توتماق، توتوق‌لاماق، یاخالاماق، توتساق، دوستاق، تونه‌ک، تورمه و قازامات

 

توتماق، توتوق‌لاماق، یاخالاماق، توتساق، دوستاق، تونه‌ک، تورمه و قازامات

 

مئهران باهارلی

Wednesday, August 05, 2009

 

سؤزوموز

یورت‌داش‌لارین توتدو آسدی‌لاری آرتینجا، سیخ سیخ «فیلان کس توتولدو» کیمی تپه‌رله‌رله (خبرله‌رله) قارشی‌لاشیریق. بو جومله‌ده «توتولدو» کلیمه‌سی‌نین آنلامی، فارس‌جا بازداشت شد'دور. آنجاق گونوموزده فارس‌جا بازداشت شدن'ه قارشی‌لیق تورک‌جه «توتولماق» کلیمه‌سی‌نین ایش‌له‌دیلمه‌سی، - اسکی تورک‌جه‌ده بو آنلام‌دا قول‌لانیلسا دا- اویقون دئییل‌دیر. چونکو فارس‌جا بازداشت شدن'ین چاغ‌داش تورک‌جه‌ده‌کی قارشی‌لیغی «توتولماق» دئییل، «توتوق‌لانماق»دیر.

بوتون آوروپا دیل‌له‌ری‌نده اولدوغو کیمی، فارس‌جادا دا اوچ «بازداشت کردن»، «دست‌گیر کردن» و «گرفتن» قاورام‌لاری آراسی‌ندا، ان آزیندان توزه (حوقوق) دیلی‌نده فرق واردیر. توزه‌ل (حوقوقی) دیل‌ده بازداشت کردن اولایی، دستگیر کردن'ده‌ن سونرا گلیر و شخصین یارقیج قرارینجا توتوق‌ائوی‌نه قونماسی ایله گئرچه‌ک‌له‌شیر. آنجاق دستگیر کردن اورامین (خیابان‌ین) اورتاسی‌ندا دا اولابیله‌ر، یارقیج قراری گره‌ک‌دیرمه‌یه‌بیله‌ر و توتوق‌ائوی ایله سونوج‌لانماسی دا شرط دئییل‌دیر. چاغ‌داش تورک‌جه‌ده ده اوچ فرق‌لی بازداشت کردن، دستگیر کردن، گرفتن قاورام‌لاری‌نین آیریشماسی‌نا قوشوت اولاراق، بونلار اوچون بیره‌ر آیری قارشی‌لیق «توتوقلاماق» (بازداشت کردن)، «یاخالاماق» (دستگیر کردن) و «توتماق» (گرفتن) ائدیمی بولونماق‌دادیر. تورک‌جه‌ده وار اولان بو کلیمه‌له‌ری گؤرکول (ادبی) و یازین دیلیمیزه قازاندیرماق؛ تورک‌جه‌نی قوروماق، وارسیل‌لاش‌دیرماق و گلیش‌دیرمه‌ک‌له یاناشی، قارماشیق (کومپلئکس)، یئنی‌جیل (مودئرن) و چاغ‌داش (موعاصیر) توپلوم و بئیین‌له‌رین گره‌کسینیم‌له‌ری‌نه یانیت وئرمه دوغرولتوسوندادیر.

گیریش:

١- عوثمان‌لی‌نین ترسی‌نه، تورک‌جه ایران و تورک‌ایلی‌ده، آرالیق‌سیز، اوزون سوره و گئنیش اؤلچوده بیلیمسه‌ل (علمی)، بوگوشسه‌ل (فلسفی)، گؤرکول (ادبی)، یازین، آنا ارکله‌ت (دولت) و بیرینجی توغرالی (رسمی) دیل اولمامیش‌دیر. بونا اک اولاراق ایران و تورک‌ایلی‌ده یاشایان تورک خالقی، یوز ایل‌له‌رجه فارس و اورتادوغو اکینجی (کولتورو) و ایسلام دونیاسی گئری قالمیش‌لیغی‌نین آغیر ائتگی‌سی آلتی‌ندا قالمیش‌دیر. بو ایکی نده‌ن، دیلیمیزده یئنی تورک‌جه کلیمه اوره‌تمه سوره‌جی‌نین دورماسی‌، سؤزداغاجیغی‌نین کیچیلمه‌سی، و گون‌لوک یاشام‌دا قول‌لاندیغیمیز دیلین گون گونه داها دا جیلیزلاشما، سیسقالاشما، آریق‌لاما، یوخسول‌لاش‌ما، ایلکه‌ل‌له‌شمه و اؤلوشگه‌مه‌یه اوز توتماسی‌نا نده‌ن اولموش‌دور. بو دوروم، آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی'نین توغرالی (رسمی) و گؤرکول (ادبی) دیلی اوچون ده گئچه‌رلی‌دیر.

٢- بیر دیل‌ده فرق‌لی قاورام‌لاری -بیر بیری‌نه یاخین اولسالار بیله- قارشی‌لایاجاق فرق‌لی کلیمه‌له‌رین بولونماسی، او دیلین زنگین‌لییی و داها دا اؤنه‌م‌لی‌سی او دیلی قونوشان خالق و توپلومون اورال (مد‌نی) گلیشمه و توپلومسال (سوسیال)-اوسول (ذهنی) یاشامی‌نین قارماشیق‌لاشماسی ایله ایلگی‌لی و اورانتی‌لی‌دیر. ترسی‌نه، چئشیت‌لی قاورام‌لاری آز سایی‌دا سینیرلی بیر نئچه دئگی (کلیمه) ایله قارشی‌لاماق، گلیشمه‌میش توپلوم و یوخسول دیل‌له‌رین، کومپلئکس‌له‌شمه‌میش سوسیال و ایلکه‌ل بوگوشسه‌ل (فلسفی) یاپی‌سی‌نین گؤسته‌رگه‌سی‌دیر. بیرئی‌له‌رده بئله بیر دیل، گئنه‌ل‌ده انتئلئکتوئل اویاری‌لاردان اوزون سوره یوخسون قالمیش یئتیشگین‌له‌رین دیلی‌دیر.

٣- بوگون ایران و آزه‌ربایجان‌دا اوچ فرق‌لی بازداشت کردن، دستگیر کردن، گرفتن قاورامی، تک بیر «توتماق» فئعلی ایله قارشی‌لانیر. بو دوروم، ایش‌له‌دیله‌ن دیلین گوجو دئییل، گوج‌سوزلویو، و بو گوج‌سوز دیلی ایش‌له‌ده‌ن توپلومون او آلان‌دا گلیشمه‌میش‌لییی‌نی گؤسته‌ریر. آیری‌جا تورک‌جه کلیمه‌له‌رین گؤرکول (ادبی)، یازین (مکتوب) و توغرالی (رسمی) دیل‌ده قول‌لانیلماماسی، تورک‌جه‌نین سورونو دئییل‌دیر، اونون گیزیل و اولاناق‌لاری‌نا تانیش اولمایان یا دا بو اولاناق و گیزیل‌له‌ری قول‌لانماق‌دان چکینه‌ن و قورخان‌لارین سورونودور.

٤-تورک‌جه‌نی سئومه‌نین آنلامی، تورک‌جه‌نی بوتون اولاناق و گیزیل‌له‌ری (پوتانسییئل‌له‌ری) ایله سئومه‌ک‌دیر. ایندی‌کی آزه‌ربایجان جومهوریتی‌نین سیسقالاشمیش «آزه‌ربایجان‌جا»سی‌نی و یا ایران‌ین تینجیقمیش «فآذری‌جه»سی‌نی، و بونلارین تمه‌لی‌نده (اساسی‌ندا) بیچیم‌له‌نمه‌ک‌ده اولان و دار آزه‌ربایجان‌چی سیاسی فعال‌لارین ایش‌له‌تدییی سورون‌لو و پوزوق دیلی منیمسه‌مه‌ک دئییل‌دیر.

توتماق Tutmaq ، توتولماق Tutulmaq: گرفتن-گرفته شدن

تورک‌جه «توتماق» ائیله‌می (فئعلی)، فارس‌جا گرفتن آنلامی‌ندادیر، «توتولماق» ایسه بونون ائدیم‌لی (مجهول) بیچیمی اولان گرفته شدن دئمه‌ک‌دیر. «ال‌ده توتولان کیتاب»، «قوجاق‌دا توتولان اوشاق»، «بالیق توتماق» (ماهی گرفتن)، «الی‌نده‌ن توتماق» (از دستش گرفتن)، «گونه‌ش توتولماسی» (خورشید گرفته‌گی) اؤرنه‌ک‌له‌ری‌نده اولدوغو کیمی.

توتونماقTutunmaq :

توتماق کؤکه‌ن‌لی «توتونماق» فئعلی، بیر نسنه‌نین (شئی‌ین) ییخیلماماسی، قوپماماسی اوچون باشقا بیر نسنه‌یه سیخی‌جا توتماسی دئمه‌ک‌دیر. «دوغدوغو اؤلکه‌ده‌ن باشقا بیر اؤلکه‌یه کؤچه‌ن بیر شخصین یئنی یوردونا توتونماسی»، «بیر بیتگی‌نین قومسال‌لیق‌دا کؤک سالیپ توتونماسی» اؤرنه‌ک‌له‌ری‌نده اولدوغو کیمی.

توتوق‌لاماقTutuqlamaq : بازداشت کردن

تورک‌جه «توتوق‌لاماق» فئعلی، یاسا یولویلا ارکین‌لیک و اؤزگورلویو قیسیت‌لایییپ بیر یئره قاپاتماق، توقیف ائتمه‌ک؛ فارس‌جا بازداشت کردن آنلامی‌ندادیر. بورادا بیر شخصین یاسالار گره‌یی، قانون یولویلا و یاسال گوج‌له‌ر طرفی‌نده‌ن آلینماسی و اؤزه‌ل بیر یئره (توتوق‌ائوی‌نه، دوستاغا) آپاریلیپ یئرله‌شدیریلمه‌سی سؤز قونوسودور. اؤرنه‌یین: «گؤسته‌ری سیراسی‌ندا اونلارجا اؤیره‌نجی توتوق‌لاندی» (ده‌ها دانشجو در حین تظاهرات بازداشت شدند).

آنلامی بازداشت کردن اولان چاغ‌داش تورک‌جه‌ده ایشله‌دیله‌ن توتوق‌لاماق ائدیمی، اسکی تورک‌جه‌ده وار اولان و رهین آنلامی داشییان «تتغ-توتوغ» کؤکونه گینه ده دیلیمیزده وار اولان –لاماق سون‌اکی اک‌له‌نه‌ره‌ک یاپیلمیش یئنی بیر تؤره‌تی‌دیر. بو فئعل، داها اؤنجه اسکی تورک‌جه‌ده آنلامی آختالاماق-آختالاشدیرماق اولان توتوق‌لاماق-تتقلمق فئعلی ایله عئینی اولماییپ، اونا باشقا بیر آنلام یوک‌له‌مه ایله اورتایا چیخمامیش، و اونون یانلیش قول‌لانیشی دئییل‌دیر. توتوق‌لاماق ائدیمی، بایری دیل‌ده‌ن گونجه‌ل دیلیمیزه داشینان و دیرچه‌لدیله‌ن اونوتولموش کلیمه‌له‌ریمیزده‌ن بیری ده دئییل‌دیر. یئپ‌یئنی و باغیم‌سیز بیر ائدیم‌دیر و اسکی تورک‌جه‌ده بولونماز. یئنی تؤره‌دیله‌ن و بیر یئنی‌دئگی اولان بازداشت کردن آنلام‌لی توتوق‌لاماق فئعلی، یاپی باخیمی‌ندان و آنلام آچی‌سی‌ندان تورک دیلی قورال‌لاری‌نا اویقون اولوپ، یاپی‌جا و آنلام‌جا سورو‌ن‌لو اولمایان بیر کلیمه‌دیر و قول‌لانیلماسی‌ندا هر هانسی بیر یانلیش‌لیق و یا ساخینجا سؤز قونوسو دئییل‌دیر.

تورک‌جه‌ده تورک‌جه کؤک و اک‌له‌ر یاردیمی ایله یاپیلمیش و دیلیمیزده داها اؤنجه‌ده‌ن بولونان سؤزجوک‌له‌رله عئینی‌لیک داشییان، سایی‌لاری بلکه یوزله‌رجه اولابیله‌جه‌ک سؤزجوک واردیر. بوگون بازداشت کردن آنلامی‌ندا چاغ‌داش دیلیمیزده بولونان توتوقلاماق فئعلی ده، بونلاردان بیری‌دیر. گئنه‌ل‌ده آیریق (فرقل‌ی) آنلامل‌اری داشییان، آنجاق عئینی بیچیمی بولونان ایکی کلیمه‌نین دیلده وار اولماسی‌نین یاراداجاغی سورون، بو ایکی سؤزجویون او دیلی قونوشان‌لار طرفی‌نده‌ن بیر بیری ایله قاریشدیریلما اولاسی‌لیغی‌دیر. آنجاق توتوقلاماق قونوسوندا بو سوروندان چکینمه‌نین گئچه‌رلی‌لییی یوخ‌دور. چونکو آنلامی بازداشت کردن اولان توتوق‌لاماق فئعلی چاغ‌داش تورک‌جه‌میزه عاییددیر، اویسا آنلامی آختالاشدیرماق اولان توتوق‌لاماق ائدیمی، بایری‌لاشمیش (آرخاییک‌له‌شمیش) بیر سؤزجوک‌دور و چاغ‌داش دیلیمیزین سؤز داغارجیغی‌ندا یئر آلماماق‌دادیر. دولایی‌سی ایله بو ایکی فئعلین بیر بیری ایله قاریشدیریلما سورونو سؤز قونوسو اولابیلمه‌ز.

یاخالاماقYaxalamaq ، یاخالانماقYaxalanmaq : دست‌گیر کردن-دست‌گیر شدن

«یاخالاماق» فئعلی، آنلامی یاخین‌لاشماق اولان اسکی «یاخ.-یاق.» فئعلی‌نده‌ن تؤره‌میش‌دیر (یاخ.+-ا+-لا). آشاغی‌داکی کلیمه‌له‌ر ده عئینی کؤکه‌ن‌ده‌ن‌دیر: یاخینYaxın  (یاخ.+-ین)، یاخاYaxa  (یاخ.+-ا)، یاخلاشیقYaxlaşıq ، ... تورک‌جه «یاخ» کؤکونون موغول‌جا قارشی‌لیغی «ناک-نؤک»دور. یاخین شخص دئمه‌ک اولان «نؤکه‌ر» کلیمه‌سی ده بوارادان گلیر.

تورک‌جه «یاخالاماق» ائیله‌می فارس‌جا دستگیر کردن؛ «یاخالانماق» ائیله‌می ایسه دستگیر شدن آنلام‌لاری‌ندادیر. بورادا سؤز قونوسو اولان، گئنه‌ل‌ده قاچان و یا آختاریلان بیر شخصین اله گئچیریلمه‌سی اولایی‌دیر، بو شخصین کیمین طره‌فی‌نده‌ن و نئجه اله گئچیریلمه‌سی اؤنه‌ملی دئییل‌دیر. اؤرنه‌یین: «قاچان اوغرو هله ده یاخالانمامیش» (دزد فراری هنوز دست‌گیر نشده است)، «یاخالانان گؤسته‌ری‌جی‌له‌رده‌ن اوچو، توتوق‌لاندی» (سه نفر از دستگیرشده‌گان تظاهرات، بازداشت شدند). یاخالاماق فئعلی‌نین، گرفتن، به دست آوردن، به چنگ آوردن آنلام‌لاری دا واردیر. اؤرنه‌یین: «آرادیغی فورصتی یاخالایامادی» (فرصتی را که بدنبال آن بود نتوانست به دست آورد)، «پیشیک قووالادیغی قوشو یاخالادی» (گربه پرنده‌ای را که به دنبالش می دوید، گرفت).

توتوقTutuq ، توتوق‌لوTutuqlu : بازداشتی؛ توتوق‌ائویTutuqévi : بازداشت‌گاه

تورک‌جه‌ده ائش‌آنلام‌لی اولان «توتوق» و «توتوق‌لو» کلیمه‌له‌ری، بازداشتی، شخص بازداشت شده آنلام‌لاری‌ندادیر. اؤرنه‌یین: «تورک توتوق‌لولارا اوغوش‌لاری ایله گؤروشمه اولاناغی وئریلمیر» (به بازداشت شده‌گان تورک، امکان ملاقات با خانواده‌هایشان داده نمی‌شود). «توتوق‌سوز یارقی‌لانماق» ایسه، بیری‌نی توتوق‌لامادان یارقی‌لاماق دئمه‌ک‌دیر (محاکمه شدن بدون بازداشت گردیدن). بو کؤکه‌ن‌ده‌ن یاپیلان «توتوق‌ائویTutuqévi » فارس‌جا بازداشت‌گاه، و «توتوق‌لاشماقTutuqlaşmaq »  فئعلی، اله گئچمه‌ک آنلامی‌ندادیر.

توتساقTutsaq : زندانی

تورک‌جه «توتساقTutsaq » کلیمه‌سی «توتماق» ائیله‌می‌نه «-ساق» سون‌اکی اک‌له‌نه‌ره‌ک یاپیلمیش و آنلامی محبوس، زندانی'دیر. «توتوق‌لو»نون آنلامی ایسه بازداشتی'دیر. توتساق‌لیق دورومو، اولوم‌سوز ایچه‌رییی اولان توتوق‌لولوق دورومونون ترسی‌نه، اؤزه‌ل‌لیک‌له خالق گؤرک‌سؤزونده (اد‌بیاتی‌ندا) توپلوم‌سال بیر اولکو (ایدئال) اوغروندا ساواشیم وئره‌ن، حاق‌لی بیر اینسانین حاق‌سیزجا زیندانا آتیلماسی دورومودور، دولایی‌سی‌یلا اولوم‌لو بیر ایچه‌رییی واردیر.

«ساق-سه‌ک» اکی: بو اک بعضن ایسته‌ک آنلامی وئرمه‌ک‌ده‌دیر: «ارسه‌کErsek »-ارکه‌ک دلی‌سی قادین. (بو سؤز داها سونرا فارس‌جایا «هرزه» اولاراق گئچمیش‌دیر)، ...

بعضن آددان آد دوزه‌لده‌ر: «سوساقSusaq »- سو قابی، «داغساقDağsaq »-داغ‌لیق بؤلگه، «تومسه‌کTümsek »- قاباریق، برآمده‌گی، «قورساقQursaq »، «قوروقساق»، «یوکسه‌کYüksek »،...

بعضن فئعل‌ده‌ن آد دوزه‌لده‌ر: «آخساقAxsaq »، «ساوساقSavsaq »-اهمال‌کار، «اویساقUysaq »-  ساده لوح، خنگ...

«ساق» اکی، بیر سیرا آدلاردا «–یمسه‌ک» بیرله‌شیک سون‌اکی‌نین پارچاسی‌دیر: اؤرنه‌یین: «قورومساق Qurumsaq» (اصلی: قیریمساق)، «ساریمساقSarımsaq »، «اؤلومسه‌کÖlümsek »، ....

بیر سیرا باشقا آدلاردا وار اولان «ساق» اکی، فرق‌لی کؤکه‌ن‌له‌رده‌ن گلیر. اؤرنه‌یین: «باغیرساقBağırsaq » اصلی باغارسوق، باغیرسوق؛ «دیرسه‌کDirsek » اصلی تیرسگه‌ک‌دیر؛ «سارساقSarsaq » کلیمه‌سی ایسه «سارس. +-اق» بیچیمی‌نده آچیق‌لانمالی‌دیر.

توتقونTutqun : گرفتار

زندانی و گرفتار آنلام‌لاری‌ندا ایش‌له‌دیله‌ن کلیمه‌له‌رده‌ن بیری ده «توتقون» کلیمه‌سی‌دیر. بوراداکی دوروم بوتونویله بیرئی‌سه‌ل اولوپ، هئچ بیر توپلوم‌سال یؤنو یوخ‌دور. بو کلمه تورک دیل‌له‌ری‌نده آشاغی‌داکی بیچیم‌له‌ره یییه‌دیر: «توتقونTotqon » باشقورت، «توتقون Tutqun» قازاق، قیرقیز، اؤزبیک، اویقور، «توتقین Totqın» تاتار. «توتقون»ون زندانی و گرفتارا اک اولاراق باشقا آنلام‌لاری دا واردیر. اؤرنه‌یین: بیر شئیه و یا شخصه کؤنول وئرمیش، مفتون، مجلوب، مجذوب، آلیشمیش، باغ‌لانمیش، دوشگون، مبتلا، عاشیق اولموش، سئودالانمیش کیمسه.

توتساق‌لاماقTutsaqlamaq ، توتسوقماقTutsuqmaq : زندانی کردن

بو ایکی فئعل بیری‌نی توتساق ائتمه‌ک آنلامی‌ندادیر. توتساق‌لانماق‌دا توپلوم‌سال دوروم، بیر ایدئال سؤز قونوسودور. اؤرنه‌یین: «آنادیلی گونونده یوزله‌رجه اینسانی توتساق‌لادی‌لار» (در روز زبان مادری، صدها تن را زندانی کردند). «توتسوقماقTutsuqmaq » ایسه یاخالانماق آنلامی‌ندادیر.

برک‌له‌تمه‌ک Berkletmek ، یازیق‌لاماق Yazıqlamaq

«برک‌له‌تمه‌ک» ائیله‌می، توتساق‌لاماق ایله ائش آنلام‌لی‌دیر. بورادا بیری‌نین، سوچ‌لو و یا سوچ‌سوز، توتساق ائدیلمه‌سی سؤز قونوسودور. «یازیق‌لاماق» ائیله‌می ایسه، بیری‌نی سوچو اوزونده‌ن یاخالاماق دئمه‌ک‌دیر (یازیق Yazıq: سوچ)

آلی قویماقAlıqoymaq ، آلی قویولماق Alıqoyulmaq

بو فئعل بیری‌نی یاپماق‌دا اولدوغو و یا یاپماق ایسته‌دییی ایش‌ده‌ن گئری توتماق، بیر سوره اوچون انگه‌ل اولماق و محروم ائتمه‌ک آنلام‌لاری‌ندادیر. اؤرنه‌یین «سون ایل‌له‌رده ایران ایسلام جمهوریتی، چئشیت‌لی یوللارلا تورک‌له‌ری بای‌بک تؤره‌ن‌له‌ری‌نه قاتیلماق‌دان آلی قویور» (در سال‌های اخیر جمهوری اسلامی ایران، به روش‌های گوناگون مانع شرکت تورکان در مراسم قلعه بای‌بک می‌شود).

بولناماقBulnamaq : زندانی کردن

اسکی تورک‌جه‌ده «بولناماق» فئعلی توتساق‌لاماق ایله عئینی آنلام‌دادیر. («بولناماق»: اسیر ائتمه‌ک، توتساق ائتمه‌ک، توتساق دورومونا گتیرمه‌ک. «بولناتماقBulnatmaq »: اسیر ائتدیرمه‌ک). بو فئعل بولون+ا+ماق شکلی‌نده اورتایا چیخمیش‌دیر. «-ا» سون‌اکی، آددان ائیله‌م یاپان بیر اک‌دیر. اؤرنه‌یین: قاناماقQanamaq : قان+-ا، بوشاماقBoşamaq : بوش+-ا، تونه‌مه‌کTünemek : تون+-ه، قیناماقQınamaq : قین+-ا، ... توتساق‌لاما ایله بولناماق‌ین آراسی‌نداکی فرق، «بولناماق» ساواش دیشی‌ندا ایسه توپلوم‌سال دئییل، شخصی بیر مساله اوچون زیندانا دوشمه‌ک‌دیر. اؤرنه‌یین: «ائشی‌نی دؤیه‌ن کیشی‌نی بولنادی‌لار» (مردی که همسرش را کوتک زده بود را زندانی کردند).

بولونBulun  اسیر

اسیر آنلامی داشییان تورک‌جه کلیمه‌له‌رده‌ن بیری ده «بولون» کلیمه‌سی‌دیر. گئنه‌ل‌ده بوراداکی اسیرلیک‌ده‌ن آماج، ساواش اورتامی‌ندا اله گئچیریله‌ن یاغی دئییل، مجازی و سانال آنلام‌لارداکی اسارت‌دیر. اؤرنه‌یین «سئوگی بولونو» (اسیر عشق). اسکی تورک‌جه‌ده بو کلیمه‌نین «بولقونBulqun »  بیچیمی جاریه و کؤله آنلام‌لاری‌ندا ایشله‌نیپ‌دیر. اسیر ائتمه‌ک آنلامی‌ندا اولان «بولناماق» فئعلی ده، «بولون» کلیمه‌سی‌نده‌ن تؤره‌دیلمیش بیر کلیمه‌دیر.

توتو Tutu و توتاقTutaq : رهین، رهینه، گروگان

«توتماق» فئعلی‌نده‌ن تؤره‌نه‌ن باشقا ایکی کلمه، گروگان و رهینه آنلام‌لاری‌ندا اولان «توتو» و «توتاق» کلیمه‌له‌ری‌دیر. بو کلیمه‌له‌ر توت.+-و و توت.+اق بیرله‌شمه‌سی‌نده‌ن اورتایا چیخمیش‌دیر. «توتولوق» و «توتاق‌لیق» دورومو بیر شخص و بیرئی‌ین هر هانسی بیر آنلاشما، سؤزله‌شمه و یا ایسته‌یین یئری‌نه گتیریلمه‌سی‌نی ساغلاماق اوچون اله گئچیریلمه اولایی‌دیر: «توتولارین بیری قورتولدو» (یکی از گروگان‌ها نجات یافت)

اسکی تورک‌جه‌ده چین‌جه‌ده‌ن آلینمیش باشقا بیر «دودو Dudu، توتو Tutu، توتوق Tutuq»  کلیمه‌سی ده واردیر. چین‌جه اؤزگون بیچیمی «توتوک» اولان بو کلیمه، اوردو قوموتانی (فرمانده)، وئرگی توپلامادان یوکوم‌لو اولان ائل‌خان و یا یوکسه‌ک قورام‌لی (رتبه‌لی) توشه‌مه‌ل (کارمند و مامور) دئمه‌ک‌دیر. توتاق'ین باشقا آنلام‌لاری‌ندان بیری ده، بیر نسنه‌نین توتولاجاق یئری‌دیر (توتاجاق، دسته).

تیلTıl : اسیر

«تیل» کلیمه‌سی، ساواش سیراسی‌ندا دوشمن‌ین دورومونو اؤیره‌نمه‌ک اوچون اله گئچیریله‌ن یاغی و یا یاخالانان اعتراف‌چی اسیر آنلامی‌ندادیر. «تیل توتماقTıl Tutmaq »  فعلی، اسیر آلماق دئمه‌ک‌دیر. «تیل» ایله «دیل» (زبان) عئینی کؤکه‌ن‌ده‌ن گله‌ن دوبلئت کلیمه‌له‌ردیر.

دده قورقوت کیتابی دیرئسدئن نوسخه‌سی‌نده ایندییه ده‌ک گئنه‌ل‌ده یالنیش اوخونان بو جومله‌ده‌کی «دل» کلیمه‌سی، اسیر آنلامی داشییان «تیل»دیر: «قپوی اواتدیلر، ایچرو گردیلر، بولدقلری کافری قیردیلر، دل چقرتمدیلر...»؛ بوگونکو یازیم‌‌لا: «قاپی‌یی اوفاتدی‌لار، ایچه‌ری گیردی‌له‌ر، بولدوقلاری کافیری قیردی‌لار، تیل چیخارمادی‌لار» (در را خرد کردند، داخل شدند، هیچ اسیر نگرفتند، هر کافری را که پیدا کردند کشتند،...)

ایلینمه‌کİlinmek : به گیر افتادن، ائلیکÉlik : مستولی شده

اسکی تورک‌جه‌ده گیره دوشمه‌ک، اسیر اولماق، توتوق‌لانماق و یاخالانماق آنلام‌لاری‌ندا ایشله‌دیله‌ن فئعل‌له‌رده‌ن بیری ده، «ایلینمه‌کİlinmek » فئعلی‌دیر. «ایلینمه‌ک» فئعلی «ایل.+-ین» بیرله‌شمه‌سی‌نده‌ن اولوشموش‌دور. بیر یئره تاخیلماق و آسیلماق آنلام‌لاری دا بولونان بو کلمه، «ایلیشمه‌کİlişmek » فئعلی ایله کؤک‌ده‌ش‌دیر.

«ایلیکİlik » و یا «ائلیکÉlik » کلیمه‌سی ایسه، ایستیلا ائدیلمیش آنلامی‌ندادیر و «ایلİl » کلیمه‌سی‌نده‌ن تؤره‌میش‌دیر. «ایلİl » و یا «ائلÉl »ین، اسکی تورک‌جه‌ده‌کی آنلام‌لاری‌ندان بیری رام و مطیع، باریش ایچی‌نده یاشایان بؤلگه و یا خالق‌دیر. آشاغی‌داکی کلیمه‌له‌ر عئینی کؤکه‌ن‌ده‌ن تؤره‌میش‌دیر: «ائلیک اولماق Élik Olmaq» (استیلا کردن، مستولی شدن. معادل «ارک قورماقErk Qurmaq »)، «ائلیک‌سه‌مهÉlikseme » (امپریالیسم، یئنی دئگی). تاویماقTavımaq  ایسه اشغال ائتمه‌ک آنلامی‌ندادیر.

دوستاقDustaq : زندان، دوستاق‌چی  Dustaqçı

«توتساقTutsaq » کلیمه‌سی، آزه‌ربایجان‌دا «دوستاقDustaq »ا دؤنوشه‌رکه‌ن، آنلام گنیش‌له‌مه‌سی‌نه اوغراییپ و زندان آنلامی‌نی قازانمیش‌دیر (بازداشت‌گاه'ین قارشی‌لیغی «توتوق‌ائوی»دیر). دوستاق کلیمه‌سی‌نده‌ن تؤره‌نه‌ن «دوستاق‌چیDustaqçı » کلیمه‌سی، زندان‌بان آنلامی‌ندادیر. بو کلیمه‌له‌ر دوساق، دوستاق، دوساق‌بون، دوستاق‌بان، دوستاخ‌بان (سون اوچ کلمه زندان‌بان آنلامی‌ندادیر) و ... شکیل‌له‌ری‌نده فارس‌جایا دا گئچمیش‌دیر. «توتساق» کلیمه‌سی‌نین «دوستاق» بیچیمی آلماسی‌ندا دیلیمیزده داها اؤنجه وار اولان «دوزاقDuzaq ، توزاقTuzaq » (تله، دام کلیمه‌سی‌نه بنزه‌شمه‌نین ده ائتگی‌سی اولموش‌دور. من بو کلیمه‌له‌رین هر ایکی‌سی‌نین، «توتساق»ی زندانی و «دوستاق»ی زندان آنلامی‌ندا دیلیمیزده ایش‌له‌تمه‌سی‌نده‌ن یانایام.

تونه‌کTünek  سیاه چال

«تونه‌ک» کلیمه‌سی، سیاه چال آنلامی‌ندادیر. ماحمود کاشقارلی بو کلیمه‌نی، بارسقان لهجه‌سی‌نه عایید دییه، اؤز یاپیتی‌ندا ذیکر ائتمیش‌دیر. بو کلمه گئجه‌له‌مه‌ک آنلامی‌ندا اولان «تونه Tüne» فئعلی‌نه، فئعل‌ده‌ن آد دوزه‌لده‌ن -ک اکی اک‌له‌نه‌‌ره‌ک تؤره‌نمیش‌دیر. «تونه‌مه‌ک» فئعلی‌نین کؤکه‌نی، بوگون دیلیمیزده «دونDün » اولاراق سؤیله‌نه‌ن، گئجه و قارانلیق آنلام‌لی «تون» کلیمه‌سی‌دیر. بو کلیمه‌له‌ر ده عئینی کؤکه‌ن‌ده‌ن یاپیلمیش‌دیر: «دونه‌ن Dünen »: دی (دونه‌ن گئجه: دیشب) «تونه‌رمه‌کTünermek »: بیر یئرین قارانلیق اولماسی، «تونه‌تمه‌کTünetmek »: بیر قوناغی گئجه آغیرلاماق، «تونه‌ریک Tünerik »: سین، مزار، آفشار لهجه‌له‌ری‌نده قول‌لانیلان «دونه‌کDünek »: ائو و بارق، «تون‌لوک Tünlük »: باجا، پنجره، «تونشوTünşü »: شمع‌دان، چراغ‌دان، «تونولمه‌کTünülmek »: اومودونو کسمه‌ک. «تون به تون دوشمه‌کTün be tün düşmek » تعبیری‌نده‌کی «تون» کلیمه‌سی ده قارانلیق مزار آنلامی‌ندادیر (قارشی‌لاشدیرین «گون به گونGün be gün » ترکیبی ایله).

تورمهTürme : حلفدونی، تورمه‌چیTürmeçi : زندان‌بان

زیندان آنلامی‌ندا ایشله‌دیله‌ن کلیمه‌له‌رده‌ن بیری «تورمه» کلیمه‌سی‌دیر. ماحمود کاشقارلی دا بو کلیمه‌نی اؤز یاپیتی‌ندا ذکر ائتمیش‌دیر. (تاتارجادا «تؤرمه Törmä»، آلتای‌جا و قیرقیزجادا «تورمؤ Türmö»، اؤزبیک‌جه‌ده «تورماTurma ». عئینی کؤکه‌ن‌ده‌ن گله‌ن «تورمه‌چیTürmeçi » کلیمه‌سی، زندان‌بان آنلامی‌ندادیر. «تورمه» کلیمه‌سی ایسلاویان دیل‌له‌ری‌نده ده (لئه‌جه، روس‌جا، بئلاروس‌جا، اوکران‌جا، ...) گئنیش بیچیم‌ده یاییلمیش‌دیر. بیر سیرا دیل‌چی‌له‌ر «تورمه» کلیمه‌سی‌نین «تورTor » کؤکونده‌ن قایناق‌لاندیغی‌نی، «تور» کؤکونون ایسه «توتماق»، «توزاق»، «توغلا» ... ایله بیرلیک‌ده اسکی بیر «توTu » کؤکونده‌ن گلدییینی ایله‌ری سورموش‌له‌ر. «تورمه»نی آنلامی باغ‌لاماق، چاتماق، یاپیشدیرماق، اولان «تورTür-» فئعلی ایله ایلگی‌له‌ندیره‌ن‌له‌ر ده اولموش‌دور.

قیسیقQısıq ، قیسیQısı : محبوس

«قیسیق» و «قیسی» کلیمه‌له‌ری، حاق و اؤزگورلوک‌له‌ر- ارکین‌لیک‌له‌ری (آزادلیق‌لاری) سینیرلاندیریلمیش کیمسه، و محبوس دئمه‌ک‌دیر. اؤرنه‌یین «ایران ایسلام جمهوریتی‌نده، دین دولتی اینسان‌لاری، و فارس شووئنیزمی اولوس‌لاری قیسیق دورومونا گتیرمیش‌دیر» (در جمهوری اسلامی ایران، دولت دینی انسان‌ها و شوونیسم فارس ملت‌ها را به حالت محبوس در آورده است). عئینی کؤکه‌ن‌ده‌ن اولان «قیسیلماق»، قاچیپ قورتولما یولو قالماماق؛ «قیسیت‌لاماق Qısıtlamaq» تحجیر و تحدید ائتمه‌ک، حاق و آزادلیق‌لارین سینیرلاری‌نی دارالتماق؛ «قیسقیQısqı » چرچیوه و «قیسقاج Qısqac» انبردست دئمه‌ک‌دیر.

قین‌لیقQınlıq : محبس

زیندان آنلامی‌ندا اولان تورک‌جه کلیمه‌له‌رده‌ن بیری «قین‌لیق» کلیمه‌سی‌دیر. بو کلیمه‌نین کؤکه‌نی، پیچاق و قیلیج کیمی کسیجی آلت‌له‌رین قابی آنلامی‌ندا اولان «قینQın »دیر. اوغوز بوی‌لاری‌ندان بیری‌نین آدی «قینیقQınıq » (و بلکی آنلامی ایشکه‌نجه وئرمه‌ک، جزالاندیرماق، بیر شئیه قین یاپماق اولان «قیناماقQınamaq ») دا عئینی کؤکه‌ن‌ده‌ن تؤره‌میش‌دیر.

بوغاییچیBoğayıçı ، بوغاییلیق‌چیBoğayılıqçı : زندانبان

بو کلیمه‌له‌رین اسکی بیچیم‌له‌ری، «بوغاغوچیBoğağuci » و «بوغاغولوقچوBoğağuluqçu » اولوپ (یازغوجی-یازیچی کیمی)، کؤکه‌ن‌له‌ری، «بوغماق» ائیله‌می‌دیر. «بوغماق» اسکی تورک‌جه‌ده قوماش ایچی‌نده باغ‌لاماق، سارماق، ییغماق، ایپ‌له باغلاماق، بوغماق و ... آنلامی‌ندا ایدی. آشاغی‌داکی کلیمه‌له‌ر ده عئینی کؤکه‌ن‌ده‌ن تؤره‌میش‌دیر: «بوغازBoğaz »، «بوخچاBoxça »، «بوغماBoğma » -قادین‌لارین قول‌لاندیق‌لاری بیر چئشیت سوس‌له‌مه، «بوغتاقBoğtaq » -ده‌یه‌رلی داش‌لاری اولان بیر چئشیت قادین بؤرکو، «بوغلاماقBoğlamaq »، بوخچالاماق، بوخاق، بوخاو، ....

قازاماتQazamat :

«قازامات» آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاس‌یندا‌ زیندان آنلامی‌ندا ایش‌له‌دیله‌ن کلیمه‌له‌رده‌ن‌دیر. بو کلیمه، تورک کؤکه‌ن‌لی دئییل‌دیر. قازامات، لاتین دیل‌له‌ری‌نده‌ن (لاتین‌جا، ایتالیان‌جا، پورتئگیزجه، ایسپانیول‌جا، فیرانسیزجا، ....) اؤته‌کی آوروپا دیل‌له‌ری‌نه، باشقا دیل‌له‌ره و بو آرادا روس‌جا آراجی‌لیغی ایله تورک لهجه‌له‌ری‌نه گئچه‌ن بیر کلیمه‌دیر. اورتا چاغ آوروپاسی‌ندا «قازامات»، قالا دووارلاری‌نین آلت قالین بؤلومونده داش‌دان و یا کرپیج‌ده‌ن یاپیلمیش و توپ‌لارین یئرله‌شدیریلدییی اوداجیق‌لار، ساواش گمی‌له‌ری گؤوده‌سی‌نده توپ و توفه‌ک‌له‌رین یئرله‌شدیریلدییی دئشیک‌لی یئرله‌ر، ... آنلامی‌ندا ایدی.

قازامات کلیمه‌سی‌نین کؤکه‌نی ایله ایلگی‌لی نئچه گؤروش اورتایا آتیلمیش‌دیر. او جومله‌ده‌ن بو کلیمه‌نین لاتین‌جه کؤکه‌ن‌لی کاسا Casa (ائو) ایله ماتتا Matto (گئرچه‌ک اولمایان، قارانلیق) بیرله‌شمه‌سی‌نده‌ن اورتایا چیخدیغی و گیزلی، قاپالی اودا آنلامیندا اولدوغو ایددیعا ائدیلمیش‌دیر. باشقا بیر گؤروشه گؤره قازامات، ایسپانیول‌جا - پورتئگیزجه کؤکه‌ن‌لی اولوپ و ساللاخ‌خانا آنلامی‌ندا اولان کاسا دئ ماتانزا Casa de Mata, Matanza کلیمه‌سی‌نین قیسالدیلمیش بیچیمی‌دیر. (لاتین‌جه ماکتارئی Mactare کلیمه‌سی ساللاخ‌لیق ائتمه‌ک آنلامی‌ندادیر و ماتادورلا عئینی کؤک‌ده‌ن‌دیر).

قازامات کلیمه‌سی‌نین بیر سیرا آوروپا دیل‌له‌ری‌نده سؤیله‌نیش-یازیلیشی: اینگلیزجه: Casemate Casamat؛ ایتالیان‌جا: Casemate, Casamatta, Casamat؛ آلمان‌جا: Casematte, Kasematte؛ دانیمارکاجا: Kassemate؛ هولانداجا: Kazemat؛ ایسوئچ‌جه: Kasematt؛ روس‌جا: Kazematu؛ لئه‌جه: Chasmate, Casémate؛ لاتین‌جه: Casamatta؛ فیرانسیزجا: Chasmaté Casemate

فارس‌جا-تورک‌جه سؤزلوک:

اسیر گرفتن: تیل توتماق Tıl Tutmaq

اسیر: تیلTıl  اسیری که از دشمن گرفته شود؛ بولونBulun  مجازی آنلام‌دا، اسیر عشق، سئوگی بولونو

بازداشت شدن: توتوقلانماق Tutuqlanmaq

بازداشت شده: توتوق‌لوTutuqlu ، توتوق Tutuq

بازداشت کردن: توتوقلاماق Tutuqlamaq

بازداشت‌گاه: توتوق‌ائوی Tutuqévi

بازداشتی: توتوق‌لوTutuqlu ، توتوق Tutuq

بدون بازداشت: توتوق‌سوز  Tutuqsuz

به دست افتادن: توتوقلاشماق Tutuqlaşmaq

حبس کردن: قیسیتلاماق Qısıtlamaq

حلفدونی: تورمه Türme

دستگیر شدن: یاخالانماق Yaxalanmaq

دستگیر کردن: یاخالاماق Yaxalamaq

رهین: توتوTutu ، توتاق Tutaq

رهینه: توتوTutu ، توتاق Tutaq

زندان: دوستاقDustaq ، تورمهTürme  حلفدونی؛ تونه‌ریکTünerik  سیاه چال، قینلیقQınlıq  محبس

زندانبان: تورمه‌چیTürmeçi ، دوستاقچیDustaqçı ، بوغاییچیBoğayıçı ، بوغاییلیقچی  Boğayılıqçı

زندانی شدن: بولنانماقBulnanmaq ، توتساق‌لانماقTutsaqlanmaq ، برک‌له‌نمکBerklenmek ، یازیق‌لانماقYazıqlanmaq  بیر سوچ اوچون

زندانی کردن: بولناماقBulnamaq  بیرئی‌سه‌ل، توتساق‌لاماقTutsaqlamaq  توپلومسال، بیر ایدئال اوغروندا، برک‌له‌مه‌کBerklemek ، توتسوقماقTutsuqmaq ، یازیق‌لاماقYazıqlamaq  بیر سوچ اوچون

زندانی: توتساقTutsaq ، قیسیق Qısıq، قیسی Qısı محبوس

سیاه چال: تونه‌ک Tünek

گرفتار شدن: ایلینمه‌ک İlinmek

گرفتار: توتقون  Tutqun

گروگان: توتوTutu ، توتاق  Tutaq

گیر افتادن: ایلینمه‌ک İlinmek

مانع شدن: آلی قویماق  Alı qoymaq

محبس: قینلیق Qınlıq

محبوس: قیسیق  Qısıq، قیسی  Qısı

مستولی شده: ائلیک  Élik

نگاه داشتن موقتی (ره‌گذران در خیابان): آلی قویماق Alı qoymaq

 

سؤزلوک: تورک‌جه-فارس‌جا

 

آراجی‌لیقAracılıq :  واسطه‌گی، وساطت

آرالیق‌سیزAralıqsız : بلاانقطاع،

ارسه‌کErsək :  زن مردباز؛ کلمه‌ی هرزه در زبان فارسی از همین ریشه است

ارکله‌تErklet : دولت،

ارکین‌لیکErkinlik :  آزادی

آریقArıq : ضعیف،

اک‌له‌نمه‌کEklenmek :  اضافه شدن

اکینجEkinc : فرهنگ،

آلی قویماق Alı qoymaq: مانع شدن، نگهداشتن موقتی (رهگذران در خیابان)

آنلاشماAnlaşma :  موافقت نامه، توافقنامه

آنلامAnlam :  معنی

اوداجیقOdacıq :  اوتاق کوچک، اوتاقک

اورالUral : مدنی،

اورامUram : خیابان،

اورتاچاغortaçağ :  قرون وسطی

اؤزگونÖzgün :  اصلی، اصیل

اوسولUsul : ذهنی،

اوغوشOğuş :  خانواده، عاییله

اولاناقOlanaq : امکان،

اولایOlay :  حادثه، اتفاق

اولکوÜlkü :  ایدئال

اولوسUlus :  ملت

اؤلوشگه‌مهÖlüşgeme : رو به موت بودن،

اویساقUysaq :  ساده لوح

ائتگیÉtgi : تاثیر،

ائدیمÉdim : فعل، مصدر

ائدیم‌لیÉdimli :  مجهول (در دستور زبان، ائتمه‌ک مصد‌ری‌نده‌ن)

آیریشماAyrışma :  افتراق، انشقاق

ائشÉş :  همسر

ائش‌آنلامیÉşanlamlı :  مترادف

ایلکه‌لİlkel : ابتدائی، بدوی،

ائلیک Élik: مستولی شده، مطیع شده، به اطاعت در آورده شده

ایلینمه‌کİlinmek :  گیر افتادن، گرفتار شدن، اسیر شدن، بازداشت شدن، زندانی شدن

ائیلکسه‌مهÉlikseme :  امپریالیسم

ائیله‌مÉylem :  فعل، عمل (ائیله‌مه‌ک مصده‌رینده‌ن)

بایریBayrı : باستانی، آرخاییک

برک‌له‌مکBerklemek :  زندانی کردن، به زندان انداختن

برک‌له‌نمه‌کBerklenmek :  زندانی شدن

بنزه‌شمهBenzeşme :  تشابه

بوغاییچیBoğayıçı :  زندانبان

بوغاییلیق‌چیBoğayılıqçı :  زندانبان

بوغتاقBoğtaq :  نوعی کلاه زنانه با سنگهای قیمتی

بوغلاماقBoğlamaq :  در بخچه کردن

بوگوشسه‌لBügüşsel : فلسفی،

بولقونBulqun :  جاریه، غلام

بولناماق Bulnamaq: زندانی کردن (به سببی شخصی)

بولنانماقBulnanmaq :  زندانی شدن (به سببی شخصی)

بولون Bulun: اسیر (معنای مجازی، اسیر عشق= سئوگی بولونو)

بیتگیBitgi :  گیاه

بیچیمBiçim :  فرم

تاویماق Tavımaq: اشغال کردن

تپه‌رTeper :  خبر (دده قورقوت کیتابیندا)

تمه‌لTemel : اساس،

توپلومسالToplumsal :  اجتماعی

توتاجاقTutacaq :  دسته (یک جسم)

توتاق Tutaq: گروگان، رهین، رهینه

توتساقTutsaq :  زندانی

توتساق‌لاماق Tutsaqlamaq: زندانی کردن (به سببی اجتماعی)

توتساق‌لانماقTutsaqlanmaq :  زندانی شدن (به سببی اجتماعی)

توتسوقماقTutsuqmaq :  زندانی شدن

توتقون Tutqun: گرفتار

توتوTutu :  رهینه، رهین، گروگان

توتوقTutuq :  بازداشت شده، بازداشتی

توتوق‌ائویTutuqévi :  بازداشت‌گاه

توتوق‌سوز Tutuqsuz : بدون بازداشت

توتوق‌لاشماقTutuqlaşmaq :  به دست افتادن

توتوق‌لاماقTutuqlamaq :  بازداشت کردن

توتوق‌لانماقTutuqlanmaq :  بازداشت شدن

توتوق‌لوTutuqlu :  بازداشت شده، بازداشتی

تورمه Türme: حلفدونی

تورمه‌چیTürmeçi :  زندانبان

توزاقTuzaq :  تله، دام

توزهTüze : حقوق،

توزه‌لTüzel : حقوقی،

توشه‌مه‌لTüşemel :  مامور دولت، کارمند

توغرالیTuğralı : رسمی،

توفه‌کTüfek :  تفنگ

تومسه‌کTümsek :  برآمده‌گی

تونشوTünşü :  شمع‌دان، چراغ‌دان (تون+-شو، قونشو کیمی؟)

تون‌لوکTünlük :  باجه، پنجره

تونه‌رمه‌کTünermek :  تاریک شدن

تونه‌ریکTünerik :  قبر، مزار سیاه

تونه‌کTünek :  سیاه چال

تونولمه‌کTünülmek :  قطع امید کردن

تیل توتماقTıl Tutmaq :  اسیر گرفتن (در جنگ)

تیلTıl :  اسیری که در جنگ از دشمن، برای کسب اطلاعات گرفته شود

تینجیقمیشTıncıqmış : متعفن،

داغساقDağsaq :  کوهستانی

دودوDudu :  مامور عالی‌رتبه، کارمند عالی‌رتبه (چین کؤکه‌ن‌لی)

دوستاقDustaq :  زندان

دوستاق‌چیDustaqçı :  زندانبان

دونه‌کDünek :  خانه، کاشانه (آفشار آغیزلاری‌ندا)

دئشیک‌لیDéşikli :  سوراخدار

دئگیDégi : کلمه،

ساغ‌لاماقSağlamaq :  تامین کردن

سانالSanal :  مجازی

ساواشیمSavaşım :  مبارزه، مجادله

ساوساقSavsaq :  اهمالکار

سوره‌جSürec : روند،؛

سؤزداغارجیغیSözdağarcığı : دایره ی لغات،

سؤزله‌شمهSözleşme :  عهدنامه، تعهدنامه

سوساقSusaq :  ظرف آب

سوس‌له‌مهSüsleme :  زینت

سونوج‌لانماقSonuclanmaq : منتج شدن،

سیسقاSısqa : بسیار لاغر و ضعیف،

سینSin :  مزار، قبر

سینیرSınır :  مرز، حد

قاپالیQapalı :  سرپوشیده

قارشی‌لیقQarşılıq :  معادل

قارماشیقQarmaşıq : کومپلکس،

قاورامQavram :  مفهوم ("قاوراماق" مصده‌رینده‌ن)

قورامQuram :  رتبه

قورام‌لیQuramlı :  رتبه دار، دارای رتبه

قوشوتQoşut :  موازی

قوماشQumaş :  پارچه

قوموتانQomutan :  فرمانده ("قوموتماق" مصدری‌نده‌ن= به جوش آوردن، به هیجان آوردن)

قونوQonu :  موضوع

قیسقاجQısqac :  انبردست ("قیسماق" مصد‌ری‌نده‌ن)

قیسقی Qısqı: چهارچوب

قیسی Qısı: محبوس

قیسیت‌لاماقQısıtlamaq :  حبس کردن، محدود و تحجیر کردن

قیسیق Qısıq: محبوس

قیسیلماقQısılmaq :  راه فرار نداشتن

قینQın :  غلاف

قیناماقQınamaq :  سرزنش کردن

قین‌لیقQınlıq :  محبس

کؤک‌ده‌شKökdeş :  همریشه

کؤکه‌نKöken :  منشا، ریشه

کؤلهKöle :  بنده

گره‌کسینیمGereksinim : احتیاج،

گؤرک‌سؤزGörksöz :  ادبیات

گؤسته‌ریGösteri :  تظاهرات

گؤودهGövde :  بدنه

نسنهNesne :  شئی، چیز

وارسیلVarsıl : زنگین، غنی،

وئرگیVérgi :  مالیات

یاپیتYapıt :  اثر

یاخالاماقYaxalamaq :  دستگیر کردن

یاخالانماقYaxalanmaq :  دستگیر شدن

یاخلاشیقYaşlaşıq :  تقریبا

یارقیجYarqıc : قاضی،

یارقی‌لانماقYarqılanmaq :  محاکمه شدن

یازیق‌لاماقYazıqlamaq :  دست‌گیری شخصی به سبب جرمی که انجام داده است، زندانی کردن یک مجرم

یازیق‌لانماق Yazıqlanmaq: زندانی شدن یک مجرم (به سبب جرم)

یازینYazın : مکتوب،

یاسالYasal :  قانونی

یاغیYağı :  دشمن

یانا اولماقYana olmaq :  طرفدار بودن

یانیتYanıt : جواب؛

یورت‌داشYurtdaş :  همکشوری

یوکوم‌لوYükümlü :  مکلف، موظف

یئتیشگینYétişgin : بالغ، بزرگسال،

یئنی‌جیلYénicil : مودرن،

یئنی‌دئگیYénidégi : نوواژه،

 

گئرچه‌یه هو!!!