Qarabağ Ermeni İşgalından Qurtarıldı, “Azerbaycan Dili” Hele De Farsca’nın İşgall Altındadır

Qarabağ Ermeni İşgalından Qurtarıldı, “Azerbaycan Dili” Hele De Farsca’nın İşgall Altındadır

Méhran Baharlı

Azerbaycan Ordusu Ermeni işgalı altında bulunan topraqlarını qurtardı. Qırxdört Gün Savaşı Azerbaycan Réspublikasında yaşayan “Azerbaycanlı”ların öz Türk kimliklerini, özellikle ötekdeki (tarixdeki) Türk Ordusu geleneyini belli bir ölçüde yéniden tapmasına neden oldu. Ancaq bu öz Türk kimliyini bulma, dil alanında gerçekleşmemişdir. Qarabağ, Érmeni işgalından qurtarılsa da, “Azerbaycanca” hele de Farsça’nın işgalı altındadır.

İran erkleti (devleti) ve özellik Fars siyasileri, aydın ve séçginleri, Qırxdört Gün Savaşı sırasında açıqça Érmeniyetapınar (Érmeniperest) ve Türklere, hem Türkiye’ye hem Azerbaycan’a qarşı yağıca bir tutum menimsediler. Bu anti Türk Fars tutuma vérilecek en uyqun yanıt, Azerbaycanca’da Sovyétler döneminde Azerbaycan’ı Türkiye’den qoparmaq ve Türk dilinin géçmişinden uzaqlaşdırmaq üçün menimsenen Farsça ve Farsçada yayqın olan Erebce dégileri (kelimeleri) dilden arıtlayıp, yérlerine Türkce’de var olan dégileri yerleşdirmekdir. Bu doğrultuda Azerbaycan Erkleti (devleti) tuğralı (resmi) bir qurum oluşdurmalı ve Azerbaycanca’dakı Farsca dégileri belirleyip, onları Türkce dégilerle deyişdirme sürecini, Azerbaycanca’nı Farsca işgalından qurtarma savaşını başlatmalıdır.

Azerbaycanca’dakı sayıları aşırı kertede çox olan ve onu sankı Türkce’den ayrı bir dile dönüşdüren Farsça dégilerin varlığı, bir yandan “Tek Millet, İki Devlet” savsözüne (şuarına) tersdir, öte yandan Azerbaycan Réspublikası ile İran’da yaşayan Türk  xalqı arasında ayrılıq ve uçurum yaratmaqdadır. Çünkü bizim Türk xalqımızın öz ölçün (istandart) Türkce dilini oluşdurmaqda menimsediyi başlıca ilke, Farsca ve Farsca’da olan Erebce dégileri qullanmama ve onların yérine Türkce’de var olan Türk kökenli dégileri işletmekdir. Ayrıca Azerbaycanca’da her qavram üçün ısrarla Türkce déyil, Farsca-Erebce bir déginin işledilmesi ona qarşı inanc, güven ve sévgisini sarsmaqdadır.

Son olarak Azerbaycanca’da işledilen bir sıra çılxa Farsca dégiler, bu dili bizim gözümüzde Farsca’nın bir lehcesine dönüşdürür: Aşkar, ateş, azad, biabır, azarkeş, bedbin, bigane, diger, güzeşt, hemçinin, hemkar, kenar, namzed, nümayiş, paytaxt, peyvend, piyade, rehber, yekun, saziş, serencam, sernişin, siyahi, xahiş, xeyli, vadar, yegane, yad, ....

Aşağıda son néçe gün içinde Azerbaycan Tvlerinde qarşılaşdığım Azerbaycanca-Azerbaycan Dilinde işledilen bir sıra Farsça ve Erebce dégiler ve onların Türkce qarşılıqlarını vérmişem.

TÜRKCE QARŞILIQLARI VAR OLDUĞU HALDA AZERBAYCANCA-AZERBAYCAN DİLİ’NDE İŞLEDİLEN FARSCA VE EREBCE KELİMELERDEN BİR SIRASI:

Adkevat (Yéterliیئته‌رلی ),

Agrar (Tarımsal ),

Aksiya (Éylemائیله‌م ),

Alet (Aracآراج ),

Ali (Yüksekیوکسه‌ک , Uluاولو , Başباش ),

Alim (Bilginبیلگین ),

Arzu Eden (Dileyenدیله‌یه‌ن ),

Aşkar Edilib (Ortaya Çıxarılıp اورتایا چیخاریلیپ, belirlenip بلیرله‌نیپ ),

Ateş (Odاود ),

Ateşkes (Atışkesآتیش‌کس ),

Avrupa İttifaqı (Avrupa Birliyiآوروپا بیرلییی ),

Azad Etmek (Qurtarmaqقورتارماق , Özgürleşdirmek اؤزگورله‌شدیرمه‌ک),

Azad Olundu (Qurtarıldıقورتاریلدی, Özgürleşdirildiاؤزگورله‌شدیریلدی ),

Azarkeş (Yandaşیان‌داش ),

Barede (İlgiliایلگی‌لی , Qonudaقونودا ),

Bedbin (Kötümserکؤتومسه‌ر ),

Berpa (Yéniden Yapmaیئنی‌ده‌ن یاپما , Yapıçılıqیاپیچی‌لیق ),

Berpa İşleri (Yéniden Yapma İşleriیئنی‌ده‌ن یاپما ایش‌له‌ری ),

Beyanat (Bildirimبیلدیریم ),

Beynelxalq (Uluslararasıاولوس‌لارآراسی ),

Bezi (Bir Sıraبیر سیرا , Kimiکیمی ),

Biabır (Utanc اوتانج, Utsuzاوت‌سوز ),

Bigenelik (Yadlıqیادلیق , Yadsımaیادسیما ),

Bir Menalı (Doğrudanدوغرودان ),

Biteref (Yansızیان‌سیز ),

Bitereflik (Yansızیان‌سیزلیق  ),

Buruze Verip (Aydınlaşdırıpآیدین‌لاش‌دیریپ , Ortaya Çıxarıpاورتایا چیخاریپ ),

Cehet (Yönیؤن , Yanیان ),

Celb Edici (Çekici چکیجی),

Cemleşdiyi (Toplandığıتوپ‌لاندیغی , Yığışdığıییغیشدیغی ),

Cenub (Günéyگونئی ),

Cesaretli (Bahdırباهادیر , Yılmazییلماز , Qorxmazقورخماز ),

Cevab (Yanıtیانیت )

Daxil Oldu (Girdiگیردی ),

Daxili (İçایچ ),

Daxili İşler Nazirliyi (İç İşler Baxanlığıایچ ایش‌له‌ر باخان‌لیغی ),

Derece (Kerteکرته )

Detal (Ayrıntıآیرینتی ),

Devam Edir (Sürürسورور ),

Diger (Başqaباشقا , Ötekiاؤته‌کی ),

Diversifika (Çéşitlendirmeچئشیت‌له‌ن‌دیرمه‌),

Dövlet (Erkletارکله‌ت )

Düşmen (Yağıیاغی ),

E’mal (Üretimاوره‌تیم , Yapımیاپیم ),

Edib (Baxşı باخشی),

Efekt (Étgiائتگی ),

Ehate Eden (Qapsayanقاپسایان , İçerenایچه‌ره‌ن ),

Eks (Tersترس ),

Eks Hücüm (Qarşı Saldırıقارشی سالدیری ),

Eksine (Tersineترسینه ‌),

Ekspert (Uzmanاوزمان ),

Ela (Lap Yaxşıان یاخشی , Çox Iyiچوخ اییی , En Üstünان اوستون Köp Gözelکؤپ گؤزه‌ل  )

Elave (Artıآرتی , Ekاک ),

Elbeyaxa (El Yaxayaال یاخایا ),

Eleyhine (Qarşıقارشی ),

Emin (Arxayınآرخایین ),

Eminlik (Arxayınlıqآرخایین‌لیق ),

Erazi (Topraqتوپراق , Topraqlarتوپراق‌لار ),

Esr (Yüzilیوزایل ),

Etimad (Güvenگووه‌ن )

Evezlemek (Deyişdirmek ده‌ییشدیرمه‌ک ),

Eyani (Açıqcaآچیقجا , Bayıqباییق ),

Ezam (Gönderilmeگؤنده‌ریلمه ‌),

Faiz (Yüzdeیوزده ),

Faydalı (Yararlıیارارلی ),

Fealiyet (Çalışmaچالیشما ),

Fikirleş (Düşünدوشون ),

First Leydi (Bikeبیکه ),

Formalaşdırma (Oluşmaاولوشما ),

Güzaran (Géçimگئچیم ),

Güzeşt (Bağışlamaباغیش‌لاما ),

Hasilat (Gelirlerگلیرله‌ر , Ürünlerاورون‌له‌ر, Üretimlerاوره‌تیم‌له‌ر),

Hedef (Amacآماج ),

Hell Edici (Belirleyiciبلیرله‌ییجی , Çözüçüچؤزوجو ),

Hell Etmek (Çözmekچؤزمه‌ک ),

Hemçinin (Ayrıcaآیریجا , Bir Deبیر ده‌),

Hemkar (İşdeşایش‌ده‌ش ),

Hemsedr (Éşbaşqanائش‌باشقان ),

Heqiqet (Gerçekگئرچه‌ک , Çinچین ),

Her Terefli (Çoxyönlü چوخ‌یؤن‌لو),

Herbi (Savaşساواش ),

Hifz Etme (Qorumaقوروما , Saxlamaساخلاما ),

Hisse (Payپای , Ülükاولوک ),

Hörmet (Sayqıسایقی ),

Hörmet Etmek (Sayqı Göstermekسایقی گؤسته‌رمه‌ک ),

Hörmetsiz (Sayqısızسایقی‌سیز ),

İaşe (Géçimگئچیم ),

İdare Etme (Yönetmekیؤنه‌تمه‌ک ),

İman (İnancاینانج )

İnfrastruktur (Alt Yapıآلت‌یاپی ),

İnkişaf (Gelişmeگلیشمه‌, Gelişimگلیشیم ),

İstehsal (Üretimاوره‌تیم ),

İstehsalat (Ürünlerاورون‌له‌ر , Üretimlerاوره‌تیم‌له‌ر ),

İstifade (Qullanımقول‌لانیم , Qullanmaقول‌لانما , İşlenimایش‌له‌نیم, Yararlanma یارارلانما İşletmeایش‌له‌تمه‌)

İstifade Olunur (Qullanılırقول‌لانیلیر , İşledilirایش‌له‌دیلیر , Yararlanılırیارارلانیلیر ),

İstintaq (Soruşdurmaسوروشدورما ),

İstiqamet (Doğrultuدوغرولتو ),

İştirak (Qatılımقاتیلیم ),

İştirak Etmek (Qatılımaqقاتیلیماق ),

Keleme (Dégiدئگی )

Kenar (Qıraqقیراق ),

Kend Teserrufatı (Tarım İşleriتاریم ایش‌له‌ری ),

Kesb Eden (Qazananقازانان ),

Keşfiyyat (Buluntularبولونتولار ),

Kifayet Qeder (Yéterinceیئته‌رینجه‌),

Konstruktism (Yapıçılıqیاپیچی‌لیق ),

Kreatif (Yaradıcıیارادیجی ),

Lakin (Ancaqآنجاق ),

Lazım (Gerekliگره‌ک‌لی ),

Lazımsız (Gereksizگره‌ک‌سیز ),

Luzum (Gerekگره‌ک , Gereklilikگره‌ک‌لی‌لیک ),

Malikdir (İyedirیییه‌دیر ),

Meğlubiyet (Yénilgiیئنیلگی ),

Mehdudlaşdırmaq (Sınırlandırmaq سینیرلاندیرماق),

Mehsul (Ürünاورون ),

Melum (Belliبللی , Bilinenبیلینه‌ن ),

Menfeet (Yararیارار ),

Menteqe (Bölgeبؤلگه‌),

Menzere (Görüntüگؤرونتو ),

Merd (Erkekائرکه‌ک ),

Merhele (Aşamaآشاما ),

Meruz Qalmaq (Qarşılaşmaqقارشی‌لاشماق )

Meskunlaşdırılmış (Yérleşdirilmişیئرله‌شدیریلمیش ),

Meskunlaşmış (Yérleşmişیئرله‌شمیش ),

Mesuldar (Sorumluسوروملو , Sorumluluq Yiyesi سوروملولوق یییه سی),

Meşhur (Ünlüاونلو , Adlımآدلیم , Tanımalتانیمال ),

Metrostansiya (Metro Durağıمئترو دوراغی ),

Meydan (Alanآلان ),

Model (Örnekاؤرنه‌ک , Ülgüاولگو ),

Monitorluq (İzlemeایزله‌مه‌),

Mövqe (Durumدوروم , Qonumقونوم , Tutumتوتوم ),

Mövzu (Qonuقونو ),

Muavinet (Yardımیاردیم ),

Muhafize (Qorumaقوروما ),

Muharibe (Savaşساواش ),

Mutemadi (Sürekliسوره‌ک‌لی , Aralıqsızآرالیق‌سیز ),

Müdafie (Savunmaساوونما ),

Müessise (Qurumقوروم ),

Müeyyen (Belirliبلیرلی , Belliبللی ),

Münasib (Uyqunاویقون )

Münasibet (Tutumتوتوم , Duruşدوروش ),

Müntezem (Düzenliدوزه‌ن‌لی ),

Mürekkeb (Qarmaşıqقارماشیق ),

Müstevi (Düzéyدوزئی ),

Müşahide Etmek (Gözlemlemekگؤزله‌م‌له‌مه‌ک ),

Müveffeqiyet (Başarıباشاری ),

Müxtelif (Çéşitliچئشیت‌لی ),

Namelum (Belirsizبلیرسیز , Bilinmeyenبیلینمه‌یه‌ن ),

Namzed (Adayآدای ),

Narahat (Darqınدارقین ),

Neqliyat (Daşımaçılıqداشیماچی‌لیق ),

Netice (Sonucنتیجه‌),

Nöqteyi Nezer (Açıdanآچی‌دان , Baxışdanباخیش‌دان ),

Növbe (Sıraسیرا ),

Nuans (Çalarچالار ),

Nümayiş Etdirmek (Göstermekگؤسته‌رمه‌ک ),

Parad (Géçit Töreniگئچیت تؤره‌نی ),

Paytaxt (Başkendباش‌کند , Başpalıqباش‌پالیق ),

Pensiyaçı (Emekliامه‌ک‌چی ),

Perest (.E Tapınar.ه‌تاپینار )

Perestişkar (Tapınarتاپینار , Tapıcı تاپیچی ),

Peyvend (Aşıآشی ),

Piyade (Yayaqیایاق ),

Piyoner (Öncüاؤنجو ),

Plus (Artıآرتی ),

Post Muharibe (Savaş Sonrasıساواش سونراسی ),

Proses (Sürecسوره‌ج ),

Qabiliyet (Utquاوتقو ),

Qanun (Yasaیاسا ),

Qanuna Uygun (Yasaya Uyqunیاسایااویقون ),

Qehreman (Bahadırباهادیر ),

Qelebe (Utquاوتقو ),

Qerargah (Üsاوس ),

Qetname (Bildirge بیلدیرگه),

Qeyri Meqbul (Tablanmazتابلانماز ),

Qeyri Müeyyen (Belirsizبلیرسیز , Belli Olmamışبللی اولمامیش ),

Qeyri Qanunui (Yasa Dışıیاسا دیشی ),

Qiymetlendirmek (Deyerlendirmekده‌یه‌رله‌ندیرمه‌ک ),

Qüsür (Eskiاکسی , Eksiklikاکسیک‌لیک ),

Qüvve (Gücگوج ),

Rahat (Qolayقولای ),

Rayon (İlçeایله‌, İlایل ),

Razılaşma (Anlaşmaآنلاشما ),

Reaksiya (Tepkiتپگی),

Realitet (Gerçeklikگئرچه‌ک‌لیک ),

Reallıq (Gerçeklikگئرچه‌ک‌چی‌لیک ),

Region (Bölgeبؤلگه‌),

Rehber (Önderاؤنده‌ر , Qılavuzقیلاووز ),

Resedxana (Gözleméviگؤزله‌م‌ائوی ),

Resmi (Tuğralıتوغرالی )

Resurs (Qaynaqقایناق ),

Reyd (Basqınباسقین ),

Sadalamaq (Dillendirmekدیل‌له‌ندیرمه‌ک , Carlamaqجارلاماق ),

Sadece (Yalnızیالنیز , Tekceتک‌جه‌, Birceبیرجه‌),

Sahe (Alanآلان ),

Sahib (Yiyeیییه‌),

Sakit (Dincدینج , Dinginدینگین ),

Salamat (Sağlıqساغلیق ,

Samit (Zirve Topantısıزیروه توپلانتی‌سی ),

Saziş (Anlaşmaآنلاشما ),

Sefir (Böyükélçiبؤیوک‌ائلچی ),

Sehhet (Sağlıqساغلیق, Sağlamlıqساغلام‌لیق , Esenlikاسه‌ن‌لیک ),

Sehv (Yanlış یانلیش Yanlıqı ،یانیلقی ),

Semimiyet (İçdenlikایچ‌ده‌ن‌لیک ),

Sened (Belgeبلگه‌),

Senedli (Belgeliبلگه‌لی , Belgeselبلگه‌سه‌ل ),

Separatism (Ayrılıqçılıqآیری‌لیق‌چی‌لیق ),

Serencam (Buyrultu بویرولتو, Buyruq بویروق, Vardıqaواردیرقا  ),

Serhed (Sınırسینیر ),

Sernişin (Biniciمینیجی , Yolcuیول‌چو ),

Sine (Göyüsگؤیوس ),

Siyahi (Töküm تؤکوم ),

Standard (Ölçünاؤلچون )

Stop (Durدور ),

Struktur (Yapıیاپی ),

Sülh (Barışباریش ),

Sülhmeramlı (Barışباریش ),

Şahid (Tanıqتانیق ),

Şeffaf (Saydamسایدام ),

Şekil (Görütگؤروت , Biçim بیچیم ),

Şimal (Kuzayقوزای ),

Şuar (Savsözساوسؤز )

Ta’le (Alınyazısıآلین‌یازی‌سی ),

Tarazlıq (Dengeدنگه‌, Éşitlikائشیت‌لیک ),

Tarix (Ötekاؤته‌ک )

Tedbir (Önlemاؤن‌له‌م ),

Tedqiqat (Araşdırmaآراشدیرما ),

Teessüf (Üzüntüاوزونتو , Bunبون ),

Tehqiramiz (Aşağılayıcıآلچالتیجی، آشاغی‌لایی‌جی ),

Tekan Vermek (Terpetmekترپه‌تمه‌ک , Qımıldatmaqقیمیلداتماق ),

Telatüm (Çalxantıچالخانتی ),

Teleb (İstekایسته‌ک ),

Temin Etmek (Sağlamaqساغلاماق ),

Temizleme (Arıtmaآریتما , Arıtlamaآریت‌لاما ),

Tenzimlenir (Arıtlanırآریت‌لانیر ),

Teqdim (Sunumسونوم , Sunuسونو ),

Teqdim Etmek (Sunmaqسونماق ),

Teqdim Olunma (Sunulmaسونولما ),

Terefkeş (Yandaşیان‌داش ),

Tesdiqlemek (Onaylamaqاونای‌لاماق , Onamaqاوناماق ),

Tesisçi (Qurucuقوروچو ),

Teşebbüs (Girişimگیریشیم ),

Teşkil Edir (Oluşdururاولوشدورور ),

Tetbiq (Uyqulamaاویقولاما ),

Texire Salınmaz (Yubatılmazیوباتیلماز , Géciktirilmezگئجیک‌دیریلمه‌ز),

Texribat (Yıxımlarییخیم‌لار ),

Texribatçı (Yıxıçıییخیچی ),

Teyin Olunub (Belirlenipبلیرله‌نیپ ),

Tezyiq (Basqıباسقی ),

Umumi (Genelگئنه‌ل ),

Vadar Etmek (İteklemek ایته‌ک‌له‌مه‌ک),

Vasitesi (Aracıآراجی ),

Vehşilik (Yırtıcılıqییرتیجی‌لیق ),

Vesait (Araclarآراج‌لار ),

Xahiş (Ötünüme اؤتونوم, Ötünmeاؤتونمه‌Ötünc اؤتونج ),

Xarici (Dışدیش ),

Xarici İşler Nazirliyi (Dış İşler Baxanlığıدیش ایش‌له‌ر باخان‌لیغی ),

Xeberdarlıq (Uyarıاویاری , Bilgilendirmeبیلگی‌له‌ندیرمه‌),

Xeyanetkar (Dönek دؤنه‌ک ),

Xeyli (Çoxچوخ , Köpکؤپ , Çoxlucaچوخ‌لوجا ),

Xoşbext (Qutluقوت‌لو ),

Xüsusi (Özelاؤزه‌ل ),

Yad Etmek (Anmaqآنماق , Anımsamaqآنیمساماق ),

Yegane (Birceبیرجه‌),

Yekun (Sonlam سون‌لام )

Yekunlaşmaq (Sonlamlama سون‌لام‌لاما )

Zefer (Utquاوتقو ),

Zerersizleşdirilip (Étkisizleşdirilipائتگی‌سیزله‌شدیریپ ),

Zeruri (Gerekliگره‌ک‌لی ),

Zorakılıq (Gücem گوجه‌م ),

 

Daha ayrıntılı bilgi üçün baxınız:

Méhran Baharlı. Quzéyin Azerbaycancası, Günéyin Türkcesi