گۆرخان-GÜRXAN، کۆره‌که‌ن-KÜREKEN، قوُرقان-QURQAN، قوْرقان-QORQAN، کۆریکه‌ن-KÜRİKEN

گۆرخان-GÜRXAN، کۆره‌که‌ن-KÜREKEN، قوُرقان-QURQAN، قوْرقان-QORQAN، کۆریکه‌ن-KÜRİKEN

مئهران باهارلی

چند کلمه‌ی تورکی – موغولی زیر ‌مخصوصاً در زبان‌هایی که ‌به ‌آن‌ها وارد شده‌اند (اوروپایی، فارسی، ...) به‌ اشتباه ‌ثبت ‌و یا با یک‌دیگر اشتباه‌گرفته‌ می‌شوند:

گۆرخان GÜRXAN - گۆرقان GÜRQAN: به ‌معنی سلطان عالم، حاکم جهانی[1]، عنوان خاقان‌های امپراتوری «قارا خیتان» (کیتان، قیدان، خیتای، خیتا، ...) با نام دیگر دولت «لیائوی کبیر»، سلسله‌ای مربوط به‌ موغول‌ها در آسیای میانه ‌و چین[2]. عنوان گورخان مرکب است از دو کلمه‌ی «گور» به ‌معنی بسیار انبوه، فراوان، قوی، نیرومند، عظیم و کبیر، و «خان» به ‌معنی خاقان و سلطان و پادشاه.

کۆره‌که‌ن KÜREKEN – گۆره‌گه‌ن GÜREGEN: عنوانی به ‌معنی داماد خانواده‌ی سلطنتی، بعدها خاقان و خان‌های تورک از نسل تیمور که ‌با زنی از نسل چنگیز خان ازدواج می‌کردند، مردانی از نسل خان‌ها و خاقان‌ها که ‌با زنانی از نسل خان‌ها و خاقان‌ها تزویج می‌کردند[3]، ... اصلاً به‌ معنی داماد. در موغولی میانه‌ کورگه‌ن، در موغولی مودرن خورگه‌ن[4].

قوُرقان QURQAN – کورقان KURGAN: تپه‌های خاک و سنگ‌هایی که ‌بر فراز قبر یا قبرها برافراشته ‌شده‌اند، نوعی تومول (گورپشته) که ‌بر روی قبر ساخته‌ می‌شود. آرامگاه ‌زیر کورگان‌ها معمولاً از جنس چوب و اغلب حاوی یک بدن انسان به ‌همراه‌ ظروف قبر، سلاح و اسب و ... است. دو ریشه‌شناسی برای کلمه‌ی تورکی قورقان – کورگان پیشنهاد شده‌است. از مصدر «قوْروُماق» به‌ معنی بستن، بلوک کردن، محافظت کردن، حفاظت نمودن؛ و یا از مصدر «قوُرماق» به ‌معنی برافراشتن، ساختن، برپا کردن، ....[5]

قوْرقان QORQAN – قوْرغان QORĞAN: به‌ معنی استحکامات، دز-دژ و قالا-قلعه. کلمه‌ی تورکی قورقان – قورغان (در فارسی گرگان) یک دوبلت و یا کلمه‌ی هم‌ریشه ‌با قورقان – کورقان فوق‌الذکر است[6].

قوریقان QURIQAN – کوریکه‌ن ÜRİKENK – کوره‌ن KÜREÑ: نام یکی از قبائل باستانی تورک، لفظاً ‌در تورکی قدیم به‌ معنی کمپ، کمپ نظامی، معادل خوقی‌اوآن – خورویان موغولی  قدیم[7]، در موغولی مودرن گوره‌ه‌ن[8]، در تورکی کوره‌ن  - کوره‌نگ. «یورت»‌های نمدی (به ‌موغولی «گئر»، هم‌ریشه ‌با خرگه) ایلات تورک و موغول کوچنده‌ که ‌با ارابه‌های چرخ‌دار («کانگلی»-«قانقلی») حمل می‌شدند، هنگامی که ‌در یک محل و موضع فرود می‌آمدند، مانند یک حلقه‌ («جه‌رگه») در اطراف بزرگ ایشان اجتماع می‌کردند. این کمپ و یا اوبای چادیرها که‌ معمولاً مرکب از هزار یورت و یا گئر بود به ‌تورکی «اوردو» و به‌ موغولی «گوره‌ه‌‌ن» نامیده ‌می‌شد. کوره‌ن – کوره‌نگ در تورکی مودرن به ‌معنی چادیر، اوبا، کامپ، خانه‌هایی که ‌در یک ردیف قرار دارند، تجمع انسانی، روستا و شهر دارای حصار؛ ناحیه، منطقه، مملکت، ... است. هم‌چنین در نظام اجتماعی چادرنشینان تورک در ایران امروزی، کوره‌ن – کوره‌نگ (در فارسی کُرَنگ) به ‌معنی مجموعه‌ی چند خانوار چادرنشین است که ‌مراتع مشترک دارند.[9]

---

[1] GÜR-QAN: Universal khan, ruler of Qara Kitan Empire

Paul D. Buell. Historical Dictionary of the Mongol World Empire. The Scarecrow Press

[2] Qara Khitai

https://en.wikipedia.org/wiki/Qara_Khitai#:~:text=The%20Qara%20Khitai%20empire%20was,dynasty%20and%20overthrown%20the%20Liao.

[3] کۆره‌که‌ن: ١-قیزین اه‌ری، گووئی، داماد ٢-دولت عنوانی اولاراق، تیمورخان سویوندان اولوپ چینگیز خان سویوندان قیز آلان کیشی، خاقان و یا خان سویوندان اولوپ خاقان‌ین قیزی‌نی آلان کیشی

سئوینچی‌لیک (موشتولوق - مژده‌نامه‌) تورکی سروده‌ شده‌ به ‌امر نادر شاه ‌به‌ مناسبت تولد تیمور خان نوه‌ی او و محمد شاه‌گورکان

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post.html

[4] GÜREGEN: Imperial son in law, From Middle Mongol ᠬᠦᠷᠭᠡᠨ (kürgen), modern Mongolian хүргэн (xürgen). Cognate with dialectal Turkish köregen (“son-in-law”). Guregen (Хүргэн pronounced hürgen) meaning "Son in Law"

http://de.bolor-toli.com/index.php?pageId=10

[5] KURGAN: Mounds of earth and stones raised over a grave or graves, A kurgan is a type of tumulus constructed over a grave, often characterized by containing a single human body along with grave vessels, weapons and horses. either from the Old Turkic root qori- "to close, to block, to guard, to protect", or qur- "to build, to erect, furnish or stur".

https://en.wikipedia.org/wiki/Kurgan

[6] Qorγan: "fortification, fortress or a castle", cognate to KURGAN

[7] The Kurykans (Russian: Курыканы; Chinese: 骨利干 pinyin: Gǔlìgān < Middle Chinese ZS: *kuət̚-liɪH-kɑn) were a Turkic Tiele tribe, that inhabited the Lake Baikal area with 6th century[1] Early Kurykans migrated from Yenisey river.[2] …In translation from the Old Turkic, word quri'qan ~ qoriyan is translated as a camp, or a military camp and has parallels in the old written Mongolian language in the form of khogiua(n) ~ xoruya(n). Thus, "kurykan", perhaps, in its essence, is not an ethnonym, but a common name in relation to the region and the territorial community that inhabits it, at least at an early stage. Therefore, a possible translation of the term "uch kurykan" is "three military camps".[6]

https://en.wikipedia.org/wiki/Kurykans

[8] Güre’en: Type of encampment, proto-tribe

[9] نکاح‌نامه‌ی تورکی جماعت شاه‌ی‌سئوه‌ن طبق مذهب قیزیل‌باشی در قرن شانزده‌ میلادی

https://sozumuz1.blogspot.com/2017/09/blog-post_23.html