مظفرالدین شاه قاجار:
باید همه به تورکی با من حرف به‌زنید
مئهران باهارلی
در زیر نقل قولی از یکی از فرزندان مظفرالدین شاه قاجار را آورده‌ام که در آن گفته می‌شود این پادشاه قاجاری از روستائیانی که تورکی نه‌می‌دانستند، خواستار آموختن تورکی (به عنوان زبان رابط) و به تورکی سخن گفتن با وی شده است. این سند، یکی دیگر از ده‌ها سند در باره‌ی تورک‌گرایی مظفرالدین شاه و مشخصاً علاقه‌ی وی به زبان تورکی و حفظ و گسترش آن است.
متن سند:
«در سال ١٣١٧ که برای تحقیق در باره‌ی مقبره الشعرا به دعوت یکی از دوستان به تبریز رفته بودم، در منزل مهمان‌دار بزرگوار که مرحوم سید عباس طباطبائی رئیس محاکم بدایت آزربایجان در آن تاریخ بود، با پسر بازمانده‌ای از مظفرالدین شاه آشنا شدم که مقیم تبریز بود و نامش به یادم نه‌می‌آید. در ضمن سخن‌ها که از پدرش در دوره‌ی ولیعهدی او می‌گفت، چنین گفت:
«در یک سفر بؤلوک گردشی که هنوز خردسال بودم، هم‌راه پدر به محلی میان تبریز و مراغه [ماراغا] رسیدیم (که از آن اسم برد، ولی فراموش کرده‌ام). مردم آن جا به یک زبان دهاتی سخن می‌گفتند که بر ما معلوم نه‌بود و تورکی نه‌می‌دانستند. پدرم سفارش اکید کرد تا نوبت دیگر که بدینجا می‌آیم، باید همه به تورکی با من حرف به‌زنید».
منبع: ؟؟؟؟ (متاسفانه منبع این نوشته را که عکسی از آن گرفته بودم را فراموش کرده‌ام. اگر خواننده‌گان این منبع را می‌دانند، لطفاً اعلام کنند تا کنیه‌ی این سند تاریخی تعیین گردد).
چند نکته در تورک‌گرایی مظفرالدین شاه قاجار تبریزی
١-شاهان قاجار نوعاً دارای حسیات و مواضع مثبت به هویت تورکی و زبان تورکی بودند. و اما مظفرالدین شاه قاجار شاید پس از آغا محمد خان، تورک‌گراترین پادشاهان این دولت تورک باشد. وی به تورکیت خود واقف بود و به آن می‌بالید. به عبارت دیگر دارای شعور ملی تورک بود. حتی می‌توان مظفرالدین شاه قاجار را در میان جرگه‌ی نخستین تورک‌گرایان در ایران که معتقد به هویت ملی تورک و حقوق ملی وی به معنی مودرن بودند شمرد. رهبر ملی تورک جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورمویی - مجد السلطنه - که در یک مقاله‌ی تورکی مشهور خود عصر قاجار را زمان شکوفائی مجدد طبع کتب و تالیفات تورکی توصیف کرده است، در دو جا از توجه و حمایت مظفرالدین شاه قاجار به شعرای تورک (رشید افشار اورمویی، لعلی) سخن رانده است. این تثبیت، با تورک‌گرائی معلوم مظفرالدین شاه هم‌خوان است. جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورمویی - مجد السلطنه خود مانند مظفرالدین شاه قاجار، از نسل نخستین نخبه‌گان تورک‌گرا در ایران و تورک‌ایلی در آغاز قرن بیست به شمار می‌رود.
٢-تعلق خاطر مظفرالدین شاه به جریان «اتحاد اسلام» که مرحله‌ی نخستین خودآگاهی ملی تورک در میان تورکان (اوغوزهای غربی) در قلمروی عوثمان‌لی و قاجاری و قفقاز روسیه و ... و مقدمه‌ی ظهور اتحاد و ترقی، ژؤن تورک‌ها، تورک اوجاق‌لاری، و .... و معادلین این جریانات و تشکلات تورک و تورک‌گرا در تورک‌ایلی و ایران شمرده می‌شود، مستنداً معلوم است. این موضع‌گیری متقابل بود. چنانچه جریانات و نشریات تورک‌گرای آن دوره هم، از فوت این پادشاه حریت‌طلب و محبّ تورک شدیدا متاثر شده و واکنش نشان دادند. به عنوان نمونه نشریه‌ی تورک‌گرای فیوضات وابسته به جریان اتحاد و ترقی، منتشر شده در باکو اعلانیه‌ی تورکی زیر را به مناسبت ارتحال مظفرالدین شاه قاجار چاپ نمود:
متن:
«بعد التحریر و الطبع:
طهران‌دان رسماً گه‌له‌ن بیر تئلقیراف‌دا شهنشاهِ ایران مظفرالدین شاه حضرت‌له‌ری‌نین ذی القعده‌نین ٢٣ نجو سه‌شنبه گونو گئجه‌سی غریقِ رحمتِ خدا اولدوغو بیلدیریلییور. رحمت الله علیه رحمتاً واسعتاً (رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیهِ رَحْمَةٍ واسِعَةٍ)»
٣-در سال ١٩٠٠ میلادی، یعنی شش سال قبل از امضای فرمان مشروطیت، مظفرالدین شاه در راه بازگشت از استانبول به ایران، با فرستادن تلگرافی به مقامات ایرانی، دستور لغو ممنوعیت تدریس به زبان تورکی (توسط انجمن‌های معارف تهران ١٨٩٨ و تبریز ١٩٠٠ وابسته به نظار معارف) و امر به آغاز تعلم به تورکی و اعتناء به آن را داده است. فرستادن این تلگراف نشان می‌دهد مظفرالدین شاه لغو ممنوعیت تدریس زبان تورکی در مدارس را امری آن چنان عاجل می‌شمرد که تا رسیدن به تهران صبر نه‌کرده است. مظفرالدین شاه در تلگراف مذکور خود از زبان تورکی با صفت «عذب البیان» (شیرین) یاد می‌کند و می‌گوید از دیرباز زبان مردم آزربایجان بوده است. این تحبیب و تعزیز هم با حسیات مثبت وی در باره‌ی زبان تورکی هم‌خوان است.
٤-مظفرالدین شاه نقش مهمی در حفظ سیاست بی‌طرفی زبانی و قومی قانون اساسی و متمم قانونی اساسی مشروطه به هنگام تدوین آن‌ها داشت. وجود مظفرالدین شاه یکی از دلائلی بود که رهبران و ایدئولوگ‌های فارس‌محور جنبش ضد تورک مشروطه و در راس آن‌ها آزربایجان‌گرایان ایران‌گرا و آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست آن دوره متشکل در انجمن آزربایجان – تهران، انجمن غیبی تبریز – انجمن ایالتی آزربایجان (موسوم به آزادی‌خواهان و دموکرات‌های آزربایجان و ...)، نه‌توانند آن گونه که می‌خواستند، اصل رسمیت انحصاری زبان فارسی را در قانون اساسی و متمم آن به‌گنجانند. جلوگیری از مهره‌چینی و تسلط قومیت‌گرایان فارس در دربار و ممانعت از قبضه‌ی سطوح عالی تکنوکراسی و بروکراسی در دولت توسط آن‌ها، بهبود روابط و اتحاد استراتژیک با دولت عوثمان‌لی، ...از دیگر اقدامات مظفرالدین شاه در راستای تورک‌گرایی وی و تلاش او برای صیانت از حقوق ملی ملت تورک در ایران است.
٥- با ورود (به گفته‌ی مستوفی) مظفرالدین شاهِ «تورک» و «تورک‌ها»ی پیرامونی‌اش از تبریز به تهران، موقعیت فارس‌محوران افراطی در دربار و تکنوکراسی عالی‌رتبه‌ی دولت قاجاری تضعیف، و متعاقباً دور تازه‌ای از کشمکش تاریخی «تورک-فارس» شعله‌ور گردید. از نخستین روزهای به سلطنت رسیدن مظفرالدین شاه، به سبب حساسیت وی در باره‌ی زبان، هویت و حقوق ملی توده‌ی تورک و تورک‌گرایی‌اش، تکنوکرات‌های فارس‌محور به توطئه‌چینی و تخریب شخصیت او برخاستند. سرودن و خواندن اشعاری مانند «آبجی مظفر آمده، با تورکای خر آمده» در آن دوره توسط فارس‌ها در تهران پایتخت دولت تورک قاجاری، انعکاس کشمکش تورک و فارس در درون طبقات جامعه‌ی توسعه‌نه‌یافته‌ی فارس کشور است. امروز نیز در تاریخ‌نگاری فارسی-ایرانی، این شاه آزاداندیش، حریت‌طلب، مصلح، دموکرات، صلح‌دوست و نوآور به صورت «شخصیتی ساده‌لوح، دارای ناهنجاریهای شخصیتی، با ضعف اگو و گرایشات و رفتار قبیله‌ای» عرضه می‌شود، و پدیده‌ها و عارضه‌های طبیعی‌ای مانند لهجه‌ی تورکی و حفظ روح تورکی به هنگام فارسی‌نویسی گرفته تا عدم صحت جسمانی، همه برای کوبیدن او ب کار می‌روند. دلیل اصلی، نفرت از شخص مظفرالدین شاه قاجارا تورک‌گرا و به عنوان یک سمبل تورکیت است.
٦-در این نقل قول از مظفرالدین شاه هم زبان ما بدون هیچ مقدمه و موخره‌ای «تورکی» نامیده شده است. تغییر نام زبان «تورکی» به آزری و آزربایجانی و تورکی آزری و تورکی آزربایجانی و تورکی ایرانی و ... دسیسه‌هایی استعماری و الیتیست برای نفی هویت ملی ملت تورک ساکن در ایران، تجزیه‌ی آن و توطئه‌های بدخواهان ملت تورک است.
٧-این سند نیز، خط بطلانی است بر این ادعا که تورک‌ها خود همواره لاقید و بی‌تفاوت به سرنوشت و موقعیت زبان تورکی در ایران بوده‌اند. حال آن که – همان‌گونه که این سند هم نشان می‌دهد - علاوه بر توده‌ی تورک و نخبه‌گان وی، حتی شخص اول مملکت و پادشاه ایران نیز برای اعتلاء موقعیت زبان تورکی از جمله به عنوان «زبان رابط» تلاش و اقدام نموده است.
برای مطالعه‌ی بیشتر:
لغو
ممنوعیت زبان تورکی در مدارس توسط مظفرالدین شاه به ترغیب سلطان عبدالحمید
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/12/blog-post_35.html
دستور
مظفرالدین شاه برای تدریس زبان تورکی در مدارس آزربایجان و اعتناء بایسته به تعلم
آن
https://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post.html
مظفرالدین
شاه قاجار اعتنایی به فارسی نه‌می‌کرد و زبان تورکی را بر فارسی ترجیح می‌داد
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_19.html
مظفرالدین
شاه قاجار: باید همه به تورکی با من حرف به‌زنید
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_17.html
Muzaffereddin Şah Kacar Osmanlı
büyükelçisine: Farsça değil, Türkçe konuş!
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/muzaffereddin-sah-kacar-osmanl.html
انجام
مکالمات مظفرالدین شاه قاجار و سلطان عبدالحمید خان ثانی عوثمان‌لی به تورکی
بدون احتیاج به مترجم
http://sozumuz1.blogspot.com/2022/03/blog-post_4.html
مظفرالدین
شاه به سفیر عوثمان‌لی: «تورکی صحبت کن، ما تورکی می‌دانیم»؛ و «قاجار و عوثمان‌لی،
یک ملت و یک دولت واحده»
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post_25.html
مظفرالدین
شاه: گل و لای نعل اسب‌های اوردوی قهرمان عوثمان‌لی، مدال شرف بر سینه‌ی من است
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post.html
رسول‌زاده:
از مظفّرالدین شاه در یادها خاطره‌های نیکو نقش بست و در ماتمش اشک‌های گرم ریخته
شد
https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_20.html
متن
تورکی نطق مظفرالدین شاه در لزوم اصلاحات رادیکال، ترجمه‌ی مهدی‌خان تبریزی مدیر
روزنامه‌ی حکمت قاهره
https://sozumuz1.blogspot.com/2021/03/blog-post_9.html
مظفرالدین
شاه شخصیتی بی نهایت خوش‌قلب و عادل، احاطه شده توسط تورک‌ها است
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_9.html
وصیت
تورکی مظفرالدین شاه به ولی‌عهد محمدعلی شاه
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_18.html
میللی
شاعیر معلم فیضی: عوثمان‌لی سلطان عبدالحمیدخان و قاجار مظفرالدین شاه اؤیگوسونده
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_4.html
شهامت‌لی
مظفرالدین شاه قاجار حضرت‌له‌ری
https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_47.html
قدم
قویدو فغفور و خاقانیمیز- شعر تورکی میرزا مهدی شکوهی در استقبال ورود مظفرالدین
میرزا به مراغه
No comments:
Post a Comment