همدان مي‌خواست تورکي، زبان رابط بين المللي جهان اسلام شود

همدان مي‌خواست تورکي، زبان رابط بين المللي جهان اسلام شود

مئهران باهارلي

در يک خبر مندرجه در شماره‌ي ۳۰۴ روزنامه‌ي طنين چاپ استانبول به تاريخ ۱۹ آگوست ۱۹۲۳ (۱) گفته مي‌شود ۲۱ تن از مناطق مختلف جهان اسلام، که در ميان آنها همدان، کرمانشاه و بندر بوشهر از ايران نيز وجود دارند، نامه‌اي را امضا کرده و به اين روزنامه فرستاده‌اند و در آن خواستار شده‌اند زبان زيباي تورکي که زبان تورکها ويا يگانه حامي مسلمانان است، در شرق به عنوان زبان رابط، بين المللي و ديپلماتيک پذيرفته شود و گسترش يابد. تا امکان تفاهم متقابل و تاسيس اتحاد زباني در شرق اسلامي، مانند آنچه مسيحيان با پذيرش زبان فرانسه به عنوان زبان ديپلماتيک خود به آن نائل شده‌اند تامين گردد. امضا‌ء کنندگان براي تحقق اين امر پيشنهاد کرده‌اند يک «کنگره‌ي اتحاد زباني کل مشرق» در شهر آنکارا، با شرکت دو نماينده از هر کشور اسلامي برپا شود و در نهايت خواستار جلب توجه «مجلس ملت کبير تورکيه» به اين خواست از سوي روزنامه‌ي مذکور شده‌اند.

نقطه‌ي جالب توجه در اين خبر آن است که بين امضاء کنندگان ورق، نام شهرهاي همدان، کرمانشاه و بندر بوشهر از ايران نيز آمده است. ديگر شهر و کشورها عبارتند از: تاشکند و بخارا (ازبکستان)، افغانستان، کاشغر (تورکستان چين)، پکن (چين)، مصر، تونس، قازان (تاتارستان-روسيه)، باتومي (گرجستان)، کريمه (اوکراين)، الجزاير، بن غازي (ليبي)، بمبئي، الله آباد و کلکته (هندوستان).

در زير متن اصلي اين سند-خبر تاريخي به همراه ترجمه‌ي فارسي آن، سپس چند توضيح کوتاه را داده‌ام. کلمات و پسوندهاي تورکي و نامها به املاي مدرن و فونتيک ترکي نوشته شدند.

متن تورکي (شماره‌ي ۳۰۴، روزنامه‌ي طنين، چاپ استانبول، ۱۹ آگوست ۱۹۲۳):

«مسلمانلارين ديل بيرلييي

تاش‌کند، همه‌دان، افغانيستان، کاشغار، کيرمانشاه، ميصير، تونوس، بوخارا، پکين، قازان، باتوم، قيريم، جزايير، بينغازي، بومباي، آللاه‌آباد، بنده‌ر بوشير، قالکوتا مسلمانلاريندان ييرمي بير امضا ايله آلديغيميز بير ورقه‌ده شرقليله‌رين «بير بيريني آنلايابيلمه‌له‌ري» اوچون لسانلارينين بير اولماسي مقتضي بولوندوغونو، خيريستييانلارين «آرالاريندا اتّحادؚ لساني تامين ائتمه‌ک» اوزه‌ره، فيرانسيزجايي «ديپلوماتيک بير لسان» اولاراق قبول ائيله‌مه‌له‌رينه مقابل، بوتون شرق مسلمانلارينين دا بو مقصدله مسلمانليغين يگانه حاميسي اولان تورکله‌رين گؤزه‌ل لسانينين عالَمؚ اسلام آراسيندا «بين الملل بير ديل» اولاراق نشر و تعميميني آرزو ائيله‌‌ديکله‌ريني بيان، و بو تشبّثون قوّه‌ده‌ن فعله ايصالي اوچون تورکييه بويوک ملّت مجلسي‌نين نظرؚ دقّتيني جلب ائيله‌مه‌ييميز طلب اولونماقدادير. امضا صاحبله‌ري بوتون مسلمان دولتله‌رده‌ن ايکي‌شر مرخّص جلبي ايله آنقارادا بير «عموم شرق ديل بيرلييي قونغره‌سي» عقد اولونماق صورتيله، بو تشبّثون قوّه‌ده‌ن فعله ايصال ائده‌بيله‌جه‌ييني ده علاوه ائيله‌مه‌کده ديرله‌ر».

ترجمه‌ي فارسي (مئهران باهارلي)

توحيد زباني مسلمانان

در ورقه‌اي داراي بيست و يک امضاء از مسلمانان تاشکند، همدان، افغانستان، کاشغر، کرمانشاه، مصر، تونس، بخارا، پکن، قازان، باتومي، کريمه، الجزائر، بنغازي، بمبئي، الله‌آباد، بندر بوشهر، کلکته که دريافت کرده‌ايم، گفته مي‌شود لازم است شرقيان براي تفاهم متقابل بينشان، يک زبان واحد داشته باشند. آنها بيان مي‌کنند -همانگونه که مسيحيان براي تاسيس اتحاد زباني بين خود، زبان فرانسه را به عنوان يک زبان ديپلوماتيک پذيرفته‌اند- آرزو دارند کل شرق مسلمان هم به همين مقصد، زبان زيباي تورکها، يگانه حامي مسلمانيت را به عنوان يک زبان بين المللي در جهان اسلام نشر و تعميم دهد. براي از قوه به فعل در آوردن اين تشبث، آنها خواستار شده‌اند ما توجه «مجلس کبير ملت تورکيه» را به اين امر جلب کنيم. صاحبان امضاء همچنين افزوده‌اند اين تشبث مي‌تواند با برگزاري «کنگره‌ي اتحاد زباني کل مشرق» که با شرکت دو نماينده از هر کدام از دولتهاي مسلمان در آنکارا تشکيل يابد، متحقق شود.

چند توضيح:

۱-ذکر نامهاي همدان، کرمانشاه و بندر بوشهر در ميان امضاء کنندگان، نشان مي‌دهد زعماي قوم و نخبگان ايران نيز در ربع اول قرن بيستم و پيش از تاسيس دولت پهلوي، همسو و همگام با جهان اسلام از يک طرف براي حل معضلات جوامع مسلمان ‌انديشيده و چاره‌يابي مي‌کردند و از سوي ديگر حامي امپراتوري عثماني در نبرد بر عليه دولتهاي استعماري و توسعه‌طلب اروپائي – مسيحي بودند.

۲- ذکر نام همدان در اين ليست معني‌دار و همخوان با داده‌هاي تاريخي است. همانگونه که معلوم است ناحيه‌ي همدان تورک‌ائلي- آزربايجان، تا تاسيس دولت پهلوي، کاملا در اتمسفر فرهنگي و ملي تورک قرار داشت. حتي طبق نوشته‌ي رابينو در آنجا تورکها، کلمه‌اي فارسي نمي‌دانستند (۲).

۳-از طرف ديگر در سالهاي جنگ جهاني اول، توده‌ي مردم، نخبگان، روشنفکران، مقامات لشکري و کشوري، بازاريان و روحانيون منطقه‌ي همدان به جريان اتحاد اسلام پيوسته و متحد و متفق اردوي نجات‌بخش عثماني بر عليه نيروهاي اشغالگر روسيه و بريتانيا بودند. يکي از دو پايگاه عمده‌ي اردوي عثماني در تورک‌ائلي- آزربايجان در منطقه‌ي همدان قرار داشت (پايگاه ديگر، در منطقه‌ي اورميه-سلماس-خوي بود). علاوه بر آن، طوائف تورک ناحيه‌ي همدان و جوار آن مانند اسدآباد، قروه، کنگاور-کرمانشاه در ترکيب «فوج افشار» که توسط اردوي عثماني از بوميان تورک ايجاد شده بود قرار داشتند:

«قوای عثمانی هنگام ورود به همدان مورد استقبال شدید اهالی شهر قرار گرفتند و فرماندهی قشون عثمانی، علی احسان پاشا، به سپاهیان خود توصیه کرد مزاحم مردم نشوند. مردم شهر با ورود نیروهای عثمانی به‌هیجان‌آمده بودند،.... عثمانی‌ها در زمان توقف خود در همدان با اهالی شهر با مهربانی و عطوفت رفتار می‌کردند؛ چنانکه در روز میلاد پیامبر (ص) علی احسان پاشا، فرمانده‌ي قوای عثمانی، با عده‌ای از افسران خود به مسجد جامع رفتند. در حالی‌که عده‌‌‌ي زیادی از اهالی شهر در مسجد حضور داشتند، قاریان تورک به قرائت قرآن پرداختند و سپس بسته‌های شیرینی در بین مردم تقسیم شد ..... به دنبال شکست نیروهای عثمانی در کوت‌العماره عراق از نیروهای انگلیسی، قوای عثمانی در همدان تضعیف و ناتوان گشت. درست در این زمان نیروهای روسی به فرماندهی باراتف برای بار دوم به همدان حمله‌ور شدند و توانستند در 1335ه.ق این شهر را تصرف کنند. مردم همدان که از نیروهای عثمانی حمایت می‌کردند، برای اینکه افراد پادگان عثمانی به اسارت روس‌ها درنیایند، آن‌ها در منازل خود پنهان می‌کردند و بدین ترتیب از اسارت بسیاری از آن‌ها جلوگیری کردند....» (۳).

۴-اهالي بندر بوشهر که نام آن هم در اين ليست آمده، در برهه‌ي زماني فوق مرکب بود از عربها، تورکها، يهوديها و گروههائي که به لهجه‌هاي گوناگون تاجيکي-فارسي صحبت مي‌کردند. با توجه به اينکه تمام عشاير تورک جنوب در سالهاي جنگ جهاني اول متحد اردوي عثماني بر عليه ارتش انگلستان بودند، کاملا احتمال دارد که امضاء کننده‌ي بوشهري اين نامه (همچنين امضاء کننده‌ي کرمانشاهي)، از تورکهاي بومي ناحيه بوده باشد.

۵-اين سند نشان مي‌دهد که قبل از تاسيس دولت پهلوي و آغاز سياست تحميل و تعميم زبان فارسي به عنوان يک زبان استعماري در تورک‌ائلي-آزربايجان و ديگر نقاط ايران، در شرايط آزادانه ترجيح مردم به سوي کاربرد زبان تورکي در عرصه‌ي ديپلماتيک و بين المللي بود. از آنجا که ايران خود يک کشور چند ملتي است، مي‌توان نتيجه‌گيري کرد که امضاء کنندگان، همچنين خواستار کاربرد زبان تورکي در ايران به عنوان زبان رابط بين ملل مسلمان ساکن اين کشور بوده‌اند.

منبع:

۱-شماره‌هاي روزنامه‌ي طنين:

http://www.tufs.ac.jp/common/fs/asw/tur/htu/list2.html#t

۲-رابينو: روستائيان همدان تورک‌اند و کلمه‌اي فارسي نمي‌دانند

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_13.html

۳-همدان بین قوای روس و عثمانی دست به دست می شود

http://javanhamedan.ir/index.php/2015-04-23-06-57-21/item/1425-2016-02-03-12-01-34

مورد ایران: نژادپرستی زبانی، نسل‌کُشی زبانی و زبان‌کُشی دولتی

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/02/blog-post_18.html

اسناد دولتی در باره‌ی منسوخ کردن زبان تورکی و فارس‌سازی اجباری تورکها توسط مدارس فارسی‌زبان بنا به گزارشات رسمی سالهای ١٣٠٤-١٣٠١

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/03/blog-post.html

زدن افسار الاغ به سر کودکان تورک و بستنشان به آخور تا مثل آدم به فارسی حرف بزنند

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_9.html

تکلم به لهجه‌ی اجنبی تورکی اکیداً ممنوع است. با زبان شیرین فارسی صحبت کنید!

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/04/blog-post_4.html

یک سند تاریخی: تحمیل زبان فارسی به شاگردان تورک با توبیخ و اخطار و قدغن نمودن تورکی حرف زدن در مدارس

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/03/blog-post_30.html

کتاب درسی مشروطیت: بعد از این تورکی حرف نزنیم. اگر او تورکی حرف زد جواب ندهیم

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/04/blog-post_19.html

جلوگیری از جار زدن به زبان تورکی در مدارس شهر بین (بن)، استان چهارمحال بختیاری - ایران مرکزی

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_11.html

قومیتگرائی افراطی فارسی و مراسم کتاب‌سوزی ٢٦ آذر سال ١٣٢٥ در آزربایجان

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_22.html

بخشنامه‌ی اداره‌ی فرهنگ آزربایجان برای رایج ساختن نام و هویت قومی آذری و آذربایجانی به جای تورک

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/10/blog-post_12.html

دستور مظفرالدین شاه قاجار برای تدریس زبان تورکی در مدارس آزربایجان و اعتناء بایسته به تعلم آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post.html

٩٨مین سالگرد تاسیس مدرسه‌ی تورک خیر یوردو (صلاحیه) اورمیه و ١٠٧مین سالگرد مدرسه‌ی تورک بالو و یادی از حاجی میرزا فضل الله مجتهد اورمولو

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/02/blog-post_22.html

رابینو: روستائیان همدان تورک‌اند و کلمه‌ای فارسی نمی‌دانند.

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_13.html

دانش‌آموزان تورک کوریجان- کبود راهنگ- همدان اصلاً زبان فارسی نمی‌دانند

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/03/blog-post_28.html

همدان می‌خواست تورکی، زبان رابط بین المللی جهان اسلام شود

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/10/blog-post_12.html

هویت‌پروری و برابری‌خواهی ملی تورک، مبارزه‌ای علیه نژادپرستی، نئوفاشیسم و نئوکولونیالیسم

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/11/blog-post_15.html

تورکی‌خوانی و تورکی‌نویسی و رسمیت زبان تورکی، ضرورت مدرنیته و مدنی و معاصر شدن مردمان ایران است

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/11/blog-post_22.html

سیاست انکار و سرکوب هویت و ملت تورک ورشکست شده است

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/07/blog-post_10.html

ناسیونالیستهای افراطی فارس و پان‌ایرانیستها، از چپ و راست و بنیادگرا و ... نازیستهای ایران و خاورمیانه‌اند.

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/07/blog-post.html

کانون مبارزه با نژادپرستی و تورک‌ستیزی در ایران

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/06/blog-post_10.html

نه‌‌ای به آن چشمهای مهربان و پر امید

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/09/blog-post_35.html

آقای آیت الله، شما چرا تورکی یاد نگرفته‌اید؟!

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_28.html

اشکالات اصل ١٥ قانون اساسی و مسئله‌ی خط و زبان تورکی

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_14.html

مطالبات بنیادین مردم تورک در سراسر ایران (فارغ از استان، لهجه، مذهب و گرایشات سیاسی)

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/01/blog-post.html

تحریم مدارس فارسی در یک روز و یا یک ساعت مشخص در سراسر ایران

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/06/blog-post_23.html

بهار تورکی‌زبانان ایران

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/02/blog-post.html