حسین جاوید: مجدالسلطنه تنها شخصیت طرفدار
تورک و ضد انگلیس؛ و خیانات فرقه‌ی دموکرات آزربایجان
مئهران باهارلی
در این نوشته سندی بسیار مهم از حسین جاوید در سال ١٩١٨ را معرفی کرده‌ام. در این سند حسین جاوید اطلاعاتی در باره‌ی نیروهای سیاسی موجود در آزربایجان سال ١٩١٨ و مواضع و مناسبات آن‌ها در ارتباط با سیاست‌های وقت انگلستان و عثمانلی می‌دهد.
(حسین عبدالله‌اوغلو جاوید؛ شاعر، نویسنده، نمایش‌نامه‌نویس تورک و تورک‌گرا، هوادار اتحاد اسلام و سپس تورکیسم. متولد اوکتوبر ۱۸۸۲ در نخجوان – جمهوری آزربایجان. از نماینده‌گان و پایه‌گذاران شعر رومانتیک و تراژدی و درام منظوم در ادبیات تورک در قفقاز (جمهوری آزربایجان). از تأثیرات اندیشه و ادب روسی بر کنار بود. به تورکی ادبی و معیار (عثمانی بسیط - مشترک) می‌نوشت. در ژوئن ۱۹۳۷ از طرف رژیم استالینیست شوروی با اتهامات گرایش به اتحاد اسلام، اتحاد تورک (پان‌تورکیسم)، حزب مساوات، سازماندهی گروهی متشکل برای براندازی شوروی، ... به ماگادان در ولایت ایرکوتسک - سیبری تبعید و در تاریخی نامعلوم بین ١٩٤١-١٩٤٤ در همانجا جان باخت).
١-حسین جاوید می‌گوید در سپهر سیاسی آن دوره‌ی آزربایجان، تنها یک شخصیت خالصا طرفدار تورک و تورک‌گرا و ضد انگلیس وجود داشت. بنا به تثبیت حسین جاوید این شخصیت کسی نیست به جز رهبر ملی تورک جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی – مجدالسلطنه که در آن موقع در حوالی مراغه بود و نیرویی نظامی مرکب از چهار صد نفر تحت فرمان خود داشت.
٢-حسین جاوید می‌گوید در آن دوره یک حزب به نام «تورک پارتی‌سی» که طرفدار تورک و تورک‌گرا، اما بی پول بود وجود داشت. این حزب احتمالا همان تشکیلات سیاسی مجدالسلطنه است. حسین جاوید همچنین از حزب دیگری بنام «اتحاد اسلام پارتی‌سی» نام می‌برد که طرفدار اتحاد ملل مسلمان بر علیه دول استعمارگر و متجاوز اوروپایی و تاسیس دولت‌های مستقل برای هر کدام از این ملل مسلمان بود. (در باره‌ی این احزاب نوشته‌های مستقلی در سؤزوموز منتشر خواهند شد).
٣-حسین جاوید صراحتا بیان می‌کند «فرقه‌ی دموکرات آزربایجان» (شعبه‌ی ایالتی فرقه‌ی دموکرات ایران) مستقر در تبریز و عده‌ای از اهالی نادان و جاهل آن شهر طرفدار و مجری سیاست‌های ضد تورک انگلستان هستند. وی سپس مواردی از اقدامات فرقه‌ی دموکرات آزربایجان را بر می‌شمارد که هر کدام به تنهایی برای ثبوت خیانت این جریان سیاسی ایران‌گرا و زائیده‌ی مشروطیت انگلیسی کافی است. از جمله:
الف-میرزا اسماعیل نوبری، شخص دوم فرقه‌ی دموکرات آزربایجان و دست راست خیابانی، پس از دفع حمله‌ی ژنرال ارمنی آندرانیک اوزانیان به خوی و نجات مردم آن شهر توسط اوردوی نجات‌بخش عثمانلی، آشفته و ناراحت از شکست آندرانیک و نجات خوی، می‌گوید «بر ما واجب است که مسلحانه به مقابله با تورک‌ها بپردازیم».
ب- میرزا اسماعیل نوبری، در یک نطق برای اعضای این فرقه می‌گوید «لازم است با انگلیس‌ها و ارمنی‌ها و آسوری‌ها -که مشغول به قتل عام و کشتار مردم در آزربایجان غربی و دیگر نقاط تورک‌ایلی بودند- و بر علیه تورک‌ها متحد شد».
پ-اعضای فرقه‌ی دموکرات آزربایجان با دریافت حقوق ٣٠٠ مانات به عنوان سرباز پیاده و با دریافت حقوق ٦٠٠ مانات به عنوان سرباز سواره در ارتش انگلستان که مشغول به جنگ با تورکان بومی در تورک‌ایلی و قفقاز و تورکان عثمانلی بود ثبت نام می‌کردند.
ر-اعضای فرقه‌ی دموکرات آزربایجان با غارت و چپاول سلاح‌هایی که روس‌ها پس از انقلاب-کودتای اوکتوبر در روسیه و به هنگام ترک ایران در شرفخانه و حوالی آن رها کرده بودند، آن‌ها را به کوه عینالی در شرق تبریز برده و در آنجا مخفی کرده بودند. هدف دموکرات‌ها که متحد انگلیس‌ها و ارمنی‌ها-آسوری‌ها بودند، کاربرد این سلاح‌ها بر علیه نیروهای ملی تورک بومی و اوردوی نجات‌بخش عثمانلی بود.
د-برخی از ایرانیان – احتمالا آزادی‌خواهان و اعضای فرقه‌ی دموکرات آزربایجان- با پول انگلیسی سلاح‌های تورکان نخجوان را که مشغول به جنگ دفاعی در مقابل چته‌های تروریستی و اشقیای ارمنی بودند خریده جمع‌آوری می‌کردند و بدین ترتیب تورکان نخجوان را در مقابل متجاوزین ارمنی بی دفاع و آسیپ‌پذیر می‌ساختند و امر اشغال سرزمین‌های تورک توسط متجاوزین و توسعه‌طلبان ارمنی را تسهیل می‌نمودند.
٤-حسین جاوید در گزارش خود به برخی از سیاست‌های ضد تورک انگلستان هم اشاره کرده است:
الف-تلاش برای تاسیس یک دولت نستوری در غرب و جنوب غرب دریاچه‌ی اورمیه، یک دولت ارمنی در شمال آن (در نواحی خوی و ارمنستان قفقاز) و یک دولت گورجی در شمال‌تر، تا بدین وسیله ارتباط و اتصال جوغرافیایی و زمینی عثمانلی با مسلمانان شرق خود یعنی تورکان قفقاز و تورک‌ایلی را از بین ببرد (این سیاست اکنون به صورت تورکی‌زدائی از و کوردستان‌سازی این نواحی از طرف دولت ایران ادامه دارد).
ب-تبلیغات منفی، جنگ روانی و تحریک تعصبات دینی و مذهبی عوام بر علیه تورکان با پخش دروغ‌هایی از این قبیل که گویا تورک‌ها کافر شدهاند و از آنجائی که اسلام در میان عرب ظاهر و قرآن به زبان عربی سروده شده است، تورک‌ها با مسلمانان ارتباطی ندارند. هدف انگلستان از این تبلیغات شوراندن ملل مسلمان بر علیه عثمانلی، نامشروع جلوه دادن خلافت عثمانلی و نابود ساختن پروژه‌ی اتحاد اسلام عثمانلی که به شدت و سرعت در جهان اسلام پخش و پذیرفته شده بود است.
ج-موفقیت انگلستان در ایجاد جو ضد تورک- ضد عثمانلی در ایران با پخش پول و ارزاق در میان مردم و نخبه‌گان. فرقه‌ی دموکرات آزربایجان شعبه‌ی ایالتی فرقه‌ی دموکرات ایران نمونه‌ی روشن‌فکران ضد تورک مغزشویی شده توسط انگلستان در تبریز است.
د-نقش انگلستان در ایجاد قحطی بزرگ سال‌های جنگ جهانی
اول در تورک‌ایلی از طریق خرید تمام ارزاق و منابع معدود موجود در کشور توسط ارتش
بریتانیا.
متن تورکی سند- تثبیت‌های حسین جاوید در مورد
رهبر ملی تورک مجدالسلطنه و خیانت‌های فرقه‌ی دموکرات آزربایجان
دوقوزونجو اوردو قوماندان‌لیغی
ارکان حربیه‌سی
شعبه ١
٣٩١٦
٨٧٣٨
قارس
٣٤-٨-٢٢ (٢٢ آغوستوس ١٩١٨)
شرق اوردولاری گروپو قوماندان‌لیغی‌نا
ناخجیوان ایران قونسولوسو و قافقاسیانین مشهور شاعرله‌ری‌نده‌ن اولوپ، باکی‌دان فرار ایله تبریز طریقی‌یله مملکتی‌نه ناخجیوان‌ا گلمیش اولان «حسین جاوید بیگ»ده‌ن آلینان معلومات‌لار زیرده معروض‌دور:
١-اینگیلیزله‌ر پارا و ارزاق اعطاسی‌یلا علیهیمیزده پروپاقاندالار
یاپماق‌دا و دین مساله‌سی‌نی آلت اتّخاذ ائتمه‌ک‌ده‌دیرله‌ر.
٢-اینگیلیزله‌ر وقتی‌یله ایران‌دا نه قادار ارزاق و منابع
وارسا بونلاری آلتین پارا ایله ال‌ده ائتمیش‌له‌ر و شیمدی فقیر اهالی‌یه و رؤسایا
بونلاردان وئرمه‌ک صورتی‌یله و وعدی‌یله اونلاری ال‌ده ائتمه‌ک‌ده و عسکر
یازماق‌دادیرلار.
٣-«آزه‌ربایجان‌ین عوثمانلی‌لارا و باغداد حوالی‌سی‌نین ده
ایران‌لی‌لارا اعطاء ائدیله‌جه‌یی» حوادث‌له‌ری اشاعه ائدیلمه‌ک‌ده‌دیر.
٤-اینگیلیزله‌ر «تورک‌له‌رین گاوور اولدوقلاری‌نی و دیگر
مسلمان‌لارلا مناسبت‌له‌ری قالمادیغی‌نی»، عربیستان‌دان گتیرمیش اولدوقلاری بیر
تاخیم خاین‌له‌ر واسطه‌سی‌یله نشر و اشاعه ائتمه‌ک‌ده‌دیرله‌ر. «قرآن کریم‌ین
عرب‌جه و اسلام‌لارین اصلی عرب اولدوغوندان، تورک‌له‌رین اسلامیت و قرآن‌لا بیر
علاقه‌سی اولمادیغی» دا اعلان و پروپاقاندا یاپیلماق‌دادیر.
٥-اینگیلیزله‌رین پاراسی، تضییقی، نشان‌لاری (؟) ایله ایران
افکارؚ عمومیه‌سی سون درجه علیهیمیزه چئوریلمیش
و زهیرله‌نمیش‌دیر. شیمدی‌لیک قوّتیمیز قارشی‌سی‌ندا موقّت سکوت ائدییورلارمیش.
٦-اینگیلیزله‌ر رومییه [اورمو] گؤلونون جنوب و غربی‌نده
بیر نستوری حکومتی، داها شمال‌دا بیر ائرمه‌نی حکومتی و داها شمال‌دا بیر گورجو
حکومتی تشکیل ائده‌ره‌ک، عوثمانلی‌لارین داها شرق‌ده‌کی اسلام‌لارلا ارتباط‌لاری‌نی
قطع ائتمه‌ک فکری‌نده ایمیش‌له‌ر.
٧-ایران [آزه‌ربایجانی]ندا دؤرت پارتی وار ایمیش:
-بیرینجی‌سی «تورک پارتی‌سی» اولوپ، بیزه طرفدار ایمیش و
فقط پاراسیز ایمیش.
-ایکینجی‌سی «اتّحادؚ اسلام پارتی‌سی» اولوپ، عموم اسلام‌لارین اتّحادی و فقط
هر پارچانین کندی کندینه اجرایؚ حکومتی طرفدار ایمیش.
-اوچونجوسو «دئموقرات پارتی‌سی» اولوپ، منوّرله‌رده‌ن
مرکّب و اینگیلیز طرف‌داری ایمیش.
-دؤردونجوسو عوثمانلی‌لاری سئومه‌یه‌ن جاهل اهالی اولوپ،
بونلار دا اینگیلیزله‌ر طرف‌داری ایمیش.
٨-ایران‌دا خالص تورک طرف‌داری و اینگیلیز علیه‌داری
یالنیز «مجدالسّلطنه» نام ذات واردیر. بو ذات شیمدی ماراغا جهت‌له‌ری‌نده اولوپ،
دؤرت یوز قادار دا عسکری وارمیش.
٩-ناخجیوان شاه‌تاختی حوالی‌سی‌نده بعضی عجم‌له‌ر
اینگیلیز پاراسی‌یلا اسلام‌لار الی‌نده‌کی سلاح‌لاری مبایعه و توپلایاراق ایران‌ا
آشیرماق‌دا اولدوقلاری آنلاشیلمیش و بونا شدّت‌له ممانعت تدابیری اتّخاذ
ائدیلمیش‌دیر.
١٠-[آزه‌ربایجان] دئموقرات فرقه‌سی‌نده‌ن ٣٠٠ مانات معاش‌لا
پیاده و ٦٠٠ مانات معاش‌لا سواری عسکری اولماق اوزه‌ره اهالی، اینگیلیز خدمتی‌نه
یازیلماق‌دا ایمیش‌له‌ر.
١١-اوّلجه اسمی ذکر و عرض اولونان میرزا اسماعیل نوبری
نامینداکی بیزه دوشمان اولان ایران‌لی، عسکریمیز خوی‌ا گیردییی زمان یازدیغی بیر
مکتوب‌دا «تورک‌له‌ر خوی‌ا گیردی‌له‌ر. بیزه فرض اولان شئی، مسلّحاً تورک‌له‌رین
قارشی‌سی‌نا چیخماق‌دیر» دئمیش‌دیر. و بو حریف کندی [آزه‌ربایجان دئموقرات] فرقه‌سی‌نی
جمع ائدیپ وئردییی نطق‌دا «بیزیم نجاتیمیز اینگیلیزله‌ر طرفی‌نده‌دیر. بیزه لازم
اولان شئی، ائرمه‌نی و آسوری‌له‌رله بیرله‌شیپ، تورک‌له‌ری توپراغیمیزدان طرد
ائتمه‌ک‌دیر» دئمیش‌دیر.
١٢-روس‌لار تبریز حوالی‌سی‌نده‌ن چکیلییورکه‌ن، شرفخانه و حوالی‌سی‌نده ترک ائتمیش اولدوقلاری بیر چوخ ملزمه‌یؚ حربیه‌یی [آزه‌ربایجان] دئموقرات فیرقه‌سی اخذ و یاغما ائده‌ره‌ک، تبریزین شرقی‌نده عئینالی داغ‌ا چیخارمیش و اورادا حفظ ائتمیش ایمیش‌له‌ر. بو مساله حاققیندا تحقیق و تدقیقات یاپدیریلاجاق‌دیر.
دوقوزونجو اوردو قوماندانی
میرلوا شوقی
Hüseyin Câvid’in Ulusal Önder “Cemşidhan
Subataylı Afşar Urumi Mecd ül-Seltene”; ve Hâin Azerbaycan Demokrat Fırkası
Lideri “Nevberi” hakkında raporu
Dokuzuncu Ordu Kumandanlığı Erkân-ı harbiyesi
Şübe: 1
3916
8738
Kars
34-8-22 (22 1918 Ağustos)
Şark Orduları
Grupu Kumandanlığı’na:
Nahçıvan İran Konsolosu ve kafkasya’nın meşhûr şâirlerinden olup, Bakü’den firâr ile Tebriz tarîkiyle memleketi Nahçıvan’a gelmiş olan Hüseyin Câvid Bey’den alınan ma’lûmatlar zîrde ma’rûzdur:
1-İngilizler para ve erzâk i’tâsıyla aleyhimizde propagandalar yapmakta ve din meselesini âlet ittihâz etmektedirler.
2-İngilizler vaktiyle İran’da ne kadar erzak ve menâbi’ varsa, bunları altın para ile elde etmişler ve şimdi fakîr ahâlîye ve rüesâya bunlardan vermek sûretiyle ve vâ’diyle onları elde etmekte ve asker yazmaktadırlar.
3-[İran] Azerbaycan’ın Osmanlılara ve Bağdad havâlîsinin de İranlılara î’tâ edileceyi havâdisleri işâa edilmektedir.
4-İngilizler Türklerin gavur olduklarını ve diger Müsülmanlarla munâsebetleri kalmadığını, Arabistan’dan getirmiş oldukları bir takım hâinler vâsıtasıyla neşr ve işâa etmektedirler. Kur’ân-i Kerîm’in Arapça ve İslâmların aslı Arap olduğundan, Türklerin İslâmiyet ve Kur’ânla bir alâkası olmadığı da i’lân ve propaganda yapılmaktadır.
5-İngilizlerin parası, tazyîki, nişanları ile İran efkâr-i umûmiyesi son derece aleyhimize çevrilmiş ve zehirlenmiştir. Şimdilik kuvvetimiz karşısında muvakkat sükût ediyorlarmış.
6-İngilizler Rumiye [Urmu] gölünün cenûp ve garbında bir Nastûrî hükûmeti, daha şimâlde bir Ermeni hükûmeti ve daha da şimâlde bir Gürcü hükûmeti teşkîl ederek, Osmanlıların daha şarktaki İslâmlarla irtibâtlarını kat’ etmek fikrinde imişler.
7-İran [Azerbaycanı’n]da dört parti var imiş:
-Birincisi “Türk Partisi” olup, bize taraftar
imiş ve fakat parasızmış,
-İkincisi “İttihâd-i İslâm Partisi” olup, umûm İslâmların
ittihâdı ve fakat her parçanın kendi kendine icrâ-yı hükûmeti taraftarı imiş.
-Üçüncüsü “Demokrat Partisi” olup,
münevverlerden mürekkeb ve İngiliz taraftarı imiş.
-Dördüncüsü Osmanlıları sevmeyen câhil ahâlî olup, bunlar da İngilizler taraftarı imiş.
8-İran’da hâlis Türk taraftarı ve İngiliz aleyhdarı yalnız “Mecd ül-Seltene” [Mecdüssaltana] nâm zât vardır. Bu zât şimdi Marağa cihetlerinde olup, dört yüz kadar da askeri varmış.
9-Nahçıvan Şahtahtı havâlîsinde bazı Acemler İngiliz parasıyla İslâmlar elindeki silahları mübâyaa ve toplayarak İran’a aşırmakta oldukları anlaşılmış ve buna şiddetle mümânaat tedâbîri ittihâz edilmiştir.
10-[Azerbaycan] Demokrat Fırkası’ndan 300 manat maaşla piyâde ve 600 manat maaşla süvârî askeri olmak üzere ahâlî İngiliz hizmetine yazılmakta imişler.
11-Evvelce ismi zikr ve arz olununan [Azerbaycan Demokrat Fırkası 2. lideri] “Mirza İsmâil Nevberî” nâmındaki bize düşman olan İranlı, askerimiz Hoy’a girdiyi zaman yazdığı bir mektupta “Türkler Hoy’a girdiler. Bize farz olan şey müsellahan Türklerin karşısına çıkmaktır” demiştir. Ve bu herîf kendi [Azerbaycan Demokrat] Fırkası’nı cem’ edip, verdiyi nutukta “Bizim necâtımız İngilizler tarafındadır. Bize lâzım olan şey, Ermeni ve Asorularla birleşip, Türkleri toprağımızdan tard etmektir” demiştir.
12-Ruslar Tebriz havâlîsinden çekiliyorken, Şerefhana ve havâlîsinde terk etmiş oldukları bir çok malzeme-yi harbiyeyi [Azerbaycan] Demokrat Fırkası ahz ve yağma ederek, Tebriz’in şarkındaki “Eynalı Dağ”a çıkarmış ve orada [Türklere karşı kullanmak için] hıfz etmiş imişler. Bu mesele hakkında tahkîkât ve tetkîkât yaptırılacaktır.
Dokuzuncu Ordu Kumandanı
Mirliva
Şevki
ATASE, BDH, kl. no. 3190, d. no. 64, f. 12.
ترجمه‌ی فارسی سند- تثبیت‌های حسین جاوید در
مورد رهبر ملی تورک مجدالسلطنه و خیانت‌های فرقه‌ی دموکرات آزربایجان، توسط مهران
باهارلی
ارکان حربیه‌ی فرماندهی اوردوی نهم
شعبه ١، ٣٩١٦، ٨٧٣٨
قارس
٣٤-٨-٢٢ [٢٢ آغوستوس ١٩١٨]
به فرماندهی گروه اوردوهای شرق
معلومات اخذ شده از «حسین جاوید بیگ» – از شعرای مشهور قفقاز و قونسول ایران در نخجوان- که از باکو فرار و از طریق تبریز به مملکت خود نخجوان آمده، در زیر عرض شده است:
١-انگلیس‌ها با دادن پول و پخش ارزاق، بر علیه ما
تبلیغات و پروپاقاندا کرده و مساله‌ی دین را به عنوان ابزار و آلت بکار می‌برند.
٢-انگلیس‌ها مدتی قبل در ایران هر چه ارزاق و منابع بود
را با پول طلا بدست آورده و اکنون با توزیع آن‌ها و یا وعده‌ی توزیعشان در میان
اهالی فقیر و روسای قوم، این افراد را به سوی خود جلب و برای سربازی نام‌نویسی می‌کنند.
٣-شایعاتی پخش می‌شود که بنا به آن‌ها «در آینده‌ی نزدیک آزربایجان
[ایران] به عثمانلی و حوالی بغداد به ایران [قاجار] داده خواهد شد».
٤-انگلیس‌ها توسط گروهی خائن که از عربستان آورده‌اند
شایع و پخش می‌کنند که «تورک‌ها گاوور-کافر شدهاند و بین آن‌ها با دیگر مسلمانان
پیوندی باقی نمانده است». همچنین تبلیغات و اعلان می‌کنند «از آنجائی که قرآن
کریم به عربی و اصلیت مسلمانان عرب است، تورک‌ها با اسلامیت و قران هیچ ارتباطی
ندارند».
٥- پول، تضییقات و نشان‌های انگلیسی‌ها، افکار عمومی
ایران را به شدت بر علیه ما برگردانده و مسموم کرده است. گویا فعلا آن‌ها در مقابل
قوای ما به طور موقتی سکوت اختیار کرده‌اند.
٦-انگلیس‌ها در نظر دارند با تاسیس یک دولت نستوری در
غرب و جنوب دریاچه‌ی اورمیه، یک دولت ارمنی در شمال آن و یک دولت گورجی در شمال‌تر،
ارتباط [جوغرافیایی] عثمانلی با مسلمانان شرق خود را قطع کنند.
٧-در [آزربایجان] ایران چهار حزب وجود دارد:
-نخستین «حزب تورک» است که طرفدار ما، اما بی پول است
-دومی «حزب اتحاد اسلام» است که خواهان اتحاد همه‌ی
مسلمانان، اما داشتن حکومت مستقل هر کدام برای خود است.
-سوم «حزب دموکرات [آزربایجان]» است که مرکب از روشن‌فکران
بوده، طرفدار انگلیس است
-چهارم اهالی جاهل و نادان هستند که از عثمانلی‌ها
خوششان نمی‌آید. این‌ها هم طرفدار انگلیس‌ها هستند.
٨-در ایران تنها یک شخصیت با نام «مجدالسلطنه» وجود دارد
که خالصا طرفدار تورک و بر علیه انگلیس می‌باشد. این شخص در حال حاضر در ناحیه‌ی
مراغه بوده و دارای چهار صد عسکر است.
٩-بعضی از ایرانی‌ها در حوالی شاه تاختی نخجوان، با پول
انگلیس‌ها سلاح‌های مسلمانان را خریده و جمع‌آوری کرده به ایران عبور می‌دهند. بعد
از اطلاع بر این مساله، تدابیری شدید برای ممانعت از این امر اتخاذ شده است.
١٠-بعضی از اهالی از فرقه‌ی دموکرات [آزربایجان] با حقوق
٣٠٠ مانات به عنوان سرباز پیاده و با حقوق ٦٠٠ مانات به عنوان سرباز سواره برای
خدمت در ارتش انگلیس ثبت نام می‌کنند.
١١-یک ایرانی به اسم «میرزا اسماعیل نوبری» که دشمن ماست و قبلا نام
او ذکر و عرض شده است، در یک نامه که پس از ورود اوردویمان به خوی نوشته گفته است
«تورک‌ها به خوی وارد شدند. بر ما واجب است که مسلحانه به مقابله با تورک‌ها
بپردازیم». این فرد اعضای حزب [دموکرات آزربایجان] خود را جمع و در نطقی برای آن‌ها
گفته است «نجات ما در طرف انگلیسی‌ها است. بر ما لازم است که با ارمنی‌ها و آسوری‌ها
متحد شده، تورک‌ها را از خاکمان طرد کنیم».
١٢-بسیاری از ملزمه‌ی جنگی که روس‌ها به هنگام عقب‌نشینی در شرفخانه و حوالی آن ترک کرده‌اند را فرقه‌ی دموکرات [آزربایجان] غارت کرده و به دست آورده است. سپس آن‌ها را به کوه عینالی داغی در شرق تبریز نقل و در آنجا محافظه می‌کند. در باره‌ی این موضوع تحقیقات و تدقیقات انجام خواهد شد.
فرماندهی اوردوی نهم
میرلوا شوقی
منبع سند:
ATASE, BDH, kl. no. 3190, d. no. 64, f. 12.
Görütler
1-Hüseyin Câvid - Temmuz 1918:
İranda hâlis Türk taraftarı ve İngiliz aleyhtarı, yalnız Mecd üs Saltana nâm zât vardır.
Mirza İsmâil Nevberî nâmındaki [Azerbaycan Demokrat Fırkası’nın ikinci lideri ve] bize düşman olan İranlı, askerimiz Hoy’a girdiyi zaman yazdığı bir mektupta “Türkler Hoy’a girdiler. Bize farz olan şey, müsellahan Türklerin karşısına çıkmaktır” demister. Ve bu herif kendi [Azerbaycan Demokrat] Fırkası’nı cem’ edip, verdiyi nutukta “Bizim necâtımız İngilizler tarafındandır. Bize lâzım olan şey, Ermeni ve Âsûrîlerle birleşip, Türkleri toprağımızdan tard etmektir” demister.
2-Kerbelâyı Ağa Herîri Tebrîzi
Azerbaycan Démoqrat Firqesi ile Âzâdî Sétan’ın
béş lidérinden biri; Türk düşmanı, İngiliz ajanı, Paniranist, Daşnaksütyün
müttefiqi, Pâkdîn ve ünlü ırqçı Türk düşmanı Ârif Qezvînî’nin destekleyicisi idi.
Birinci Dünya Savaşı illerinde Türklere qarşı Daşnaklar ve İngilizlerle
anlaşaraq silahlı bir güc ve ayaqlanma yaratmaya çalışdı. Érmeni Général
Andranikin Xoy’a saldırına direnen Savaş Ķomitesi’nin başçısı Türk milli
qahraman Ağa Mir Méhdi Agént’i sürgüne yolladı. Türkçü lidérler Hac Şa’baneli
ile Meşedi Ebilfezl Rızazâde, Hac İbrahım Bulûrî, Mirze Abbas Möhsünî … vs’ni
öldürmeye qalxışdı. Hacı Mirze Ebdülkerim ve genc oğlunu xiyabanın ortasında
öldürtdü ….
مقالات و آثار رهبر ملی تورک جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی-مجدالسلطنه
جماعت ارامنه و آخرین نقشه‌ی آن‌ها برای تاسیس دولت ارمنی، به قلم جمشیدخان
سوباتایلی افشار اورومی مجدالسلطنه- سال ١٨٩٤
http://sozumuz1.blogspot.com/2021/02/blog-post_28.html
ایران‌دا تورک صنایعِ نفیسه‌سی. مقاله‌ی تورکی جمشیدخان سوباتایلی
افشار اورومی مجدالسلطنه در باره‌ی ادب و شعر تورکی در ایران- سال ١٩١٥
https://sozumuz1.blogspot.com/2016/01/blog-post_14.html
جمشیدخان
افشار اورومی: ایران ادبیاتی‌نا بیر نظر. مقاله‌ی
تورکی جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی مجدالسطنه در دفاع از تاریخ تمدّن و میراث
مدنی تورک – ١٩١۶
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_12.html
مقاله‌ای
از جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی: قتل عام سی هزار تورک توسط شیخ عبیدالله
نهرینی به اسم ترویج شریعت در اورمیه، میاندوآب، بناب، مراغه، ملکان، ... مقدمه،
تصحیح، ویرایش، زیرنویسی: مئهران باهارلی
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/04/blog-post.html
حکما و دانشمندان اوروپایی که از طرف روحانی‌ها تکفیر شدهاند. مولف: جمشیدخان
سوباتایلی افشار اورومی- ١٩١٣
https://sozumuz1.blogspot.com/2018/12/blog-post_30.html
جمشیدخان
سوباتایلی افشار اورومی، تورک اولوسال اؤنده‌رین تورک‌جه و فارس‌جا قوشوق‌لاری‌ندان
https://sozumuz1.blogspot.com/2018/12/blog-post_23.html
مجدالسلطنه
افشار اورومی: تورک‌ها، برجسته‌ترین و غیورترین ملت دنیا-دونیانین ان معظم و
غیور ملتی اولان تورک‌له‌ر
https://sozumuz1.blogspot.com/2016/09/blog-post_73.html
جمشیدخان
افشار اورومی: سلاطین تورک حامیان و مروجان علوم و فنون و هنرها بودند. زبان
تورکی وسیع و بی‌نیاز است.
https://sozumuz1.blogspot.com/2016/12/blog-post_25.html
جمشیدخان
سوباتایلی افشار اورومی-مجدالسلطنه ١٩٠٢: گئرچه‌ک رئفورم‌لارین اویقولانماسی
اولاناق‌سیز، رئفورم‌دان قونوشماق یارارسیزدیر
http://sozumuz1.blogspot.com/2021/02/blog-post_23.html
روایت
تورکی از قتل عامِ مردمِ ولایتِ اورمیه توسط آسوریان و ارمنیان و کوردان؛ و
قدردانی مردم تورک از رهبر ملی مجدالسلطنه افشارِ نجات دهنده
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post_9.html
اولوسال
اؤنده‌ر جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی-مجدالسلطنه، دوغو تورکیستان باغیم‌سیزلیق
موجادیله‌سی اوزه‌ره-١٩١٦
http://sozumuz1.blogspot.com/2021/01/blog-post_29.html
رهبر
ملی تورک جمشیدخان افشار اورومی: در ماهیت واقعی حرکت
مشروطه و تخریبات و قساوت اوباش و اشرار موسوم به فدائی و مجاهد
https://sozumuz1.blogspot.com/2021/01/blog-post.html
نادرشاه
افشار از زبان رهبر ملی تورک جمشیدخان افشار اورومی -١٩١٣
https://sozumuz1.blogspot.com/2018/12/blog-post_7.html
جمشیدخان
سوباتایلی افشار اورومی-مجدالسلطنه، ١٨٩٨ میلادی -١٢٧٧ شمسی: «دولتِ عّلیه‌یِ
عثمانیه امروز اسبابِ مفاخرتِ عمومِ اسلامیان می‌باشد.»
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post_13.html
در باره‌ی رهبر ملی تورک جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی-مجدالسلطنه
حسین
جاوید: مجدالسلطنه تنها شخصیت طرفدار تورک و ضد انگلیس؛ و خیانات فرقه‌ی دموکرات
آزربایجان
https://sozumuz1.blogspot.com/2021/04/blog-post.html
پروفسور
ویلیامز جکسون: مجدالسلطنه افشار اورومی، جامع سه شخصیت دانشمند، نظامی و درباری
https://sozumuz1.blogspot.com/2016/11/saturdaydecember-17-2011-abraham_13.html
جمشیدخان
سوباتایلی افشار اورومی-مجدالسلطنه (١٨٦٤-١٩٤٠)
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/10/blog-post.html
جمشیدخان
سوباتایلی بکیشلو مجدالسلطنه افشار اورومی
https://sozumuz1.blogspot.com/2016/09/blog-post_20.html
جمشید
سوباتایلی آوشار اورومی (جمشیدخان مجدالسلطنه افشار ارومی) والی آزربایجان نیمه‌مستقل-
تحت الحمایه‌ی امپراتوری عثمانلی (٨ ژوئن ۱۹۱۸ - اول اوکتوبر ۱۹۱۸)
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_29.html
مجدالسلطنه
در سال ١٩١٠، شدیدا تورک‌گرا و سخت تورکیست بود.
https://sozumuz1.blogspot.com/2021/01/blog-post_2.html
پیوستن
جمشیدخان افشار اورومی و نیروهای تحت فرماندهی‌اش به اوردوی اسلام-عثمانلی به
فرماندهی خلیل پاشا
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/02/blog-post_5.html
دست‌گیری،
تبعید و حبس جمشیدخان افشار اورومی توسط دولتین روسیه و بریتانیا
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post_20.html
جهالت
است یا مانقورتیسم؟ بایکوت جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی و حاجی بیگ بلوری
تبریزی و علی‌احسان پاشا و خلیل پاشا و یاران کرامشان
https://sozumuz1.blogspot.com/2018/12/blog-post_24.html
اورمولو
و افشار اولان «جمشیدخان افشار اورومی» (مجدالسلطنه) و آزه‌ربایجان‌چی‌لارین اونا قویدوغو
بایکوت
https://sozumuz1.blogspot.com/2016/12/blog-post_15.html
مستوره
افشار اورومی، یک شخصیت ملی تورک و دفاع او از «تورک میللی موجادیله‌سی»، بر اساس
عرض حال و شکایت وی به مجلس شورای ملی
https://sozumuz1.blogspot.com/2018/03/blog-post_8.html
جمشیدخان
مجدالسلطنه و قیصرخانیم افشار در کتاب نیکیتین
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/12/blog-post_24.html
انعکاس
شعور ملی تورک در نام‌های اشخاص خانواده‌ی جمشیدخان افشار اورومی و نادرشاه افشار،
و نبود آن در نام‌های اشخاص خانواده‌ی پیشه‌وری، خیابانی، ستارخان و شاه اسماعیل
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_14.html
ما
تورکیم! از نامه‌ی دانش‌آموزان اورمیه به انجمن ملی تبریز در یک صد و ده سال پیش
https://sozumuz1.blogspot.com/2016/07/blog-post_3.html
زبان
معیار مودرن تورکی
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/08/blog-post_31.html
یاشاسین
تورک جوان‌لاری! خطابه‌ی تورکی غنی‌زاده سلماسی به جوانان تورک نوشته شده در ١٠٩
سال پیش
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/01/blog-post_30.html
نامه‌ی
تورکی تقی رفعت به محمدامین رسول‌زاده
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/01/blog-post_23.html
٩٨مین
سالگرد تاسیس «مدرسه‌ی تورک خیر یوردو» (صلاحیه) اورمیه و ١٠٧مین سالگرد «مدرسه‌ی
تورک بالو« و یادی از «حاجی میرزا فضل الله مجتهد اورمولو»
No comments:
Post a Comment