مظفرالدین شاه قاجار اعتنایی به فارسی نه‌می‌کرد و زبان تورکی را بر فارسی ترجیح می‌داد

مظفرالدین شاه قاجار اعتنایی به فارسی نه‌می‌کرد و زبان تورکی را بر فارسی ترجیح می‌داد 

مئهران باهارلی

عبدالله بهرامی، از رهبران پان‌ایرانیست فرقه‌ی دموکرات آزربایجان تبریز و کومیته‌ی تروریستی مجازات و رئیس نظمیه‌ی تبریز در دوره‌ی آزادی‌ سِتان، در کتاب خاطرات خود[1] می‌نویسد «مظفرالدین شاه اعتنایی به فارسی نه‌می‌کرد و زبان تورکی را بر فارسی ترجیح می‌داد»:

«مظفرالدین شاه بنا بر قرارداد تورکمان‌چای، دوره‌ی ولی‌عهدی و مدت جوانی خود را در شهر تبریز گذرانیده بود. چون پدرش مدت پنجاه سال سلطنت نمود، این بود که این ولی‌عهد خیلی زیادتر از آن چه باید در آن ایالت توقف نموده و به اخلاق مردم شهر تبریز خو گرفته و حتی زبان محلی را به فارسی ترجیح می‌داده است. .... از قراری که نزدیکان وی حکایت می‌کردند این شاه استعداد تحصیل و مطالعه هم نه‌داشته و یک کلمه زبان خارجی نیاموخته بود. فارسی او هم ناقص و قدرت نوشتن یک کاغذ معمولی را فاقد بوده است».

١-این بیان که بهرامی آن را برای تخریب وجهه و ترور شخصیت مظفرالدین شاه نوشته، علی رغم این واقعیت، در تطابق با تورکی‌دوستی و تمایلات تورک‌گرایانه‌ی مظفرالدین شاه است. مظفرالدین ‌شاه قاجار به تورکیت خود واقف بود و به آن می‌بالید. حتی او در جرگه‌ی نخستین تورک‌گرایان «تورک‌فیل-تورکوفیل»ها (Turcophile- Turkophile - Türkofil) به معنی مودرن در تاریخ معاصر ایران است.

٢-در منابع تاریخی متعدد دیگر هم حمایت مظفرالدین شاه از زبان تورکی ثبت شده است (در آخر مقاله). رهبر ملی تورک جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورمویی - مجد السلطنه هم، در مقاله‌ی مشهور و تاریخی خود به زبان تورکی به اسم «ایران‌دا تورک‌له‌ر، ایران‌دا تورک صنایع نفیسه‌سی»[2]، در دو جا از حمایت و توجه مظفرالدین شاه قاجار به شعرای تورک (رشید افشار اورمویی، لعلی) سخن رانده است:

«رشید افشار: مشاهیرِ شعرای آزه‌ربایجان‌دان و اهالی رومیه‌ده‌ن اولوپ، تورک‌جه قصیده و غزل‌له‌ری په‌ک معروف‌دور. گلستان تاریخی‌نه علاوه اولاراق، بیر افشار تاریخی یازمیش. مظفّرالدین شاهِ مرحومون طرفِ توجّهاتِ ملوکانه‌سی ایدی».

«لعلی: مشاهیرِ شعرای آزه‌ربایجان‌دان اولوپ، آتشین لسان و نفعی مسلک بیر تورک شاعری ایدی. مظفّرالدین شاهِ مرحومون لعلی‌یه توجّه‌له‌ری وار ایدی».

٣- عبدالله بهرامی، ترجیح دادن تورکی بر فارسی از سوی مظفرالدین شاه را، که باعث ناخشنودیش شده، دلیل بر بی استعدادی مظفرالدین شاه در تحصیل و مطالعه و آموختن زبان «خارجی» و ناتوانی وی از نوشتن یک کاغذ و .... دانسته است. حال آن که حتی «فارسی ناقص» مظفرالدین شاه که عبدالله بهرامی از آن شاکی است، نشان می‌دهد که وی - بر خلاف تناقض‌گویی بهرامی - قابلیت آموختن چند کلمه از زبان بیگانه‌ی فارسی[3] را داشت. (بهرامی در این این پاراگراف تورکی را «محلی» نامیده است. در حالی که تورکی زبانی «سراسری» در ایران است. آنچه محلی است فارسی است که به عنوان زبان مادری مختص و محدود به مرکز و شرق ایران و یا فارسستان است) .

٤- خاطرات بهرامی پر است از توهین به شخصیت‌های تورک دارای شعور قومی تورک، تحقیر اوردوی آزادی‌بخش عوثمان‌لی و شیطان‌سازی و ترسیم چهره‌ای مخوف و منفی از آن و .... عبدالله بهرامی این پاراگراف را هم، که تائیدی است بر شعور ملی تورک و فرهیخته‌گی مظفرالدین شاه قاجار، به قصد تحقیر و تخریب وجهه و ترور شخصیت مظفرالدین شاه نوشته است. («تورکی‌ستیزی»، «عوثمان‌لی‌ستیزی»-«تورکیه‌ستیزی»، از مولفه‌های «تورک‌ستیزی» در ایران و وجه مشترک پان‌ایرانیست‌ها-قومیت‌گرایان افراطی فارس با آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست و آزربایجان‌گرایان استالینیست است). عموما بروکرات‌ها و تکنوکرات‌های فارس‌گرا در تهران از نخستین روزهای جلوس مظفرالدین ‌شاه بر تخت سلطنت، به سبب حساسیت مثبت وی در باره‌ی زبان و هویت تورک، و احاطه کردن خود با دولت‌مردان تورک از تورک‌ایلی و عوثمان‌لی[4]، به توطئه‌چینی و تخریب شخصیت او برخاستند. تاریخ‌نگاری فارسی – ایرانی ایضا آزربایجانی نیز، این شاه آزاداندیش، متجدد، دموکرات، مصلح، صلح‌دوست و نوآور را به صورت "شخصیتی ساده‌لوح، دارای ناهنجاری‌های شخصیتی، با ضعف اگو و گرایشات و رفتار قبیله‌ای" عرضه می‌کند و از لهجه‌ی تورکی و حفظ روح تورکی به هنگام فارسی‌نویسی گرفته تا عدم صحت جسمانی وی، این پدیده‌ها و عارضه‌های طبیعی را برای کوبیدن وی به‌کار می‌برد.

مختصری در باره‌ی عبدالله بهرامی، مشاور و هم‌راه و هم‌دست نزدیک خیابانی: عبدالله بهرامی به لحاظ ملیت تباری فارس، یک قومیت‌گرای افراطی فارسی-ملی‌گرای ایرانی با تمایلات شدید ضد تورک و ضد عوثمان‌لی، رئیس نظمیه‌ی تبریز در دوره‌ی آزادی ‌ستان، و یکی از پنج رهبر تشکیلات پان‌ایرانیستی فرقه‌ی دموکرات آزربایجان - شعبه‌ی ایالتی‌ی حزب دموکرات ایران[5]  (خیابانی، نوبری، حریری، بادام‌چی، بهرامی) در تبریز - مهم‌ترین نیروی ضد تورک، متفق انگلیس و مخالف فدرالیسم وقت در آن شهر بود.

بهرامی به لحاظ سیاسی یک آنگلوفیل بود و به اعتراف خود در کتاب خاطراتش، در سال‌های جنگ جهانی اول بر علیه تورک‌ها برای نیروهای انگلیسی که بخش‌هایی از تورک‌ایلی و غرب ایران را در اشغال خود داشتند خبرچینی می‌کرد. بهرامی هم‌چنین آلوده به تروریسم و فعالیت‌های جنایت‌کارانه (قبلا در ارتباط و همکاری با تشکیلات تروریستی کومیته‌ی مجازات در تهران و بعدا کومیته‌ی ترور فرقه‌ی دموکرات آزربایجان در تبریز) و از عوامل اصلی آلوده شدن فرقه‌ی دموکرات آزربایجان به تروریسم بود. کومیته‌ی ترور دموکرات‌های آزربایجان، اولگوبرداری از کومیته‌ی ترور مجازات تهران بود که عبدالله بهرامی در هر دوی آن‌ها عضویت داشت.

به این دلایل میان بهرامی در یک طرف، و در طرف دیگر تورک‌گرایان، شخصیت ملی تورک ولی‌عهد محمدحسن میرزا و جناح هوادار ولی‌عهد (اعتدالیون) به رهبری محتشم ‌السلطنه[6] که مجوز تدریس زبان تورکی در مدارس را داده بود، کشمکش و برخورد پیش آمد. به امر ولی‌عهد محمدحسن میرزا، محتشم السلطنه دستور توقیف و تبعید بهرامی به تهران را داد. اما پس از توقیف، بهرامی که از پشتیبانی بی‌قید و شرط شیخ محمد خیابانی برخوردار بود بر اثر فشار دموکرات‌های آزربایجان از حبس آزاد شد.

پس از آزادسازی تبریز توسط اوردوی نجات‌بخش عوثمان‌لی و تاسیس دولت تورک بیرلیک – اتحاد به صدارت رهبر ملی تورک جمشید خان سوباتای‌لی افشار – مجدالسلطنه، مقامات تورک بومی و عوثمان‌لی تعدادی از رهبران فرقه‌ی دموکرات آزربایجان را که عملیات سابوتاژ و اخلال‌گری بر علیه نیروهای ملی تورک و اوردوی آزادی‌بخش را مدیریت می‌کردند، دست‌گیر و تبعید نمودند[7]. مین‌باشی یوسف ضیاء طالب‌زاده[8] و دیگر مقامات حکومت اتحاد - اوردوی عوثمان‌لی هم، بهرامی را عامل ترور امام جمعه‌ی تبریز می‌دانستند[9]. پس از شنیدن این خبر (هم‌چنین بازداشت رهبران طرف‌دار انگلستان توسط قوای ملی تورک)، بهرامی که از دست‌گیری و مجازات خود توسط نیروهای ملی تورک مطمئن بود، از طریق باسمنج، میانه و قزوین به تهران فرار کرد ....

بهرامی به همراهی دیگر سران فرقه‌ی دموکرات آزربایجان، از عوامل سرکوب و تبعید نیروهای ملی تورک و ملی‌گرایان تورک در تبریز بود. دشمنی سران فرقه‌ی دموکرات آزربایجان و کومیته‌ی جنایت‌کار تروریستی‌اش با تورک‌گراها و قوای ملی تورک، در دوره‌ی آزادسازی تبریز توسط اوردوی عوثمان‌لی-حکومت اتحاد که عده‌ای از دموکرات‌های تبریز هم با آن‌ها هم‌کاری کردند، به اوج رسیده بود. شیخ محمد خیابانی رهبر دموکرات‌های آزربایجان پس از اشغال کردن شهر تبریز در ١٩٢٠، کار را به زد و خورد فیزیکی با شخصیت‌های ملی تورک و تورک‌گرایان کشانید و پس از درگیری با مجاهدان تورک، به کومک نظمیه به ریاست عبدالله بهرامی تورک‌ستیز، پان‌ایرانیست و تروریست، شخصیت‌های ملی تورک که تعدادی به لحاظ سیاسی تورک‌گرا – تورکیست هم بودند، از جمله حاجی بیگ میرزه آقا بلوری تبریزی ملقب به رئیس رهبر تورک موجاهید فیرقه‌سی[10]، ولی‌عهد محمدحسن میرزا قاجار[11]، میرزه علی آقا هئیت[12]، میرزه باقر طلیعه، ... را دست‌گیر و به وضع افتضاحی از تبریز اخراج و تبعید کرد

برای مطالعه‌ی بیشتر:

لغو ممنوعیت زبان تورکی در مدارس توسط مظفرالدین شاه ‌به‌ ترغیب سلطان عبدالحمید

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/12/blog-post_35.html

دستور مظفرالدین ‌شاه ‌برای تدریس زبان تورکی در مدارس آزربایجان و اعتناء بایسته‌ به‌ تعلم آن

https://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post.html

مظفرالدین شاه ‌قاجار اعتنایی به ‌فارسی نه‌می‌کرد و زبان تورکی را بر فارسی ترجیح می‌داد

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_19.html

مظفرالدین شاه ‌قاجار: باید همه ‌به ‌تورکی با من حرف به‌زنید

https://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_17.html

Muzaffereddin Şah Kacar Osmanlı büyükelçisine: Farsça değil, Türkçe konuş!

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/muzaffereddin-sah-kacar-osmanl.html

انجام مکالمات مظفرالدین شاه‌ قاجار و سلطان عبدالحمید خان ثانی عوثمان‌لی به ‌تورکی بدون احتیاج به ‌مترجم

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/03/blog-post_4.html

مظفرالدین شاه ‌به‌ سفیر عوثمان‌لی: «تورکی صحبت کن، ما تورکی می‌دانیم»؛ و «قاجار و عوثمان‌لی، یک ملت و یک دولت واحده»

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post_25.html

مظفرالدین شاه: گل و لای نعل اسب‌های اوردوی قهرمان عوثمان‌لی، مدال شرف بر سینه‌ی من است

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post.html

مظفرالدین شاه قاجار و نقاشی غازی عوثمان پاشا قهرمان مدافعه‌ی پلئونه که علی حسین‌زاده بیگ توران به او هدیه کرد

https://sozumuz1.blogspot.com/2023/11/blog-post_23.html

رسول‌زاده: از مظفّرالدین شاه‌ در یادها خاطره‌های نیکو نقش بست و در ماتمش اشک‌های گرم ریخته‌ شد

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_20.html

متن تورکی نطق مظفرالدین شاه‌ در لزوم اصلاحات رادیکال، ترجمه‌ی مهدی‌خان تبریزی مدیر روزنامه‌ی حکمت قاهره

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/03/blog-post_9.html

مظفرالدین شاه‌ شخصیتی بی نهایت خوش‌قلب و عادل، احاطه ‌شده‌ توسط تورک‌ها است

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_9.html

وصیت تورکی مظفرالدین شاه ‌به ‌ولی‌عهد محمدعلی شاه

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_18.html

میللی شاعیر معلم فیضی: عوثمان‌لی سلطان عبدالحمیدخان و قاجار مظفرالدین شاه‌ اؤیگوسونده

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_4.html

شهامت‌لی مظفرالدین شاه‌ قاجار حضرت‌له‌ری

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_47.html

قدم قویدو فغفور و خاقانیمیز- شعر تورکی میرزا مهدی شکوهی در استقبال ورود مظفرالدین میرزا به‌ مراغه

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_18.html

---

[1] خاطرات عبدالله بهرامی، از آخر سلطنت ناصرالدین‌‌شاه تا اوّل کودتا. چاپ اوّل ١٣٦٣، انتشارات علمی، چاپ‌خانه‌ی آسمان، چاپ دوّم، تیراژ ٥٠٠٠، صفحه‌ی ٥٨

[2] مقاله‌ی تورکى مجدالسلطنه افشار اورمویى در باره‌ی ادب و شعر تورکى در ایران- سال ١٩١٥

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/01/blog-post_14.html

جمشیدخان افشار اورمویی: سلاطین تورک حامیان و مروجان علوم و فنون و هنرها بودند. زبان تورکی وسیع و بی‌نیاز است

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/12/blog-post_25.html

[3] ا. اسمیت و ه.گ.او. دووایت (١٨٣٣ میلادی): فارسی برای تورک‌ها زبانی بیگانه؛ و پرشیا نامیدن ایران یک دروغ یونانی است

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/03/blog-post_9.html

[4] سیر سسیل اسپرینگ سفیر انگلستان در تهران قاجاری به سال‌های جنبش مشروطیت: مظفرالدین شاه احاطه شده توسط تورک‌ها است.

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_9.html

[5] مرامنامه‌ی فرقه‌ی اجتماعیون ایران (حزب دمکرات) در دوره‌ی مشروطیت و انکار مساله‌ی ملی و حقوق زبانی، و مخالفت با فدرالیسم در آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/02/blog-post_3.html

[6] مخالفت دولت مشروطه با تحصیل به زبان تورکی و ممنوع کردن آن در سال ١٩١٨

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/10/blog-post.html

[7] تبعید سه ‌رهبر فرقه‌ی دموکرات آزربایجان (خیابانی، نوبری، بادام‌چی) به ‌دلیل تبلیغات انگلیس پرستانه ‌و فعالیت‌های ضد تورک‌شان

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/08/blog-post_49.html

[8] مین‌باشی یوسف ضیاء طالب‌زاده، و اقدامات او در ایجاد پایه‌های دولت ملی تورک‌ایلی ١٩١٨- ١٩١٩

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/06/blog-post_27.html

[9] کومیته‌‌ی تروریستی خیابانی- دموکرات‌های آزربایجان

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/03/blog-post.html

[10] حزب مجاهدان تورک (تورک موجاهیدله‌ر فیرقه‌سی) و رهبر آن تبریزلی حاجی بیگ (حاجی میرزا آقا بلوری)

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/12/blog-post_9.html

[11] شخصیت ملی تورک محمدحسن میرزا قاجار، برادر احمدشاه قاجار، فرمانفرمای ایالت آزربایجان، آخرین ولیعهد قاجاریه

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=342245452994100&set=a.214012365817410&type=3&theater

[12] میرزا علی آقا هئیت تبریزی: یک شخصیت ملی تورک

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/12/blog-post_15.html