دو سروده از شاعر تورک شوشایی-قاراباغی در مدح سلطان عبدالحمید عثمانلی

 دو سروده از شاعر تورک شوشایی-قاراباغی در مدح سلطان عبدالحمید عثمانلی

مئهران باهارلی

در زیر دو سروده از شاعر تورک شوشایی به اسم «میرزا ابراهیم موسی‌زاده» متخلص به «طاهر» در مدح سلطان عبدالحمید عثمان‌لی، به همراه نوشته‌ی تقدیم آن در نشریه‌ی معلومات استانبول به تاریخ ٥ اوکتوبر ١٩٠٠ را آورده‌ام.

١-میرزا ابراهیم موسی‌زاده مدحیه‌ی خود را به مناسب آغاز ساختن راه آهن حجاز، حیجاز دمیریولو توسط سلطان عبدالحمید سروده است. راه آهن حجاز که بین سال‌های ١٩٠٠-١٩٠٨ و به طول ١٣٢٢ کیلومتر ساخته شد و دمشق در سوریه را به مدینه در عربستان متصل می‌کرد، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های عمرانی سلطان عبدالحمید عثمانلی بود. شاعر تورک تبریزی محمد نیازی هم در همان اوان سلطان عبدالحمید را به مناسب ساخت راه آهن حجاز و تسهیل وصول مسلمانان جهان به کعبه ستوده است:

دئییل می معجزه کیم همّتین‌له شهرِ حجاز

دمیر یولویلا بزه‌نمه‌ک‌ده دشتِ عریانی؟

الی الابد ائده‌جه‌ک جلبِ احترامِ انام

تقرّب ائتدیره‌ن اسلاما بیتِ یزدانی

٢-سلطان عبدالحمید عثمانلی شخصیتی بسیار محبوب در عالم اسلام، و محبوب‌ترین سلاطين عثمانلی در میان تورکان حوزه‌ی تورکمان (ایران، قفقاز، عراق، سوریه، ...) است. یکی از دلائل محبوبیت وی آن است که سلطان عبدالحمید، بدور از فرقه‌گرایی و مذهب‌گرایی و ... همه‌ی مذاهب و فرق اسلامی اورتودوکس و هترودوکس را از شیعه و علوی و زیدی گرفته تا ازلی و قادیانی و دروز به یک چشم می‌دید و از پیروان همه‌ی آن‌ها در مقابل تجاوزات استعمارگران غربی-اوروپایی-مسیحی حمایت می‌کرد. میرزا ابراهیم موسی‌زاده هم مانند دیگران رهبران و شخصیت‌های شیعی آن عصر در شعر خود سلطان عبدالحمید را سلطان و خلیفه‌ی تمام مسلمانان و کل عالم اسلام به شمول شیعیان دانسته است (برای مدحیه‌ها در حق سلطان عبدالحمید به پایان این نوشته مراجعه کنید).

٢-نشریه‌ی معرفت، می گوید که این شعر به «شیوه‌ی آزربایجان» است. سبب این طبقه‌بندی، کاربرد فورم –یب‌دی از طرف شاعر است. –یب‌دی فورم لهجه‌ای-محاوره‌ای ماضی نقلی قطعی و یا «–یپ‌دیرلی» در تورکی است. تصریف ماضی نقلی قطعی ویا –یپ‌دیرلی، که در تورکی معاصر به طور کامل بکار نمی‌رود چنین است (در اینجا به عنوان مثال مصدر اولماق تصریف شده است):

اولوپ‌دورام (اولوپ‌دوروم)، اولوپ‌دورسان (اولوپ‌دوران، اولوپ‌دورسون)، اولو‌پ‌دور

اولوپ‌دوروق (اولوپ‌دوروز)، اولوپ‌دورسونوز (اولوپدورسوز)، اولوپ‌دورلار

علی رغم بکار برده شدن فورم لهجه‌ای-محاوره‌ای –یب‌دی به جای –یپ‌دیر در این شعر، در تورکی ادبی-معیار فورم –یب‌دی نباید به جای –یپ‌دیر بکار رود. (گلیبدی غلط است، باید گلیپ‌دیر نوشته شود).

٣- نشریه‌ی معلومات در نوشته‌ی تقدیم خود، می‌گوید روس‌ها به سبب ذکای مفرط اهالی شوشا در فن شعر و موسیقی، آن را «ناپولی قفقاز» می‌نامند. ناپولی و یا ناپل به فارسی، سومین شهر ایتالیا، و مرکز اقتصادی و فرهنگی جنوب ایتالیا است و حقیقتا نیز شوشا مرکز و پایتخت فرهنگی آزربایجان قفقاز و تورکان آن سرزمین است (شهر شوشا اخیرا پس از ٢٧ سال تحت اشغال تروریست‌های ارمنی بودن، توسط اوردوی آزربایجان آزاد شد).

٤-نشریه‌ی معلومات، لهجه‌ی تورکی شوشا را داخل در «شیوه‌ی آزربایجان» طبقه‌بندی کرده و بدین طریق هم علاوه بر شوشا و قاراباغ، من غیر مستقیم تمام جنوب تورک‌نشین قافقاز را آزربایجان خوانده است. این شعر، یکی از هزاران سند و مدرکی است که نشان می‌دهد، بر خلاف ادعای بی پایه‌ی پان‌ایرانیست‌ها مبنی بر اینکه شمال ارس هرگز آزربایجان نامیده نشده است، قفقاز تورک‌نشین شامل قاراباغ و شوشا، بخشی از جوغرافیای موسوم به آزربایجان تلقی می‌شد. (جوغرافیای موسوم به آزربایجان در ایران، بخش عمده‌ی وطن تورک و یا تورک‌ایلی را که تا تهران و اراک و نهاوند... امتداد می‌یابد تشکیل می‌دهد. بخش دیگر وطن تورک و یا تورک‌ایلی، مرکب از مناطق تورک‌نشین عراق عجم-جبال-دیلمستان سابق، یعنی مناطق تورک‌نشین استان‌های همدان، شرق کرمانشاه، قزوین، مرکزی، البورز، جنوب گیلان، قوم و تهران است).

٥-کلمه‌ی «نارین» که نشریه‌ی معلومات در توصیف قلعه‌ی شوشا بکار برده است، کلمه‌ای اصلا موغولی به معنای آنچه و آنکه با ساخت ظریف خود در انسان حسی خوش و مطبوع تولید می‌کند، و مجازا به معنی ظریف، خوش، نازک، ... است.

٦-روسیه، ایران تحت حاکمیت فارس، ارمنستان و دولت‌های تورکوفوب اوروپایی مانند فرانسه، تلاش بسیار برای ایجاد واگرایی و غیریت و دشمنی بین تورکان ساحه‌ی تورکمانی (قفقاز و ایران) با تورکان ساحه‌ی عثمانلی-تورکیه کرده‌اند. اوج این تلاش‌ها ایجاد هویت ملی ضد تورک آزربایجانی توسط انگلستان-فرانسه در دوره‌ی مشروطیت و توسط روسیه‌ی شوروی در دوره‌ی استالین است. برای درهم شکستن این توطئه‌ی ضد تورک استعماری، علاوه بر طرد هویت ملی ضد تورک آزربایجانی، لازم است که واقعیت‌ها و اسناد تاریخی نشان‌گر همبسته‌گی و اتحاد تورکان ساحه‌ی تورکمان (قفقاز، ایران) با تورکان آناتولی و عثمان‌لی، از جمله مدحیه‌های تورکان ساکن در ایران در حق سلاطین و دولت عثمانلی، به طور سیستماتیک و مدام بیان و بازنشر شوند.

پایان نوت مئهران بهارلی

آثارِ منظومه

معلومات، سایی ٢٥٦، آلتی‌نجی سنه، ١٠ جمادی الاخر ١٣١٨، [٥ اوکتوبر ١٩٠٠]، پنجشنبه، ٢١ ائیلول ١٣١٦، اون بیرینجی جیلد.

روس‌لارین فارسی‌ده‌ن «شیشه» (قیرانیت) کلیمه‌سی‌نده‌ن روس‌لاشدیراراق «شوشی» تلفّظ ائیله‌دیک‌له‌ری لفظ، قافقاسیا قطعه‌سی‌نین جهتِ جنوبونداکی ایران حدودونا ملاصق اسکی جوغرافیه‌له‌رده (قاراباغ) دییه زبان‌زد اولان نارین قلعه‌لی شهرین اسمی‌دیر. اهالی‌سی فنِ موسیقی و شعرده فرطِ ذکاء ایله بنام اولدوغوندان، روس‌لار مذکور شهری «قافقاسیانین ناپولی‌سی» تانییورلار. ایشته شو شهرین شاعرله‌ری‌نده‌ن «موسی‌زاده میرزا ابراهیم» ماثرِ برگزیده‌یِ حضرتِ شهریاری‌ده‌ن اولان حجاز شؤمه‌ن‌دؤفئری انشاسی تشبّثاتی‌ندان قزئته‌میز واسطه‌سی‌یله خبردار اولاراق، آتی‌ده‌کی منظومه‌یی «آزه‌ربایجان» شیوه‌سی‌نجه کشیده‌یِ کلکِ تحریر ائیله‌میش‌دیر:

[یگانه خسرویِ عالم، شهنشهِ غازی]

یگانه خسرویِ عالم، شهنشهِ غازی

که لطفو ائتمه‌ده‌دیر کامیابْ دورانی

ائدیپ‌دی مکتب و هم خسته‌خانا‌لار انشاء

حسابا گلمه‌ز آنین بذل [و] بخش [و] احسانی

وار امتیازی آنین جمله آلِ آدم‌ده‌ن

بودور حقیقته باخسان کمالِ انسانی

آلیپ قلم الی‌نه طبع و بیتِ قاصرله

اولوپ‌دو شیشه‌ده «طاهر» آنین ثناخوانی

بودور مظاهرالانوارِ فیضِ لم یزلی

ثنا و مدحتی‌نین شرحه یوخ‌دور امکانی

علی الصّباح گلستانا عزم ائیله‌ر ایکه‌ن

سماع قیلماغا بیر لحظه جوشِ مرغانی

ائریشدی گوشوما ناگه صدایِ بلبلِ زار

اوخور که ائی بیتیره‌ن نخلِ باغ و بوستانی

باغیش‌لایان گلِ خندانا یوز طراوت [و] رنگ

وئره‌ن قارانفیل [و] ریحانا عطرِ روحانی

ابدنشین اولا تختِ خلافتی اوزره

عمادِ دینِ محمّد جنابِ سلطانی

یئتیپ‌دی خالقا گنه فیضِ لطفِ رحمانی

یاپیپ‌دی جشنِ نوین عالمِ مسلمانی

اولوپ‌دو جمعْ خلائق بو عیدِ ملّی‌ده

تمامِ عالمه یومِ جلوسِ سلطانی

نشاطِ تام وئریپ‌دیر عمومِ اسلاما

ییگیرمی بئش ییلا وارمیش جلوسِ خاقانی

حجازا ساز قیلیپ‌دی شؤمه‌ن‌دؤفئر خطی

شهِ بلند مکانْ وارثِ سلیمانی

نه اهتمامِ گؤزه‌ل‌دیر بو، ائی خدایِ جهان

گتیردی قوّه‌سی فعل اوزره اوْل کرم کانی

که خلق ائیله‌یه بی رنجِ راه و کربِ سفر

طوافِ راز نیاز ایله بیتِ سبحانی

بزرگوار خدایا به حقِّ قربِ نبی

قرینِ حفظ ائیله اوْل خسرویِ جهان‌بانی

سریرِ عدل‌ده اولماز مثالی نوشیروان

که قیلدی عزمِ گلستان تمامِ دنیانی

تاپیپ‌دی شرعِ نبی زیب آنین وجودوندان

مثالِ مفخرِ عالم او نورِ یزدانی

خدا بویوردو الف لام غلبت الرومو

کیم اؤز پیغمبری‌نه گؤنده‌ره‌نده قرآنی

بو داخی شاعرِ مومی الیه‌ین‌دیر:

[بلند مرتبه سلطان، خلیفه‌یِ دوران]

اولوپ‌دو ملّتِ اسلاما عمده سایه‌یِ ناز (١)

نچونکه آهن ایله باشلانیپ‌دی راهِ حجاز

امیدِ کشورِ دین حضرتِ خلافت‌جاه

اراده‌سی‌یله ائدیپ مکّه‌یه دمیر یول ساز

دوامِ عمرونو ائی دل مدام ایسته آنین

کیم اهتمامی‌دی بس راهِ شرع‌ده ممتاز

اولوپ‌دو مملکت آباد آنین وجودوندان

سخادا یوخ آنا بو یئر یوزونده بیر انباز

بلند مرتبه سلطان، خلیفه‌یِ دوران

ائدیپ‌دی مملکت‌ده نیجه مکاتب باز

عمومِ ملّتِ پاکِ حنیفِ اسلاما

دعاسی لازم ملزوم اولوپ‌دو بعدِ نماز

جناحِ تحتی‌نه آلمیش جمیعِ اسلامی

باغیش‌لا بار خدایا بو شاها عمرِ دراز

ذلیل [و] خوار اولا دنیادا جمله بدخواهی

به حقِّ قربِ محمّد، مَلاذِ اهلِ نیاز

دعایِ عمرِ شریفی‌نه یوز نیاز ایله

اولوپ‌دو شیشه‌یِ «طاهر» عجب بلندآواز

(١)- اولوپ‌دو- اولموش‌دور: حجاز دمیریولو باشلاندیغی خبری اسلام نزدی‌نده سرمایه‌ی افتخار آثاردان‌دیر دئمه‌ک ایستییور.

 

گؤروتون آلت‌یازی‌سی:

 

اعاظمِ موسّساتِ خیریه‌یِ خلافت‌پناهی‌ده‌ن «حمیدیه حجاز دمیریولو، حیفا شعبه‌سی»‌نین میدان‌داکی ستونِ عالی‌نین وضعِ اساس رسمی

 

Eâzım-ı Müessesât-ı hayriye-yi Hazret-i Hilafetpenâhi’den “Hamidiye Hicaz Demiryolu, Hayfa şübesi”nin meydandaki sütun-i âlînin vaz’-ı esas resmi

 

برای مطالعه‌ی بیشتر:

 

از مدحیه‌ها در حق سلطان عبدالحمید عثمانلی:

 

قصيده‌ی تورکی کونسول قاجار در شام در مدح فخرِ شاهان، حضرتِ سلطان حميد

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post.html

میللی شاعیر معلم فیضی: عوثمانلی سلطان عبدالحمیدخان و قاجار مظفرالدین شاه اؤیگوسونده

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_4.html

تبریزلی شیخ رمزی بابا افندی: ائتدی مُلکِ روُم‌و گلزارِ ارم، سلطان حمید - وه نه خوش ائتمیش جهان‌ی منتظم، سلطان حمید

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/11/blog-post_27.html

محمد نیازی تبریزی‌: دعایِ حضرتِ عبدالحمیدِ ذی‌شان

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/12/blog-post_13.html

دو سروده از شاعر تورک شوشایی-قاراباغی در مدح سلطان عبدالحمید عثمانلی

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/12/blog-post_47.html

شعر خبیرالملک تبریزی در مدح سلطان عبدالحمید خان غازی

 

از مدحیه‌ها در حق دیگر سلاطین عثمانلی:

 

سید لقمان اورموی: در مدح سلطان محمد فاتح و ستایش فتح استانبول

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post_69.html

سید لقمان اورموی: آلِ عثمان نورِ چشمِ عالمند، و مدح سلطان سلیم دوم

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/06/blog-post.html

شیخ الرئیس قاجار تبریزی: در ستایش خلیفه‌ی اعظم، سلطان معظم مَحْمَتْ رشات عثمانی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_16.html