سؤزوموز
سال‌ها
قبل پروفسور گرهارد دوئرفر (Prof. Dr. Gerhard
Doerfer)، تورکیک‌‌‌شناس برجسته در مقاله‌ی خود «زبان‌های تورکیک در ایران»
به هنگام دادن شعری به خلجی، آن را اولین نمونه‌ی ادبیات خلجی معرفی می‌کرد و می‌گفت: «جهت بدست
آوردن فکری تقریبی از موقعیت خاص این زبان تورکیک، متنی از روستای خراب میدهم. این
شعر را آقای مسیب عرب گل در سال ١٩٦٨ نوشته و اولین سند کتبی ادبیات خلج بشمار می‌رود.
خلج‌ها صاحب ادبیات مخصوص به خود، بویژه ادبیات کتبی نیستند»
وضعیت
توصیف شده توسط پروفسور دوئرفر، مدت‌هاست که دیگرگون شده است. امروز نه تنها تورکان
خلج دارای ادبیات مکتوب‌اند، بلکه علاوه بر ادبیات مکتوب منظوم، دارای ادبیات مکتوب
منثور نیز می‌باشند. این دگرگونی دارای عوامل انسانی و اجتماعی و فرهنگی بسیاری
است. اما به جرات میتوان گفت یک عامل انسانی بنام «علی‌اصغر جمراسی فراهانی»، مخلص به بیلیم Bilim، مدیر سایت بیلیم در این میان عاملی تعیین کننده بوده است.
علی‌اصغر جمراسی فراهانی، امیر علی‌شیر نوائی ادبیات خلجی
الف- علی اصغر جمراسی
فراهانی، از نسل نوین تورکولوق‌ها- تورکی‌شناسان در ایران است. وی در همه‌ی عرصه‌های
مربوط به خلج‌ها، زبان و فرهنگ و تاریخشان قلم می‌زند. جمراسی به واقع فرهنگستانی
خلجی در قالب یک فرد است. خدمت او به حفظ و گسترش زبان و ادبیات تورکیک خلجی در عین
حال، خدمتی تاریخی و بی‌همتا به علم تورکولوژی در ایران و در مقیاس بین‌المللی است.
کتاب «خلج‌ها، یادگار تورکان باستان» وی، نخسین اثر جامع منتشر شده در ایران و به
زبان فارسی در باره‌ی تورکان خلج است.
ب-
نوشته‌های جمراسی در معرفی خلجستان، این جنوب شرقی‌ترین بخش منطقه‌ی ملی تورک‌نشین
شمال غرب ایران (تورک‌ایلی) واقع شده در استان‌های امروزی مرکزی و قوم، در عرصه‌ی تورک‌ایلی‌‌شناسی
نیز فوق العاده پربهایند. امری که بسیاری از محققین و فرهنگیان آزربایجانی تاکنون
از آن غافل بوده‌اند. تورک‌ها باید علاوه بر مطالبه‌ی الحاق منطقه خلجستان به واحد
اداری تورک‌ایلی، خواستار رسمی شدن زبان خلجی، هم در واحد اداری تورک‌ایلی و هم در
مقیاس کشوری شوند.
ج-
نقش علی‌اصغر جمراسی در ادبیات معاصر خلجی، قابل مقایسه با نقش امیر علی‌شیر نوائی
در ادبیات تورکی چغتائی است. وی با سرودن بی‌انقطاع منظومه‌های خود به زبان تورکی خلجی
آن هم در عرصه‌های گوناگون اجتماعی اغلب مودرن، تجربه‌ی «نمونه‌های منفرد شعر خلجی سال‌های ٦٠ میلادی» را
تبدیل به «ادبیات منظوم تورکی خلجی» کرده است. جمراسی از این جنبه محق است که به
عنوان بنیان‌گذار سنت شعری تورکی خلجی شناخته شود. کتاب «قارشو بالوققا سلام» وی،
اولین کتاب شعر به زبان تورکی خلجی در ایران است. قارشو بالوققا سلام، منظومه‌ای
به سبک حیدربابای شهریار به زبان تورکی خلجی و به دو الفبای لاتین-تورکی و عربی-تورکی
است.
پ- مهم‌ترین نقش جمراسی
در ادبیات خلجی، آغاز به نوشتن نثر به این زبان، امری که در تاریخ خلج بی‌سابقه
بوده می‌باشد. وی به این اعتبار، بنیان‌گذار «نثر و ادبیات منثور تورکی خلجی» نیز
شمرده می‌شود (باعث افتخار اینجانب است که نقشی – هر چند کوچک - در این امر داشته‌ام).
د-
در عرصه‌ی نثر و ایجاد ادبیات منثور تورکی خلجی، جمراسی کار را با جمع‌آوری قصه‌های
پریان و نوشتن داستان‌های عامیانه آغاز کرده است. او به اشعار عامیانه نیز می‌پردازد.
اما اولین قطعات نثری وی به صورت قصه‌اند. این همان مسیر صحیحی است که تقریبا در میان
همه‌ی ملل و زبان‌های معاصر به هنگام ایجاد ادبیات مکتوب و نثر مودرن و ملی پیموده
شده است.
ر-
جمراسی در آثار خود متون تورکی خلجی را همواره به دو خط عربی تورکی و لاتینی تورکی
ثبت می‌کند. وی با اتخاذ الفبای لاتین برای زبان تورکی خلجی، در واقع بنیان‌گذار
الفبای لاتین زبان تورکی خلجی نیز می‌باشد.
م-
از دیگر مزایای نشرهای اینترنتی آثار جمراسی آن است که وی در پایان هر نوشته، لیست
کوتاهی از معانی لغات تورکی خلجی بکار برده شده در آن نوشته را می‌آورد. شاید
بتوان در آینده با تکمیل نمودن و ترکیب این لیست‌ها، لغت‌نامه‌ی تورکی خلجی-فارسی
آنلاین را نیز ترتیب داد.
.jpg)
.jpg)
