مجدالسلطنه افشار اورومی:
تورک‌ها برجسته‌ترین و غیورترین ملت‌ها
دونیانین ان معظّم و غیور ملّتی اولان تورک‌له‌ر
مئهران باهارلی
در
شماره‌های ۵ و ۶ مجله‌ی «تورک یوردو» چاپ
استانبول، به تاریخ‌های ۱۶ مارس و ۱ آوریل ۱۹۱۶، یک مقاله‌ی تورکی به
نام «بیر جواب مناسبتی‌یله- ایران ادبیاتی‌نا بیر نظر» (به مناسبت یک جواب- نظری
بر ادبیات ایران) به قلم جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی- مجدالسلطنه در دو بخش منتشر
شده است. علی رغم عنوان این مقاله
که نظری به ادبیات ایران (فارسی) است، مجدالسلطنه در این مقاله عمدتا به تاریخ
تمدن تورک و دفاع از نقش سلاطین و زمامداران تورک در ایجاد و شکوفائی علوم و هنر و
ادبیات پرداخته است. این مقاله همچنین از جهت روشن‌گری در باره‌ی گرایشات سیاسی و
هویتی جمشیدخان در آن مقطع بسیار مفید و آموزنده است و به وضوح نشان می‌دهد که وی
در آن سال‌ها یک تورک‌گرای سیاسی –تورکیست تمام عیار بوده است (به واقع جمشیدخان
سوباتای‌لی افشار اورومی، اقلا از سال‌های ١٩٠٧- ١٩١٠ به هنگام اقامت –تبعید در
تفلیس یک تورکیست بود).
جمشیدخان
سوباتای‌لی افشار اورومی- مجدالسلطنه (١٨٦٤-١٩٤٠)، برجسته‌ترین شخصیت ملی خلق تورک
در دوره‌ی تشکل شعور و «هویت ملی تورک» به معنی مودرن در ایران-تورک‌ایلی، یعنی دوره‌ی به تقریب مابین
سال‌های ۱۸۷۵ تا ۱۹۳۷-۱۹۴۰، یک دولت‌شخص، سیاست‌مدار،
نظامی، فرماندهی پارتیزانی، روشن‌فکر، پوبلیسیست، مدیر مجله، شاعر، مترجم،
نویسنده، محقق، ادیب، تاریخ‌نگار، تاریخ‌شناس، کولکسیونر کتب و آثار فرهنگی و
اشیاء هنری و .. آن هم در عرصه‌ی ادب و فرهنگ و تاریخ سیاسی و تاریخ تمدن تورک
است. جمشیدخان به تعبیری جامع آتاتورک و رسول‌زاده در یک فرد است.
مطالب مطرح شده در مقاله‌ی تورکی توسط جمشیدخان سوباتای‌لی افشار
اورومی
به
لحاظ موضوعی مطالب مطرح شده در این مقاله‌ی تورکی جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی
را می‌توان به چهار بخش تقسیم کرد:
بخش اول- تورک‌ها برجسته‌ترین و غیورترین ملت‌ها (دونیانین ان معظّم و غیور ملّتی اولان تورک‌له‌ر). این‌ها مطالبی شامل مدح
هویت و میراث تاریخی و سلاطین تورک، بیان هم‌بسته‌گی تمدنی و سیاسی همه‌ی تورکان جهان، ستایش
امپراتوری عثمانلی و استانبول ... هستند. این مطالب نشان می‌دهند که در این مقطع
زمانی جمشیدخان به لحاظ هویت ملی انتخابی یک «تورک»، و به لحاظ سیاسی کاملا یک
«تورک‌گرا-تورکیست» بود:
١-
وی ملت تورک را با اوصافی چون «بزرگ‌ترین جهان‌گیران عالَم»، «برجسته‌ترین و
غیورترین ملت دنیا» می‌ستاید و از سلاطین و زمامداران تورک در تاریخ با صفات
«خاقان‌های عظیم الشان»، «اسلاف بزرگوار مشهور و معظم» تقدیر می‌کند. در تائید این
ادعاها، ابیاتی از یک شعر فارسی مسعود سعد سلمان در مدح تورکان را عینا نقل و سپس
ترجمه‌ی آن‌ها به تورکی را می‌دهد.
٢-وی
میراث و شرف تاریخی اسلاف بزرگوار تورک را میراث و شرف تاریخی همه‌ی تورکان به
شمول تورکان قفقاز (جمهوری آزربایجان)، آزربایجان (ایران) و کریمه و تورکستان و
هندوستان و قازان و اورنبورگ و آستاراخان قلمداد کرده سزاوار تقدیس می‌داند. امپراتوری
عثمانلی را «سلطنت جلیله» و استانبول پایتخت عثمانلی را «مرکز سلطنت تورک» و معبود
و «ستایش‌گاه محبوب بیش از هفتاد و پنج میلیون تورک در آسیا» می‌نامد. از جنبش
استقلال تورکستان با شعف و شوق حمایت و پشتیبانی کرده، پرچم آبی تورکستان را از یک
سو «بیرق جهان‌گیر تیمور» و از سوی دیگر «شرف تاریخی همه‌ی تورکان و محبوب» آن‌ها
می‌نامد.
٣-وی
پس از مقدمه‌چینی فوق بیان می‌کند ما یعنی تورکان خارج عثمانلی انتظار هم‌بسته‌گی،
یاری و کومک نخبه‌گان استانبول را داریم. در حالیکه با تلعین و تحقیر کردن میراث
تمدنی و سلاطین تورک توسط امثال سلیمان نظیف مواجه شدیم. عملی که عاقلانه و
خردمندانه نبوده، اهانت به همه‌ی تورکان جهان است، سبب نارضایتی آن‌ها می‌شود و
آینده‌ی نیکی - برای تورکان عثمانلی و جهان- نخواهد داشت.
٤-
جمشیدخان به هنگام نقل شعر فارسی مسعود سعد سلمان، در دو جا فورم «تورک» با حرف «
و » را به جای «ترک» معمول در فارسی؛ همچنین به هنگام ذکر شاعر «آذری»، نام وی را
یک‌بار به صورت «آزری» و با « ز »، به جای فورم معمول آذری در فارسی نوشته است. با
این وصف مجدالسلطنه از نخستین محررین در دوران معاصر است که تورکی‌گرایی در املاء
را اعمال کرده است.
پایان
نوت مئهران باهارلی
.png)
