مارش تورکی همدان:
همدان‌دا آل بایراق‌لی اوتاغی قوران
ییلماز اوردونلا یاشا، ائی بویوک علی احسان!
مئهران باهارلی
در سال‌های جنگ جهانی اول، منطقه‌ی جنوبی تورک‌ایلی واقع در استان‌های امروزی همدان و اطراف آن در استان‌های مرکزی و کرمانشاه و.... به همراه شمال غرب تورک‌ایلی واقع در استان‌های امروزی آزربایجان غربی و کوردستان، یکی از دو مرکز اصلی مجادله‌ی ملی تورک بود. در این دو منطقه شعور ملی تورک بخصوص در میان توده‌ی مردم بسیار شکوفا[1] و حرکت اتحاد اسلام عثمانلی و عموما عثمانلی‌دوستی[2] در میان گروه‌های مختلف سکولار و جعفری و سنی و علوی (علی اللهی، اهل حق) و .... فوق العاده پرطرف‌دار بود. (یکی از تئوریسین‌های مفکوره‌ی اتحاد اسلام عثمانلی، سید محمد توفیق همدانی است[3]).
این امر خود را در فاز آزادسازی این مناطق توسط اوردوی نجات‌بخش عثمانلی، به صورت‌های مختلفی مانند همکاری همه‌جانبه و جانانه‌ی مردم با آن[4]، تاسیس واحدهای نظامی از تورکان بومی ملتصق به اوردوی عثمانلی (مانند فوج همدان و فوج افشار - اورمیه)، خواست اهالی شهرها و مناطق و ایلات مختلف برای الحاق به قلمروی عثمانلی و ... هم نشان می‌داد. (فوج همدان مرکب از ٨٠٠ نفر یکی از افواج مسلح تورک بود که در التصاق با اوردوی عثمانلی در سال‌های جنگ جهانی اول فورم گرفته بودند[5]. بزرگ‌ترین «افواج تورک»، فوج‌های افشار به مرکزیت اورمیه و دیگری خمسه - همدان بود. فوج افشار به مرکزیت اورمیه تا آخر جنگ به عنوان متحد اوردوی اسلام عمل کرد).
١-به دلایل فوق همدان و اطراف آن، مانند آزربایجان غربی، برای تورک‌گرایان و مجادله‌ی ملی تورک و اوردوی عثمانلی و ... دارای اهمیت ویژه، هم استراتژیک و هم سمبولیک بود. این اهمیت ویژه خود را از جمله در ذکر همدان در اشعار تورکی سروده شده در آن دوره در عثمانلی در ارتباط با عملیات آزادسازی تورک‌ایلی و غرب ایران هم نشان می‌دهد. به واقع همدان یکی از نادر مناطق تورک‌ایلی است که نام آن در ادبیات تورکی عثمانلی دوره‌ی مجادله‌ی ملی تورک ذکر شده است.
مانند بندی از شعر تورکی سروده شده در ماتم عمر ناجی[6] که در آن همدان و ورود هلال (پرچم عثمانلی) به آن به عنوان سمبول آزادسازی جنوب تورک‌ایلی و فتح غرب و مرکز ایران ذکر شده است: «هلال سه‌نی به‌ک‌له‌ر آلنین‌دان اؤپمه‌یه. همدان‌ا گیردی، همدانی آشدی»- ترجمه: هلال (بیرق - اوردوی عثمانلی) وارد همدان شد و از همدان هم – به طرف تهران - عبور کرد و اکنون منتظر است تا بر پیشانی تو بوسه زند. (این شعر تورکی در سؤزوموز منتشر خواهد شد).
عارف
قزوینی شاعر نژادپرست و ضد تورک و رهبر معنوی فرقه‌ی دموکرات آزربایجان هم در یکی
از نامه‌های خود به یک مارش عثمانلی که در آن نام همدان برده می‌شود اشاره کرده
است: «همین همدانی که من امروز در آن توقف دارم، شهری بود که عثمانی‌ها راجع به
آن در مارش خود ساخته بودند: همدان را گرفتیم و مانند یک عروس زیبا به عقد دولت
خود در آوردیم». (نامه به عادل خلعت‌بری، از همدان، ٦ اردیبهشت ١٣١٠. از
کتاب «نامه‌های عارف قزوینی به همراه اشعار چاپ نشده»، به کوشش مهدی نورمحمدی، صص ١٤٥-١٤٦). ظاهرا
مارشی که عارف قزوینی به آن اشاره کرده، به غیر از دو مارشی است که در این مقاله
(در زیر) معرفی شده‌اند. زیرا در این دو مارش جملاتی با مضمون فوق وجود ندارد.
٢-در این نوشته دو مارش تورکی از قول‌اوردوی سیزدهم اوردوی عثمانلی به فرماندهی علی احسان پاشا در سال‌های جنگ جهانی اول که در یک بند از هر کدامشان نام همدان ذکر می‌شود را معرفی کرده‌ام. علی احسان پاشا این دو مارش و ماجرای آن‌ها را در کتاب خود به نام «خاطرات من از جنگ»، در قسمت مفصلی که مربوط به عملیات آزادسازی همدان و جنوب تورک‌ایلی و غرب ایران توسط قول‌اوردوی سوم عثمانلی است آورده است[7] (این قسمت به صورت یک رساله – کتاب‌چه‌ی مستقل در سؤزوموز منتشر خواهد شد). یکی از این مارش‌ها «مارش همدان» نام دارد. این دو مارش تورکی پس از فتح و آزادسازی همدان احتمالا توسط مَحْمَدْ بیگ کنعان دال‌باشار که در عملیات آزادسازی جنوب تورک‌ایلی و غرب ایران به سال‌های جنگ جهانی اول با منصب رئیس ارکان حرب در ترکیب قول‌اوردوی سیزدهم (سپاه) شخصا اشتراک داشت، و بعدها جانشین فرماندهی کل ستاد نیروهای مسلح جمهوری تورکیه شد و افراد تحت فرماندهی او، در شهر همدان سروده شده‌اند.
٣-علی احسان پاشا فرماندهی قول اوردوی سیزدهم به سبب نقشی که در سال‌های جنگ جهانی اول در آزادسازی تمام تورک‌ایلی، از همدان و اراک و بیجار تا تبریز داشت، همچنین دفع و رفع تهاجم لشکر ژنرال ارمنی آندرانیک اوزانیان به خوی[8]، در تاریخ ملی تورک و تاریخ معاصر تورک‌ایلی مانند «عمر ناجی»، «روشنی بیگ»، «خلیل پاشا» و ... یک شخصیت ملی تورک شمرده می‌شود. در فرهنگ مردمی تورک منطقه هم علی احسان پاشا یک قهرمان ملی است. چنانچه بنا به محقق خویی رضا جنتی، برخی از سالمندان که شاهد واقعه‌ی تهاجم آندرانیک به خوی بوده‌اند، از علی احسان پاشا به صورت «ابوالفضل سوار بر اسب آبی- گؤی‌آت‌لی ابو‌لفض» یاد و تقدیس می‌کردند. یکی از آثار ادبی نادر بیاد مانده در باره‌ی فاجعه‌ی جیلولق هم، یک شعر تورکی بسیار ارزشمند سروده شده در خوی آن سال‌ها در تقدیر علی احسان پاشا و ژؤن تورک‌ها است[9].
پایان نوت مئهران باهارلی
.png)
.png)
.png)
همدان مارش‌لاری، یازار: علی احسان پاشا
اه‌ن قان‌لی محاربه‌له‌ری ٧ هازیران ١٩١٦دا خانقین مدافعه‌سی‌نده، بوندان سونرا کیرینده قه‌ده‌ر پایتاک بوغازی‌نی ضبط ائده‌رکه‌ن، داها سونرا کیرمانشاه‌ا قه‌ده‌ر یاپدیغیمیز سرعت‌لی تعرض‌لاردا، نهایت همدانی ضبط ائتمه‌زده‌ن اوّل، اسدآباد محاربه‌سی‌نده الوند داغ‌لاری‌نی مدافعه ائده‌ن روس‌لارین طردی اثناسی‌ندا وئرمیشدیک.
همدانی ضبط ائتدیک‌ده‌ن سونرا ایران‌ی ترک ایچین امر وئریلینجه‌یه قه‌ده‌ر گئچه‌ن آی‌لاردا عمومی اولاراق راحات ائتمیش و عسکریمیزی بول‌جا به‌سله‌میشدیک. حتتا بو ایستیراحت و رفاه گون‌له‌ری‌نده قول‌اوردویا منسوب بعضی ضابط‌له‌ریمیز قازاندیغیمیز ظفرله‌ری ترنم ائده‌ن بیر قاچ مارشین گفته‌سی‌نی و بسته‌سی‌نی یاپدی‌لار. بونلاردان ایکی دانه‌سی‌نی هه‌مه‌ن هه‌پیمیز اه‌زبرله‌میشدیک. قول‌اوردوموزون ارکان حرب رئیسی بین‌باشی کنعان به‌ی بو ایش‌له چوخ مشغول اولموشدو. بو مارش‌لارین اه‌ن اهمیت‌لی ایکی دانه‌سی شون‌لاردیر:
بیرینجی: اون‌اوچونجو قولاوردو مارشی:
١
اوچ یوز ایل‌دیر گؤرمه‌دی گؤزو
خاقان ایلی‌نین ظفرله‌ر اوزو
تؤکدویون قان تاریخه گیردی
ساغ قالان یاس‌لا جان وئردی
٢
اون اوچونجو ییلماز قولاوردو
علی احسان به‌ی گوجویله ووردو
موسکوفو یئره، ائده‌ن بولدو
گولدو دول‌لار، یئتیم‌له‌ر یوردو
٣
بیر، ایکی، بیر ایکی، مارش ایله‌ری!
باخ اه‌سییور ظفر یئل‌له‌ری
آچ بایراغینی، بیراخ ساللانسین
اه‌سکی شان‌لار یینه اون سالسین
٤
سیل یاشینی دردلی آنا، بوکمه بوینونو
اون‌اوچونجو قول‌اوردونا ساخلا قوینونو
سانا مطلق گه‌تیره‌جه‌ک شان‌لی بیر چه‌له‌نگ
موسکوف اؤجو، آلین آغی، قان‌لی بیر توفه‌نگ
٥
یاشا اوردو، یاشا عسکر، یاشاسین وطن!
قوت‌لو اولسون جان‌لا باش‌لا، تؤکدویون او قان!
همدان‌دا آل بایراق‌لی اوتاغی قوران
ییلماز اوردونلا یاشا، ائی بویوک علی احسان!
١
کوت‌ده گؤسته‌ردییین شان‌لی جلادت
تاریخه مویّد بیر ظفر یازدی
سونرا بو مقدس الهام بارماغی
ائدینجه شمالی سانا اشارت
یینه او شیمشه‌ک‌لی عزمین پارلادی
٢
قوردون اوتاغین قصرِ شیرین‌ده
ظفر نشیده‌سی اوخویوپ دوران
الوندین او صدف ساحل‌له‌ری‌نده
باخدین کی قارشیندا حالا او دوشمان
کوکره‌یه‌ن بیر آرسلان گیبی او زمان
٣
آتیلدین سرپل‌ا، سرمیلی آشدین
ماهی دشتی توتدون، او فرار ائتدی
اولموشدون بیر صاباح سن کرمانشاه‌ین
عزیز و محترم بیر مسافری
بوتون خالق، دینی بیر بایرام یاپمیشدی
اوه! نه مسرت‌لی تاریخی بیر گون
بویوک تورک ملتی، حاققین‌دیر او گون!
٤
توپ صدالاری‌ندان بیر گون کنگاور
آنلادیق کی آرتیق هیبت‌لی مغرور
فتح ایله تاریخه او بیر جنگاور
موقعی‌نی توتان اوردو گه‌لییور
قادین، اه‌رکه‌ک، چوجوق هیجان‌لی، مسرور
٥
یوزله‌ری‌نده تیتره‌ک بیر نور ایمان
چیخدی قدومونو قارشی‌لاماغا
اسلام حیاتی‌ندا بیر وحدت یاپان
مبارک غزانی قوت‌لاماغا
قربان‌لار که‌سه‌ره‌ک سلام‌لاماغا
٦
شاهانه اوچوش‌لو بیر قارتال گیبی
شیمدی همدان‌دا آچدیغین سانجاق
آتالاردان قالان بیر ماسال گیبی
تاریخ‌ده ده‌رین بیر ته‌مه‌ل قوراجاق
یارین نامینا بیر هیکل قوراجاق
اوه! نه مسرت‌لی تاریخی بیر گون
ائی تورک قوماندانی حاققین‌دیر او گون!
شیمدی ١٥ مارت ١٩١٧ده‌کیریند (کرند)ده ایکی طرف‌لی وضعیتی
و ایچینده بولوندوغوموز تهلیکه‌یی تدقیق ائده‌رکه‌ن، قول‌اوردونون موزیکا بؤلویو
سون دفعه اولاراق ایران توپراق‌لاری‌ندا عجم‌له‌ره قارشی کدر ایچینده بولونمادیغیمیزی
گؤسته‌رمه‌ک املی ایله، ایکیندی نوبت موزیکاسی‌نی چالماغا باشلادی. و هه‌پیمیزین
نئشه‌سی‌نی گه‌تیرمه‌ک ایچین بو ایکی مارشی بویوک بیر هیجان‌لا تکرار ائتدی.
قرارگاه ضابط‌له‌ری ٢. فرقه‌نین حاضر اولان قطعه‌له‌ری‌نین ضابط و عسکرله‌ری هه‌پ
بیر آغیزدان موزیکانین چالدیغی مارش‌لاری اوخودولار. و تکرار تکرار چالدیردی‌لار.
به‌ن دائما عسکریمیزین نئشه‌سی‌نی یوکسه‌ک توتماق ایچین غیرت گؤسته‌رییور و فرصت‌له‌ر
آرییوردوم. قول‌اوردوموزون ارکانِ حرب رئیسی بو دوشونجه‌می بیلدییی ایچین، و بیر
قاچ گون سونرا گه‌ره‌ک روس‌لارلا و گه‌ره‌ک اینگیلیزله‌رله یاپاجاغیمیز
چارپیشمالاردا معنویاتیمیزی یوکسه‌لتمه‌ک و عسکری شوقا گه‌تیرمه‌ک مقصدی‌یله بو
فرصت‌ده‌ن استفاده ائتمه‌ک‌ده ایدی. نهایت به‌ن ده چادیریم‌دان دیشاری چیخاراق
بیر امر ضابطی ایله موزیکا بؤلویونه زئیبه‌ک چالماسی خبری‌نی گؤنده‌ردیم و
عسکرین اویناماسی‌نی تشویق ائتدیردیم. بو هیجان‌لا مسرت آنی گئچدیک‌ده‌ن سونرا،
تکرار چادیریما گیره‌ره‌ک، وضعیت ایله و آلیناجاق تدبیرله‌ری دوشونمه‌ک‌له مشغول
اولماغا باشلادیم. ص ٤٥-٤٨
مارش‌های تورکی همدان. به قلم علی احسان پاشا. (ترجمه به فارسی: مئهران باهارلی)
خونین‌ترین نبردها را در ٧ هازیران ١٩١٦ هنگام دفاع از خانقین، بعد از آن ضبط گردنه‌ی پایتاک تا کرند، سپس در هجوم‌های سریعی که تا کرمانشاه کردیم، و نهایتا در محاربه‌ی اسدآباد، قبل از ضبط همدان هنگام طرد روس‌هایی که از کوه‌های الوند دفاع می‌کردند کرده بودیم.
بعد از ضبط همدان، تا زمانی‌که امر ترک ایران داده شد، در
آن ماه‌ها عموما آسوده بودیم و عساکرمان را به فراوانی تغذیه کرده بودیم. حتی
در این روزهای استراحت و رفاه، بعضی از ضابطین – افسران منسوب به قولاوردو،
برای ترنم پیروزی‌هایی که به دست آورده‌ایم، اشعار چند مارش را سروده و برای آن‌ها
آهنگ درست کرده بودند. از این مارش‌ها، دو تا را تقریبا همه‌ی ما حفظ کرده بودیم.
رئیس ارکان حرب قول‌اوردویمان، بین‌باشی کنعان به‌ی، با این امور بسیار مشغول بود.
دو تا از مهم‌ترین این مارش‌ها چنین هستند:
مارش اول: مارش قول‌اوردوی سیزدهم
سیصد سال است که چشم کشور خاقان، روی پیروزی را
ندید. خونی که تو ریختی، به تاریخ وارد شد. آنکه سالم ماند، با ماتم جان داد.
قول‌اوردوی بی باک سیزدهم، با نیروی علی احسان موسکوف
(ارتش روسیه) را بر زمین زد. (ظالم روسیه) مجازاتش را یافت. و روی بیوه‌ها و
سرزمین یتیم‌ها خندید.
یک، دو، یک، دو، مارش به پیش! نگاه‌کن نسیم پیروزی
می‌وزد. پرچمت را باز کن و بگذار افراشته شود. افتخارات گذشته باز هم شهره شوند
ای مادر دردمند، اشک‌هایت را پاک کن و سرت را به پائین
نیانداز. آغوشت را برای قول‌اوردوی سیزدهمت نگهدار. که برایت قطعا یک دسته گل پر
افتخار، روسفیدی، انتقام موسکوف (روسیه) و یک توفنگ خونین را (هدیه) خواهد آورد.
زنده باد اوردو (ارتش)، زنده باد عسکر، زنده باد
وطن! مبارک باد آن خونی که با جان و دل ریختی. ای علی احسان کبیر، با اوردوی
دلیرت که در همدان اوتاغ دارای پرچم سرخ را برپا کرد، زنده باش!
مارش دوم: مارش همدان
جلادت افتخارآمیزی که در کوت [العماره][10]
از خود نشان دادی، یک پیروزی تائید شده را در تاریخ ثبت کرد. بعد از آن، هنگامی که
انگشت الهام مقدس به تو طرف شمال را اشاره کرد، باز هم عزم و اراده‌ی رعدوار تو
درخشید
اوتاقت را در قصر شیرین برپا کردی، در آن ساحل‌های
صدفین الوند که بی وقفه سرودهای ظفر و پیروزی را می‌خواندند، دیدی که هنوز آن
دشمن در مقابلت است، در آن هنگام مانند یک شیر غرنده
به سرپل جهیدی و از سرمیل گذشتی، ماهی دشت را
فتح کردی و او (روس) فرار کرد. تو بدین ترتیب در یک صبح، مهمان عزیز و محترم
کرمانشاه شده بودی، تمام مردم ورود تو را یک عید دینی کرده بودند
آه چه روز تاریخی مسرت‌آوری بود، ای ملت بزرگ
تورک، تو سزاوار آن روز هستی!
یک روز در کنگاور از صداهای توپ ملتفت شدیم که آن
ارتش مغرور و باهیبت که با فتوحاتش در تاریخ جایگاهش را به عنوان جنگاور کسب کرده
بود می‌آید. زن و مرد و کودک هیجان زده و شادمان بودند
بر چهره‌هایشان یک نور لرزان ایمان، برای استقبال
از قدم‌هایت، برای تبریک گفتن به غزای مبارکت که در حیات مسلمانان وحدت می‌آفرید،
و با سر بریدن قربانی‌ها برای سلام دادن به تو براه افتادند
بیرقی که در همدان برافراشتی، مانند عقابی که شاهانه
پرواز می‌کند، مانند حماسه‌ای که از اجداد به یادگار مانده است، در تاریخ بنیانی
عمیق ایجاد خواهد کرد، و فردا به نام تو مجسمه خواهد ساخت
آه! چه روز تاریخی مسرت‌آمیزی، ای فرماندهی
تورک، تو سزاوار آن روز هستی!
اکنون در ١٥ مارت وضعیت دوجانبه و خطری که در میان آن
بودیم را تدقیق می‌کنم: برای اینکه نشان دهیم صاحب هیچ کدورت و دل آزرده‌گی نسبت
به ایرانی‌ها نیستیم، بؤلوک موزیک اوردویمان برای آخرین بار در خاک ایران، شروع به
نواختن موزیک نوبت ظهر کرد. و برای آنکه به همه‌مان روحیه و نشئه بدهد، این
دو مارش را با هیجان زیاد تکرار نمود. افسران قرارگاه و افسران و سربازان قطعه‌های
فرقه‌ی دوم، همه یک صدا شروع به خواندن مارشهایی که موزیکا می‌نواخت کردند. و
مکررا آن‌ها را نواختند. من همیشه برای بالا نگاه داشتن روحیه‌ی سربازانمان تلاش
می‌کردم و دنبال فرصت بودم. رئیس ارکان حرب قول‌اوردویمان هم که این تفکر من را
می‌دانست، و برای آنکه روحیه‌ی سربازانمان را در نبردهایی که چند روز دیگر با
روس‌ها و انگلیس‌ها باید می‌کردیم بالا نگهدارد، از این فرصت استفاده می‌کرد. در
نهایت من از چادرم بیرون آمدم و توسط یک افسر امر، به بولوک موزیکا پیام دادم که موزیک
زئیبک[11] را بنوازد. خودم هم رقصیدن
عساکر را تشویق کردم. بعد از آن که این لحظات مسرت و سرور گذشت، دوباره به چادرم
رفتم و مشغول به اندیشیدن در باره‌ی وضعیت و تدابیری که می‌باید اخذ می‌شد شروع
کردم. ص ٤٥-٤٨
HEMEDAN
MARŞLARI, ALİ İHSAN PAŞA
En kanlı muharebeleri haziran da Hanıkın müdafaasında, bundan sonra Kirind'e kadar Paytak Boğazı'nı zapt ederken, daha sonra Kirmanşah'a kadar yaptığımız süratli taarruzlarda, nihayet Hemedan'ı zapt etmezden evvel EsedAbad muharebesinde Elvand Dağları'nı müdafaa eden Rusların tardı esnasında vermiştik.
Hemedan’ı zapt ettikten sonra İran’ı terk etmek için emir verilinceye kadar geçen aylarda umumi olarak rahat etmiş ve askerimizi bolca beslemiştik. Hatta bu istirahat ve ferah günlerinde Kolorduya mensup bazı zabitlerimiz kazandığımız zaferleri terennüm eden birkaç marşın güftesini ve bestesini yaptılar. Bunlardan iki tanesini hemen hepimiz ezberlemiştik. Kolordumuzun Erkân-ı Harp Reisi Binbaşı Kenan Bey bu işle çok meşgul olmuştu. Bu marşların en ehemmiyetli iki tanesi şunlardır:
Birincisi 13. KOLORDU MARŞI:
1
Üçyüz yıldır görmedi gözü
Hakan ili'nin zaferler yüzü
Döktüyün kan târihe girdi
Sağ kalan yasla can verdi
2
Onüçüncü yılmaz Kolordu
Ali İhsan Bey gücüyle vurdu
Moskof’u yere, eden buldu
Güldü dullar, yetimler yurdu
3
Bir, iki, bir iki, marş ileri
Bak esiyor zafer yelleri
Aç bayrağını, bırak sallansın
Eski şanlar yine ün salsın
4
Sil yaşını dertli ana, bükme boynunu
13. Kolorduna sakla koynunu
Sana mutlak getireek şanlı bir çelenk
Moskof öcü, alın akı, kanlı bir tüfenk
5
Yaşa ordu, yaşa asker, yaşasın vatan!
Kutlu olsun, canla başla, döktüyün o kan!
Hemedan’da Al bayraklı Otağı kuran
Yılmaz Ordunla yaşa, sen büyük Ali İhsan!
İkincisi HEMEDAN MARŞI:
1
Küt’te gösterdiyin şanlı celâdet
Târihe müeyyed bir zafer yazdı
Sonra bu mukaddes ilham parmağı
Edince şimâlı sana işaret
Yine o şimşekli azmin parladı
2
Kurdun Otağın Kasr-ı Şirin’de
Zafer neşidesi okuyup duran
Elvend’in o sedef sâhillerinde
Baktın ki karşında hâla o düşman
Kükreyen bir arslan gibi o zaman
3
Atıldın Serpol’a, Sermil’i aştın
Mâhi Deşt’i tuttun, O firar etti
Olmuştun bir sabah sen Kirmanşah’ın
Aziz ve muhterem bir misâfiri
Bütün halk, dinî bir bayram yapmıştı
Oh! Ne meserretli târihi bir gün!
Büyük Türk milleti, hakkındır o gün!
4
Top sadalarından bir gün Kengâver
Anladık ki artık heybetli mağrur
Fethile târihte O bir cengâver
Mevkiini tutan Ordu geliyor
Kadın, erkek, çocuk heyecanlı, mesrur
5
Yüzlerinde titrek bir nûr-i îman
Çıktı Kudûmünü karşılamağa
İslâm hayatında bir vahdet yapan
Mübarek gazanı kutlamağa
Kurbanlar keserek selâmlamağa
6
Şâhâne uçuşlu bir kartal gibi
Şimdi Hemedan’da açtığın sancak
Atalardan kalan bir masal gibi
Târihte derin bi temel kuracak
Yarın namına bir heykel kuracak
Oh! Ne meserretli târihi bir gün
Ey Türk kumandanı hakkındır o gün
برای مطالعه‌ی بیشتر: مقالات مربوط به همدان و علی احسان پاشا
به
خاطره‌ی آخان بیگ خان، حسن پاشا خان، فیروز آددو خان، سه قهرمان ملی – آلپاغوت
تورک از بهار – همدان – تورک‌ایلی در سال‌های جنگ جهانی اول
https://sozumuz1.blogspot.com/2022/11/blog-post_13.html
مارش تورکی همدان: همدان‌دا آل بایراق‌لی اوتاغی قوران؛ ییلماز اوردونلا یاشا، ائی بویوک علی احسان!
https://sozumuz1.blogspot.com/2023/04/blog-post.html
علی
احسان پاشایا
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/03/blog-post_23.html
مرام‌نامه‌ی
فرقه‌ی سوسیالیست ایران و نفی فدرالیسم ملی و حقوق زبانی ملل ساکن در ایران در آن
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/07/blog-post_21.html
طرف‌داری
احمدشاه قاجار و مردم از اوردوی عثمانلی، اعلان جنگ دولت آنگلوفیل مشروطه به عثمانلی
و مخالفت شدید احمدشاه با آن
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/03/blog-post.html
علی
احسان پاشا: تمام بدبختی‌های آزربایجان نتیجه‌ی سیاست دولت مرکزی‌ی ایران و
ماموران آن است.
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/02/blog-post_17.html
تشکیل
«حزب اتحاد اسلام» در خوی، سلماس و اورمیه
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_31.html
رابینو:
روستائیان همدان تورک‌اند و کلمه‌ای فارسی نمی‌دانند
http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_13.html
دانش‌آموزان تورک کوریجان- کبود
راهنگ- همدان اصلاً زبان فارسی نمی‌دانند
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/03/blog-post_28.html
نیروهای عثمانلی و آزادسازی زبان
تورکی در تورک‌ایلی و ایران
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/08/blog-post_91.html
اعلانیه‌ی تورکی کونسول‌گری بریتانیا
در کرمانشاه
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/06/blog-post.html
دو نامه‌ی تورکی ناصرالملک همدانی به سلطان
عثمانلی مَحْمَدْ خان رشاد (سلطان مَحْمَدْ خامس) به نیابت احمدشاه قاجار
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post.html
[1] همدان می‌خواست تورکی، زبان رابط بین المللی
جهان اسلام شود
[2] دعای اهالی همدان در مساجد برای پیروزی اوردوی
عثمانلی و گسترده شدن سایه‌ی امپراتوری عثمانلی بر جهان اسلام
[3] توفیق همدانی: برپاکردن طاق نصرت در تبریز در
پیشواز اوردوی تورک –اسلام، تقدیم دسته‌های گل از طرف دختران تبریزی به خلاص‌کاران
تورک، قتل شوهر خواهر تزار روسیه در قوْشاچای و کونسول روسیه در ساۇوج‌بۇلاق
[4] استقبال شدید همدان از قوا و فرماندهی قوشون
عثمانلی، علی احسان پاشا
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_67.html
فتح
الدین فتاحی تبریزی. استقبال تبریز از نفرات دلیر و سلحشور علی احسان پاشا و
اوردوی نجات‌بخش عثمانلی و مساله‌ی تحت الحمایه‌گی- پروتکتورا و یا ادعای حمایت
دولت‌های بزرگ اوروپائی از اقلیت‌های مسیحی شرق. به تصحیح مئهران باهارلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/12/blog-post_76.html
جنایات ارتش روس در
همدان-تورک‌ایلی و خون گریستن مردم تورک همدان به هنگام عقب‌نشینی اوردوی اسلام
–عثمانلی
[5] تورکی زبان رسمی فوج
همدان اوردوی اسلام در سال‌های جنگ جهانی اول
[6] آغیت – مرثیه‌ی تورکی
در سوگ عمر ناجی: ناجی وطن یولوندا فدا ائتدی جانی‌نی، ایران ایلی‌نده تؤکدو او
قیمت‌لی قانی‌نی
[7] Ordu Komutanı General Ali İhsan SÂBİS. HARP
HATIRALARIM (1, 2, 3, 4, 5, 6. Cilt Tam Takım) Hatıralarla Yakın Tarih: Birinci
Dünya Harbi, Evvelki Hadiseler, İstiklâl Harbi ve Gizli Cihetleri
[8] خویی‌ها و حاج علی‌احسان
پاشا در مصاف آندرانیک، به روایت محمدرحیم نصرت ماکویی
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_7.html
تهاجم
ارامنه به فرماندهی ژنرال آندرانیک اوزانیان به خوی به روایت ابوالقاسم امین
الشرع خویی
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_10.html
تاریخ
تهاجمات و جنایات ارامنه، اسماعیل سیمیتقو و سردار ماکو در آزربایجان. میرزا
ابوالقاسم امین الشرع خویی. به کوشش علی صدرایی خویی. مقدمه، لغت‌نامه، ویرایش و بازنویسی مئهران باهارلی-سؤزوموز
[9] زنده باد خویی‌ها،
زنده باد تورک‌ها، زنده باد علی‌احسان پاشا و ژون تورک‌ها «یاشاسین خوی‌لولار، یاشاسین
تورک‌له‌ر، یاشاسین علی‌احسان پاشا، ژؤن تورک‌له‌ر»
[10] اشاره به ظفر حماسی «کوت
العماره»، محلی در جنوب بغداد که اوردوی عثمانلی در تاریخ ٢٧ آرالیق ١٩١٥ شکست
سختی به قوای انگلیس وارد آورد و ١٣ ژنرال، ٤٨١ افسر و ١٣٣٠٠ سرباز انگلیسی را به
اسارت گرفت.
[11] زئیبه‌ک -زیبک (Zeybek)، نوعی رقص محلی آناتولی غربی، که شخصی دلاور که حامی و محافظ مردم است را تمثیل می‌کند.
No comments:
Post a Comment