قرائت کامل سنگ‌‌نوشته‌ی تورکی کلات نوشته شده به امر نادر شاه افشار: کتیبه‌ی نادری، و تصحیح قرائت تورخان گنجه‌ای
مئهران باهارلی
NÂDİR ŞAH AVŞAR’IN BUYRUĞUYLA TÜRKÇE YAZILMIŞ KELAT – QALAT OYMA KAYAYAZITI, VE GENCEÎ'NİN OKUMALARINDAKİ DÜZELTMELER
KALAT CARVED ROCK INSCRIPTION WRITTEN IN TURKISH BY THE ORDER OF NADIR SHAH AFSHAR AND CORRECTIONS IN THE GENCEÎ'S READING
این مقاله، بازنویسی نوشته‌ای به همین نام منتشر شده در سؤزوموز ٢٠٠٤ است.
Tuesday, April 06, 2004
MÉHRAN BAHARLI
«سؤزوموز، مئهران باهارلی‌نین یازقالاری توپلوسو» پیتییی، بیرینجی
جیلدده‌ن
“Sözümüz, Méhran Baharlının yazqalar toplusu” pitiyinden,
cild I
از کتاب « سؤزوموز، مجموعه مقالات مئهران باهارلی» - جلد اول
https://independent.academia.edu/MBaharli
https://sozumuz1.blogspot.com/
https://www.facebook.com/profile.php?id=61579230999069
Özet
Kelât-i Nâderî veya Nedir Kalat (Qalat) yazıtı Nâdir Şah Afşar'ın buyruğuyla İran’ın Rezevi Horasan Eyâletinin Deregez İlçesinde kayaya kazınmış bir Türkçe koşuktan (şiirden) oluşur. Kalat yazıtı, İran topraklarındaki Türk hakanları sarından (tarafından) yazılan Türkçe yazıtlarının bugüne deyin (kadar) bulunan tek örneyidir. Türkçe yazılmış bu yapıt Nâdir Şah'da Türk ulus (milli) bilincin varlığı ile Afşar Erkletinde (Devletinde) Türk dilinin tuğralığını (resmiyetini) gösteren öteksel (târîhî) bir belgedir. Yazıtın dili denli (kadar), içeriyi de önemlidir: Nâdir Şah'ın tuğralı (resmi) yönetgisi (politikası) doğrultusunda soyunu Emir Timur Küreken'e bağlaması, İslam Birliyi süleşkisi (istiratejisi doğrultusunda Sünniliee olumlu bakması ve Şiilikten uzak durması. Bu yazımda, Kalat yazıtının iki Latin ve Arap biçiglerinde (alfabelerinde) bütöv (tam) metni ile Farsça'ya dakik çevrisini, önceki yayınlarda ve bu arada Profesör Turkhan Ganjei'nin yayınında var olan eksiklikleri bütünleyerek ve yanlışları düzelterek okunamayan bölümlerin hepsini okudum.
Abstract
The Kalat-i Naderi inscription consists of a Turkish poem engraved on a rock in the Deregez district of the Rezevi Khorasan province, by the order of Nadir Shah Afshar. The Kalat inscription is the only example found to date of Turkish inscriptions written by Turkish kings in Iranian lands. This monument, written in Turkish, is a historical document that shows the existence of Turkish national consciousness in Nadir Shah, as well as official status of the Turkish language in the Afshar state. The content of the inscription is as significant as its language: In line with Nadir Shah's official policy, linking his lineage to Emir Timur Küreken, viewing Sunnism positively and distancing himself from Shiism in alignment with his Islamic Union policy. In this article, I present the complete text of the Kalat inscription in two Latin and Arabic alphabets and its precise translation into Persian. In my article, I corrected the existing mistakes in previous publications, including Professor Turkhan Ganjei's publication, and read all the unreadable sections.
اؤزه‌ت:
کلات نادری – نه‌دیر قالات یازیتی نادیر شاه آفشارین بویروغویلا ایران‌ین رضوی خوراسان اوستانی‌ندا ده‌ره‌گه‌ز ایل‌چه‌سی‌نده قایایا قازیلمیش بیر تورک‌جه قوشوق‌دان اولوشور. قالات یازیتی ایران توپراق‌لاری‌نداکی تورک خاقان‌لاری ساری‌دان یازیلان تورک‌جه یازیت‌لارین بوگونه ده‌کین تاپیلان ته‌ک اؤرنه‌یی‌دیر. تورک‌جه یازیلمیش بو یاپیت نادیر شاه‌دا تورک اولوس (میللی) بیلینجین وارلیغی ایله افشار اه‌رکله‌تی‌نده (دولتی‌نده) تورک دیلی‌نین توغرالیغی‌نی (رسمیتی‌نی) گؤسته‌ره‌ن اؤته‌کسه‌ل (تاریخی) بیر به‌لگه‌دیر. یازیتین دیلی ده‌ن‌لی، ایچه‌رییی ده اؤنه‌م‌لی‌دیر: نادیر شاه‌ین توغرالی یؤنه‌تگی‌سی (رسمی سیاستی) دوغرولتوسوندا سویونو امیر تیمور کوره‌که‌نه باغ‌لاماسی، ایسلام بیرلییی سوله‌شکی‌سی (ایستیراتئژیسی) دوغرولتوسوندا سنّی‌لییه اولوم‌لو باخماسی و شیعی‌لیک‌ده‌ن اوزاق دورماسی. بو یازیم‌دا قالات یازیتی‌نین ایکی لاتین و عرب بیچیگ‌له‌ری‌نده (الیفبالاری‌ندا) بوتؤو (تام) متنی ایله فارس‌جا دقیق چئوری‌سی‌نی، اؤنجه‌کی یایین‌لاردا و بو آرادا پروفئسور تورخان گنجه‌ای یایینی‌ندا وار اولان اه‌کسیک‌لیک‌له‌ری بوتون‌له‌یه‌ره‌ک و یانلیش‌لاری دوزه‌لده‌ره‌ک، اوخونمایان بؤلوم‌له‌رین هامی‌سی‌نی اوخودوم.
خلاصه:
کتیبه‌ی کلات نادری و یا «نه‌دیر شاه قالات قایا‌یازیتی»، شعری تورکی حکاکی شده به امر نادر شاه بر روی یک صخره در درگز استان خراسان رضوی است. کتیبه‌ی کلات تنها نمونه‌ی کتیبه‌های تورکی نویسانده شده توسط شاهان تورک در قلمروی ایران است که تاکنون یافت شده‌اند. نویساندن این یادمان تاریخی به زبان تورکی نشان‌گر شعور قومی نادر شاه افشار، و کاربرد تورکی در آن سندی دال بر رسمی بودن دوفاکتوی زبان تورکی در دولت افشاری است. محتوی اشعار این کتیبه‌ی تورکی هم دارای ارزش است: تاکید بر تبار و اصل و نسب تورک نادر شاه در راستای سیاست رسمی او برای ارتباط دادن تباری خود با امیر تیمور کوره‌که‌ن، تبلیغ تسنن و دوری از تشیع در راستای استراتژی اتحاد اسلامی او، ... در این مقاله متن کامل این کتیبه را به دو الفبای لاتین و عربی، و ترجمه‌ی دقیق آن به فارسی را با تکمیل نقصان‌ها، تصحیح کلمات به اشتباه خوانده شده و قرائت تمام قسمت‌های خوانده نه‌شده، از جمله در نشر پروفسور تورخان گنجه‌ای تقدیم کرده‌ام.
.png)
