نیروهای عوثمان‌لی و آزادسازی زبان تورکی در تورک‌ایلی و ایران
مئهران باهارلی
در زیر دو سند با متون تورکی مربوط به سال ١٩١٥ از تبریز که مقامات عوثمان‌لی صادر کرده‌اند را داده‌ام. عکس این دو سند را ویلهلم لیتن Wilhelm Litten(١٨٨٠-١٩٣٢)، کونسول آلمان در تبریز در سال ١٩١٤ در کتاب خود به نام «ماه عسل ایرانی»[1] آورده است.
سند اول یک قبض رسید به زبان‌های تورکی و فارسی، و نمونه‌ای از کاربرد زبان تورکی مکتوب در خطاب رسمی به مردم تورک بومی توسط اوردوی عوثمان‌لی پس از آزادسازی تورک‌ایلی به سال‌های جنگ جهانی اول است. این قبض در تبریز به پرداخت‌کننده‌گان اعانه به نیروهای مسلح متحد تورک، مرکب از اوردوی عوثمان‌لی و قوشون بومیان داوطلب و عشایر تورک، که تورک‌ایلی را از کنگاور و همدان و اراک و کرج تا اورمو و خوی و اردبیل و ماکو از اشغال ارتش‌ها و میسیونرهای روسیه و انگلستان و فرانسه و آمریکا و دسته‌جات مسلح آسوری و ارمنی متحد آنها آزاد کرده بودند داده می‌شد. در منابع تاریخی وقت گفته می‌شود مقامات مذکور «به هر کسی که مبلغی از وی به عنوان اعانه دریافت می‌دارند، قبضی به فارسی و تورکی می‌دهند». قبض ارائه شده در این مقاله، مُهر ابراهیم فوزی بیگ را بر خود دارد. وی که در آن موقع نماینده‌ی مجلس ملی عوثمان‌لی از موصل نیز بود، چند روز پس از آزادسازی تبریز توسط اوردوی متحده‌ی تورک، پس از نبرد قوشاچای (میاندوآب) در مقام فرماندهی بقیه‌ی داوطلبان تورک و کورد وارد تبریز شده و به همین سبب نه‌توانسته بود در مراسم افتتاح دوره‌ی چهارم مجلس شورای ملی (مجلس مبعوثان) عوثمان‌لی شرکت کند.
سند
دوم، جواز سفر با ترن به بالکان پس از معاینه‌ی برای تمیزی از شپش عفونی به چهار
زبان تورکی، آلمانی، مجاری و بولغاری است که به نام لیتن کونسول آلمان در تبریز
صادر شده است.
OSMANLI GÜÇLERİ TARAFINDAN TÜRKÇE’NİN TÜRKİLİ VE İRAN'DA KURTULUŞU - 1915
Mehran Baharlı
İran ve Türkili’nin modern tarihinde Türkçe yerli Türk halkına yazılı hitapta, ilk kez Birinci Dünya Savaşı yıllarında, kurtarıcı Osmanlı Ordusu ile Urmulu Cemşid Han Subataylı Afşar Mecd üs-Seltene başkanlığında kurulan ve Osmanlı İmparatorluğu'nun koruması altında bulunan "Türk Birlik Hükümeti" tarafından kullanılmıştır.
Aşağıda Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı yetkililerin yerli Türk halkına hitapta kullandıkları yazılı resmî bir Türkçe belgeyi sunuyorum. Bu belge Türkçe ve Farsça dillerinde bir yardım ödeme alındısıdır.
Bu alındı, Tebriz'de, Türkili’yi, Kengaver, Hemedan, Erak ve Kerec'den Urmu, Hoy, Erdebil ve Maku'ya kadar Rusya, İngiltere, Fıransa ve Amerika orduları ve misyonerleri ile onların müttefiki silahlı Asoru ve Ermeni gruplarının işgalinden kurtaran Osmanlı Ordusu ile yerli gönüllü Türklerden oluşan Birleşik Türk Silahlı Kuvvetlerine katkı sağlayanlara veriliyordu.
سندِ اوّل، قبضِ دریافتِ اعانه به قوایِ مسلّحِ تورک:
[آلیندی]
«عساکرِ عثمانیه و مجاهدینِ اسلامیه‌یه صرف ائدیلمه‌ک اوزه‌ره ته‌بریز اربابِ حمیت‌مندانی‌ندان ...... تبرّع ائتدییی ...... تومه‌ن اعانه قبول و تماماً تسلیم آلینمیش‌دیر.
رئیسِ عساکرِ عثمانیه و مجاهدینِ اسلامیه و مبعوثِ موصل
تاریخ ...... شهر ...... ١٣٣٣» [١٩١٥]
دامقا [مهر]: ابراهیم فوزی ۱۳۳۴
[Alındı]
Asâkir-i Osmâniye ve Mucâhidîn-i İslâmiye’ye sarf edilmek üzere Tebriz erbâb-ı hamiyetmendânından .... teberrü' ettiyi .... tümen iâne kabul ve tamâmen teslim alınmıştır.
Reîs-i asâkir-i Osmâniye ve Mucâhidîn-i İslâmiye ve meb’ûs-i Musul
Târih-i ...., şehr-i ...., 1333 [1915]
Damga: İbrâhîm Fevzi 1334
سندِ دوّم، مجوّزِ سفر بعد از معاینه‌یِ شپش عفونی
وثیقه
[لیتئن به‌ی، ته‌بریزده آلمانیا کونسولوسو] کَهْلَه‌له‌ری تمیزله‌نمیش‌دیر – تمیزله‌نمه‌سی
لازم دئییل‌دیر.
٢.٢٩ تاریخی‌نده بالقان تیره‌نی حرکت ائده‌جه‌ک‌دیر.
Vesîka
Ms. Listen, Konsul allemand à Täbris.
[Litten Bey Tebriz’de Almanya konsolosu] kehleleri temizlenmiştir –
temizlenmesi lâzım deyildir.
2.29 Târihinde Balkan
tireni hareket edecektir.
آلیندی:
(تورکی) قبض رسید
تبرّع:
بخشش، بذل، احسان
تیره‌ن:
ترن، قطار
حمّیت‌مند:
غیور
کَهْلَه: بیت (تورکی)، شپش
چند توضیح:
