قرائت صحیح شعر تورکی لوحه‌ی بقعه‌ی مولانا جلال‌الدّین رومی در قونیه‌ی تورکیه

 

قرائت صحیح شعر تورکی لوحه‌ی بقعه‌ی مولانا جلال‌الدّین رومی در قونیه‌ی تورکیه

KONYA MEVLANA MÜZESİNDEKİ TALİK LEVHANIN SAHİH OKUYUŞU

 

در موزه – بقعه - درگاه مولانا جلال‌الدّین بلخی ثمّ رومی در شهر قونیای تورکیه، یک لوحه‌ی چوبی حاوی شعری تورکی از «پرتو محمد سعید پاشا» به مناسبت تعمیر درگاه مذکور توسط سلطان محمود خان دوم عوثمان‌لی وجود دارد. خطّاط این شعر به خطّ تعلیق «مصطفی عزّت یاسری‌زاده افندی» در سال ١٨٣٦ است. تمام قرائت‌های این شعر تورکی که تاکنون در تورکیه انجام گرفته، دارای اشتباهات اندک و یا متعدّد هستند و هیچ قرائت صحیحی از آن در دست نیست. به منظور رفع این کمبود، متن صحیح آن را با قرائت خودم و به دو الفبای عربی و لاتین در زیر آورده‌ام.

مئهران باهارلی

Mevlana Celal ed-din Balhî Rûmî’nin Konya Mevlana Müze - türbe - dergâhında ahşap levha üzerinde talik hattıyla yazılmış, dergâhın Osmanlı Sultanı ikinci Mahmud Han tarafından onarılması dolayısıyla Pertev Mehmed Sa’îd Paşa’nın söylediyi Türkçe bir şiir vardır. Şiirin hattatı 1836da Mustafa İzzet Yâserizâde Efendi’dir. Türkiye’de bu şiirin tüm okuyuşları az veya çok yanlışlar içermektedir. Bu eksikliyi gidermek için, şiirin sahih okuyuşunu iki Latın ve Arap alfabelerinde aşağıda vermekteyim.

Mehran Baharlı

تاریخِ درگاهِ شریفِ حضرتِ مولانا

بوُدوُر درگاهِ مولانا جلال‌الدّین والدُّنیا

بوُدوُر که کعبه‌یِ جانِ و جهان‌دیر جُمله عُشّاقا

بوُ مَشْهَدْ نوردان دریا، اوْ حَضرتْ دُرّه‌یِ بیضا

حُبابی قُبّه‌یِ خَضرا دئسه‌م حمل ائتمه اِغراقا

بوُنوُن هر اوجِ پاکی اوج وئریر شمسِ حقیقت‌ده‌ن

مُحاذی هر بیری معنی‌ده طاقِ چرخِ بی ساقا

اَلَذّدیر نی‌شَکَرده‌ن چوبِ مطبخ، چِلّه‌کش جانا

مُرَجَّح ذوقِ خدمت یان‌لاری‌ندا باشقا اَذواقا

ائده‌رله‌ر سکّه بر سر، سکّه‌یِ زرگرده‌ن استغنا

اوْلوپ بی غلّ و غشّ اِکسیرِ خاصِّ پوُته‌یِ فاقه

گرفتِ عشق اولورلار، باش که‌سه‌رله‌ر طوقِ تسلیمه

ازل‌ده‌ن بسته گه‌لمیش‌له‌ر وِثاقِ عهد و میثاقا

یانارلار شمعِ جانانا، جهان و جانْ بِریانا

دؤنه‌رله‌ر هم‌چو پروانه، وئره‌رله‌ر وارین اِحراقا

گَهی آزاد اوْلوُپ غم‌ده‌ن، گئچیپ فکرِ دو عالم‌ده‌ن

رُباب و نایی ائیله‌رله‌ر بَدَل تقیید و اِطلاقا

بوُنوُنلا شهرِ قونْیه فخر ائده‌ر ایران و توران‌ا

بوِ بُقعه قبله‌گاهِ آرِزودوُر بوُنجا عُشّاقا

مُرورِ وقتْ ایله حاجت اوْلوُپ تعمیره، بوُ خِیری

میسّر قیلدی حقّ، شاهنشهِ پاکیزه اخلاقا

زِهی قُطبِ هِمَمْ، صاحبْ‌کَرَم سولطان محمود خان

اوُدوُر شمسِ ضیاء‌بخشِ عنایتْ جُمله آفاقا

دلِ آگاهی مایل بالطّبعْ خِیر و مُبَرّاتا

مبارک طبعی مُقبَلْ عدل و داد و رحم و اِشفاقا

قلم‌له‌ر منحصر احکامِ عدلین نشر و تحریره

خزائن سو به سو مشغولْ عطاسین بذل و اِنفاقا

جمالِ شوکتی تنویرِ سرِّ سوره‌یِ والشَّمس

جبینِ طلعتی تشبیهِ روشنْ صُبحِ بَرّاقا

مُوَّفق اوْلدوُغوُ بی شبهه‌دیر هر کار و باری‌ندا

ائده‌ر هر امری‌نی تفویض زیرا رَبِّ خَلّاقا

اوْ شاهِ معجز آئین‌ین نَوایِ فیضی‌دیر هر دَم

ائده‌ن بوُ نایِ کِلْکی بؤیله مَظْهَرْ سرِّ اِنطاقا

ایکی تاریخ مُلْهَمْ اوْلدوُ «پرتو»یِ مَطْلَعِ دِلْ‌ده‌ن

سَزادیر به‌نزه‌دیلسه فَرْقَدَیْنِ شِمسِ اِشراقا

یاپیلدی درگهِ موْنلا، بوُدوُر چۆن کعبه‌ عُشّاقا

طَوافا گه‌ل، دوعا ائت، یاپدیران سولطانِ آفاقا

١٢٥١

نطقِ نیازِ بنده‌یِ ایشان

فیض آلیر درگهِ مولانادا

پرتویِ ناچیز و ناتوان،

اثرِ کلکِ یساری‌زاده

TÂRÎH-İ DERGÂH-I ŞERÎF-İ HAZRET-İ MEVLÂNÂ

Budur Dergâh-ı Mevlâna Celâl ed-dîn ve-d-dünyâ

Bu Dergah Ka’be-i cân u cihandır cümle uşşâka

Bu meşhed nûrdan derya, O hazret dürre-i beyzâ

Hubâbı kubbe-i hazrâ desem haml etme iğrâka

Bunun her evc-i pâkı, evc verir Şems-i Hakîkat’ten

Muhâzi her biri ma’nîde tâk-ı çarh-ı bî-sâka

Elezzdir neyşekerden çûb-i matbah çillekeş câna

Müreccah zevk-i hidmet yanlarında başka ezvâka

Ederler sikke ber ser, sikke-i zergerden istiğna

Olup bî-gıll u gışş iksîr-i hass-ı pûte-i fâka

Girift-i aşk olurlar, baş keserler tavk-ı teslîme

Ezelden beste gelmişler visâk-ı ahd u mîsâka

Yanarlar şem’-i cânâna, cihân u cân biryâna

Dönerler hemçü pervâne, verirler vârın ihrâka

Gehî âzâd olup gamdan, gecip fikr-i dü âlemden

Rubâb u nâyı eylerler bedel takyîd ü itlâka

Bununla şehr-i Konya fahr eder Îrân u Tûrân’a

Bu buk’a kıblegâh-ı ârezûdur bunca uşşâka

Mürûr-ı vakt ile hâcet olup ta’mire bu hayrı

Müyesser kıldı Hak Şâhenşeh-i pâkize ahlâka

Zihî kutb-ı himem sâhib-kerem Sultân Mahmûd Han

Odur şems-i ziyâ-bahş-ı inâyet cümle âfâka

Dil-i âgâhı mâil bi-t-tab’ hayr u müberrâta

Mübârek tab’ı mukbel adl ü dâd u rahm u eşfâka

Kalemler münhasır ahkâm-ı adlin neşr ü tahrîre

Hazâin sû-be-sû meşgûl atâsın bezl ü infâka

Cemâl-i şevketi tenvîr-i sırr-ı sûre-i ve-ş-şems

Cebîn-i tal’atı teşbîh-i rûşen subh-i berrâka

Muvaffak olduğu bî-şübhedir her kâr u bârından

Eder her emrini tefvîz zîrâ Rabb-ı hallâka

O şâh-ı mu’ciz-âyînin nevâ-yı feyzidir her dem

Eden bu nây-ı kilki böyle mazhar sırr-ı intâka

İki târih mülhem oldu Pertev-i matla’-ı dilden

Sezâdır benzedilse ferkadeyn-i şems-i işrâka

Yapıldı dergeh-i Monlâ, budur çün ka’be uşşâka

Tavâfa gel, duâ et yaptıran Sultân-ı âfâka

 

Nutk-ı niyâz-ı bende-i îşân

Feyz alır Dergeh-i Mevlâna’da

Pertev-i nâçiz ü nâtüvân

Eser-i kilk-i Yesârizâde

 

Sene H. 1251/M. 1836

سؤزلوک:

عوثمان‌لی‌جا:

اوج وئرمه‌ک (عوثمان‌لی‌جا): ظهور، طلوع، گؤرونمه‌ک، ثابت اولماق، سورمه‌ک

بسته (عوثمان‌لی‌جا): باغلانمیش، بیتیشدیریلمیش، باغلی

پوته، پوطه Pûte (عوثمان‌لی‌جا): بوته، بوتقه، ظرف گدازنده‌ی طلا و نقره، ایچی‌نده معدن اه‌ریتیله‌ن تاوا، قال ایچون توپراق قاب، قال فوته‌سی، مقلا، مذاب

دؤنمه‌ک (تورکی): چرخیدن دراویش مولوی به هنگام سماع

سکّه (عوثمان‌لی‌جا): مولوی درویش‌له‌ری‌نین کئچه باش‌لیق‌لاری‌نین آدی

قبه‌ی خضرا (عوثمان‌لی‌جا): قبة الخضراء، کنایه از آسمان، بقعه‌ی مولونا به آن معروف است

گرفت (عوثمان‌لی‌جا): محرف کیلیف تورکی، قارماشیق، ایچ ایچه، دولاشیق، بیربیری ایچی‌نه گیریک، قاریشیق، گیریشیک، چاپراشیق

مونلا (عوثمان‌لی‌جا): موللا کلیمه‌سی‌نین ده‌ییشگه‌سی، مولانا اوچون ایش‌له‌دیلیر

وارین (تورکی): وارلیغی‌نی، واری‌نی، هستی‌اش را

فارس‌جا – عرب‌جه:

احراق: سوزانیدن

اذواق: ذوق‌ها

اشفاق: مهربانی کردن، مهر و تلطف

اِطلاق: آزادی، رهایی

اکسیر: جوهری گدازنده که ماهیت اجسام را تغییر دهد و کامل‌تر سازد

انطاق: گویا گردانیدن و به نطق درآوردن

اوج: بلندی، منتها

بریان: در حال برشته‌گی، برشته، کباب شده، پخته شده، پخته بر آتش

بی ساق: بی پایه

بیضا: سفید، کنایه از پاکی شرف و ناموس از پلیدی و آلوده‌گی

پاک: روشن، رخشان، درخشان

تفویض: تسلیم، نقل و انتقال، واگذاری، سپردن، واگذار کردن، واگذاشتن

تقیید: وابسته، مقید، محدود، مقید ساختن، بند نهادن، در بند کردن، نگاه داشتن

تنویر: روشن‌سازی، روشن‌گری، روشن کردن، روشن ساختن

جبین: پیشانی

چلّه‌کش: درویشی که برای چهل روز در عزلت به ریاضیت نشیند

درّه: دُرّة، مروارید بزرگ

الذّ: لذیذتر

زرگر: آلتینجی، قویومجو

ساق: پایه

طلعت: چهره، رخسار، رو، وجه، رویت، دیدار، برآمدن، دمیدن، طلوع کردن، طلوع، دیدن، رویت کردن

طوق: بند، پرگر، چنبر، قلاده، قید، گردن بند

فاقه: فاقت، فقر و نیازمندی، درویشی، حاجت، تنگ‌دستی، ناداری

فرقدین: فرقدان، دو ستاره‌ی درخشان (انورالفرقدین و اخفی الفرقدین) در صورت فلکی دب اصغر (خرس کوچک)؛ به فارسی دو برادران. و بدان دو در مساوات و عدم مفارقت مثل زنند

قطب: مرد کامل، مرشد، مرکز، پیشوا، رئیس، مقتدا، مهتر

کار و بار: اُشْغولة، کار و کرد، مشغولیت و معامله و شغل و کسب و پیشه

کلک: خامه، قلم، نوعی نای - نی که برای نگارش به کار می‌رفت

مبرّات: نیکی‌ها، اعمال خیر، خوبی‌ها، نیکویی‌ها، خیرها، عطایا

محاذی: روبرو شونده، مقابل، برابر

مشهد: محل شهادت، شهادت‌گاه

مطلع: خاستن‌گاه، برآمدن‌گاه، جای‌گاه، طلوع

مقبَل: پیش آمده و روی آورده به هر چیزی

ملهم: الهام بخش، الهام کننده

نای: ساز بادی، نی‌ای باشد که مطربان نوازند و به عربی مزمار خوانند.

نای: قلم و کلک

نوا: کثرت مال، نیکوئی حال، رونق کار، سامان و سرانجام، رونق حال

همم: همت‌ها

وِثاق: هرچیز مانند ریسمان و بند و قید و زنجیر که بدان چیزی را بندند