محمد نیازی تبریزی‌: دعایِ حضرتِ عبدالحمیدِ ذی شان

 محمد نیازی تبریزی‌: دعایِ حضرتِ عبدالحمیدِ ذی شان

مئهران باهارلی

بی شک محبوب‌ترین سلاطین عثمان‌لی در میان تورکان قفقاز، تورک‌ایلی و دیگر نقاط ایران امروزی، سلطان عبدالحمید خان دوم عثمان‌لی است (تولد ١٨٤٢ - فوت ١٩١٨؛  حاکمیت ١٨٧٦- ١٩٠٩). این محبوبیت از جمله در تعداد بسیاری زیاد اشعار مدیحه به زبان‌های تورکی و فارسی که توسط این تورکان در ستایش او سروده شده‌اند نیز منعکس گشته است.

١-دلائل محبوبیت سلطان عبدالحمید عثمان‌لی در میان تورکان ساکن در ایران امروزی، متعدد است. از جمله:

الف-در نیمه‌ی دوم قرن نوزده تمام جهان اسلام، در افول و انحطاط سیاسی و اجتماعی و اقتصادی عمیقی فرو رفته بود و به جز عثمانلی، همه مستعمره، نیمه مستعمره و یا در حال تبدیل به مستعمره‌ی دولت‌های اوروپایی بودند. در چنین وضعیت خفت‌باری، استقلال و سربلندی و قدرت‌مندی عثمان‌لی موجب فخر و غرور جهان اسلام بود. نخبه‌گان و مردمان مسلمان سراسر جهان خلافت عثمان‌لی را نماینده‌ی خود در مقابل جهان مسیحي و دولت‌های استعماری غرب، و سلطان عثمانلی را سلطان اعظم و خلیفه‌ی مسلمانان می‌دیدند و حمایت از و انتساب به او را بر خود واجب می‌شمردند.

ب-سیاست اتحاد اسلام که در سال‌های نخستین سلطنت سلطان عبدالحمید خان عثمان‌لی تجدید حیات یافت، به طور موثر به قرن‌ها کشمکش داخلی و جنگ‌های مذهبی و برادرکشی بین گروه‌های گوناگون مسلمانان و رخوت مسلمانان پایان می‌داد، همه‌ی آن‌ها مخصوصا شیعیان و غلات شیعی (بکتاشی، قزلباشی، نصیری، علی اللهی، اهل حق ...) تا آن زمان تکفیر و طرد شده را به یک چشم و جزئی از جهان اسلام و تمدن اسلامی و اخوان مسلمان می‌دید، به همه احترام می‌گذارد و از همه‌ی آنان در برابر دولت‌های استعمارگر غربی و اوروپایی مدافعه می‌کرد. این نیز قدردانی و شکران جوامع مسلمان مخصوصا شیعه و غلات شیعه‌ی تورک به سلطان عبدالحمیدخان را موجب می‌شد.

ج-در اواخر قرن نوزده مظفرالدین شاه قاجار حاکم ایران، شخصیتی عینا مانند سلطان عبدالحمید عثمان‌لی معتقد به اتحاد اسلام، دارای تمایلات تورک‌گرایی و مشروطه‌طلبی و تجدد بود. مظفرالدین شاه همچنین جدا در صدد ایجاد اتحادی استراتژیک بین دو دولت و دو مملکت قاجار و عثمانلی بود. در نتیجه‌ی این جو بسیار مناسب و عثمانلی‌دوستی – تورک‌دوستی‌ای که حاکمیت مظفرالدین شاه آفریده بود، محبوبیت سلطان عبدالحمید عثمان‌لی هم در کل قلمروی قاجاری به اوج خود رسیده بود.

د-سلطان عبدالحمید عثمانلی دارای شعور قومی تورک و تمایلات تورک‌گرایانه بود و برای اعتلاء وضعیت و موقعیت سیاسی و حقوقی و اجتماعی تورکان و زبان تورکی در قلمروی عثمان‌لی و خارج آن، مجاهده می‌کرد. وی در همین راستا مظفرالدین شاه را تنبیه و تشویق و ترغیب و تشجیع کرد تا ممنوعیت زبان تورک در مدارس را که وزات معارف ایران بر قرار کرده بود لغو کند. این خدمت تاریخی سلطان عبدالحمید به تورکان و زبان تورکی در ایران، باعث محبوبیت مضاعف او در میان شد و او را به یک شخصیت محبوب حتی ملی ایشان مبدل ساخت.  

٢-تاکنون تعدادی از مدحیه‌هایی که ادبا و شعرای ما در ستایش سلطان عبدالحمید سروده‌اند را در سؤزوموز منتشر کرده‌ام (لیست آنها در پایان این نوشته آمده است). بقیه را نیز تدریجا منتشر خواهم نمود. در این نوشته مدحیه‌ی دیگری به زبان تورکی از «محمد نیازی تبریزی» را منتشر کرده‌ام. متاسفانه در باره‌ی این شاعر تورک تبریزی که ظاهرا در عثمانلی (شاید استانبول) می‌زیست، فعلا معلوماتی بدست نیامد. اما این مدحیه و شعر دومی از او که آن را هم در این نوشته آورده‌ام نشان می‌دهد که محمد نیازی تبریزی شاعری شناخته شده در محیط‌های ادبی استانبول آن دوره، مسلط بر زبان و ادب تورک-عثمان‌لی و درای مشرب فلسفی بوده است.

پایان نوت مئهران باهارلی

دعایِ حضرتِ عبدالحمیدِ ذی‌شان

محمد نیازی تبریزی

ائریشدی یومِ جلوسِ جنابِ سلطانی

قلوبو ائیله‌دی لبریز کامِ شادمانی

بو سوُردان اوْلاماز بی نصیب هیچ بیر فرد

جهانا شامل ایکه‌ن لطف و رحم و احسانی

آرانسا دیده‌یِ دقّت‌له صفحه‌یِ تاریخ

بیزه نشان وئره‌مه‌ز بؤیله بیر جهان‌بانی

بو عدل و رافت و کارآگهی و شوکت‌له

شهِ ملوک‌سون، ائی حامی‌یِ مسلمانی!

جمالِ پاک و صفاتِ ستوده‌ناکین‌لا

تفاخر ائتسه روا تاج [و] تختِ عثمانی

معارف اوْلدو ترقّی‌نمایِ اوجِ شرف

زوالا اۇغرادی عصری‌نده جهل و نادانی

سریرِ دولته پیرایه‌ بخش اوْلدوقجا

سوادِ ملکونه وئردین کمالِ عمرانی

ییرمی بئش سنه لیل و نهار صرف ائتدین

رفاه [و] عزّتِ دولت یولوندا هر آنی

نه احتیاج گؤروندویسه کشورینجه همان

قریحه‌ن اولدو آنین جلوه‌گاهِ فرمانی

تشبّثاتِ همایونِ خیر انجاما

معٖینْ اوْلمادا هر دم رضایِ ربّانی

عجب می طبعِ خوارق‌نمایِ بی‌چونون

دوشورسه غبطه‌یه هپ سرورانِ دورانی

دئییل می معجزه کیم همّتین‌له شهرِ حجاز

دمیر یولویلا بزه‌نمه‌ک‌ده دشتِ عریانی

الی الابد ائده‌جه‌ک جلبِ احترامِ انام؟

تقرّب ائتدیره‌ن اسلاما بیتِ یزدانی

نیازی‌یا یئتیشر، سن‌ده یوخ‌دور اوْل قدرت

بیانِ کلک ایله تعدادا وصفِ خاقانی

سیغار می قافیه‌یِ وزنه اوْل معالی کیم

جهانِ معرفت اولماق‌دا آفرین‌خوانی؟

نه صاحباتِ قلم ائیله‌مه‌ک‌ده عرضِ قصور

نه واقفانِ سخن دست‌گیرِ حیرانی

وسیله دوشموش ایکه‌ن چاکرانه ائیله ادا

دعایِ حضرتِ عبدالحمیدِ ذی شانی

فضادا تابشی اولدوقجا مِهرِ زرتارین

سحابه حامله اولدوقجا فیضِ بارانی

مزیدِ صحّت، بخت، شکوه، جاه اولسون

ظفرله همرهین، ائی ظل‌ّگاهِ سبحانی!

 

غریب

محمد نیازی تبریزی

غریبْ خاصیت‌یز بیز، کمالْ عاشقی‌ییز

بلند حوصله‌ بیز، عزمِ عالْ عاشقی‌ییز

یگانه مسلکیمیز سفله‌ده‌ن تحاشی‌دیر

فسانه آنلامایان بیز، خصال عاشقی‌ییز

گران گلیر بیزه آدابِ حیله‌پردازی

بیز احتشام دئییل، حسُنِ حال عاشقی‌ییز

صفایِ صدق ایله سرمستِ جامِ مسعدیز

بو شان‌لی معرکه‌نین بیز، رجال عاشقی‌ییز

نیازی‌یا! شرفِ طبع بیر فضیلت‌دیر

بیراخ رقیبی که سانسین محال عاشقی‌ییز

 

از مدحیه‌ها در حق سلطان عبدالحمید عثمانلی:

قصيده‌ی تورکی کونسول قاجار در شام در مدح فخرِ شاهان، حضرتِ سلطان حميد

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post.html

میللی شاعیر معلم فیضی: عوثمانلی سلطان عبدالحمیدخان و قاجار مظفرالدین شاه اؤیگوسونده

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_4.html

تبریزلی شیخ رمزی بابا افندی: ائتدی مُلکِ روُم‌و گلزارِ ارم، سلطان حمید - وه نه خوش ائتمیش جهان‌ی منتظم، سلطان حمید

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/11/blog-post_27.html

محمد نیازی تبریزی‌: دعایِ حضرتِ عبدالحمیدِ ذی‌شان

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/12/blog-post_13.html

از مدحیه‌ها در حق دیگر سلاطین عثمانلی:

سید لقمان اورموی: در مدح سلطان محمد فاتح و ستایش فتح استانبول

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post_69.html

سید لقمان اورموی: آلِ عثمان نورِ چشمِ عالمند، و مدح سلطان سلیم دوم

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/06/blog-post.html

شیخ الرئیس قاجار تبریزی: در ستایش خلیفه‌ی اعظم، سلطان معظم مَحْمَتْ رشات عثمانی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_16.html