مادّه‌ی آقامحمّد خان قاجار در دائره‌المعارف عوثمان‌لی «قاموس عالَم»
در این مادّه‌ی «قاموس عالم» یک دائرةالمعارف عوثمان‌لی، حیات آغامحمّد خان از دوران کودکی تا قتل او به اختصار نقل، و دلائل تاکتیکی او برای عدم جنگ با طوائف تورک افشار، تصرف تهران و عدم قبول مذهب سنّی جعفری که نادر شاه ایجاد کرده بود و به جای آن قبول مذهب شیعی امامی که شاه اسماعیل رسمی کرده بود تشریح می‌شود. نوشته می‌گوید آقامحمد شاه شخصیتی فوق‌العاده عاقل و زکی و سیاست‌مدار بود و مهارت در دسیسه و حیله داشت، و به بی رحمی و قتل عام و رفتارهای ظالمانه، ... نه به سبب حدّتِ مزاجِ ابدی و خشونتِ طبعِ ذاتی‌اش، بلکه صرفا به عنوان ابزاری برای پیش‌برد کار خود دست می‌زد.
.png)
آقامحمّد خان قاجار
عوثمان‌لی‌جا آنسیکلوپئدی «قاموسِ عالَم»ده
الحالة هذه ایران‌دا حکومت سوره‌ن سلاله‌نین بانی‌سی‌دیر. ایران‌ین شمال طرف‌له‌ری‌نده یئرله‌شمیش اولان تورکمان عشیرت‌له‌ری‌نده‌ن (قاجار) عشیرتی‌نه منسوب اولوپ، پدری محمّدحسن خان استرآباددا بو عشیرتین رئیسی ایدی. سلاله‌یِ صفویّه‌نین انقراضی‌ندا ایران تختی‌نی ضبط و ایران حدودونو تا هیندیستان و بوخارایا قه‌ده‌ر توسیع ائتمیش اولان مشهور نادر شاه‌ین یئیئنی و خَلَفی عادل شاه مومی‌اِلَیه محمّدحسن خان‌ین ایکی اوغلونو اه‌له گئچیریپ، بونلارین بؤیویو اولان صاحبِ ترجمه آقامحمّد خان‌ی، ٨ یاشی‌ندا اولدوغو حال‌دا، خادم ائتمیش ایدی. آقامحمّد خان سارایِ پادشاهی‌ده بؤیویوپ، ایران‌ین نادر شاه‌ین وفاتی‌ندان سونرا کسب ائتمیش اولدوغو حالِ اغتشاشی گؤره‌ره‌ک، تا چوجوق‌لوغوندا ذهنی‌نجه ایران حکم‌دارلیغی‌نی قورموش ایدی.
عادل شاه‌ین وفاتی‌ندا آقامحمّد آزاد اولوپ، باباسی یانی‌نا عودت ائتمیش ایدی. بیر قاچ سنه سونرا پدری نادر شاه سلاله‌سی‌نده‌ن سونرا تختی ضبط ائتمیش اولان کریم خان طرفی‌نده‌ن قتل اولوناراق، که‌ندی‌سی داخی او آرالیق پایتخت بولونان شیرازا آلینمیش؛ و هر نه قه‌ده‌ر که کریم خان‌ین سارایی‌ندا معزّز توتولوپ، خان که‌ندی‌سی‌یله استشاره داخی ائده‌ردی‌سه ده، شیرازدان دیشاری چیخماسی‌نا مساعده اولونماییپ، یالنیز آراسیرا آوا گئتمه‌یه مساعده‌سی وار ایدی.
چوجوق‌لوغوندان به‌ری قورموش اولدوغو فکر پدری‌نین قاتل‌له‌ری اولان (زند) خاندانی حقّی‌نده کسب ائتمیش اولدوغو خصومت‌ده‌ن بیر قات داها قوّت بولاراق، آقامحمّد خان، اصلا رنگ وئرمه‌ک‌سیزین، بیر فرصته منتظر ایدی. نهایت ١١٩٣ تاریخِ هجری‌سی‌نده کریم خان‌ین خسته‌له‌ندییی‌نی گؤروپ، اوله‌جه‌یی‌نی آنلاماق‌لا، ایران‌دا بیر وقت‌ده‌ن به‌ری هر حکم‌دارین وفاتی‌ندا وقوعو معتاد حکمونه گئچمیش اولان قاریشیق‌لیق‌لاردان استفاده اومودویلا، آوا گئتمه‌یی بهانه ائده‌ره‌ک، معیّتی‌نده بولونان اون‌یئدی سواری‌یله شیرازدان چیخیپ، بیر قاچ گون ظرفی‌نده مازنداران‌ا واصل اولموش؛ و ابتدا که‌ندی عشیرتی‌نی و سایر تورکمان عشیرت‌له‌ری‌نی بیره‌ر صورت‌له که‌ندی‌نه جلب ائتدیک‌ده‌ن سونرا، استرآباد ایران‌ین په‌ک کناری‌ندا بولوندوغوندان، و گیلان طرف‌له‌ری‌نده داخی گووه‌ندییی بیر تاخیم تورکمان عشیرت‌له‌ری بولوندوغوندان، تاهران‌ا گئدیپ، بو شهههری مرکز اتّخاذ ائتمیش؛ و چابوجاجیق مازندران، گیلان و آزه‌ربایجان طرف‌له‌ری‌نی دائره‌یِ تصرّفونا آلاراق، عراقِ عجم و فارس‌ا دوغرو توسیعِ ممالکه حاضرلانییوردو.
زند عائله‌سی‌نه منسوب اولان کریم خان نه قه‌ده‌ر عادل و مرحمت‌لی بیر حکم‌دار ایدی‌سه، اوغلو لطف‌علی خان داخی او قه‌ده‌ر جسور و ده‌یه‌رلی بیر گه‌نج ایدی‌سه ده، پدری‌نین تختی‌نه اوتورور اوتورماز، مربّی‌سی و وزیری اولان حاجی ابراهیم‌ی چه‌که‌مه‌ییپ، بین‌له‌ری‌نده منافرت پیدا اولموش، و هر بیری دیگری‌نین مزاری‌نی قازماغا چالیشماق‌دا بولونموش ایدی. آقامحمّد خان عراقِ عجم‌ده‌ن آشاغی تجاوز ائدینجه، لطف‌علی خان همان بالذّات عسکر سوق ائده‌ره‌ک، آقامحمّد خان‌ین عسکری‌نی تار ومار ائتمیش ایسه ده، حاجی ابراهیم شیرازدا تحصّن ائدیپ، گه‌نج حکم‌داری پایتختی‌نه قبول ائتمه‌دییی‌نده‌ن، کرمان‌ا و اورادان دا خراسان‌ا قاچماغا مجبور اولموش؛ و بیر وقت سونرا، کرمان‌ا عودت‌له اورادا تحصّن ائده‌ره‌ک، آقامحمّدله محاربه‌یه توتوشموش ایسه ده، آقامحمّدین عسکری په‌ک چوخ اولدوغوندان، شهههری ضبط ائتمیش؛ و لطف‌علی خان گوج حال ایله فرار ائتمه‌یه موفّق اولموش ایدی.
آقامحمّد لطف‌علی خان‌ی قاچیردیغی‌نا حدّت ائده‌ره‌ک، سائر شه‌هه‌رله‌ره داخی رقیبی‌نی قبول ائتمه‌نین تهلکه‌سی‌نی گؤسته‌ریپ، عبرت اولماق اوزه‌ره، ایلک دفعه اولا‌راق، ظلم و اعتسافی‌نی اظهارلا، کرمان شه‌هه‌ری‌نی عسکری‌نه یاغما ائتدیرمیش، و بوتون نسوان و اطفالی اسیر ائدیپ، عسکری‌نه داغیتمیش‌دیر. نادر شاه‌ین منسوب بولوندوغو آفشار عشیرتی په‌ک قوّت‌لی اولدوغوندان، آقامحمّد خان بونلارا قارشی قوّت استعمال ائتمه‌یه‌ره‌ک، حیله ایله رئیس‌له‌ری‌نی جلب، و بیر مدّت سونرا قتل ائتمیش. شیرازدا مستقل قالمیش اولان حاجی ابراهیم داخی که‌ندی‌سی‌نه التجا ائتمه‌ک‌له، وزیرلییی‌نه نصب ائتمیش؛ و بو وجه‌له خراسان‌دان ماعدا بوتون ایران‌ی اه‌له گئچیرمیش‌دیر.
گورجوستان پیره‌نسی (هراقلییوس) مقدّماً ایران‌ا جزیه وئره‌رکه‌ن، بو اغتشاشات‌دان استفاده ایله، روسیه‌یه جزیه‌گذار اولموش اولدوغوندان، آقامحمّد خان او طرفه‌ده عسکر سوق ائده‌ره‌ک، مظفّر اولموش، و عودتی‌نده ١٢١۰ تاریخی‌نده باشی‌نا تاج قویوپ، ایران حکم‌دارلیغی‌نی اعلان ائتمیش‌دیر. قارداش‌لاری‌ندان اوچو که‌ندی‌سی‌نه امنیت ائده‌مه‌یه‌ره‌ک، ایران‌ین خارجی‌نه قاچمیش‌لاردی. یانی‌ندا قالمیش و خیلی معاونت بیله ائتمیش اولان جعفرقولویو قتل ائتدیرمیش؛ و یئیئنی بابا خان‌ی ولی‌عهد ائتمیش ایدی.
شاه اسماعیل صفوی‌نین اعلان ائتمیش اولدوغو مذهبِ شیعی‌یی نادر شاه تعدیل ائده‌ره‌ک، مذهبِ جعفری نامی‌له سنّی‌لییی اعاده ائتمیش ایکه‌ن، آقامحمّد شیعی‌له‌رین محبّتی‌نی قازانماق ایچون، سلاله‌یِ صفویّه‌نین جدِّ اعلاسی اولان شیخ صفی‌الدّین‌ین تربه‌سی‌نده قیلیج قوشانیپ، مشهدِ امام رضایی زیارت وسیله‌سی‌له خراسان‌ا عزیمت‌له، اوراسی‌نی داخی تحتِ اطاعته آلدی. او سنه تکرار گورجوستان سفری‌نه حاضرلانیپ، یول‌دا گئده‌رکه‌ن، جزئی بیر قباحت ایچون اعدام‌لا محکوم ائتمیش اولدوغو ایکی خدمت‌چی‌سی طرفی‌نده‌ن قتل اولونموش‌دور.
آقامحمّد خان قیسا‌بوی‌لو، ضعیف، و خادم اولماق
مناسبتی‌یله، آغ‌آغا گیبی کوسا و بوروشوق چهره‌لی اولوپ، غایت‌له چیرکین، و آنجاق فوق‌العاده بیر عقل و ذکاوته مالک و حیله و دسیسه‌ده په‌ک
ماهر ایدی. ائتدییی ظلم‌له‌ری ابدی حدّتی‌نده‌ن ائتمه‌ییپ، محضاً ایشی‌نی یوروتمه‌ک
ایچون بالمجبوریه ائده‌ردی. حبِّ جاه و خسّتی فوق‌العاده ایدی. وفاتی‌ندا ٦٣ یاشی‌ندا
اولوپ، هر نه قه‌ده‌ر عمرونون سونوندا تتوّج ائتمیش ایسه ده، فعلاً ٢۰ سنه حکم‌دارلیق ائتمیش‌دیر. وفاتی‌ندا یئیئنی بابا خان تخته اوتوروپ، نادر شاه‌دان سونرا کیمسه‌نین
جسارت ائتمه‌دییی شاه‌لیق عنوانی‌نی آلاراق، فتح‌علی شاه تسمیه اولونموش‌دور.
فتح‌علی شاه‌دان سونرا محمّد شاه، و محمّد شاه‌دان سونرا شیمدی‌کی شاه‌ِ ایران
ناصرالدّین شاه حضرت‌له‌ری تخته چیخمیش‌دیر.
No comments:
Post a Comment