

صورتِ مذاکره‌یِ احوالِ مصالحه‌یِ ایرانیان و کیفیتِ توسّطِ پر مضرّت فیرانچالی‌یان با شهزاده ‌عبّاس میررزا و بیانِ تحیّران در آن وَلا

مَحْمَدْ رفیع ایران سفارت‌نامه‌سی، ایستانبول، هلال مطبعه‌سی، بابِ عالی قارشی‌سی‌ندا – ١٣٣٣. صص ١٠-١٣

بین ایکی‌یوز ییگیرمی ایکی سنه‌سی‌نده‌ جانبِ دولتِ علّیه‌ده‌ن نامه‌‌رس‌لیک ایله‌ عجم دولتی‌نه‌ گئدیپ گه‌له‌ن مَحْمَدْ رفیع اه‌فه‌ندی‌نین سفارت‌‌نامه‌سی‌دیر.

بو فقیر تاهران‌دان عودت ایله ‌ته‌بریزه‌ داخل اولوغوم گونون فرداسی ته‌بریزده‌ن تاهران‌ا عزیمت ائده‌ن فیرانچا ایلچی‌سی «غاردان» نام جئنئرال ایله ولی‌عهد اولان شهزاده‌ عبّاس میرزا چند روز هر بیر خصوصی مذاکره ‌و مرسومون صوری‌سی‌نه‌ فی الجمله ‌تحصیلِ وقوف ائتمیش بولوندوغوندان، شهزاده‌یِ مشار الیه ‌بو فقیر ایله ‌لدی‌الملاقات آفاقی مصاحبت دولتِ علّیه‌یه‌ عرضِ خلوص و محبّت صحبت‌له‌ری‌نده‌ن سونرا، «اه‌فه‌ندی! فیرانسالی ممالکی روم‌دان عساکرِ وافره ‌امراری‌نی تکلیف ائتسه، ‌عجبا راضی اولورلار می؟» دییۆ، لدی‌السوال «بونلارین بینی‌نده‌ گذارِ شزیز اولان معامله‌ معلومِ حقیرانه‌م اولماییپ»، اوْل امرده ‌بین دورلو کلماتِ موضحه ‌و جوابِ باصواب ایرادی‌نا جرئت ائده‌مه‌دیییم‌ده‌ن، «شاهیم! بنده‌نیز دولتِ علّیه‌ده‌ ادنی بیر نؤکه‌ر و بؤیله ‌امورِ معظّمه‌ده‌ن بی خبر اولدوغوما مبنی، بو سوالِ شریفینیزه ‌جوابِ قطعی وئره‌مه‌م. آنجاق روسیالی محاربه‌سی‌چون که‌ندی مملکتی‌نده‌ن گه‌تیره‌جه‌یی کلّیت‌لی عسکری‌نی نه‌مچه‌ و روسیا دیارلاری‌ندان امرار، وقته‌ محتاج اولماق‌لا سریعاً ائریشدیرمه‌ک ایچون مملکتِ عثمانیه‌ده‌ن گذاری‌نی لدی‌الاستدعا جانبِ دولتِ علّیه‌ده‌ن بیر وجه‌له ‌رضا وئریلمه‌ییپ، فقط بیر ایکی یوز نفر اوفیچیال و مهندس مقوله‌سی عمله‌له‌ری بوسنا طرفی‌نده‌ن گئچیرمه‌ک ایچون بیر زعیم تعیین اولوندوغونو افواهِ‌ ناس‌دان مسموعوم اولموش ایدی. بو خبرین صدق و کذبی و بعده‌ نه‌ صورت کسب ائتدییی معلوموم دئییل‌دیر» دئدیییم‌ده «اه‌فه‌ندی! بو تکلیف‌له‌ری‌نی تجویز بیر وجه‌له ‌جائز دئییل‌دیر و روم دولتی داخی بونا راضی اولماماق گه‌ره‌ک‌دیر» دیییجه‌ک، بو فقیر مقدماً بالتّامل فهم و احساس و قونسولوسِ سابقین سیاق و سباقِ کلامی‌ندان ادراک و افتراس ائیله‌دیییم امرارِ عسکر تکلیف‌له‌ری‌نی جئنئرالِ مرسوم شهزاده‌یه‌ ایراد ائتمیش اولدوغونو، جزم و تیقّن ایله‌ «شاهیم! عموماً طایفه‌یِ افرنجیه‌نین و خصوصاً فیرانچالی‌نین حیله‌ و دسیسه‌له‌ری‌نه‌ نهایت و غایت یوخ‌دور. بؤیله‌ کلّیت‌لی عسکر ادخالی شؤیله‌ دورسون، ممکن اولدوغو صورت‌ده‌ بیر نفری‌نی مُلْکه‌ تقریب و ادخال جایز دئییل‌دیر. بونلار وئنئدیک و نه‌مچه‌ میثیل‌لی قوی‌الاقتدار نیجه‌ نیجه ‌دولت‌له‌ری شؤیله‌ و بؤیله ‌حیله ‌و دسیسه ‌ایله مغلوب ائتمیش‌له‌ردیر» دییو، بندِ رابع‌ده ‌یازدیغیم تفصیلاتی یکان یکان تقریر و بیان و دولتِ علّیه ‌آنلارین بو تکلیف‌له‌ری‌نه ‌قطعاً راضی اولمایاجاغی‌نی افاده‌ و عیان ائیله‌دیم.

مشارالیه ‌تکرار جوابا آغاز ایله‌ «بیر قاچ سنه ‌مقدّم، هیند جانبی‌نده ‌اولان اینگیلته‌ره‌لی‌ده‌ن دولتیمیزه ‌گه‌له‌ن بویوک‌ایلچی مقابلی، طرفیمیزده‌ن اوْل طرفه‌ گؤنده‌ریله‌ن نبی خان نام بویوک‌ایلچیمیز گه‌لدیک‌ده‌ سیز تاهران‌دا ایدینیز. آنین‌لا مصاحبت ائتدینیز می؟» دئدیک‌ده، خانِ مزبور بو فقیر ایله‌ بیر خانه‌ده ‌مسافر اولماق حسبی‌یله هیندین اختلالِ احوالی‌نی و که‌ندی‌یه ‌بیر قاچ بین عسکر ترفیق اولونسا بوتون ممالکِ هیندی شاه‌له‌ری‌چون سهولت‌له ‌تسخیر ائده‌جه‌یی‌نی ایسته‌ر ایسته‌مه‌ز بالدّفعات نزد حقیرانه‌م‌ده‌ تقریر و تذکیر ائتمیش‌که‌ن، «بلی شاهیم! خانِ مزبور ایله ‌بالدّفعات ملاقی اولدوم. آنجاق امورِ مُلْکیه‌یه ‌دایر صحبت ائتمه‌دیک» دییو، مرامی‌ندان تجاهل ائیله‌دیییم‌ده‌ «هیندین مجموعِ خلقی دولتیمیزه‌ بیعتیمیزه‌ حاضر و همان طرفیمیزده‌ن بیر اوردو ارسالی‌نا ناظرله‌ر ایدییی‌نی خانِ مزبور تقریر ائده‌ر. زیرا اینگیلته‌ره‌لی ایله ‌امرِ دین‌ده ‌مباینت و سایر حُکّام و طایفه‌یِ افغان ظلمونه‌ عدمِ قدرت‌له‌ری‌نده‌ن ناشی، ادنی همّت‌له ‌تسخیر اولونور. عجبا اوْل طرفه‌ سفر ائتدیییمیز صورت‌ده ‌بیر گونه‌ ضرر و خطر وقوعو ملحوظونوز مودور؟» دئدیک‌ده، مقدّماً تاهران‌دا بعضی بی اذعانین گفتاری‌ندان استشعار ائتدیییم وجه‌له فیرانچالی‌نین «بو طرف‌ده‌ن عسکر امراری‌ندان مرادیمیز فقط اینگیلته‌ره‌لی‌ده‌ن اخذ و انتقام ایچون‌دور. یوخسا توسیعِ دایره‌یِ مملکت و اکتسابِ منفعت ایچون دئییل‌دیر. ممالکِ هیند سیزه‌ ملاصق و مناسب اولماق‌لا، جمله‌سی‌نی سیزه ‌ترک و اعطا ائده‌ریز» دییو، اعجامی اطماع و ارضاء صددی‌نده‌ ایسه‌له‌ر داخی، دیار هیندین تسخیری‌نده‌ آخرین معاونتی‌نه‌ محتاج اولمادیق‌لاری‌نی بو فقیره‌ ایماء معرضی‌نده، ‌شهزاده‌یِ مشارالیه‌ سوالِ مذکورو ایراد ائیله‌دییی مجزومِ عبیدانه‌م اوْلیجاق «شاهیم! وسعتِ دایره‌یِ دولت به‌ هر حال موجبِ اشتغال و محنت؛ و استحقارِ خُصَما باعثِ ندامت؛ و در دست اولان مُلْکون محافظه‌سی‌نده‌ مبالات ایله ‌طمعِ دنیویه‌ده‌ن اؤترو آخَر بلاد و عباد اوزه‌ری‌نه ‌سفر آچماق و نتیجه‌سی مجهول اولان سفری حَضَره‌ ترجیح ائتمه‌ک، سببِ وخامت ایدییی معلومِ اربابِ تجربه‌ و بصیرت‌دیر. بو مقوله‌ ایلچی اطماعی و یاخود آخَرین معلّل بالاعراض سوق و اوضاعی تقریبی‌یله ‌حالا مُلْکونوزده‌ اعدایِ دین دورور ایکه‌ن، سمتِ آخَره ‌سفر ائتمه‌ک نیجه ‌تجویز اولونابیلیر؟ روسیالی‌نین دفعی تدبیر بویورولموش ایسه، آنی بیله‌مه‌م» دییو؛

مصالحه‌له‌ری کیفیتی‌نده‌ن استخراج ائیله‌دیییم‌ده «ائی اه‌فه‌ندی! دشمن مُلْک‌ده‌ن چیخمادیغی و ولایتینیزده ‌شو مقداری‌نی مِهرینیز ایله ‌یدله‌ری‌نده ‌ابقاء ائده‌ک دئنیلدییی صورت‌ده، مصالحه‌ نیجه‌ ممکن اولابیلیر؟ مملکت غضباً یدِ دشمن‌ده ‌ایکه‌ن، عاقبتِ کار ملاحظه‌سی‌یله‌ [مصالحه] انسانا گران گه‌لمه‌ز، امّا مِهرله‌ تسلیمِ بلاد بیزه ‌په‌ک مشکل گه‌لییور. بو اولاجاق ایش دئییل‌دیر» دئدیک‌ده، «اعداء ایله‌ مغلوباً مصالحه‌ هر دولت‌ده‌ و جمیعِ زمان‌دا اوْلاگه‌لمیش‌دیر. حتّی زمانِ سعادتِ حضرتِ شفیع الامّت‌ده ‌بیله ‌اخلافا تسلیت و هزار حکمت ضمنی‌نده‌ مصالحه‌یِ مکّه‌یِ مکرّمه ‌وقعه‌سی وقوع بولموش‌دور. اَهْون شرّی‌نی اختیار اراده‌سی‌یله بعض مملکت‌له‌ری دشمن‌ده‌ ابقاء و بعون الله ‌تعالی مدّتِ قلیله‌ده‌ مهمّات سفریه‌ و امورِ عسکریه‌یه ‌کما ینبغی نظام وئریلیپ یینه ‌یدله‌ری‌نده‌ن استخلاص اولونماق‌دا بأس یوخ‌دور» دئدییم‌ده‌ «اه‌فه‌ندی! هیچ بیر کَره ‌صلح اولدوق‌دان سونرا فسخِ مصالحه ‌ارتکاب اولونور مو؟» دییو، دعوایِ مردانه‌گی و متانت ائتدیک‌ده‌ فقیر داخی «مادام که‌ دشمنِ دین مملکتینیزه‌ بو مرتبه‌جه‌ک یول بولموش‌دور، طرفِ شاهانه‌نیزده‌ن فسخِ صلحِ عاریتی اختیاراً حاجت قویماییپ، آرالیق آرالیق تکالیفِ شاقّه ‌ایله‌ که‌ندی‌له‌ری اساسِ صلحی هدم، و سیزی حربه‌ مداوم ائده‌رله‌ر» دئدییم‌ده‌؛

مشارالیه‌ تکرار آغازِ گفتار ایله «روم دولتی حالا روسیالی ایله ‌مصالحه‌یه ‌نظام وئره‌مه‌ییپ، فیرانچا بیر وجه‌له ‌قبول اولونمایاجاق بهانه ‌ایراد، و شو گونه‌ سند طلب و بؤیله ‌جواب ائده‌ره‌ک اوزه‌ری‌نه‌ آلماییپ، اوْل طرفین ایشی داخی دوچارِ عقده‌یِ تشویش اولموش» مفهوم‌لاری‌نی مبالغه‌یِ اعجامیه ‌ایله ‌تذکیر ائتدیک‌ده، «شاهیم! دولتِ علّیه‌ی ابدی القرار جمیعِ دولِ نصارا ایله‌ همجوار و بر مقتضایِ شرعِ شریف هر بار کَفَره‌ ایله ‌جنگ و حرب اوزه‌ره ‌اولدوغو امرِ آشکاردیر. روسیالی ایله ‌مصالحه ‌صورتی ده‌ ائریلمه‌دییی تقدیرجه، ‌اینگیلته‌ره‌ ایله‌ محاربه ‌سایرله‌ری‌نده‌ن اهون و اسهل و دولتِ علّیه ‌محاربه‌ده‌ن بی فتور و کسل‌دیر. همان مصالحه‌یه‌ سیزله‌ر بیر رابطه‌ وئریپ، شو دشمنی آرادان دفع بویورون» دئدیم.

«(خوشمدی یاخدا باق اهل ایماندر؟)، باخالیم نیجه‌ اولور» دییو، صددی سمتِ آخره ‌تحویل و بیر مدّت داخی ذکرِ آتی بایزید و اکراد وقعه‌له‌ری‌نی مذاکره‌ و مباحثه ‌ایله ‌مجلسی تکمیل ائیله‌دییی.

 سؤزلوک

آخَر: دیگر، دیگری

آرالیق آرالیق (تورکی): گاه‌گاهی

آفاقی (در تورکی): گه‌ره‌ک‌سیز، اؤنه‌م‌سیز

ادنی: کمترین

اعجام: ایرانی‌ها، عجم‌ها

اعجامیه: ایرانی‌ها

افتراس: با فراست و نشانه چیزی را فهمیدن

افرنجیه: افرنگیه، فرنگستان، ممالک اوروپایی

امرار: گذر و عبور

اَهْوَن: آسان و نرم

اوفیچیال: اوفیسییال، رسمی، مقام رسمی

اوْلاگه‌لمیش (تورکی): بوده و آمده است، تا زمان ما همیشه اینگونه بوده است

ایدییی (تورکی): اولدوغو

ایسته‌ر ایسته‌مه‌ز (تورکی): خواه ناخواه

بأس: بیم، ترس، هراس، خشم، هیبت، غضب

بی فتور: بیحالی، سستی، ضعف، وهن، آرامی، کندی، کوتاهی

بیر وجه‌له (تورکی): به هیچ صورت

بین (تورکی): مین، هزار

په‌ک (تورکی): زیاد

تحیّران: جمع تحیر، حیرت‌ها، حیرانی‌ها، درمانده‌گی‌ها، سرگردانی‌ها، سرگشته‌گی‌ها

توسط: مویانجی‌گری، وساطت، مویانجی‌گری کردن، وساطت کردن،

تَیَقُّن: یقین کردن

خُصَماء: دشمنان

دورلو (تورکی): تورلو، طور، نوع، گونه

دییو (تورکی): دییه، گفته

دیییجه‌ک (تورکی): به محض گفتن

روسیالی (تورکی): روسی، روسیه‌ای

سباق: نسب و نژاد

شریز: شرّ

شؤیله و بؤیله (تورکی): اینگونه و آنگونه، به همه حال

صدد: پی، اندیشه، آهنگ، درپی، مترصد

صوری: ظاهری

عاریتی: آنچه عاریت بوده و در آن بقاء نباشد، موقتی

عجبا (تورکی): آیا

فیرانچا: فیرانسا، فرانسه

فیرانسالی (تورکی): فرانسوی

قاچ (تورکی): چند

قونسولوس: کونسول

کسل: بی حال، خسته، فرسوده، دردمند، مریض، ناخوش، تنبل، سست، کاهل، ناتوان

کما ینبغی: چنان که درخور است

که‌ندویه (تورکی): که‌ندی‌نه، اؤزونه، به خود، برای خود

لدی الاستدعا: به هنگام خواستن و مطالبه کردن

لدی السوال: به هنگام سوال

لدی الملاقات: به هنگام دیدار

مبالات: تدبیر و اندیشه و تفکر در کار و قید و توجه و بصیرت و آگاهی

مجزوم: جزم و یقین شده

ملاصق: متصل و وصل و ضمیمه شده

ملاقی: ملاقات کننده

مِهْرْله: با رضایت

موضّحه: واضح کننده‌گان

میثیل‌لی: مشابه و مثل

نه‌مچه: نمسه، آلمان

نیجه نیجه (تورکی): بسیار زیاد

وافره: بسیار

وَلا: ملک و پادشاهی

وئنئدیک: ونیز

 

قاجارها و رسمیت زبان تورکی، اسناد و آثار تورکی قاجارها

 

فتح‌علی شاه

دو شعر تورکی از فتح‌علی شاه قاجار، ایکی تورک‌جه قوشوق فتح‌علی شاه قاجاردان

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/05/blog-post_3.html

فرمان تاریخی فتح‌علی‌شاه قاجار به تورکی جغتایی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_10.html

یک خطبه‌ی رسمی - دولتی به تورکی جغتایی از دوره‌ی فتح‌علی‌شاه قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_21.html

نسخه‌ی تورکی‌ی عهدنامه‌ی فینکن‌شتاین (فینکن اشتاین) منعقده بین فتح‌علی‌شاه قاجار و ناپلئون بوناپارت

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_16.html

نامه‌ی تورکی (جغتایی) فتح‌علی شاه به سلطان محمود دوم در اتحاد دولتین قاجار و عثمانلی و هماهنگ کردن سیاست‌های خارجی‌شان

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/08/blog-post_11.html

کاربرد تورکی در مناسبات دیپلوماتیک فتح‌علی‌شاه قاجار و علاقه‌ی وی به زبان تورکی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post.html

کاربرد زبان تورکی توسط سفارت‌خانه‌های دولت‌های خارجی در ایران قاجاری

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_94.html

نکاح‌نامه‌ی عبدالله میرزا قاجار و گلین خانیم قۇوان‌لی به تورکی جغتایی، زنجان سال ١٨١١ دوره‌ی فتح‌علی شاه قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_12.html

رقعه‌ی تورکی جغتایی نشاط اصفهانی، رئیس دیوان انشاء دولت قاجار به دوره‌ی فتحعلی شاه

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_22.html

اشعار تورکی نشاط اصفهانی رئیس دیوان رسائل فتح‌علی شاه قاجار، و سانسور آن‌ها در نشر دوکتور حسین نخعی در ایران

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_21.html

فتح‌علی‌شاه قاجار: تورکی بیاموز؛ و الا از کار برکنار و خوار خواهی شد

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_7.html

عباس میرزا

گاسپار دروویل: زبان فرماندهی ارتش قاجار و عباس میرزا، تورکی است. فارسی منحصرا زبان ادبیات است

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_28.html

مذاکره‌ی تورکی عباس میرزا با مَحْمَدْ رفیع افندی، سفیر کبیر عثمان‌لی در دولت قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/10/blog-post.html

ناصرالدین شاه

ناصرالدین شاه با وزیر خارجه به تورکی صحبت می‌داشت و از این کار لذت می‌برد

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/06/blog-post_22.html

فارسی و تورکی دو زبان عمومی ایران هستند. غالب محاورات و مکالمات ناصرالدین شاه به فارسی و تورکی است

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/05/blog-post_27.html

هاینریش کارل بروگش: تورکی زبان رسمی قاجاری و زبان عمومی تهران

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post_19.html

گذرنامه‌های قاجاری به زبان تورکی در دوره‌ی ناصرالدین شاه – تذکره‌ی مرور سید جمال الدین (اسدآبادی افغانی) به زبان تورکی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_22.html

تدریس زبان تورکی در مدرسه‌ی دارالفنون دوره‌ی ناصرالدین شاه قاجار، نخستین دانشگاه در تاریخ مودرن ایران

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_28.html

تحصیل تورکی در مدارس اصول جدید در تهران ده سال قبل از امضای فرمان مشروطیت به گزارش ترجمان-قاسپیرالی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_29.html

قصیده‌ی تورکی کونسول قاجار در شام در مدح فخرِ شاهان، حضرتِ سلطان حمید

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post.html

مظفرالدین شاه

دستور مظفرالدین ‌شاه برای تدریس زبان تورکی در مدارس آزربایجان و اعتناء بایسته به تعلم آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post.html

لغو ممنوعیت زبان تورکی در مدارس توسط مظفرالدین شاه به ترغیب سلطان عبدالحمید

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/12/blog-post_35.html

مظفرالدین شاه قاجار: باید همه به تورکی با من حرف بزنید

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_17.html

مظفرالدین شاه قاجار اعتنایی به فارسی نمی‌کرد و زبان تورکی را بر فارسی ترجیح می‌داد

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_19.html

انجام مکالمات مظفرالدین شاه‌ قاجار و سلطان عبدالحمید خان ثانی عثمانلی به ‌تورکی بدون احتیاج به ‌مترجم

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/03/blog-post_4.html

مظفرالدین شاه به سفیر عثمانلی: «تورکی صحبت کن، ما تورکی می‌دانیم»؛ و «قاجار و عثمانی، یک ملت و یک دولت واحده»

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post_25.html

Muzaffereddin Şah Kacar Osmanlı büyükelçisine: Farsça değil, Türkçe konuş!

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/muzaffereddin-sah-kacar-osmanl.html

وصیت تورکی مظفرالدین شاه به ولی‌عهد محمدعلی شاه

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_18.html

قدم قویدو فغفور و خاقانیمیز- شعر تورکی میرزا مهدی شکوهی در استقبال ورود مظفرالدین میرزا به مراغه

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_18.html

میللی شاعیر معلم فیضی: عوثمانلی سلطان عبدالحمیدخان و قاجار مظفرالدین شاه اؤیگوسونده

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_4.html

محمدعلی شاه

تورکی‌گویی محمدعلی‌شاه و دربار قاجاری او

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_6.html

احمد شاه

سلطان احمد شاه‌ قاجار: من تورکم و تورکی‌گویی احمد شاه در قبول اعتبارنامه‌ی سفیر عثمانلی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_4.html

مذاکرات سلطان احمدشاه قاجار با نماینده‌ی آتاتورک به زبان تورکی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/12/blog-post_12.html

دو نامه‌ی تورکی ناصرالملک همدانی به سلطان عثمانلی  مَحْمَدْ خان رشاد (سلطان مَحْمَدْ خامس) به  نیابت احمدشاه قاجار

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post.html

تصنیف «من بیر تورکم» قاجاری-خاقانی با صدای اقبال السلطان خواننده‌ی «هیئت موسیقی‌چی‌های دربار حضرت شاه‌ قاجار»، اعتراض «ما فارسی نمی‌خواهیم، تورکی بخوانید» محفل تورکیست در تفلیس

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/11/blog-post_30.html

مارشِ ایرانی- قاجار. ٦ آغوستوس ١٩٠٩. میللی شاعیر تورکه‌مپورلو معلم احمد فیضی سرابی تبریزی

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post.html

پارچه‌ی گلدوزی‌ی قاجاری با ابیات تورکی در دانشگاه هاروارد

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_4.html

تورکیات قاجارها و قاجارشناسی در ذیل تورکولوژی

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_17.html

---

[1] ژنرال کلود ماتيو غاردان – گاردان (Claude-Matthieu, Comte de Gardane, 11 July 1766 – 30 January 1818)، وزیر مختار فرانسه در دربار قاجار. بعدها دولت فرانسه به او لقب «کونت» و فتح‌علی‌شاه لقب «خان» داد و ملقب به «غاردان خان» شد.