گاسپار دروویل: ایروان، عباس‌آباد [گورده‌ش] و خوی، سه ‌قلعه‌ی مستحکم دفاعی آزربایجان

 

گاسپار دروویل: ایروان، عباس‌آباد [گورده‌ش] و خوی، سه ‌قلعه‌ی مستحکم دفاعی آزربایجان 

مئهران باهارلی

مرزهای سیاسی و بین‌المللی جمهوری‌های شوروی در قفقاز، مانند همه‌ی جان آن، منطبق بر مرزهای مناطق ملی و جمعیت‌شناسی قومی نبود. به‌ همین سبب به‌ عنوان نمونه ‌نزدیک به ‌نصف قلمرو و سطح آن چه‌ که ‌جمهوری سوسیالیستی روسیه‌ در داخل شوروی نامیده‌ می‌شد (و اکنون جمهوری روسیه ‌نامیده‌ می‌شود) سرزمین‌های مسکون با ملل غیر روس، به‌ عبارت دیگر وطن ملل و کشورهای غیر روس بود. این سرزمین‌های غیر روس به‌ ناحق و با سوء نیت (به‌ منظور آسیمیلاسیون و روس‌سازی آن‌ ملل غیر روس) داخل فدراسیون روسیه‌ قرار داده ‌شده‌ بودند. عکس این مطلب نیز صادق بود. به‌ عنوان نمونه ‌قسمتی از مناطق روس‌نشین باز با سوء نیت (به ‌منظور جلوگیری از استقلال‌طلبی ملل قازاق و اوکرائین) داخل قلمروی قازاقستان و اوکرایین قرار داده ‌شده ‌بود. ....

در قفقاز جنوبی نیز وضعیت مشابهی وجود دارد. به ‌عنوان نمونه ‌قسمت‌های مهمی از سرزمین به‌هم پیوسته‌ی تورک‌نشین در جنوب قفقاز نه ‌در ترکیب جمهوری آزربایجان، بلکه ‌در خارج آن و در قلمروی جمهوری‌های داغستان روسیه ‌(دربند و حوالی آن)، گورجستان (بورچالی و حوالی آن) و ارمنستان قرار داده ‌شده ‌بود.

مورد ارمنستان دارای چند وجه ‌استثنایی است.

-نخست آن که‌ مناطق تورک‌نشین صرفا در حاشیه‌های ارمنستان قرار نداشتند، بلکه ‌حتی پایتخت جمهوری ارمنستان یعنی ایروان تا نیمه‌ی دوم قرن نوزده‌ دارای اکثریت نسبی جمعیتی تورک بود.

-دوم آن که‌ تورک‌های مناطق تورک‌نشینی که ‌به ‌ناحق و با سوء نیت در داخل قلمروی جمهوری ارمنستان قرار داده ‌شده ‌بودند، در نتیجه‌ی یک سیاست پاک‌سازی و تصفیه‌ی قومی سیستماتیک راه‌بردی، به‌ روش‌های مختلف (مجبور کردن به ‌مهاجرت اجباری، کشت و کشتارهای قومی، فرار داوطلبانه، ....) تماما از موطن تاریخی خود حذف و ریشه‌کن شده‌اند، به‌ گونه‌ای که‌ امروز هیچ جمعیت بومی تورک در ارمنستان باقی نمانده‌ است. به ‌عبارت دیگر تمام مناطق تورک‌نشین و سرزمین تورک که ‌داخل این جمهوری قرار دارد، با موفقیت ارمنیزه ‌و ارمنستانیزه ‌شده‌اند.

-سوم آن که ‌غرب ‌در رابطه ‌با ملل مسلمان و مخصوصا تورکیک دارای ذهنیت قرون وسطایی صلیبی است، هیچ گونه ‌اشاره‌ای به‌ سرزمین‌های تورک‌نشین داخل ارمنستان و پاک‌سازی قومی تورک‌ها از این کشور نمی‌کند. اما فرار و مهاجرت داوطلبانه‌ی ارمنیان قاراباغ که ‌به‌ صورت جزیره‌وار و نه ‌حتی پیوسته ‌با ارمنستان قرار داشتند را با دورویی و مغلطه و یک‌سونگری و جانب‌دارانه ‌و وارونه‌نمایی به‌ صورت پاک‌سازی ارمنیان قاراباغ توسط دولت آزربایجان عرضه‌ می‌کند.

-چهارم آن که‌ در اوروپا همان طور که ‌به‌ اراضی‌ای که اقلا در هزار و پانصد سال گذشته نه ‌تحت حاکمیت فارس‌ها و نه ‌دارای جمعیت بومی فارس بود به ‌صورتی بی پایه‌ پرس – پرشیا گفته‌ می‌شد و شود، همان طور هم به‌ سرزمین‌هایی که‌ اقلا در دو هزار سال گذشته نه ‌تحت حاکمیت ارمنی‌ها و نه ‌دارای جمعیت بومی اکثریتی ارمنی بود، مانند ایروان که ‌دارای جمعیت اکثریت نسبی تورک بود و توسط خانات تورک و دولت‌های تورک اداره‌ می‌شد به‌ صورتی بی پایه ‌آرمنیا – ارمنستان گفته ‌می‌ شد و می‌شود. ....

در چنین شرایطی لازم و ضروری است که‌ واقعیت‌های تاریخی مذکور با اسناد و مدارک و منابع موثق به‌ طور وسیع در معرض افکار عمومی جهان قرار داده‌ شود. در این استقامت در این نوشته ‌مطلبی را از کتاب خاطرات – سفرنامه‌ی ژنرال گاسپار دروویل (Gaspard Drouville) افسر فرانسوی، که‌ بر اساس عهدنامه‌ی فینکنشتاین در ترکیب گروهی برای بازسازی ارتش دولت تورک قاجار به ‌ایران قاجاری آمد و در سال‌های ۱۸۱۲–۱۸۱۳ در پانزدهمین سال سلطنت فتح‌علی شاه ‌قاجار و ولایت‌عهدی عباس میرزا در این کشور اقامت داشت، نقل کرده‌ام.

ژنرال گاسپار دروویل در این مطلب ایروان را در ردیف خوی و عباس‌آباد به‌ صورت یکی از مراکز دفاعی مستحکم آزربایجان و در نتیجه‌ شهری آزربایجانی ذکر کرده ‌است. این بیان نشان می‌دهد که ‌ منطقه‌ی ایروان، علاوه ‌بر آن که‌ در آن زمان (سال ١٨٢٨) دارای جمعیت اکثریتی تورک بود، در داخل جوغرافیای آزربایجان هم شمرده ‌می‌شد.

این بیان ژنرال گاسپار دروویل هم‌چنین در زمره‌ی منابع بی شماری است که‌ پوچی و دروغ پان‌ایرانیست‌ها و ناسیونالیست‌های افراطی فارس را – مبنی بر آن که‌ شمال ارس هرگز آزربایجان نامیده ‌نشده ‌است – یک بار دیگر به‌ عیان نشان می‌دهد.

گاسپار دروویل: آزربایجان ... توسط سه ‌قلعه‌ی مستحکم ایروان، عباس‌آباد و خوی دفاع می‌شود. این [قلعه]‌ها اگرچه ‌[از نظر استحکامات] متوسط و میان‌حال ​​هستند، اما در کشوری که‌ سوقیات نظامی [نقل و انتقال توپ‌خانه، نقلیات، مهمات و تجهیزات برای حمله‌ی ارتش به ‌مواضع و استحکامات دشمن] در آن دشوار است، باز هم بسیار مهم هستند. ایران هیچ جاده‌ی اصلی [راه‌های ارابه‌رو] ندارد. ماشین‌ها در آنجا ناشناخته‌ هستند. تمام حمل و نقل توسط شتر و قاطر انجام می‌شود....

Gaspard Drouville

L’Azerbidjan ….. est défendue par trois places fortes (Erivan, Abas-abad, et Khoï) qui, bien que médiocres,n’en sont pas moins très importantes dans un pays où il est difficile de faire voyager un train de siége. La Perse n'a pas de grandes routes, les voitures y sont inconnues; tous les transports se font à dos de chameaux et de mulets …

In English: Azerbidjan ….. is defended by three strongholds (Erivan, Abas-abad, and Khoï) which, although mediocre, are nonetheless very important in a country where it is difficult to transport a siege train. Persia has no major roads; cars are unknown there; all transport is done on camels and mules ….

قلعه‌ی عباس آباد: منظور «عابباس میرزا قالاسی» و یا «گورده‌ش قالاسی» معروف به‌ دیوار چین ارس، یکی از قلعه‌های تاریخی تورک‌ایلی در استان آزربایجان شرقی است که‌ در روستای گورده‌ش (نام جعلی فارسی: کوردشت) در منطقه‌ی دیزمار در منتهاعلیه‌ شمالی شهر خاروانا (ارسباران) در ساحل جنوبی رود ارس در ٣ کیلومتری شهر مکری ارمنستان و در نزدیکی گذرگاه‌ مرزی نوردوز قرار دارد. در سال ۱۸۱۰ با ‌فرمان عباس میرزا نائب السلطنه‌ی فتح‌علی شاه ‌در این روستای بسیار مهم از لحاظ استراتژیک هشت عمارت (مجموعه‌ی تاریخی گورده‌ش - کردشت موسوم به ‌ناصری، شامل حمام بزرگ، عمارت، حمام کوچک، مسجد غریب، دیوان‌خانه، یخچال، قلعه‌ی عباس میرزا و ساخلاو - پادگان نظامی) با کومک مهندسان فرانسوی بنا شد. عابباس میرزا قالاسی و یا گورده‌ش قالاسی ‌در بالای یک تپه‌ی صخره‌ای و بر باقی‌مانده‌های قلعه‌ای ساخته‌شده‌ در قرون اول اسلامی قرار دارد. این قلعه در جنگ‌های بین دولتین تورک قاجار و روسیه‌ی تزاری مرکز ستاد و مقر فرماندهی عباس میرزا، پای‌گاه ‌مهم او برای دفاع از خانات نخجوان و همیشه‌ آماده‌ی مقابله ‌با قوا و ارتش مهاجم روسیه ‌بود.

برای مطالعه‌ی بیشتر:

گاسپار دروویل: زبان فرماندهی ارتش قاجار و عباس میرزا، تورکی است. فارسی منحصرا زبان ادبیات است

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post_28.html

گاسپار دروویل: ایروان، عباس‌آباد [گورده‌ش] و خوی، سه ‌قلعه‌ی مستحکم دفاعی آزربایجان

https://sozumuz1.blogspot.com/2023/11/blog-post_17.html

ایروان، سومین ولایت دارای بیشترین جمعیت تورک در قفقاز جنوبی سال ١٩٠٥

https://sozumuz1.blogspot.com/2023/10/blog-post.html

سیاحت‌نامه‌ی اولیا چلبی: اوصافِ قلعه‌یِ روان - ایروانِ آزربایجان، روان - ایروان انتهایِ سرحدِ آزربایجان است

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_12.html

تعداد تورک‌ها در ایروان سال ١٨٦٧: ٣٥٢،٣٥١ (سیصد و پنجاه و دو هزار و ....) نفر

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/09/blog-post_21.html

İrevanlı Türk qız  ایره‌وان‌لی تورک قیز

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/08/blog-post.html

زبان تورکی به مثابه‌ی یکی از سه زبان رسمی دوفاکتوی ارمنستان

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_9.html

عریضه‌ی دادخواهی تورک‌های ولایت ایروان در سال ١٩١٩ از ظلم و ستم دولت داشناک ارمنستان، نابود کردن میراث تاریخی و مدنی و دینی تورک و قتل عام و کشتار اهالی غیر نظامی صد و هفتاد روستای تورک منطقه

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/04/blog-post_28.html