روابط ادبی بین علی بیگ حسین‌زاده‌‌ توران و معلم فیضی افندی سرابی تبریزی

 

روابط ادبی بین علی بیگ حسین‌زاده‌‌ توران و معلم فیضی افندی سرابی تبریزی 

مئهران باهارلی

علی بیگ حسین‌زاده ‌‌توران (٢٤ فوریه ‌‌١٨٦٤، سالیان، جمهوری آزربایجان – ١٧ مارس ١٩٤٠، ایستانبول، جمهوری تورکیه)، طبیب، استاد دانشگاه، ادیب، فیلوسوف، محرر، ژورنالیست و نقاش تورک، از موسسین حزب اتحاد و ترقی عوثمان‌لی، از نظریه‌‌پردازان برجسته‌‌ی ناسیونالیسم تورک و اتحاد تورک، و الهام‌بخش ضیاء گؤک‌آلپ پدر ناسیونالیسم تورک در تورکیه است. وی در تاسیس جمهوری مردمی آزربایجان در سال ١٩١٨ دخیل بود و گفته‌‌ شده‌‌ که ‌‌پرچم سه‌‌رنگ فعلی آن کشور ملهم از افکار او (تورک‌له‌‌شمه‌‌ک، ایسلام‌لاشماق، آوروپالی‌لاشماق) است. علی بیگ حسین‌زاده ‌‌توران هم‌راه با ‌‌تورکولوگ آلمانی ویلهلم توْمسِن (Vilhelm Ludwig Peter Thomsen) عضو هیئت رئیسه‌ی ‌‌افتخاری نخستین کونگره‌‌ی تورکولوژی که‌‌ در سال ١٩٢٦ در باکو برگزار شد، ‌‌بود [1].

حسین‌زاده‌‌ با بعضی از نخبه‌‌گان از تورک‌ایلی، که نسل نخستین تورک‌گرایان در تاریخ معاصر تورک‌ایلی را تشکیل می‌دهند، ارتباطات فرهنگی و ادبی و سیاسی داشت. رابطه‌‌ی علی بیگ حسین‌زاده ‌‌با «سعید سلماسی» معلوم و مشهور است. اشعاری تورکی از سعید سلماسی در نشریه‌‌ی تورک‌گرای فیوضات به‌‌ مدیریت علی بیگ حسین‌زاده ‌‌منتشر شده ‌‌است. علی بیگ حسین‌زاده ‌‌کتاب مشهور «سیاستِ فروسَت» خود را هم به‌‌ سعید سلماسی اتحاف کرده‌‌ است. علاوتا در این کتاب که ‌‌قسمت مهمی از آن در قالب مکالمات بین چندین شخص نوشته ‌‌شده، یکی از این اشخاص سعید سلماسی است ....

یکی دیگر از شخصیت‌های تورک از تورک‌ایلی که ‌‌علی بیگ حسین‌زاده‌‌ با او ارتباط داشته، مظفرالدین شاه‌‌ قاجار است (موضوع یک نوشته‌‌ی دیگر من خواهد بود).

در ادامه ‌‌نامه‌‌ای تورکی از علی بیگ حسین‌زاده ‌‌را آورده‌‌ام که رابطه‌‌ی او با یک شخصیت مهم دیگر از نسل نخستین تورک‌گرایان در تورک‌ایلی، تورکه‌‌مپورلو معلم احمد فیضی افندی (اوجانی سرابی تبریزی) را نشان می‌دهد. در این نامه ‌‌که علی حسین‌زاده آن را خطاب ‌‌به محروقی‌زاده اشرف جعفر بیگ Mahrukizade Eşref Cafer Bey (1858-1921) دولت‌مرد، دیپلومات، سفیر عوثمان‌لی در شهرهای مختلف قفقاز و کولکسیونر تورک نوشته و در آن او را «میرِ ملّت‌پرور» نامیده، ‌‌می‌گوید معلم فیضی افندی منظومه‌‌ای را به‌‌ رسم هدیه ‌‌به‌‌ وی فرستاده ‌‌و او هم آن را با ممنونیت در شماره‌‌ی ٩٢ سال ١٩٠٦ نشریه‌‌ی حیات چاپ کرده و شش نسخه ‌‌از این شماره که دوتایشان با زر چاپ شده‌اند‌‌ را به محروقی‌زاده اشرف جعفر بیگ ‌‌(یکی برای او و دیگری برای معلم افندی) فرستاده است. حسین‌زاده می‌گوید این منظومه ‌‌را بر ابریشم هم چاپ خواهد کرد و نسخه‌‌هایی از آن را به‌‌ محروقی‌زاده خواهد فرستاد. سپس می‌افزاید سه نسخه‌‌ از اثر خود به‌‌ نام «عبدِ غلاف و محفظه» را هم ‌‌برای تقدیم به ‌‌معلم افندی می‌فرستد (حسین‌زاده نسخه‌های مذکور را با عبارت «محبِّ مغزپروریم محروقی‌زاده جعفر به‌ی اه‌فه‌ندی حضرت‌له‌ری‌نه یادگار اولماق اوزه‌ره تقدیم اولوندو. ١٥ نیسان ١٣١٧» به او تقدیم کرده است). در پایان حسین‌زاده از محروقی‌زاده خواهش می‌کند ‌‌در صورت چاپ شدن کتاب «قاموس فارسی»، معلم فیضی خود زحمت کشیده ‌‌نسخه‌‌هایی از آن را برای فروش در باکو به وی ارسال نماید.

این نامه‌‌ وجود روابط ادبی و مطبوعاتی بین علی بیگ حسین‌زاده‌‌ و معلم فیضی افندی، تعقیب نشریات تورک قفقاز توسط معلم فیضی افندی، هم‌چنین احترام فوق العاده‌‌ی علی بیگ حسین‌زاده به‌‌ معلم فیضی افندی که او را «حضرت استاد، معلم محترم، محب نشریه‌‌ی حیات» می‌خواند به ‌‌وضوح نشان می‌دهد. این ارتباطات قرینه‌ی دیگری بر تمایلات تورک‌گرایانه‌ی معلم فیضی افندی اوجانی سرابی تبریزی است.

نوت: شخصی که‌‌ عکس این نامه ‌‌را در اینترنت منتشر کرده، با گذاشتن یک واترمارک بزرگ بر روی آن، عملا آن را تخریب نموده ‌‌است. گذاشتن واترمارک بر روی اسناد و عکس‌ها و نقشه‌های تاریخی، به‌‌ جای قرار دادن  در حاشیه‌‌ی آن‌ها رفتاری ‌‌غیر مدنی و زشت، و نتیجه‌ی تنگ‌نظری و کوتاه‌اندیشی و لئامت و تازه به دوران رسیده‌گی است. واترمارک‌ها و اطلاعات و افزوده‌‌های دیگر، باید نه ‌‌در متن اسناد و عکس‌ها و نقشه‌ها، بلکه‌‌ باید کاملا در خارج آن‌ها و در حاشیه‌‌ گذاشته‌‌ شوند تا سند و عکس و نقشه‌ی مزبور قابل استفاده ‌‌برای دیگران و بازنشر و رفرانس‌دهی و ... باشد.

РЕДАКЦІЯ ГАЗЕТЫ “Гэятъ”, БАКУ.

REDACTION DU JOURNAL “Heyat”. Rue Nikolaefskaia, BAKOU, CAUCASE.

قافقاسیادا باکی شه‌هه‌ری‌نده‌‌‌‌«حیات» قه‌زئته‌سی اداره‌خانه‌سی

بادکوبه

٢٩ نیسان ١٩٠٦

میرِ ملّت‌پرور!

استاد و محبِّ محترمیمیز معلّم فیضی اه‌‌فه‌‌ندی حضرت‌له‌‌ری طرفی‌نده‌‌ن هدیه ‌‌و ارسال بویورولان بیر قطعه ‌‌منظومه‌‌یِ مولودیه‌‌یِ روحانیه‌‌یی بویوک بیر ممنونیت‌له‌‌ «حیات»ین ٩٢ نجی نومئروسونا درج ائدیپ، ستون‌لاری‌نی تزیین ائتدیک.

مذکور نومئرودان آلتی نسخه ‌‌حضورِ عالینیزه‌‌‌‌ گؤنده‌‌ردیم. بو نسخه‌‌له‌‌رده‌‌ن ایکی‌سی زرله ‌‌(یالدیزلا) باسیلمیش‌دیر. بونلارین بیری ذاتِ عالینیز، بیری ده ‌‌معلّمِ مشارالیه ‌‌‌‌ایچون‌دور. بیر ده ‌‌‌‌آیری‌جا اولاراق منظومه‌‌ ایپه‌‌ک اوزه‌‌ری‌نده ‌‌‌‌باسیلاجاق‌دیر. بونلار داخی حاضر اولدوغو تقدیرده ‌‌حضورونوزا بیر نئچه‌‌ قطعه‌‌‌‌ گؤنده‌‌ریله‌‌جه‌‌ک‌دیر.

بونلاردان باشقا «عبد غلاف و محفظه» عنوان‌لی اثرِ عاجزانه‌‌م‌ده‌‌ن اوچ عدد حضورِ عالینیزه‌‌ گؤنده‌‌رییوروم. بونلارین داخی بیری فیضی اه‌‌فه‌‌ندی حضرت‌له‌‌ری‌نه‌‌‌‌ مخصوص‌دور.

معلّم حضرت‌له‌‌ری‌نین «قاموس فارسی»‌له‌‌ری ختاما ائریپ طبع ائدیلمیش ایسه‌‌، لوطفن بیلدیره‌‌سینیز. ممکن ایسه‌‌ که‌‌ندی‌له‌‌ری زحمت چه‌‌کیپ، بیر قاچ عدد بورادا ساتیلماق اوزه‌‌ره ‌‌گؤنده‌‌رسین‌له‌‌ر ....

باقی محترم معلّمین و ذاتِ عالینیزین اه‌‌ل‌له‌‌ری‌نده‌‌ن اؤپه‌‌ر و جمله‌‌نیزه‌‌ و میرزه سلیمان‌ا و میرزه آغا جوادا و سایر دوست و آشنایا سلام ائده‌‌ریم اه‌‌فه‌‌ندیم.

محبِّ مخلصینیز

علی حسین‌زاده

٢٩ نیسان ١٩٠٦

برای مطالعه‌ی بیشتر:

مرثیه‌ای تورکی برای سعید سلماسی: سُعَدانین امیرِ والاسی، سعید سالماس‌لی آغیتی: قوت‌لولارین اولو نویانی

https://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_5.html

شاعر ملی معلم فیضی افندی، سراینده‌ی مرثیه‌ی سعید سلماسی به مناسب قتل او توسط اشقیای کورد است

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_92.html

بین آلتِ اعدام اولویور دم به‌ دم ایجاد، بیر آلتِ اِحیاء نه‌ده‌ن ایجاد ائده‌جه‌ک یوخ؟ میللی شاعیر تورکه‌مپورلو معلم احمد فیضی افندی – سرابی تبریزی

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/07/blog-post_2.html

شاعیر نیگار خانیم‌ین «فریاد که‌ فریادیما امداد ائده‌جه‌ک یوخ!» قوشوغو و ته‌بریزلی معلم فیضی‌نین اونا یازدیغی به‌نزه‌ک

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/06/blog-post_29.html

وطن - تورکه‌مپورلو معلم احمد فيضی افندی (سرابی تبريزی)

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/10/blog-post_16.html

اوجان‌لی معلم احمد فيضی‌ده‌ن ميللی بير تورکو: تورک باهاديرلاری. ٢٦ ماه می، ١٨٩٧ (٦ خرداد ١٢٧٦ شمسی)

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post.html

شاعر ملی معلم فیضی افندی، سراینده‌ی مرثیه‌ی سعید سلماسی است

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_92.html

مارشِ ایرانی - قاجار. ٦ آغوستوس ١٩٠٩. میللی شاعیر تورکه‌مپورلو معلم احمد فیضی سرابی تبریزی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post.html

میللی شاعیر معلم فیضی: عوثمان‌لی سلطان عبدالحمید خان و قاجار مظفرالدین شاه اؤوگوسونده

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_4.html

سِنْ‌جه بير طفلِ صغير، عقل و فطانت‌جه کبير؛ تختِ ايران‌ا جلوس ائتدی بو دم «احمدشاه»

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_22.html

تورکَمْپورلو معلم فيضی افندی: سه‌نی تفهيم ائده‌ن سه‌نه کيم‌دير؟

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_32.html

مولانانین «انسانم آرزوست»و چئوری‌سی. میللی شاعیر معلّم احمد فیضی اه‌فه‌ندی سرابی تبریز

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post_6.html

Ucanlı Muallim Ahmed Feyzi Efendi: Türk Bahadırları Savaş Türküsü

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/ucanl-muallimahmed-feyziden-milli-bir.html

---

[1] نگاهی به‌‌ حیات فکری علی بَی حسین‌زاده؛ از نخستین بانی‌گران توران‌گرایی- بابک شاهد

https://www.araznews.org/fa/?p=10589