«تورکیستان» ایله «تورکییه» دوغرویسا، «تورک‌ایلی» ده دوغرودور

«تورکیستان» ایله «تورکییه» دوغرویسا، «تورک‌ایلی» ده دوغرودور

 

مئهران باهارلی

«تورکیستان» ایله «تورکییه» دوغرویسا، «تورک‌ایلی» ده دوغرودور.

«تورک‌ایلی»، ایران‌ین قوزئی باتی‌سی ایله باتی‌سی‌ندا تورک‌له‌رله کومپاکت و بیتیشیک بیچیم‌ده مسکون اولان، و داها اؤنجه‌ده‌ن و ایندی ده آراسیرا بؤلگه‌نین تورک خالقی و یابانجی‌لارجا «تورکوستان»  (ترکستان) آدلاندیریلان بوتون بؤلگه‌دیر. («تورک‌ایلی»، فارس‌جا «ترکستان»ین تورک‌جه‌سی‌دیر). بورایا گئچمیش‌ده آزه‌ربایجان، عراق عجم، خمسه، جبال، علی شوکور، بایاتیستان (بیاتستان)، دیلم، تاریم (طارم)، قاراقان (خرقان)، بلوک افشار و.... آدلاندیریلان یئرله‌رین تورک بؤلگه‌له‌ری داخیل‌دیر. بورالارین تورک‌له‌رله مسکون اولمایان بؤلگه‌له‌ری ایسه، تورک‌ایلی‌نه داخیل دئییل‌دیر.

تورک‌ایلی، گونئی دوغوسو و گونئیی و گونئی باتی‌سی‌ندا تهران، شهریار، قوم، اراک، ملایئر، نهاو‌ند، سونقور، کنگاور شه‌هه‌رله‌ری‌نده‌ن باشلایان؛ تورکییه - آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی‌نا ده‌ک اوزانان، و تورک خالقی‌نین بیتیشیک و چوخونلوغو (اکثریتی) اولوشدوراراق یاشادیغی میللی بؤلگه‌نین آدی‌دیر. تورک‌ایلی‌نه «آزه‌ربایجان»‌ین یالنیز تورک بؤلگه‌له‌ری ایله بیرلیک‌ده، ایران‌ین قوزئی‌باتی‌سی‌ ایله باتی‌سی‌ندا آزه‌ربایجان آدلاندیریلمایان  و آزه‌ربایجان‌ین دیشی‌ندا اولان تورک بؤلگه‌له‌رین بوتونو داخیل‌دیر.

تورک خالقی‌نین وطنی اولان توپراق‌لاری به‌لیرله‌مه‌ک و یالنیزجا اونو آدلاندیرماق اوچون ایش‌له‌دیله‌ن، ایچی‌نده «تورک» کلیمه‌سی داشیدیغی اوچون اورانی تورک خالقی ایله ایلیشگی‌له‌ندیره‌بیله‌ن و او توپراق‌لاری تورک خالقی‌نا باغلاییپ عاید ائده‌ن «تورک‌ایلی» کیمی اؤزه‌ل بیر یئرآدین وارلیغی، سورون دئییل‌دیر. ته‌رسی‌نه، اویقون، یارارلی و آوانتاژلی‌دیر.

تورک‌له‌رین یاشادیغی بوتون بؤلگه‌له‌ره اؤزه‌ل تورک‌جه یئرآدلارین – توپونیم‌له‌رین یارادیلماسی میللی آچی‌دان اویقون و یارارلی و آوانتاژلی اولدوغو کیمی؛ تاریخی و سیاسی باخیم‌دان دا بیر گه‌ره‌کسینیم و گه‌ره‌ک‌لی‌لیک‌دیر. نئجه‌کی بوگون مولدووا اؤلکه‌سی‌نده احتیاج اوزه‌ره گئچمیش‌ده وار اولمایان «قاقاووزیئری» آدی یارادیلمیش‌دیر، یا دا کوردله‌ر ایران‌ین باتی و قوزئی‌باتی‌سی‌نداکی بیتیشیک کورد توپراق‌لاری‌نی آنلاتماق اوچون؛ دؤرت «کردستان»، «کرمانشاه»، «ایلام» و «آذربایجان غربی» اوستان‌لاری‌نین کوردله‌رله مسکون بؤلگه‌له‌ری آنلامی‌ندا اولان «روژهلات»، و داها اؤنجه هئچ بیر اؤزه‌ل آدی اولمایان سوریه‌ده‌کی کورد توپراق‌لاری‌نی به‌لیرله‌مه‌ک اوچون «روژاوا» یئنی‌آدلاری‌نی اوره‌تیپ ایش‌له‌دیرله‌ر.

بیزده ده آرتیق ایران‌ین قوزئی‌باتی‌سی ایله باتی‌سی‌نداکی بیتیشیک تورک توپراق‌لاری‌نی آنلاتماق اوچون؛ و اون‌دؤرت «آذربایجان غربی»، «آذربایجان شرقی»، «اردبیل»، «زنجان»، «همدان»، «مرکزی»، «قم»، «تهران»، «البرز»، «گیلان»، «قزوین»، «کردستان»، «کرمانشاه»، و «لرستان» اوستان‌لاری‌نین تورک‌له‌رله مسکون بؤلگه‌له‌ری آنلامی‌ندا اولان «تورک‌ایلی» آدی، بنزه‌ر بیچیم‌ده ایران‌ین قوزئی‌دوغوسوندا بیتیشیک تورک توپراق‌لاری آنلامی‌ندا اولان «آوشاریورت» (افشاریورت)، ایران‌ین گونئیی‌نده بیتیشیک تورک توپراق‌لاری آنلامی‌ندا اولان «قاشقای‌یورت»، و خلج خالقی‌نین توپراق‌لاری آنلامی‌ندا اولان «خلج اوردا» (خه‌له‌‌ج‌یئری) آدلاری واردیر.

«تورک‌ایلی» «ائتنیک» بیر قاورام اولوپ، ایران‌ی اولوشدوران میللی بؤلگه‌له‌رده‌ن بیری‌نین آدی‌دیر (تورک‌ایلی، فارسیستان، کوردوستان، بلوچیستان، عربیستان، لوریستان، وس). دولایی‌سی ایله جوغرافی بیر آد و سییاسی - ایداری تقسیمات بیریمی آدی اولان، آنجاق ائتنیک و میللی بیر قاورام و آد اولمایان «آزه‌ربایجان» ایله عئینی دئییل‌دیر.

تورک ملتی، تورک وطنی و تورک تاریخی‌نه اینانمایان و بونلارین نه اولدوغونو آنلامایان آزه‌ربایجان‌چی‌لارین «آزه‌ربایجان» آدی‌نی، آنلام و قاپسامی‌نی گئنیش‌له‌ده‌ره‌ک آدی گئچه‌ن اون‌دؤرت اوستانین تورک‌له‌رله مسکون توپراق‌لاری‌نا وئرمه‌سی، یانلیش و ضررلی اولدوغو کیمی، هئچ بیر زمان قبول گؤرمه‌یه‌جه‌ک، جدیت‌ده‌ن اوزاق بیر داورانیش‌دیر. قالدی کی تورک خالقی وطنی‌نه و گه‌له‌جه‌ک میللی دولتی‌نه اؤز میللی آدی اولان «تورک»له باغلانتی‌سی آچیق و آیدین اولان «تورک‌ایلی» کیمی بیر آدی سئچه‌ر. ایچی‌نده «تورک» کلیمه‌سی اولمایان، اوسته‌لیک  ایرانیک -فارس کؤکه‌ن‌لی «آزه‌ربایجان»، بوگون تورک خالقی‌نین وطنی‌نین آدی اولمادیغی کیمی، گه‌له‌جه‌ک‌ده ده هئچ بیر زامان اونون میللی دولتی‌نین آدی اولمایاجاق‌دیر.

«توران» آدی‌نین ایسه بام‌باشقا بیر آنلامی، آیری جوغرافیاسی و تاریخی واردیر. بوندان دولایی دا ایران‌ین قوزئی‌باتی‌سی ایله باتی‌سی‌نداکی بیتیشیک تورک توپراق‌لاری آنلامی‌ندا و «تورک‌ایلی» یئری‌نه ایش‌له‌دیله‌بیلمه‌ز. آیری‌جا توران‌داکی -ان سون‌اکی ده ایرانیک - فارس‌جادیر. تورک خالقی‌نین وطنی‌نین آدی‌ندا فارس‌جا کلیمه و فارس‌جا سون‌اک‌له‌رله ایش‌له‌دیله‌مه‌ز. 

TÜRKİSTAN İLE TÜRKİYE DOĞRUYSA, TÜRKİLİ DE DOĞRUDUR.

Méhran Baharlı

“Türkili” İran’ın quzéybatısı ile batısında ķompaķt ve bitişik biçimde Türklerle meskun olan ve daha önceden ve indi de arasıra bölgenin Türk xalqı ve yabancılarca “Türküstan” adlandırılan bütün bölgedir. (“Türkili”, Farsca “Türküstan”ın Türkcesidir). Buraya géçmişde Azerbaycan, Erâq-ı Ecem, Xemse, Cibâl, Elişükür, Bayatistan, Déylem, Tarım, Qaraqan, bulûk-i Afşar vs. adlandırılan yérlerin bütün Türk bölgeleri dâxildir. Buraların Türklerle meskun olmayan bölgeleri ise, Türkili’ne dâxil déyildir.

Türkili günéydoğusu ve günéyi ve günéybatısında Tahran, Şehriyar, Qum, Erak, Melâyir, Nehâvend, Sonqur, Kengaver vs. şeherlerinden başlayan, Türkiye ve Azerbaycan Réspubliķası’na dek uzanan, Türk xalqının bitişik ve çoxunluğu oluşduraraq yaşadığı milli bölgenin adıdır. Türkili’ne Azerbaycan’ın yalnız Türk bölgleleri ile birlikde, İran’ın quzéybatısı ile batısında Azerbaycan adlandırılmayan ve Azerbaycan’ın dışına olan Türk bölgelerin bütünü dâxildir.

Türk xalqının veteni olan topraqları belirlemek ve yalnızca onu adlandırmaq üçün işledilen, içinde Türk kelimesi daşıdığı üçün oranı Türk xalqına ilişkilendirebilen ve o topraqları Türk xalqına bağlayıp âid éden “Türkili” kimi özel bir yéradın varlığı, sorun déyildir; tersine uyqun, yararlı ve avantajlıdır.

Türklerin yaşadıqları bütün bölgelere Türkce özel yéradların - toponimlerin yaradılması, milli açıdan uyqun, yararlı ve avantajlı olduğu kimi; târixi ve siyâsi baxımdan da bir gereksinim ve gereklilikdir. Néce ki bugün Moldova ölkesinde éhtiyac üzere géçmişde var olmayan “Qaqauzyéri” yéniadı yaradılmışdır. Ya da Kürdler İran’ın batı ve quzéybatısındakı bitişik Kürd topraqlarını anlatmaq üçün, dört Kürdüstan, Kirmanşah, İlam ve Batı Azerbaycan ostanlarının Kürdlerle meskun bölgeleri anlamında olan “Rojhelat”, ve daha önce héç bir özel adı olmayan Suriyedeki Kürd topraqlarını belilrlemek üçün “Rojava” yéniadlarını üretip işledirler.

Bizde de artıq İran’ın quzéybatısı ile batısındakı bitişik Türk topraqlarını anlatmaq üçün, ve ondört Batı Azerbaycan, Doğu Azerbaycan, Erdebil, Zencan, Hemedan, Merkezi, Qum, Téhran, Elburz, Gilan, Qezvin, Kürdüstan, Kirmanşah, ve Luristan ostanlarının Türklerle meskun bölgeleri anlamında olan “Türkili” adı, ve benzer biçimde İran’ın quzéydoğusunda bitişik Türk topraqları anlamında olan “Afşaryurt” ve İran’ın günéyinde bitişik Türk topraqları anlamında olan “Qaşqayyurt” ve Xelec xalqının topraqları anlamında olan “Xelecorda” (Xelecyéri) adları vardır.

“Türkili” étnik bir qavram olup, İran’ı oluşduran “Milli Bölgeler”den birinin adıdır (Türkili, Farsistan, Kürdüstan, Beluçistan, Erebistan, Luristan vs.). Dolayısı ile coğrafi ve siyâsi - idâri bölgü birimi adı olan, ancaq étnik ve milli bir qavram ve ad olmayan “Azerbaycan”la éyni déyildir.

Türk milleti, Türk veteni ve Türk târixine inanmayan ve bunların ne olduğunu anlamayan Azerbaycançıların “Azerbaycan” adının anlam ve qapsamını génişlederek adı géçen ondört ostanın Türklerle meskun topraqlarına vérmesi, yanlış ve zererli olduğu kimi, héç bir zaman qebul görmeyecek, ciddiyetden uzaq bir davanışdır.

Qaldı ki Türk xalqı, vetenine ve gelecek milli devletine öz milli adı olan “Türk” ile bağlantısı açıq ve aydın olan “Türkili” kimi bir adı séçer. İçinde “Türk” kelimesi olmayan, üstelik İranik ve Fars kökenli olan “Azerbaycan”, bugün Türk xalqının veteninin adı olmadığı kimi, gelecekde de héç bir zaman onun milli devletinin adı olmayacaqdır.

“Tûrân” adının ise bambaşqa bir anlamı, ayrı coğrafiyası ve târixi vardır. Bundan dolayı da İran’ın quzéybatısı ile batısındakı bitişik Türk topraqları anlamında ve “Türkili” yérine işledilebilmez. Ayrıca Tûrân’dakı .ân soneki İranik ve Farscadır. Türk xalqının veteninin adında Farsca kelime ve Farsca sonekler işledilemez. 

«تورک‌ایلی»: خودنام‌گذاری مردمی و تاریخی منطقه‌ی ملی تورک در شمال غرب ایران

کلاویخو: مردم منطقه‌ی اورمیه  «تورک» هستند و سرزمین خود را «تورکوستان» می‌نامند

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/05/blog-post_22.html

شاه ‌تهماسب، «خاقان تورکستان»، پادشاه ‌تورک‌زمین

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/04/blog-post_9.html

ولایتِ تورکستانِ ایران که‌ سمتِ آزربایجان و ایلاتِ شاهی‌سئوه‌ن و قاشقایی باشد

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/09/blog-post_10.html

انتقاد گاسپیرالی از انتشار روزنامه‌ی ناصری در تبریز به ‌زبان فارسی، و آزربایجان تورکستان ایران است

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post_22.html

تورک‌ایلی، احمد جواد

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/05/blog-post_6.html

تورکستان نامیدن قفقاز جنوبی توسط یحیی دولت آبادی

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/12/blog-post_7.html

شاه‌ تورکوستان‌ا باخماز

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/09/blog-post_8.html

تورکستان نامیدن منطقه‌ی تورک‌نشین شمال غرب ایران در قصیده‌ی محمد قهرمان (قارامان)، ناخشنودی او از تورکی ‌ندانستن اعقاب قاجاری، و ریشه‌شناسی قارامان – قهرمان

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/07/blog-post_26.html

تورک‌ائلی‌نده ‌یاش‌لار، زهره ‌وفایی - فوریه‌٢٠٠١

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/09/blog-post_9.html

مردم اورمیه: تورکون‌ایلی آلدانماز - خامنه‌ای‌یه ‌اینانماز؛ تورک‌ایلی‌نده‌ن یییپ‌دیر - سیلله، ایتین بالاسی

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/11/blog-post_29.html

Keşke 1918 yılında kurulan cumhuriyetimiz “Azerbaycan” Cumhuriyeti adını değil, “Türkeli” Cumhuriyeti adını alsaydı.

https://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/turk-yerine-kolonliyal-azerbaycan.html

 

برای مطالعه‌ی بیشتر:

در تفاوت تورک‌ایلی و تورک‌ائلی

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_29.html

نام و ترکیب تورک‌ایلی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/01/blog-post_25.html

مناطق ملی در ایران، و منطقه‌ی ملی و یا اتنودموگرافیک تورک در شمال غرب آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/01/blog-post_19.html

نقشه‌ای نادرست، ذهنیتی مغشوش، طرزی مضر

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_29.html

قانون تشکیل ایالات و ولایات مشروطه‌ و تجزیه‌ی منطقه‌ی ملی تورک، و بی ربطی آن به‌ گفتمان فدرالیسم ملی کنونی

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_24.html

«تورکیستان» ایله‌ «تورکییه» دوغرویسا، «تورک‌ایلی» ده‌ دوغرودور

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/08/blog-post_64.html

موضوعِ بحث وطن (تورک‌ایلی) ایسه، گئری‌سی تفرّعات

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/01/blog-post_31.html

İRAN’DA BULUNAN TÜRKİK MİLLETLER, YURTLARI VE BUNLARIN ÖZADLANDIRMALARI İLE MİLLİ BAYRAKLARI

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/06/iranda-bulunan-turkik-milletleri.html

قانون تشکیل ایالات و ولایات مشروطه و تجزیه‌ی منطقه‌ی ملی تورک

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_24.html

 

پان تورک، پان آزربایجانیسم، تورک باوری، تورکیسم، پان تورکیسم، پان تورکیکیسم، تورانیسم

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/05/blog-post_20.html

ایضاحاتی در باره‌ی کاربرد مودرن و دموکراتیک دو نام تورک و آزربایجان

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/10/blog-post_9.html

تورک صرفاً نام قومی-ملی اوغوزهای غربی است، نه همه‌ی ملل تورکیک

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_12.html

در ایران شش ملت و اقلیت ملی تورکیک وجود دارد، هیچ‌کدام از آن‌ها «آزربایجانی» و یا «تورک آزربایجانی» نیست

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_11.html

در ایران چهار ملت تورکیک با نام‌های تورک، تورکمن، خلج و قازاق زندگی می‌کنند

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/06/blog-post_9.html

روح دوکترین آزربایجان‌گرایی، عَلَم کردن هویت آزربایجانی به جای هویت ملی تورک

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/03/blog-post_85.html

ایران‌دا نه «آزه‌ربایجان‌لی» وار، نه «آزه‌ربایجان تورکو» و نه باشقا بنزه‌ر اویدورما و قوندارما میلله‌ت‌له‌ر و کیم‌لیک‌له‌ر

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/03/blog-post_10.html

اصطلاح «ایران تورک‌چوله‌ری»، صرفاً می‌تواند محصول مغز علیل و پاک باخته‌ی یک آزربایجان‌گرای ضد تورک باشد

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/03/blog-post_95.html

در هویت ملی آزربایجانی، «انکار هویت ملی تورک» مندرج و مستتر است

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post.html

بحران‌های آزربایجان‌گرایانه

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_1.html

آزربایجان‌گرایی تالشی: گل بود به چمن نیز آراسته شد

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_95.html

باز هم ملت جعلی آذربایجان، اعتراض به تیتر خبر آیت الله منتظری

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/11/blog-post_8.html

در ایران، یک «مساله‌ی تورک» وجود دارد و یک «مساله‌ی حق تعیین سرنوشت ملت تورک». مساله‌ای به اسم آزربایجان و حق تعیین سرنوشت آزربایجان و ... وجود ندارد

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/02/blog-post_5.html

تورکان تکانی خورده‌اند. هویت ملی تورک در حال شکل‌گیری، اما بر مبانی مبهم و نه چندان درست است

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_29.html

ایران‌دا تورک خالقی اؤزونه «تورک» دییه‌ر. بو دا مساله‌نی بیتیریر

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/02/blog-post.html

لهجه‌گرائی، طائفه‌گرایی و محلی‌گرایی، سه مانع عمده در مسیر روند ملت شدن خلق تورک در ایران

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/09/blog-post_47.html

هدف از بررسی زیرگروه‌های لهجه‌ای، جوغرافیایی، مذهبی، طائفه‌ای، ... خلق تورک

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/09/blog-post_9.html

ناکارآمدی، ناقص و عقیم و غیر واقعی بودن آذربایجان‌گرایی صرف

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_23.html

Türk yérine koloniyal Azerbaycan Étnosu-Milleti qavramı Quzéyde de iflas étmekdedir

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/turk-yerine-kolonliyal-azerbaycan.html

جمهوریت‌خواهی فارسی و مساله‌ی ملی در ایران، نگاهی به طرح پیشنهادی و. انصاری-س. مددی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/05/blog-post_31.html