TÜRKİ VE TÜRKCE ADLARINDAN
HANSINI İŞLETMELİYİK?
Méhran Baharlı
“Türkce” ve “Türki”den başqa, dilimizi adlandırmaq üçün ortada dolaşan adların çoxu (Müsülmanca, Ecem Türkisi, Azerbaycan Türkcesi, Tatar dili, Qafqaz Tatarlarının dili, Qafqaz Türkisi, Azerbaycanca, Âzeri Türkcesi, Âzerice, Âzeri, ….) Türk xalqının özünün özü ve dilini adlandırmaları, “Özadlandırma”lar veya “Özad”lar déyildir. Bunlar bir sıra séçginler, doğubilimcileri - Oryantalistler ve resmi meqamların, özellikle Türk olmayanların belli anti Türk idéoloji ve siyâsi doķtrinler doğrultusunda bizi ve dilimizi adlandırmaq üçün qullanılan “Yadadlandırma”lar veya “Yadad”lardır. Oysa xalqımız Îrân’ın her yérinde târixen özünü yalnız “Türk”, dilini ilk başda “Türkice”, “Türküce”, “Türkce”; hetta bir sıra lehcelerde “Türkücan”[1], sonralar “Türki” ve son dönemde yéni quşaq yéniden “Türkce” adlandırır. Doğru olan da bu sonuncudur.
اؤزآدÖzad – اؤزآدلاندیرماÖzadlandırma : خودنامگذاری، Autonym, Endonym
یادآدYadad – یادآدلاندیرماYadadlandırma : دیگرنامگذاری، Xenonym, Exonym
.png)
Türkce lehce düzéyinde de Batı Oğuzca’nın Doğu lehce qurupu olan bizim Türkman lehce qurupumuzu, Batı Oğuzca’nın Batı lehce qurupundan ayırt étme amacıyla, Qızılbaş - Osmanlı döneminden qabaq “Türki-yi Rûmi” qarşılığında “Türki-yi Ecemi”, sonra “Türki-yi Osmâni” qarşılığında “Türki-yi Qızılbâşi”, saray dili olan “İstanbul Türkcesi” qarşılığında “Türki-yi Türkmâni”, ve “Anadolu Türkcesi” qarşılığında “Türki-yi Qafqâzi” adları da (Türkman lehcesi dışında) xalqımız déyil, başqaları terefinden vérilmiş “Yadadlandırma”lar ve “Yadad”lardır.
Günümüzde Türkiye lehceleri ile qarşılaşdırma söz qonusu déyilse, dilimizi tekce “Türkce” adlandırmaq yéterli ve gerekli olup, bu ada kesinlikle héç bir şéy artırılmamalıdır. Örneyin Îrân’da Türk milleti olaraq açılmasını istediyimiz qurumun adı, “Türk Dili Qurumu” olmalıdır, Âzeri dili, Azerbaycanca, Âzeri Türkcesi, Azerbaycan Türkcesi … Qurumu déyildir.
Türk dilinin Îrân’dakı lehceleri söz qonusu ise, bu lehcelere Türkce’nin Türkili, Xorasan, Sonqur, Qaşqay, Feriden vs. lehceleri diyilebilir. Ancaq gine de dil éyni ve tek Türkce’dir. Azerbaycan Türkcesi, Sonqur Türkcesi kimi diller yoxdur. Néce ki Farsca qonusunda da İsfahan Farscası, Meşhed Farscası diye diller yoxdur. Farsca’nın İsfahan veya Meşhed lehceleri vardır.
“Azerbaycanca” veya “Azerbaycan Dili”ne gelince, bu ad yalnız İstalinist Rusya’nın ķloniyal Azerbaycan milletini yaratma süreci başlatdığı 1937den sonrakı Azerbaycan Réspubliķası’nın hibrid ve qarma olan resmi ve devlet dili üçün işledilebiler. Ancaq Îrân, Türkiye’nin ortası ve doğusu ve günéyi, Iraq - Suriye sınırları içinde yaşayan Türklerin, hatta Çar Rusyası ve daha sonra Sovyétlerin bir parçası olan 1937 öncesi Qafqaz’ın ne Türk dili, ne de bu dilin her hansı bir lehcesi üçün işledilemez. Çünkü bunlar sözü géden İstalinist ķoloniyal millet yaratma sürecini yaşamamış, sonucda buralarda ne Azerbaycan adında bir dil ve ne de Azerbaycan adında bir étnik qurup - millet var olmamışdır.
Ayrıca günümüzde Îrân’da yaşayan Türk xalqı arasında, ne Azerbaycan bölgesinde ne de onun dışında, Azerbaycanca adı ve Azerbaycan milli kimliyini menimsemiş veya gelecekde menimseyecek her hansı bir Türk kitlesi yoxdur. Türk xalqının öz milli adı ve milli kimliyi olan Türk’ü deyişdirme kimi bir derdi ve niyyeti de yoxdur. Bu qondarma Azerbaycanca ve Azerbaycan milleti ad ve kimliklerini menimseyenler, az sayıda Paniranist ve İstalinist, manqurt ve gözqaman Azerbaycan siyâsi aktivistlerdir.
Milli özad ve milli kimliyin menimsenmesi - milletleşme, libéral démoķrasi, séķularism ve lâiklik kimi - uzun ve doğal târixi sürecler sonucunda ortaya çıxan ve yérel temel ve kökü olması gereken olqulardır. Milli ad ve milli kimliyi (Azerbaycanca ve Azerbaycan milleti adlarını) ferqli bir milletleşme sürecini yaşayan Sovyét Azerbaycanı toplumu ve ölkesinden alıntılayaraq, yapay (sün’i) biçimde o milletleşme sürecini yaşamayan Îrân’dakı Türk xalqı ile toplumuna yamamaq ve dayatmaq olmaz. Azerbaycanca ve Azerbaycan milleti kimi xalqın menimsemediyi yad ve qondarma milli ad ve kimlikleri ona dayatmaq ve yamaq vurmaya qalxışmaq, başarısız olmağa; rahatsızlıq, étiraz ve tepgi, ürküntü ve diskinti doğurmaya mehkumdur.
Türki ve Türkce adlarından hansını işletmeli qonusuna gelince, biz belli bir süre üçün bu adların her ikisini birlikde işledebilerik:
-Bugün her yérde, ister Zengan, Hemedan, Kürdüstan, Qezvin, Kirmanşah, Merkezi, Téhran, Elburz, Gîlân, İsfahan, Xorasan, Kirman, ... ostanlarında; ister Tebriz, Urmu, Erdebil kimi şeherlerde Türk xalqımız dilimizi “Türki” adlandırır. Bu özadlandırmanın yüz illerce uzun bir géçmişi vardır ve birden bire ortaya çıxmadığı kimi, birden bire de deyişdirilemez.
-Ölçün (istandard) ve görkül (edebi) Türkceni yazıp oxumağa alışanlar, “Türki” biçiminin yérine daha çox “Türkce”ni özümseyip yéyleyirler. Ancaq Türkce yazıp oxuma alışqanlığı olmayan xalq bugün “Türkce” biçimini qolayca menimsemez, ondan çekinebilir.
-“Türkce” adı ve biçiminin xalq arasında yérleşmesi üçün zamana éhtiyac vardır. Telesmeye gerek yoxdur.
-Bu durumda en uyqun yöntem, her kesi içine alacaq biçimde anlayışlı ve qapsayıcı olmaq, muxâtebine göre davranmaqdır: xalqa ve görkül - ölçün Türkce’ni bilmeyenlere xetâb éderken, “Türki” biçimi, aydınlar ile Türkce yazıp oxuma alışqanlıqları olanlar üçün ve de ölçün dilde “Türkce” biçimini bir süre yanyana işletmek en mentiqli yöntemdir.
[1]
Türkce: Türk şexs veya milletin dilinde
Türkü:
Türk şexs veya millete mensûb olan her şéy
Türkice:
Türk şexs veya millete mensûb olanın dilinde
Türkücan:
Türkücen, Türkce, Türk dilinde. Aslı Türkice’dir, sonuna vurqulama “n” eki
getirilerek Türkicen ve sonra ses uyumu quralına göre Türkücen olmuşdur.
Türkücen Tebriz’de ses uyumu qurallarına ters olaraq Türkücan diye söylenir.
Türkice → Türkicen → Türkücen → Türkücan
سوسن نواده رضی: مهن تورکوجان دوغولدوم، تورکوجان یاشادیم، تورکوجان
آغلادیم، تورکوجان گولدوم
No comments:
Post a Comment