نامه‌ی تورکی نادر شاه به خط او
و دوکترین اصلیت تورکمانی - ریشه‌ی تورانی مشترک عوثمان‌لی و تورک‌های ساکن ایران در
آن
مئهران باهارلی
NADİR ŞAH AFŞAR’IN KENDİ ELYAZISIYLA
İRAN TÜRKÎSİ’NDE YAZDIĞI MEKTUBU, VE ONDA VURGULADIĞI “OSMANLI İLE İRANDA YAŞAYAN TÜRKLERİN
ORTAK TÜRKMAN SOYU - TURAN KÖKENİ DOKTRİNİ”
NADER SHAH AFSHAR’S LETTER IN HIS OWN HANDWRITING AND IN TURKISH OF IRAN, EMPHASIZING “THE DOCTRINE OF COMMON TURKMAN DESCENT -TURANIAN ORIGIN
OF OTTOMANS AND TURKS LIVING IN IRAN”
MÉHRAN
BAHARLI
«سؤزوموز،
مئهران باهارلی‌نین یازقالاری توپلوسو» پیتییی، بیرینجی جیلدده‌ن
“Sözümüz, Méhran Baharlının yazqalar toplusu” pitiyinden,
cild I
از کتاب « سؤزوموز، مجموعه مقالات مئهران باهارلی» - جلد اول
mehranbahari1@yahoo.com
https://independent.academia.edu/MBaharli
https://sozumuz1.blogspot.com/
https://www.facebook.com/profile.php?id=61579230999069
خلاصه
در این
نوشته اصل تورکی و ترجمه‌های فارسی و انگلیسی سندی مهم مربوط به دوره‌ی نائب
السلطنه‌گی «نادر شاه» افشار، زمانی که وی هنوز «تهماسب‌قلی خان» بود را عرضه کرده‌ام.
در این سند که بخشی از کتاب قوجا راغب محمد پاشا افندی
رئیس هئیت عوثمان‌لی در مذاکرات رسمی مصالحه با هئیت تهماسب‌قلی خان است ذکر می‌شود
که او به خط خود یک نامه‌ی رسمی و سرّی به زبان تورکی مرسوم در ایران یعنی
تورکی تورکمانی (در کتاب: «ایران تورکی‌سی» - تورکی ایران) خطاب به حکیم‌اوغلو
علی پاشا صدراعظم عوثمان‌لی نوشت و فرستاد. راغب پاشا سپس مضمون این نامه‌ی تورکی به
قلم تهماسب‌قلی خان و یا نادر شاه بعدی را نقل می‌کند که در آن او به تبار و
قومیت تورکمانی مشترک عوثمان‌لی و تورک‌های ساکن در ایران، ریشه گرفتن هر دوی آن‌ها
از توران‌زمین – تورکستان اشاره‌کرده و تنها تفاوت بین این دو را اسکان گروه نخست
در روم - آناتولی و گروه دوم در ایران می‌داند و این تبار و منشاء و هویت قومی مشترک
تورکمانی - تورانی را شاهدی مقنع و مبنائی کافی برای عقد مصالحه بین دو دولت تورک
عوثمان‌لی و قیزیل‌باش که نادر نائب‌السلطنه‌ی آن بود می‌شمارد. این سند از جهت
نشان دادن رسمی بودن زبان تورکی در آن دوره، تورکی‌نویسی تهماسب‌قلی خان و یا نادر
شاه افشار بعدی، استفاده از «مشروعیت تورکی» برای موجه نشان دادن حاکمیت تورک بر
ایران، و تز «اصلیت و تبار مشترک تورانی - تورکمانی» عوثمان‌لی‌ها و تورک‌های ساکن
در ایران برای دعوت امپراتوری عوثمان‌لی به اتحاد، آن هم زمانی که وی هنوز به شاهی
نه‌رسیده و نائب السلطنه‌ی آخرین شاه قیزیل‌باش بود؛ و نشان دادن این مطلب که تهماسب‌قلی خان و یا
نادر شاه افشار بعدی نخستین حاکم و فرمان‌روای رسما و آشکارا «قاماق تورک» (پان‌تورک)
در تاریخ مودرن می‌باشد، دارای اهمیت فوق العاده‌ی تاریخی و سیاسی است. بر اساس
مضمون این نامه‌ی تورکی که آشکارا به قلم و خط خود تهماسب‌قلی خان و یا نادر شاه
افشار بعدی و به تورکی رایج در ایران (ایران تورکی‌سی، لهجه‌ی تورکمانی زبان
تورکی) نوشته شده، او حتی قبل از رسیدن به پادشاهی، مشغول به تدوین و تکمیل ایده
و کانسپت اصلیت و تبار مشترک تورکمانی (و یا پان‌تورکمانیسم) و استفاده از آن در
سیاست خارجی به منظور نزدیکی و اتحاد با عوثمان‌لی و دیگر دول تورک وقت بوده‌است
.
Özet
Bu
makalede, Nadir Şah Afşar'ın henüz Tahmasb Kulu Han adıyla
bilindiği ve Kızılbaş (Safevi) devletinin genel valisi olduğu dönemiyle ilişkin
önemli bir belgenin Türkçe aslını, ayrıca Farsça ve İngilizce çevirilerini
sunuyorum. Bu belge, Tahmasb Kulu Han (Nadir Şah Afşar) heyetiyle yapılan resmî
uzlaşma görüşmelerinde Osmanlı heyetinin başkanı olan Koca Râğıb Mehmed Paşa
Efendi'nin Tahkik ve Tevfik adlı kitabında yer almaktadır. Râğıb Paşa, Nadir
Şah'ın kendi el yazısıyla İran'da yaygın olarak kullanılan "İran
Türkisi" (İran Türkçesi, Türkçenin Türkman lehçesi) ile Osmanlı Sadrazamı
Hekimoğlu Ali Paşa'ya hitaben resmi ve gizli bir mektup yazıp gönderdiğini anlatıyor.
Râğıb Paşa, daha sonra Nadir Şah'ın Türkçe yazdığı mektubun içeriğini
aktarıyor. Nadir Şah, mektupta Osmanlılar ve İrandaki Türklerin arasında ortak olan
Türkman soy ve etnik kökenine atıfta bulunuyor. Bunların ikisinin kökenlerinin
Turan-Türkistan'dan kaynaklandığını belirtir ve iki grup arasındaki tek farkın
Osmanlıların Anadolu'ya, İrandaki Türklerin ise İran'a yerleşmiş olması
olduğununun altını çiziyor. Nadir Şah bu ortak Türkman-Turan köken ve etnik
kimliği, Osmanlı ve İrandaki Türk devleti arasında uzlaşma için ikna edici bir
kanıt ve yeterli bir temel olarak görür. Bu belge, olağanüstü tarihi ve siyasi
öneme sahiptir. Zira o dönemde İranda Türkçenin defakto resmi statüsüne sahip
olduğunu, Nadir Şah Afşar'ın Türkçe yazma konusundaki ustalığını ve eğilimini,
iktidarını meşrulaştırmak için "Türk meşruiyeti" kavramına güvendiğini,
ve Osmanlı ile birleşmeyi gerekli göstermek için "Osmanlılar ve İrandaki
Türkler arasındaki ortak Turan-Türkman köken ve soy" tezini stratejik
olarak kullandığını gözler önüne sermektedir. Üstelik bütün bunları yaparken, Nadir
Şah henüz saltanat tahtına oturmamış ve sadece son Kızılbaş Şah'ın genel valise
idi. Belge ayrıca, Nadir Şah’ın modern tarihin ilk resmen ve alenen "Kamak
Türk" (Pan-Türk) sultan ve padişahı olduğunu gösteriyor. Nadir Şah'ın
kendi el yazısıyla ve İran'da yaygın olan Türkçe (İran Türkçesi) ile yazıldığı görülen
bu Türkçe mektubun içeriğine bakıldığında, Nadir Şah'ın tahta çıkmadan önce
bile ortak Türkman kökeni ve soyu (veya Pan-Türkmanizm) fikrini ve kavramını
formüle edip tamamlamakla uğraştığı açıkça anlaşılmaktadır. Nadir Şah bu kavramı
dış politikada, Osmanlılar ve dönemin diğer Türk devletleriyle yakınlaşma
gayretlerini teşvik etmek ve sağlamlaştırmak, ve ittifaklar kurmak amacıyla
kullanmayı planlıyordu.
Abstract
In
this article, I present the Turkish original, as well as the Farsi and English
translations of an important document related to the period of the viceroyalty
of Nader Shah Afshar, when he was still known as Tahmasb Gholi Khan. This
document is part of a book by Koca Ragib Mehmed Pasha Efendi, who was the head
of the Ottoman delegation in the official reconciliation negotiations with the Tahmasb
Gholi Khan delegation. Ragib Pasha mentions that Tahmasb Gholi Khan (Nader Shah)
wrote and sent an official, secret letter in his own handwriting in the Turkish
language commonly used in Iran, mentioned in the book as "Iran
Türkisi" (Iranian Turkish, Turkmani dialect of Turkish) addressed to
Ottoman Prime Minister Hekimoglu Ali Pasha. Ragib Pasha then quotes
the contents of Nader Shah’s Turkish letter. In the letter, Nader Shah refers
to the common Türkman (Turcoman) descent and ethnicity shared by the Ottomans
and Turks living in Iran. He mentions their roots in Turan-Türkistan, and states
that the only difference between the two groups is the settlement of the
Ottomans in Rum-Anatolia and Turks living in Iran in that land. He
considers their common Türkman -Turanian descent, origin, and ethnic identity
as convincing evidence and a sufficient basis for reconciliation between the
two Turkish states of Ottoman and Qizilbash. This document holds extraordinary
historical and political significance. It showcases the official status of the
Turkish language during that period, Nader Shah Afshar’s proficiency and
inclination towards writing in Turkish, his reliance on "Turkish
legitimacy" to justify the rule of Turks in Iran, and his strategic use of
the thesis of the "common Turanian origin and Türkman descent of both
Ottomans and Turks living in Iran” to propose unification with the Ottoman. Even
though he had not yet attained the status of king and was only the viceroy of
the last Qizilbash Shah. The document also indicates that Nader Shah was the
first officially and openly "Qamaq Turk" (Pan-Turk) figure and sultan
in modern history. Based on the content of this Turkish letter, which was
clearly written in Nader Shah's own handwriting and in the Turkish language
common in Iran (Iranian Turkish), it is evident that Nader Shah was already
busy formulating and perfecting the idea and concept of a common Türkman origin
and descent (or Pan-Türkmanism) even before attaining the throne. He intended
to use this concept in foreign policy to foster rapprochement and form alliances
with the Ottomans and other Turkic states of the time.
%20-%20Copy.png)
