Sözümüz: خوراسان‌لی دده ایلیاس‌دان تورک‌جه بیر رساله- سؤزلوک و قایناق‌لار

Monday, August 14, 2017

خوراسان‌لی دده ایلیاس‌دان تورک‌جه بیر رساله- سؤزلوک و قایناق‌لار

بیرینجی بؤلوم: خوراسان‌لی دده ایلیاس‌دان تورک‌جه بیر رساله، فصل فی بیان خلوت المشایخ رحمه الله لِبابا الیاس خراسانی

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_14.html

ایکینجی بؤلوم: خوراسان‌لی دده ایلیاس‌دان تورک‌جه بیر رساله- سؤزلوک و قایناق‌لار

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_67.html

قیسا سؤزلوک Qısa Sözlük

آخیم : Axım جریان

آراییپ : Arayıp جستجو کرده

آرپا : Arpa جو

آرد : Ard آرخا

آردا : Arda خلیفه

آردیل : Ardıl مرید

آردی‌ندا : Ardında در پشتش

آرسلان : Arslan شیر

آرقین : Arqın یواش، به کُندی

آری : Arı پاک، تمیز

آشاغا : Aşağa پایین

آشیری‌چی : Aşırıçı غلات، غالی

آغماق : Ağmaq صعود کردن

آلپ اه‌ره‌ن: Alp eren غازی

آنلا : Anla درک کن

آنلاگیل: Anlagil درک کن

آنماق : Anmaq ذکر کردن

آنیق‌لاماق : Anıqlamaq حاضر کردن، تهیه کردن، آماده کردن

آنیلما : Anılma ذکر شدن

آوراتAvrat : اوراغوت، قادین

آولادی : Avladı صید کرد، شکار کرد

آیاق‌لانما : Ayaqlanma شورش، قیام، عصیان

آیریمAyrım : تبعیض

اه‌تمه‌کEtmek : نان

اه‌رک‌له‌تErklet : دولت

اه‌رگه‌نهErgene : معدن

اه‌ره‌نEren : عارف، واصل

اه‌ره‌ن‌له‌رErenler : واصلین، عرفا

اه‌سیرگهEsirge : مضایقه

اه‌کEk : علاوه، ضمیمه

اه‌کینجEkinc : فرهنگ

اه‌له‌کElek : الک

اه‌نیEni : پهنایش

اؤته‌ک‌چیÖtekçi : تاریخدان

اوچماقUçmaq : بهشت

اؤدول‌له‌ندیرمهÖdüllendirme : پاداش دادن

اوردوOrdu : ارتش منظم

اوروجOruc : روزه

اوزونوUzunu : طولش، درازایش

اوغراشانUğraşan : مشغول بودن

اوغراماقUğramaq : مصادف شدن، مواجه شدن

اؤفکهÖfke : خشم

اولایOlay : حادثه، اتفاق

اولوشماOluşma : تشکل

اولولارUlular : بزرگان

اومودUmud : امید

اوْنOn : عدد ده

اوُنUn : آرد

اوْناریمOnarım : ترمیم

اؤنجوÖncü : پیشگام

اوْنماقOnmaq : خوب شدن، کامل شدن، ساخته شدن، ترمیم یافتن

اؤنه‌م‌لیÖnemli : مهم، با اهمیت

اوْیاتOyat : بیدار کن

اوْینامOynam : رول

اوُیومایاUyumaya : نخوابد

اۆنÜn : صدا

ائتگیÉtgi : نفوذ، تاثیر

ایچ‌ره‌کİçrek : باطن

ائده‌یینÉdeyin : بکنم

ایدیلمیشIdılmış : رسول

ائرسهÉrse : برسد، واصل شود

ائره‌رÉrer : می‌رسد، واصل می‌شود

ائریشدیÉrişdi : رسید، واصل شد

ائریشدیکÉrişdik : رسیدیم، واصل شدیم

ایشتهİşte : هان، اینک

ائشیت‌گیلÉşitgil : گوش بده

ایگه‌ن‌جهİgence, İñence, İngence : به زیادی، کاملاً،

ایگه‌ن‌دهİngende, İñende, İgende : زیاد، بسیار، فراوان

ایلخیIlxı : حیوان

ائلیکÉlik : استیلا

اینانجİnanc : باور، اعتقاد

ائورهÉvre : مرحله‌ی تکاملی

باخینجاقBaxıncaq : به هنگام نگاه کردن

باسقیBasqı : فشار، تضییق

باغیش‌لایاBağışlaya : عفو کند، بخشش کند

باناBana : منه

بوُچوقBuçuq : نصف

بوُلاBula : پیدا کند

بوُلوشماBuluşma : دیدار کردن، ملاقات کردن یک‌دیگر

بؤلوکBölük : قسم

بوُلونورBulunur : موجود می‌باشد

بؤیلهBöyle : اینگونه

بوْیون‌وئریک‌لیBoyunvérikli : مسلمان

بۆتگوBütgü : شریعت

بۆتؤو هونBütöv hun : انسان کامل

بۆتؤوBütöv : کامل

بۆیوBüyü : جادو، سحر

بیتگیBitgi : گیاه

بیراخماقBıraxmaq : واگذار کردن

بیلهBile : به همراه، با هم

بیله‌له‌ری‌نهBilelerine : به ایشان، بدان‌ها

تاقشیتTaqşıt : منظوم

تانریTanrı : خدا، الله

تانلاساTanlasa : اگر حیرت کند

ته‌پره‌نیشTepreniş : حرکت

ته‌زگینجTezginç : فصل کتاب

توْپارTopar : زمره

توْپ‌لوجاTopluca : دسته جمعی

توْپلومToplum : اجتماع

توْپلومسالToplumsal : اجتماعی

تۆرلوTürlü : گوناگون، متنوع

جه‌ویزCeviz : گردو

چاباÇaba : تقلا، کوشش سخت

چاقلاÇaqla : به هنگام صبح

چاناقÇanaq : ظرف، قابلمه

چؤکمه‌کÇökmek : فرو ریختن

چئشیتÇéşit : نوع

چئورهÇévre : اطراف، پیرامون، محیط

خاقان‌لیقXaqanlıq : امپراتوری

خوخانXoxan, Xuxan : لولو خور خوره

داخیDaxı : دیگر، هم،

ده‌دهDede : شیخ، پیر

ده‌یرهDeyre : در باره، در مورد

دؤنه‌مDönem : دوره، عهد

دۆرتهDürte : سقلمه (سوخولما)، فرو بکند (در سوراخ)

دۆزه‌ن‌له‌نمیشDüzenlenmiş : ترتیب یافته

دۆشونجهDüşünce : تفکر، فکر

دئرDér : می‌گوید (دیییر)

دیش‌لاماقDışlamaq : طرد کردن

دیله‌یهDileye : طلب کند

دینلهDinle : گوش کن

دییه‌یینDiyeyin : بگویم

ساخیناSaxına : بر حذر باشد

ساری‌سی‌ندانSarısından : از طرف

سالدیریSaldırı : هجوم

سامانSaman : کاه

ساناSana : سه‌نه

ساناSana : گمان کند

سانیرSanır : گمان می کند

ساووُرالارSavuralar : به باد دهند

سایاغیSayağı : سایی‌سی

سه‌میزSemiz : چاق، فربه

سوُچونSuçun : گناهش

سوْرSor : بپرس

سوْن‌سوُزSonsuz : بی نهایت

سوْنوجSonuc : نتیجه

سوْنوج‌لانماقSonuclanmaq : منتج شدن، منتهی شدن

سۆردورولمه‌کSürdürülmek : ادامه یافتن

سۆره‌کSürek : طریقت

سیغینماقSığınmaq : پناهنده شدن، التجا کردن

شؤیلهŞöyle : اینگونه

شیمدیŞimdi : اینک

قاپسامQapsam : حیطه

قاپلانQaplan : پلنگ

قاتQat : ١-یان، نزد، حضور ٢- لایه ٣- قاتی، قاتیلا، قاتلا؛ دفعه، بار، کرّه، کز، مضرب چیزی ٤-مرتبه، طبقه

قاتالارQatalar : مخلوط کنند

قاتی قاتیQatı qatı : ١-سه‌رت سه‌رت، آجی آجی ٢-«قات‌لا قات‌لا»، به دفعات متعدد

قاتیQatı : چوخ، چوخ‌لو، په‌ک، اییی‌جه، یاخشی‌جا، سیخی، سیخی سیخی، غایت درجه ده، در منتهای، محکم

قاتی‌نداQatında : در پیشش، در حضورش

قاچانQaçan : کی، هر وقت

قارشی‌سی‌ناQarşısına : به مقابلش

قالینتیQalıntı : باقیمانده

قاووُرالارQavuralar : برشته کنند

قوُرالQural : قاعده

قوُرتQurt : گرگ

قوُرتاریجیQurtarıcı : مهدی، خلاص‌کار

قوُروجوQurucu : بنیان‌گزار، موسس

قوْشولQoşul : شرط

قوْلQol : شاخه

قوُل‌لوغوناQulluğuna : در خدمتش

قوْنان‌داQonanda : به هنگام اسکان در مکانی

قوْنوQonu : موضوع

قوُیتوQuytu : خلوت

قوْیوبانQoyubann : گذاشته،

قیدین یئمه‌کQéydin yémek : اوزولمه‌ک، دردینی چه‌کمه‌ک

قیلاQıla : بگذارد (نماز)

قییین‌لاماQıyınlama : مجازات دادن

که‌سینKesin : قطعی

که‌ندیKendi : خود

کؤتوKötü : بد

کؤکنارKöknar : غلاف غوزه‌ی خشخاش

کۆچوکKüçük : کیچیک

کۆرهKüre : آتش‌گاه، آتش‌دان

کیچی‌ره‌کKiçirek : کوچک‌تر

کیرشانKirşan : پودر، پودر سفیدی که زنان به صورت می‌مالند

کیم‌لیکKimlik : هویت

گه‌لیب‌ه‌نGeliben : آمده

گؤچه‌بهGöçebe : کوچنده

گؤچه‌ریGöçeri : کوچنده

گؤچه‌ن‌دهGöçende : موقع کوچ کردن

گؤرک‌لوGörklü : زیبا

گؤرگوGörgü : آداب

گونه‌شGüneş : خورشید

گۆوه‌نGüven : اعتماد

گیبیGibi : کیمی (مانند)

گئچه‌رسیزGéçersiz : بی اعتبار

گیده‌ریپGiderip : رفع کرده

گئرچه‌کGerçek : حقیقی

نئته‌لیک‌سیزNételiksiz : بدون هرگونه شکل خاص (بیر بیچیمه باغ‌لی اولمایان نه‌سنه)

نئجهNéce : چگونه، چطور

نئچهNéçe : چه مقدار

هپHep : همیشه، همه‌گی

هوُنHun : انسان، بشر، آدم

هوُن‌اوستوHunüstü : فوق بشر

یابانYaban : غیر، دیگری، بیگانه

یاپیتYapıt : اثر

یاتیرYatır : مقبره

یاخالانماقYaxalanmaq : دست‌گیر شدن

یارقی‌لانماقyarqılanmaq : محاکمه شدن

یارلی‌قاسینYarlıqasın : رحمت کند

یارماقYarmaq : سکه

یاریسینYarısın : نصفش را

یاریلمیشYarılmış : شکافته شده

یاسYas : باز کردن (کمان)

یاساYasa : قانون

یاشارYaşar : ساله (١٦ یاشار: ١٦ ساله)

یاشامYaşam : زنده‌گانی، حیات

یالینیقYalınıq : انسان، بشر، آدم

یان‌داشYandaş : طرف‌دار، هواخواه

یایی‌نیYayını : کمانش را

یوْغرولانYoğrulmaq : خمیر شدن

یوْلYol : راه

یوُمشاقYumşaq : نرم

یؤنه‌تگیلYönetgil : سیاسی

یؤنه‌تیمYönetim : مدیریت

یوْیماقYoymaq : اعدام کردن؛ محو و منهدم، نابود کردن

یوْیوُلماقYoyulmaq : اعدام شدن؛ محو و منهدم، نابود شدن

یۆجه‌لیییYüceliyi : بلندی، شرافت

یۆرومه‌کYürümek : راه رفتن

یۆز ایلYüzil : سده، قرن

یۆکسه‌لمه‌کYükselmek : بالا رفتن

یۆگوروشYügürüş : هجوم، حمله

یئتدیک‌جهYétdikce : تا آنجا که می‌رسد، کفاف می‌کند

یئتیریمYétirim : تبلیغ، پروپاگاندا

یئریلYéril : زمینه

یئریمه‌کYérimek : راه رفتن

یئگYég : خوب

ییگYig : خوب، به

ییگ‌ره‌ک: Yigrek : بهتر

ییگیتYigit : قهرمان، دلاور

ییلدیزلارYıldızlar : ستارگان

یینهYine : باز هم، دوباره

یئنیلگیYénilgi : شکست، مغلوبیت

یییYiy : خوب

یییهYiye : صاحب

ییییİyi : خوب

یییی‌ره‌کYiyirek : بهتر

یئیین‌لیک‌له Yéyinlikle : به سرعت، سریعا

ییری ییرین: یئری یئرین، جابجا، فوراً. درحال . فی الفور

اسکات: خاموش گردانیدن، تسکین

ثِرا: زمین، خاک، جائی است بین رویثة و صفراء در پائین وادی حی

ثُقاب: جمع ثقب، سوراخ‌ها

ثوبون : لباسش را

خایب: محروم

دَنْیَه: پست، فرومایه

ذوکت: ذکا

رزق: روزی، غذا

رواتب: جمع راتب، وظائف

عمر السهروردیÖmer Söhreverdi : سوننی صوفی‌لییین اؤن‌ده گه‌له‌ن تمثیل‌چی‌له‌ری‌نده‌ن، ١١٤٥ده تورک‌ایلی‌نین سؤهره‌وه‌رد شه‌هه‌ری‌نده دوغولوپ ١٢٣٤ده باغداددا وفات ائتمیش‌دیر.

غَرّا: زیبا، محتشم

قید : اندیشه، تشویش

ماسداقا: نوعی گیاه با میوه تلخ که برای ساختن دارو به کار می‌رود (یئمیشی آجی‌یا چالان بیر تور بیتگی اولوپ اه‌م یاپیمی‌ندا قول‌لانیلیر)

مجمّل: زیبا کننده

محرّا: گوشت پخته شده‌ای که به راحتی از استخوان جدا شود (که‌مییی‌نده‌ن قولای‌جا آیریلاجاق ده‌ن‌لی اییی‌جه پیشمیش اه‌ت)

مکمّل: کامل کننده

مِن غیرِ منظوم: به صورت غیر منظم

منابع:

Kemal Eraslan. Baba İlyasi Horasaniye Ait Halvetle ilgili manzum bir risale

http://dergipark.ulakbim.gov.tr/iuturkiyat/article/viewFile/1023000734/pdf

BABA İLYAS, TDV İslâm Ansiklopedisi

http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=040368