نامه‌ی تورکی شاه عباس دوم قیزیل‌باش از مازندران به تزار روس میخائیل فییودوروویچ موسس سلسله‌ی رومانوف، و ریشه‌شناسی اسامی قازاق - کاساک و حاجی طرخان
مئهران باهارلی
Şah Abbas II. Kızılbaş'ın Romanov Hanedanı'nın kurucusu Rus Çarı Mihail Fyodoroviç'e yazdığı Türkçe mektup, ve Kazak ile Astrahan kelimelerinin etimolojileri
Turkish
letter from Shah Abbas II Qizilbash to Russian Tsar Mikhail Fyodorovich, the founder
of the Romanov dynasty, and the etymologies of Cossak and Astrakhan
Méhran Baharlı
«سؤزوموز، مئهران باهارلی‌نین
یازقالاری توپلوسو» پیتییی، بیرینجی جیلدده‌ن
“Sözümüz, Méhran
Baharlının yazqalar toplusu” pitiyinden, cild I
از کتاب « سؤزوموز، مجموعه مقالات مئهران باهارلی» - جلد اول
https://independent.academia.edu/MBaharli
خلاصه
در این مقاله یک نامه‌ی رسمی و دیپلوماتیک به تورکی، از طرف شاه عباس دوم خاقان دولت قیزیل‌باش (صفوی) به میخاییل فییودوروویچ (Mikhail Fyodorovich Romanov, Михаи́л Фёдорович Рома́нов) تزار روس و بنیان‌گذار سلسله‌ی رومانوف در روسیه را معرفی کرده‌ام. موضوع نامه تجاوزات کاساک‌ها و تدابیر شاه عباس دوم برای مقابله با آن‌ها است. نامه‌ی تورکی شاه عباس دوم از مازندران به تزار روس میخاییل فییودوروویچ، در زمره‌ی اسناد و قرائن و شواهد بی‌شمار تاریخی است که نشان می‌دهند زبان تورکی یکی از زبان‌های رسمی دوفاکتوی دولت تورک قیزیل‌باشیه (صفوی) بود. پس از آن که شاه اسماعیل اول مذهب فارسی شیعی امامی را به جای مذهب علویسم تورک به عنوان مذهب رسمی دولت خود اعلام کرد، قیزیل‌باش‌ها زبان فارسی را هم به جای زبان تورکی، به عنوان زبان مقدس خود قبول کردند (که نهایتا به آسیمیله شدن تمام تورکمان‌های پیوسته به حرکت قیزیل‌باش که از آناتولی و شام به ایران آمده بودند و ریشه‌کن شدن کامل مذهب علویسم تورک از ایران شد). با این همه به سبب تورک بودن بنیان و ساختار دولت قیزیل‌باش، دربار و همه‌ی مقامات رسمی و نظامی و اداری و دیپلومات‌های این دولت از صدر تا ذیل، زبان تورکی را – هرچند در مقیاسی محدودتر از فارسی و عربی - به عنوان یک زبان دولتی و دیپلوماسی و مکتوب در مخابرات و مناسبات رسمی و روابط بین المللی و در عقد قراردادها و صلح‌نامه‌ها و ... کماکان به‌کار می‌بردند. زیرا تورکمان‌های علوی آناتولی و شام که به این دولت و حرکت سیاسی ضد تورک قیزیل‌باش می‌پیوستند و توده‌ی اصلی حمایت کننده از آن بودند، کلمه‌ای فارسی نه‌می‌دانستند. این نامه علاوه بر تاریخ رسمیت زبان تورکی در ایران، و تاریخ روابط سیاسی و بازرگانی و فرهنگی بین دولت‌های آزربایجان، روسیه و ایران، از جهات زیر هم دارای اهمیت است: تاریخ تورک، تاریخ دیپلوماسی تورک، تبارشناسی و تثبیت ماهیت ملی تورک دولت قیزیل‌باش، نفوذ تورک بر مدنیت ایران، تاریخ تورک‌گرائی، تورک‌گرایی شاه عباس دوم، تاریخ زبان تورکی در ایران، مرسلات و منشات تورکی، نثر تورکی و سبک‌شناسی آن، زیرگونه‌های نامه‌نگاری و ترسل تورکی و تاریخ تطور املاء تورکی، .....
Özet
Bu yazgamda (makâlemde), Kızılbaş (Safevi) İmparatorluğu'nun Hakanı Şah II. Abbas'ın, Rus Çarı ve Rusya'daki Romanov Hânedanı'nın kurucusu Mihail Fyodoroviç'e yazdığı Türkçe resmi diplomatik mektubunu ilk kez sunuyorum. Mektubun konusu Kasak (Cossack) saldırganlığı ve Şah II. Abbas'ın buna karşı almak istediyi önlemlerdir. Şah II. Abbas'ın Mâzenderan'da Rus Çarı Mihail Fyodoroviç'e Türk dilinde yazdığı bu mektup, Türkçenin Türk Kızılbaş (Safevi) devletinin fiili resmi dillerinden biri olduğunu gösteren sayısız târîhi belge ve kanıttan biridir. Birinci Şah İsmail, Türk Aleviliyi yerine Fars Şiiliyi devletinin resmi dini olarak kabul ettikten sonra, Kızılbaşlar da Türkçe yerine Farsçayı kutsal dilleri olarak kabul ettiler. Bu da zamanla Kızılbaş siyasi hareketine koşulan ve Anadolu ile Şam’dan İran’a geçen Türkmanların hepsinin asimile olmasına, ve Türk Aleviliyin İran’dan bütünüyle silinmesine neden oldu. Ancak Kızılbaş Devletinin Türk temelli yapısı nedeniyle, bu devletin tüm saray, askeri ve sivil yetkilileri ve diplomatları, tepeden tırnağa, iletişimde, resmi ilişkilerde, uluslararası ilişkilerde, sözleşme ve barış antlaşmalarının imzalanmasında v.s.de Türkçeyi de - Farsça ve Arapçadan daha az ölçüde de olsa - devlet dili, diplomatik ve yazılı dil olarak hep kullandılar. Zira Türk karşıtı Kızılbaş siyâsi hareketi ve Devletine katılan ve bu hareketin temeli ve başlıca destekçileri olan Anadolu ve Şam Türkman Alevileri tek kelime Farsça bilmiyorlardı. Bu mektup, İran'da Türk dilinin resmi statüsünün târihçesini ve Azerbaycan, Rusya ve İran devletleri arasındaki siyâsi, ticâri ve kültürel ilişkileri sergilemenin yanı sıra, aşağıdaki açılardan da önem taşımaktadır: Türk târihi, Türk diplomasisi târihi, Kızılbaş devletinin Türk tipolojisi, İran medeniyetinde Türk etkisi, İran'da Türkçülük ve Türk milliyetçiliyi târihi, Şah II. Abbas'ın Türkçülüyü, İran'da Türk dilinin târihi, Türk mektup yazımı ve yazışmaları ve alt türleri, Türk nesri ve yazımının gelişim tarihi .....
Abstract
In this article, I have presented for the first time an official diplomatic letter in Turkish from Shah Abbas II, the Khagan of the Qizilbash (Safavid) Empire, to Mikhail Fyodorovich, the Russian Tsar and founder of the Romanov dynasty in Russia. The subject of the letter is the Cossack aggression and Shah Abbas II's measures to counter it. The Turkish letter from Shah Abbas II written in Mazandaran, to the Russian Tsar Mikhail Fyodorovich is among the countless historical documents and pieces of evidence that show the Turkish language was one of the de facto official languages of the Turkish Qizilbash (Safavid) state. After Shah Ismail I adopted Persian Shiism instead of Turkish Alevism as state official religion, the Qizilbash also accepted Persian language instead of Turkish as their holy and sacred language. This eventually led to the assimilation of all Turkman from Anatolia and Sham who were joining to the Qizilbash political movement and moving to Iran, and the total eradication of Turkish Alevism from Iran. However, because of the Turkish foundation and structure of the Qizilbash state, the court, all military and civil officials and diplomats of this government, from the top down, used the Turkish language - albeit to a lesser extent than Persian and Arabic - as a state, diplomatic, and written language in communications, official relations, international relations, and in conclusion of contracts and peace treaties, etc. Furthermore, the Turkman Alevis from Anatolia and Sham who were joining the anti-Turkish Qizilbash state and political movement, and were its main supporters, also not know a word of Persian. In addition to detailing the history of the official status of the Turkish language in Iran, as well as the political, commercial, and cultural relations between the governments of Azerbaijan, Russia, and Iran, this letter holds significance for the following ways: History of the Turks, history of Turkish diplomacy, Turkish national identity and typology of the Qizilbash government, Turkish influence on Iranian civilization, history of Turkism and Turkish nationalism in Iran, Turkism of Shah Abbas II, history of the Turkish language in Iran, Turkish origins and sources, Turkish prose and its stylistics, Turkish letter writing and correspondence and its subtypes, and the history of the development of Turkish orthography .....
.png)
.png)
