تحصیل تورکی در مدارس اصول جدید تهران، ده-١٠ سال قبل از امضای فرمان مشروطیت
به گزارش ترجمان-قاسپیرالی
مئهران باهارلی
تورک‌له‌رین بویوک معلّم و محرّرله‌ری‌نده‌ن اسماعیل به‌ی قاسپیرانسکی
مجاهد ملی: اسماعیل به‌ی مرحوم
Türklerin büyük muallim ve
muharrirlerinden İsmâil Bey Gaspiranski
Mücâhid-i milli: İsmâil Bey-i merhûm
ترجمانِ احوالِ زمان
هر گون چیخان سیاسی، ادبی و اجتماعی ملّی قزئته‌دیر
دیل‌ده، فکرده، ایش‌ده بیرلیک
Tercüman-i Ahvâl-i Zaman
Her gün çıkan siyâsi, edebi ve ictimâi
milli gazetedir
DİLDE, FİKİRDE, İŞDE BİRLİK
برادریم فاتح افه‌ندی کریموف‌ون «قیریمه سیاحت» و عثمان افه‌ندی آق‌چوقراق‌لی‌نین
«قیریم غنچه‌له‌ری» نام رساله‌ی مقبوله‌له‌ری‌نده عاجزله‌ری‌نین رسمی‌نه اهمّیت
وئریلیپ درج ائتمیش ایسه‌له‌ر ده، غایبانه بیر چوخ دوست‌لاریمیز رسمیمیزی ایسته‌دیک‌له‌ری‌نده‌ن،
بیر چوخ فوتوقرافیا چیخارتماق‌دان ایسه، بو محلّه درجی‌نه جسارت آلدیق.
ایشته گؤرونوز دوغان‌لاریم.... گؤروله‌جه‌ک بیر نرسه یوخ‌دور
دقّت ایله قاراسانیز، قصور و نقصانیم چوخ‌دور
دوغموشوم بن آوجی کؤی‌ده، ١٨٥١ده
مکانیم‌دیر باغچه‌سارای، مزاریم .... کیم بیلیر نه‌رده
اسماعیل
آوجی: جوار باغچه‌سارای‌دا بیر قریه
Birâderim Fâtih Efendi Kerîmof’un “Kırım’a seyâhet” ve Osman Efendi Akçokraklı’nın “Kırım Gonçaları” nam risâle-yi makbûlelerinde âcizlerinin resmine ehemmiyet verilip derc etmiş iseler de, gâibâne bir çok dostlarımız resmimizi istediklerinden, bir çok fotoğrafiya çıkartmaktan ise, bu mahale dercine cesâret aldık.
İşte görünüz doğanlarım … görülecek
bir nerse yoktur
Dikkat ile karasanız, kusur ve noksanım
çoktur
Doğmuşum ben Avcı Köy’de, bin sekiz
yüz elli birde
Mekânımdır Bahçesaray, mezarım …. kim bilir nerde
İsmâil
Avcı: Civâr-i Bahçesarayda bir karye
سئوگی‌لی و مقدّس یوردوموز، اسیر قیریم
متن سند:
تئهران‌دان مکتوب- «ترجمان»ا مخصوص
«ترجمان»ی بیله‌ن‌له‌ر بورادا دا واردیر. لاکن آزدیر. چونکه تئهران‌دا لسان عمومی فارسی اولدوغوندان، [مطبوعات‌داکی] تورک‌چه‌یی و با خصوص قیریم شیوه‌سی‌نی آنلایان نادردیر. بو دا مانع اولاماز ایدی. هر حال‌دا لسان بیله‌ن بولونور ایدی. لاکن اوخوماق ایسته‌یه‌ن آزدیر. ان تاسّف‌لو حال بودور. محبّت‌لی «اختر» ییرمی ایکی سنه‌دیر نشر اولونور. بینله‌رجه آلینیپ اوخونولماسی لازم ایکه‌ن، سوْرولمویور.
«ترجمان»ی جلب ائده‌ن‌له‌ر اکثر آزه‌ربایجان تجّارلاری‌دیر که بون‌لار آتش‌لی آتش‌لی بندله‌‌رینیزی محلّی دوست‌لاری‌نا ترجمه و تفهّم ائتمه‌ک‌ده‌ن گئری دورمویورلار. امیدواریز که تبریزده اولدوغو گیبی، تدریجاً تئهران‌دا داخی اولدوقجا یول بولاجاق‌دیر.
آچدیغیم اصولِ جدید مکتب‌ده فارسی، تورکی و روس دیلی تحصیل ائتدیرییوروم. صُبْیانین ترقّی‌سی‌نده‌ن خوشنودوم؛ شؤیله که اصولِ جدیدین بو طرف‌له‌رده داخی منتشر اولماسی، آنجاق زمانه توقّف ائده‌ر. مکتبه دائر اعلان‌نامه‌یی تقدیم ائدییوروم.
معلومونوز
ترجمان. نومئرو ١٣ نجو، ٣١ مارت ١٨٩٦، ٢٩ شوال ١٣١٣
Tahran’dan mektup, Tercüman’a mahsus
Tercüman’ı bilenler burada da vardır. Lâkin azdır. Çünkü Tahran’da lisân-i umûmî Fârsî olduğundan, [gazetelerdeki] Türkçe’yi ve bâhusûs Kırım şîvesini anlayan nâdirdir. Bu da mâni olamaz idi. Her halde lisân bilen bulunur idi. Lâkin okumak isteyen azdır. En teessüflü hal budur. Muhabbetli “Ahtar” yirmi iki senedir neşr olunur. Binlerce alınıp okunması lâzım iken, sorulmuyor.
Tercüman’ı celp edenler, ekser Azerbaycan tüccarlarıdır ki bunlar âteşli âteşli bendlerinizi mahalli dostlarına tercüme ve tefehhüm etmekten geri durmuyorlar. Ümidvarız ki Tebriz’de olduğu gibi, tedrîcen Tahran’da dahı oldukça yol bulacaktır.
Açtığım Usûl-i Cedîde mektepte Fârsi, Türki ve Rus dili tehsil ettiriyorum. Sübyanın terakkisinden hoşnudum. Şöyle ki Usûl-i Cedîdin bu taraflarda dahı münteşir olması, ancak zamana tevekkuf eder. Mektebe dâir îlannâme’yi taktim ediyorum.
Mâlumunuz.
Tercüman, Numero 13ncü, 31 Mart 1896, 29 Şevval 1313
پایان نقل سند
ترجمه‌ی سند:
نامه از تهران، ویژه‌ی ترجمان
در اینجا هم کسانی که ترجمان را می‌شناسند وجود دارند. اما کم هستند. زیرا از آنجائی که زبان عمومی در تهران فارسی است، کسانی که تورکی [مطبوعات] و مخصوصا شیوه‌ی قیریم-کریمه را درک کنند اندک هستند. اما این نمی‌توانست مانع [شناخته شدن ترجمان] شود، چرا که به همه حال افراد زبان‌دان پیدا می‌شوند. دلیل اصلی آن است کسانی که خواستار خواندن [و مطالعه‌ی نشریات و روزنامه‌ها] باشند کم‌اند. تاسف انگیزترین وضعیت، این است. نشریه‌ی اختر بیست و دو سال است که منتشر می‌شود. در حالی که انتظار می‌رفت هزاران نسخه‌ی آن خریده و خوانده شود، کسی سراغ آن را نمی‌گیرد.
کسانی که باعث جلب [مردم در تهران] به ترجمان می‌شوند، اکثرا تجار [تورک] اهل آزربایجان هستند. این‌ها از ترجمه و تفهیم پاراگراف‌های آتشین و پر شور شما به دوستان محلی خود باز نمی‌مانند. امیدواریم که مانند تبریز، در تهران هم [ترجمان] به تدریج راه خود را باز خواهد کرد.
در مدرسه با اصول جدید که تاسیس کرده‌ام، فارسی، تورکی و زبان روسی را درس داده تعلیم می‌دهم. از پیش‌رفت نوباوگان راضی هستم. گسترش و رواج [مدارس] با اصول جدید در این طرف‌ها هم، صرفا موقوف و وابسته به زمان است. بیانیه‌‌ی مربوط به مدرسه را تقدیم می‌کنم.
پایان
ترجمه
آنالیز نامه-سند
١- این نامه که از سوی تاسیس کننده‌ی یک مدرسه با اصول جدید در تهران نوشته شده، با قطعیت تمام ثابت می‌کند زبان تورکی از بدو تاسیس مدارس با اصول جدید در ایران، به عنوان یک زبان ملی و هم عرض زبان فارسی در آن‌ها تحصیل می‌شد. به عبارت دیگر سوادآموزی و آموزش در مدارس با اصول جدید در ایران اقلا در آغاز به زبان تورکی هم انجام می‌گرفت. تعلیم و تعلم به زبان تورکی در مدارس با اصول جدید در تاریخ معاصر، واقعیتی تاریخی است که در تاریخ‌نگاری ایرانی عامدا سانسور می‌شود.
٥-نشریه‌ی ترجمان، نام نویسنده‌ی نامه از تهران، ایضا نام مدرسه با اصول جدید که وی تاسیس کرده و نیز متن اعلان‌نامه‌ی مدرسه‌ی مذکور را نداده است. با این‌همه، از آنجائی که طبق منابع موجود، میرزا حسن تبریزی مشهور به رُشدیه در همان ایام به تهران مهاجرت و در آنجا اقدام به تاسیس یک مدرسه با اصول جدید کرده است، احتمال دارد که مولف این نامه حسن رشدیه باشد. تورکی ادبی و سلیس به کار رفته در این نامه هم با این واقعیت که میرزا حسن تبریزی-رشدیه، یک شخصیت فرهنگی پرورده‌ی عثمانلی (استانبول، بیروت و قاهره) و مسلط بر زبان و ادب تورک بود (شهرت وی رشدیه هم برگرفته از مدارس جدید عثمانلی به نام رشدیه است) مطابق است.
٦-میرزا حسن تبریزی-رشدیه، قبل از تاسیس مدرسه‌ی خود با اصول جدید در تهران، اقدام به تاسیس اقلا هشت مدرسه‌ی دیگر با اصول جدید در تبریز و یک مدرسه در مشهد کرده بود. با توجه به اینکه – در صورت تعلق این نامه به او- وی زبان تورکی را در مدرسه‌ی خود در تهران به عنوان زبان تعلیم و تعلم و تحصیل بکار برده، می‌توان گفت در تبریز و مشهد هم زبان تورکی یکی از دو زبان تحصیل و تعلم و تعلیم در مدارس با اصول جدید رشدیه بوده است.
٧-در صورت تائید این احتمال که مولف نامه حسن رشدیه می‌باشد، آن را باید نخستین نامه‌ی تورکی او که تاکنون آشکار شده، تلقی نمود.
١٠-علاوه بر نشریه‌ی ترجمان چاپ قیریم-کریمه، تقریبا همه‌ی نشریات تورکی مطرح عثمانلی و قفقاز هم در میان نخبه‌گان و فرهنگیان تورک ایرانی شناخته شده بود و تعقیب می‌شد. اما منابع فارس و تاریخ‌نگاری ایران‌گرا (ایضا آزربایجان‌گرا) صرفا به رواج نشریات فارسی (و احیانا موللانصرالدین قفقاز) در میان تورکان و مخفی نمودن رواج مطبوعات تورک عثمانلی در میان آن‌ها اشاره و تاکید می‌کنند. مثلا در ویکی پدیای فارسی، با حذف ریشه‌های فرهنگی و هویت تورکی حسن رشدیه و پیوندهای او با مطبوعات و ادب تورکی وقت، ادعا می‌شود که صرفا نشریات فارسی‌زبان به تبریز می‌رسید و رشدیه هم صرفا خواننده‌ی روزنامه‌جات فارسی بوده است: «در آن روزها، سه روزنامه‌ی فارسی در خارج از ایران چاپ می‌شد: حبل المتین در کلکته، اختر و ثریا در اسلامبول. هر سه‌ی این روزنامه‌ها به تبریز می‌رسید. رشدیه به خواندن این روزنامه‌ها بسیار شایق بود و آن‌ها را مکرر می‌خواند. از روزنامه‌ی ثریا، استفاده‌ی بیشتری می‌کرد».
١٢- به سبب اهمیت دادن به و انعکاس مسائل بسیار متنوع تورکان ساکن در ایران و دفاع از حقوق ملی آن‌ها به طور گسترده از سوی ترجمان و شخص اسماعیل قاسپیرالی، و نقش وی در شکوفایی خودآگاهی ملی تورک در میان تورکان تورک‌ایلی در اواخر قرن نوزده میلادی که در دو دهه‌ی نخستین قرن بیستم به «مجادله‌ی ملی تورک» منجر شد، سزاوار است که و می‌باید نام اسماعیل قاسپیرالی در میان مفاخر و شخصیت‌های ملی ما نیز ذکر گردد.
مقدمه‌ی میرزا حبیب افندی بنی (بین‌لی) بر کتاب تورکی‌اش خط و خطاطان
اخطار:
ایران، آناتولو، روم‌ایلی، مصر و سائر اسلام ولایت‌له‌ری‌نده‌ن قزئته‌میزی
مشتری اولماق آزروسوندا بولونان‌لار سنه‌لیک بدلی اولان اوچ روبله قائمه‌یی ال‌ده
ائده‌مه‌دیک‌له‌ری حال‌دا، بونون مقابلی‌نه قیرخ قوروش‌لوق عوثمانلی و یا که اون قیران‌لیق
سائر پوستا پولو گؤنده‌ریرله‌ر ایسه، قبول اولونور. روسیه قائمه‌سی بولونان محل‌له‌رده‌ن
قائمه گؤنده‌ریلمه‌سی تمنّی اولونویور. نومئرو ٤١، ٢٩ اوکتیابر ١٨٩٥
اخطار:
قازان‌دا، حاجی ترخان‌دا، تاش‌کندده، باکی‌دا، تیفلیس‌ده، تبریزده، در
سعادت‌ده و ایزمیرده وکیل‌له‌ریمیز بولونوپ، قزئته توّزعونا و مشتری قبولونا مامور
بولوندوق‌لاری گیبی، سائر بویوک بلده‌له‌رده قزئته‌میزی توزّع ائتمه‌ک ایسته‌یه‌ن‌له‌ر
بولونور ایسه، خبر وئرمه‌له‌ری و بو حال‌دا کندی‌له‌ری‌نه الوئریش‌لی صورت‌ده
قزئته یول‌لاناجاغی و هر بلده‌ده یالنیز بیر وکیل بولوناجاغی اخطار اولونویور.
نومئرو ٣٣، ٣ سئنتیابر ١٨٩٥
اخطار:
پوستا مصارفی برابر قزئته‌میزین سنه‌لیک بدلی اوچ قاربون روس قائمه‌سی‌دیر. آلتی آی‌لیق
ایکی قاربون‌دور. ایران‌دان و ممالک شاهانه‌ده‌ن و سائر یئرله‌رده‌ن مشتری
اولاجاق‌لار روس قائمه‌سی بولمادیق‌لاری حال‌دا، سنه‌لیک قیرخ و آلتی آی‌لیق ییرمی
قوروش‌لوق عوثمانلی و سائر پوستا پولو گؤنده‌ریرله‌ر ایسه، مقبول‌دور.
No comments:
Post a Comment