کشتار سیصد هزار تن تورک در سالماس و اورمو - اورمیه ‌و سولدوز به روایت سید حسین عرب باغی اورومی

 

کشتار سیصد هزار تن تورک در سالماس و اورمو - اورمیه ‌و سولدوز به روایت سید حسین عرب باغی اورومی

 

مئهران باهارلی

 

سید حسین عرب باغی اورومی (روستای ساییت‌لی اورمو – ١٨٧٥، اورمو - ١٩٥٠) از روحانیون عالی‌رتبه‌ی شیعی، در آثار مختلف خود مکررا فجایع قتل عام و کشتار تورکان و غارت و تخریب شهرها و روستاهای تورک در ولایات سالماس و اورمیه‌ و سولدوز در غرب آزربایجان به‌ سال‌های جنگ جهانی اول توسط اشرار آسوری و ارمنی و کوردی را ذکر کرده‌ است. اشارات مذکور وی که ‌شخصا ناظر و شاهد این فجایع تاریخی بوده‌، به‌ لحاظ مستندسازی آن فجایع دارای اهمیت است.

سید حسین عرب باغی اورومی که خود یک روحانی عالی‌رتبه‌ی شیعی بود، ‌آرا و مواضع و دیدگاه‌های سنت‌شکنانه ‌و مودرنیست بسیاری در تخالف و تعارض با تشیع امامی - اصولی و اسلام فقاهتی - متشرعه داشت. از جمله‌ او به‌ اسقاط فقاهت و مرجعیّت معتقد بود؛ مراجع تقلید شیعی و مجتهدین امامی – اصولی و مسئله‌گویان و بیان کننده‌گان احكام و فتوی دهنده‌گان را علّت اصلی ذلّت و ضعف و فلاکت مسلمانان و ایران، عامل بروز اختلافات و تنازعات و مشاجرات در میان خود و پیروان مذاهب اسلامی، و موجب حیرت و سرگردانی مردم و متنفر شدن ایشان از اسلام و بی دین گشتنشان می‌دانست؛ حکومت دینی را رد می‌کرد و اطاعت علماء و روحانیون از دولت عرفی را واجب می‌دانست. .... مواضع و دیدگاه‌های مذکور سید حسین عرب باغی اورومی که‌ در درجه‌ی اول متاثر از تورکیت و مطابق با مفهوم و سنت اسلام تورکی بودند، او را در جرگه‌ی نواندیشان دینی تورک قرار می‌دهد. (آن‌ها را در مقاله‌ی علی حده‌ی دیگری بررسی خواهم کرد.)

کشتار سی‌صد هزار تن تورک در سالماس و اورمیه ‌و سولدوز به نقل از کتاب «نجات ایران»

١-سید حسین عرب باغی اورومی، در آثار خود شمار کشته‌شده‌گان تورک در ولایت‌های اورمیه‌ و سلماس و محالات آن‌ها توسط اشرار ارمنی و آسوری در سال‌های پایانی جنگ جهانی اول را دویست هزار تن، و تعداد کشته‌شده‌گان تورک توسط اشرار کورد پس از آن وقایع را صد هزار تن، و مجموع کشته‌شده‌گان تورک در ولایات ثلاثه‌ی اورمیه‌ و سلماس و سولدوز توسط ارامنه ‌و آسوری‌ها و کوردها را ٣٠٠٠٠٠ تن قلمداد کرده ‌است. وی خسارات وارده به مردم و روستاها و شهرهای تورک در این دوره را به تقریب پانصد میلیون (تومان) ذکر می‌کند که تقریبا معادل ده میلیارد و دویست میلیون دولار امروزی می‌شود.

٢-سید حسین عرب باغی اورومی، صرفا به ‌ذکر فجایع مذکور اکتفا نکرده‌، به ‌آسیب‌شناسی آن‌ها هم - هرچند مختصر – پرداخته ‌است. عمده‌ترین عواملی که ‌وی آن‌ها را بسترساز فجایع مذکور و گسترده گی تلفات و تخریبات آن‌ها می‌داند عبارتند از:

-عدم اهتمام اولیاء امور ملت و دولت- علمای دین (آقایان عظام، علماء اعیان، قائدین مسلمانان و متدیّنان از اسلامیان)، مقامات دولتی، پیشوایان قوم (یعنی تورک‌ها) و بقیه‌ی اهل آزربایجان؛ و غیرت‌مندان دیگر اقوام (ایران)، بی اعتنایی آن‌ها به‌ اخطارها و امدادخواهی‌های اهالی منطقه، علی رغم آنکه ‌فریاد این فلک‌زده‌گان به ‌چین و هند رسیده‌ بود.

-عدم عمل اهالی مسلمان و متدینین به ‌تکالیف صریح اسلامی دایر بر دفاع از بلاد خود،

-نبود خدمت نظام اجباری و عدم صدور فرمان قیام الزامی (بسیج عمومی) مردم توسط دولت برای به دست گرفتن سلاح و دفاع از خانه ‌و کاشانه‌ی خود

-نبود زیرساخت‌ها و در راس آن‌ها راه‌های شوسه‌ و خطوط راه آهن برای نقل و انتقال عساکر و مهمات و آزوقه به نظامیان ‌و تخلیه‌ی مردم غیر نظامی معروض به قتل عام‌ها

البته باید این نکته را ذکر کرد که علی رغم صحت تثبیت‌های فوق سید حسین عرب باغی اورومی، عوامل مهم‌تر، 

الف- نبود شعور ملی تورک در میان قاطبه‌ی نخبه‌گان تورک (به استنثای تعدادی اندک مانند رهبر ملی تورک جمشید خان سوباتایلی افشار اورومی – مجدالسلطنه)؛ 

ب-تشکل و حاکمیت گروه‌های ضد تورک و ایران‌گرا مانند مشروطه‌طلبان و دموکرات‌های آزربایجان در مرکز – شرق آزربایجان؛ 

ج- عدم تشکل و حاکمیت تورک‌گرایان و گروه‌های ملی تورک در مرکز – شرق آزربایجان، 

د- حاکمیت عناصر ضد تورک بر دولت ایران پس از انقلاب انگلیسی و ضد تورک مشروطیت بود. 

این دو گروه تورک‌ستیز یعنی مشروطه‌طلبان - دموکرات‌های آزربایجان و دولت مشروطه سنتا متفق دولت‌های اوروپایی صلیبی و عوامل آن‌ها در منطقه یعنی افراطیون بنیادگرای مسیحی ارمنی و آسوری بودند و با بی عملی خود و یا عملا از تهاجمات آن‌ها بر علیه تورکان منطقه در غرب تورک‌ایلی و قفقاز و آناتولی حمایت می‌کردند.  

نوت در باره‌ی تعداد کشته شده‌گان: در دوره‌ی مورد بحث تعداد کشته شده‌گان در نتیجه‌ی قحطی و خشک‌سالی و بیماری‌های واگیردار ... در ایران را بین یک تا سه میلیون نفر، حتی یک سوم تا نصف جمعیت ایران یعنی بین چهار و نیم تا پنج میلیون نفر دانسته‌اند. ...

١-عرب باغی در نوشته‌ی خود جان دادن از گرسنه‌گی و عدم امکان حمل آزوقه و ... را هم ذکر می‌کند که نشان می‌دهد منظور او تمام کشته شده‌گان تورک‌ایلی در اثر قتل عام‌ها و کشتارها توسط قوای مسلحه‌ی مسیحی آسوری و ارمنی، و سپس اشقیای کورد، و عملیات پشتیبانان آن‌ها یعنی ارتش‌های روسیه و بریتانیا و فرانسه، و شرایط جنگی سال‌های جنگ جهانی اول (از قبیل گرسنه‌گی و قحطی و بیماری‌های واگیردار و فروپاشیدن نظم و انتظام اجتماعی و فعال شدن گروه‌های جانی و تبه‌کار) که آن‌ها سبب شده بودند است.

٢- این آمار مربوط به یک شهر خاص نیست، بلکه مربوط به ولایات اورمیه و سالماس و سولدوز با تمام شهرها و روستاهای آن‌ها و حوالاتشان و به واقع تمام غرب تورک‌ایلی از ماکو تا بیجار و جنوب آن تا همدان است که مسیحیان و ارتش‌های روسیه و ... در آن‌ها هم کشتار کرده‌اند و نه صرفا استان آزربایجان غربی (اسناد کشتارهای در بخش‌های غیر آزربایجانی تورکی‌ایلی توسط قوای مسلحه‌ی مسیحی آسوری و ارمنی در سؤزوموز منتشر خواهد شد).

٣-با توجه به اینکه تورک‌ایلی در تمام ایران - بعد از گیلان - دارای بیشترین تراکم جمیعتی بود (و است) - ، رقم دویست - سیصد هزار کاملا می‌تواند صحیح باشد.

با توجه به موارد فوق و تا انجام تحقیقات دقیق‌تر علمی، رقم دویست هزار تا سیصد هزار می‌تواند در فعالیت‌های سیاسی و تبلیغاتی مبنا گرفته شود. مخصوصا با توجه به آنکه ارمنیان تعداد کشته شده‌گان خود در آن سال‌ها را که حدود همان مقدار یعنی ٢٥٠ تا ٣٠٠ هزار تن و ناشی از شرایط جنگی بود، پیوسته افزایش داده به یک میلیون و نیم حتی دو میلیون نیم قربانی گویا نسل‌کشی رسانده‌اند ....

نقل قول‌ها: از کتاب «نجات ایران»  

١-«.... پس اجبار به ‌دفاع از بلاد اسلام با نظام اجباری و قیام الزامی، واجب و از اهمّ تکلیف اولیاء امور است. و اگر بیست سال و بلکه ‌ده‌ سال قبل از این وقت، نظام اجباری در بلاد اسلامی به‌ موقع اجراء گذاشته ‌می‌شد، هرگز اهل اسلام به‌ این فلاکت واقع نمی‌شدند و ثروت ایشان به‌ باد فنا نمی‌رفت، و قریب سیصد هزار نفوس از اورومی و سالماس و سولدوز تلف نمی‌شد، و قریب پانصد میلیون اموال اهل این ولایات ثلاثه‌ غارت ارامنه ‌و آسوری‌ها نمی‌گردید، و اعراض مسلمین این بلاد بر باد عناد آن اشرار نرفته ‌بود. و باعث این همه ‌تلف‌ها و خرابی‌ها و خالی از سکنه ‌بودن اکثر دهات این ولایات، عدم اقدام مسلمین بر تکلیف اسلامی [دفاع از بلاد خود] (بوده)،‌ و عدم وجود نظام اجباری (شده)، ‌و عدم اهتمام اولیاء امور ملّت و دولت بر امور مسلمین (گردیده‌)، و عدم عمل ایشان بر آیات و احادیث صاحب شرع انور بوده ‌....».  صفحه‌ی ٩٥

٢-« . .... در این زمان در بلوای متمرّدین معلوم شد که ‌اگر دولت ایران در نقاط آزربایجان خط آهن می‌داشت ابداً این خرابی‌ها واقع نمی‌شد، و بر فرض وقوع آن، فوراً دفع و رفع می‌شد، و این همه‌ی نفوس و اعراض مسلمین تلف نمی‌گشت. که‌ هزاران اشخاص محترمین از گرسنه‌گی مرده، ‌و هزاران زنان با عصمت بی عصمت گردیده، ‌و چندین میلیون‌ها خسارت به‌ دولت اسلام وارد شده. و بلکه ‌بلوای آسوریان و تلف شدن دویست هزار نفوس آزربایجان از فقدان خط آهن و عدم امکان حمل آزوقه‌ [ناشی] شد و بالجمله‌ همین تلفات و بلکه‌ تمامی ضعف دولت و ملت از جهت عدم [وجود] راه‌ شوسه ‌و خط آهن بوده‌. و این مسئله ‌از ابِدّه ‌بدیهیات و از مسلمات اولیه‌ است و احتیاج به‌ سوال از علماء ندارد ...» صفحه‌ی ٤١

٣-«....و بالجمله ‌چندین سال بود که‌ اغلب ولایات در زیر فشار اشرار مانده ‌بود و همیشه ‌اهل قراء و دهات و قصبات از شرّ اشرار فریاد می‌کردند و اهالی آن اطراف وا مسلمین وا اسلاماه و وا مصیبتاه‌ می‌گفتند و ندای یا للمسلمین می‌زدند و کسی به‌ آن مظلومین امداد و حمایت و اعانت نمی‌کرد و به ‌آن بیچاره‌گان جواب نمی‌داد و حال آنکه ‌جواب دادن آن مظلومان و حمایت آن فلک زده‌گان از اهم تکالیف و الزم واجبات دین اسلام بوده‌ .... پس به‌ مضمون این احادیث صحیحه ‌جواب فریاد اهل آزربایجان در زمان بلوا و شرارت اشرار و فُجّار ارامنه‌ و آسوری‌ها در مدت قریب به‌ شش ماه ‌و کشتن آن‌ها از اهل اورمیه ‌و سالماس قریب به‌ دویست هزار نفوس مسلمین را و غارت کردن آن‌ها قریب پانصد میلیون اموال مسلمین را و بعد از ارامنه‌ و آسوری‌ها در مدت سه‌ سال غلبه ‌و بلوای اکراد به‌ چند ولایت مثل سالماس و اورمیه‌ و سولدوز و محالات آن‌ها و قتل و غارت باقی‌مانده‌ از اشرار مسیحیان واجب و بلکه‌ از اهمّ تکلیف و از الزم حکم اسلامی بوده‌ است و بر همه‌ی مسلمین و ایرانیان و خصوصاً بر اهل ایالت آزربایجان الزم و واجب شده ‌بود.

پس چرا بر اهالی این ولایات ثلاثه‌ اعانت و حمایت نکردند و چرا جواب یا للمسلمین و فریاد ایشان را نگفتند و چرا به‌ فریاد این مظلومین نرسیدند و آن همه ‌نفوس و اعراض و اموال تلف شد و غارت گردید؟ چرا امداد و دادرسی ننمودند و آیا وِزر و وَبال این خون‌ها و اعراض و اموال به ‌ذمّه‌ی کیست و در گردن کدام مرد و کس است؟ و فردا روز قیامت مسلمانان ایران و خصوصاً اهل آزربایجان چه‌ جواب خواهند داد و در دنیا چه ‌خواهند گفت و بر اهل معرفت و بر دانایان حکم شریعت چه ‌عذر خواهند آورد و بر این احادیث مذکوره ‌در کتب صحیحه‌ چه‌ جواب خواهند گفت؟ و آیا احادیث صحیحه‌ را انکار خواهند کرد و حکم واجب شرع انور را رد خواهند نمود؟ نعوذ بالله‌ تعالی از خذلان ...

و در زمان فریاد یا للمسلمین گفتن اهالی ولایات ثلثه،‌ شاه‌ در ایران بود و ولی‌عهد او در آزربایجان و وزراء در تهران و علماء اعیان و قائدین مسلمانان در مرکز و ولایات خودشان بودند و صدای فریاد این ولایات ثلاثه ‌را می‌شنیدند و به‌ توسط پوست و تلگراف و جراید و روزنامه‌جات فریاد این بیچاره‌گان به‌ دهات آخر ولایات ایران رسید و صدای یا للمسلمین اهالی این صفحات بر ولایات چین و هند رسید و مصداق این مصرع «ز هندوستان خون به ‌جیحون رسید» آشکار گردید. پس چرا غیرت‌مندان ایران و متدیّنان از اسلامیان به‌ غیر از نظامیان عمل بر تکلیف واجب اسلامی و به‌ حکم اهمّ دینی نکردند؟ و چرا جدّ و جهد و اهتمام بر امور این مسلمین فلاکت و هلاکت دیده ‌و مبتلا شده ‌ننمودند؟ و آیا با وجود ترک این تکلیف اهمّ و واجب الزم در آقایان عظام، عدالت باقی خواهد ماند و خودشان را عامل به ‌احکام اسلام خواهند گفت و خواهند فرمود که ‌ما غیرت و حمّیت داریم و بلکه ‌متدیّن و دینداریم و از عُدول رجال می‌باشیم و به‌ میدان قتال و جدال می رویم؟ .... صفحات ٤٨-٤٩- ٥٠

اَبِدَّه: ظاهر

عُدول: عادلان و صالحان

فُجّار: بدکاران

وا: وای، در مقام استغاثه و تاسف گفته می‌شود، دریغا، داردا، حسرتا، ....

وِزر و وَبال: نکبت و عاقبت بد

متن عکس: سید حسین عرب باغی اورومی (ساییت‌لی کندی، اورمو – ١٨٧٥، اورمو - ١٩٥٠)

در زمان بلوای متمرّدین و شرارت فُجّار ارامنه ‌و آسوریان و بعد از ارامنه ‌و آسوری‌ها در مدت غلبه ‌و بلوای اکراد، ولایات سالماس و اورمیه‌ و سولدوز و محالات آن‌ها دوچار قتل و غارت و خرابی‌ها و فلاکت ‌شد، اعراض مسلمین این بلاد بر باد عناد آن اشرار و ثروت ایشان به ‌باد فنا ‌رفت. قریب به ‌سیصد هزار نفوس اهل اورومی و سالماس و سولدوز کشته ‌و اعراض مسلمین تلف شد، هزاران اشخاص محترمین از گرسنه‌گی مرده ‌و هزاران زنان با عصمت بی عصمت گردید، اکثر دهات این ولایات خالی از سکنه شد، اموال اهل ولایات ثلاثه ‌غارت ‌گشت،‌ و قریب پانصد میلیون به‌ خسارت به‌ اهل این ولایات ‌و دولت اسلام وارد شد.

کتاب «نجات ایران»  صفحات ٤١، ٤٨-٤٩- ٥٠، ٩٥

https://arabbaghi.com/wp-content/uploads/2022/01/nejateh-iran-foll.pdf?name=nejateh-iran-foll.pdf

برای مطالعه‌ی بیشتر:

 سئیید حوسئین عرب‌باغی یاتیری، اورمو – آزه‌ربایجان – تورک‌ایلی

اورمولو سئیید حوسئین عرب‌باغی اؤوگوسونده – آنیتی‌نا ایکی تورک‌جه قوشوق

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/10/blog-post_5.html

آیت الله‌ «عرب‌باغی اورومی»: مراجع تقلید و مجتهدین شیعی، علّت ذلّت و ضعف و فلاکت اهل اسلام و ایران هستند

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/09/blog-post_24.html

کشتار سیصد هزار تن تورک در سالماس و اورمو - اورمیه ‌و سولدوز به روایت سید حسین عرب باغی اورومی

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/08/blog-post_8.html

جنایات و وحشی‌گری‌های اشقیاء و تروریست‌های آسوری‌ و ارمنی در اورمیه:  شکم‌های دریده شده‌ی دختربچه‌ها، روده‌های بیرون ریخته، چشمان از حدقه در آمده، مغزهای پاشیده بر دیوار، کودکان زنده انداخته شده در آتش، ....

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post_28.html

در آتش سوزانیدن زنان و کودکان تورک روستاهای بالاو، گجین، کوتالان و ... اورمیه توسط قوای مسیحیه؛ اعدام غیر نظامیان تورک سنّی توسط ارتش روسیه به تاریخ ١٥ اوکتوبر ١٩١٤

https://sozumuz1.blogspot.com/2021/04/blog-post_28.html

پختن کودکان و خوراندنشان به مادرانشان، گردن زندن بچه‌ها و زنان؛ وحشی‌گری‌های اشقیاء ارمنی در قوتور، یئستیکان (یزدکان)، آختاجی، ... در غرب آزربایجان و وان

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/11/blog-post_22.html

١٩١٨ قالو کؤیو (دره‌جیک کندی) قیرغینی: ائرمه‌نی اشقیاء و تئروریست‌له‌ر الی‌یله غدّارجا اؤلدوروله‌ن ٣٦٠ تورک اوشاق، قادین و ارکه‌یه آغیت (قتل عام روستای قالو-دره‌جیک، مرثیه‌ای برای ٣٦٠ کودک و زن و مرد تورک که غدّارانه به دست اشقیاء و تروریست‌های ارمنی قتل عام شدند)

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post_18.html

روایت تورکی از قتل عامِ مردمِ ولایتِ اورمیه توسط آسوریان و ارمنیان و کوردان؛ و قدردانی مردم تورک از رهبر ملی مجدالسلطنه افشارِ نجات دهنده

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post_9.html

ارمنیان آناتولی و هیستری کشت و کشتار و امرار معاش از طریق تجارت نسل‌کشی

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/09/blog-post_16.html

مظالم ارمنی، تروریسم ارمنی، تهجیر ارمنی: درس‌هائی که می‌باید آموخت و سوالاتی که باید پاسخ داده شوند

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post_17.html

تورک قیریمی (قارا قیرقین) کشتار تورکان در غرب آزربایجان توسط دسته‌جات مسیحی

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/09/blog-post_29.html

برجسته کردن بجا و نابجای تورک قیرقینی (جیلولوق-قاچاق‌لیق- سیمیتقولوق)

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post_5.html

صحنه‌ای از کشتار تورک‌ها در باکو توسط فدائیان ارمنی به روایت ابوالقاسم امین الشرع خویی

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_6.html

خویی‌ها و حاج علی‌احسان پاشا در مصاف آندرانیک، به روایت محمدرحیم نصرت ماکویی

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_7.html

MASSACRES OF TURKS COMMITTED BY ARMENIANS DURING WORLD WAR I

https://www.facebook.com/media/set/?vanity=100016259447627&set=a.721325301752778

تهاجم ارامنه به فرماندهی ژنرال آندرانیک اوزانیان به خوی به روایت ابوالقاسم امین الشرع خویی

https://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_10.html

تاریخ تهاجمات و جنایات ارامنه، اسماعیل سیمیتقو و سردار ماکو در آزربایجان. مقدمه، لغت‌نامه، ویرایش و بازنویسی مئهران باهارلی

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/09/blog-post_88.html

قتل عام اهالی سالماس و اورمیه توسط آسوری‌ها با حمایت روسیه، انگلیس و فرانسه؛ به روایت عبدالله بهرامی

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post_10.html

نیمتاج خانم لک سلماسی، تحریف شعر «دوشیزگان اورومی، خواهران سلماس» منسوب به او و تخریب شخصیت وی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/05/blog-post.html

زرخانیم افشار اورومی قهرمان ملی تورک در حماسه‌ی خوی، و تخریب شخصیتی وی با ترانه‌ی بالازرخانیم از شهر قارس

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/05/blog-post_13.html

مساله‌ی تحت الحمایه‌گی- پروتکتورا و یا ادعای حمایت دولت‌های بزرگ اوروپائی از اقلیت‌های مسیحی شرق

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/12/blog-post_76.html

سهم فرانسه در رنج و مصیبت تورک‌ها و ارمنی‌ها

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post_14.html

جنایات جنگی: کاری که ایروان در ناگورنو-قره باغ انجام می‌دهد

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post_62.html

گزارشی از به دار آویختن حاجیان شهید بالو-کؤتالان توسط روس‌ها: درگیری‌ها در اورمیه، مظالم موسقوف‌ها و جنایات نستوری‌ها

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post.html

به خاطره‌ی ٩ شهید شهبندری اورمیه که مظلومانه توسط قوای روسیه-آسوری به دار آویخته شدند.

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/01/blog-post_31.html

س. م. توفیق به‌ی همدانی: میتینگ میدان سلطان احمد ایرانیان در پیوستن به جهاد سلطان عثمانلی و اعتراض به به دار آویختن یک صد و یازده تن در اورمیه توسط روس‌ها

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_11.html

شیخ الرئیس قاجار تبریزی: در ستایش خلیفه‌ی اعظم، سلطان معظم مَحْمَتْ رشات عثمانلی

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_16.html

اعلان جهاد میرزا فضل الله ناصحی اورومی و میرزا مسیح افشار بر علیه روسیه و بریتانیا، پیوستن جمشیدخان افشار اورومی و پارتیزان‌های وی به اوردوی خلیل پاشا، و خواست شاهسون‌ها از عثمانلی برای فتح تبریز

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/02/blog-post_5.html