حئیده‌ر
بابایا سلام، تورک‌جه‌نین باش‌یاپیت‌لاری‌دان بیری‌دیر. شهرییار بو قوشاغی (منظومه‌نی)
آتایوردو اولان خیشگه‌ناب لهجه‌سی‌نده (تیکمه‌داش،
بوستان‌اووا، دوغو آزه‌ربایجان، تورک‌ایلی) یازمیش‌دیر. بو یاپیتین (اثرین) یاخلاشیق
بوتون چاپ‌لاری، اونون لهجه اؤزه‌ل‌لیک‌له‌ری‌نی قوروموش‌لاردیر.
لهجه‌له‌ره
اؤنه‌م وئرمه‌ک، اون‌لاردا یازماق و یاراتماق، یازیلان و یارادیلان اثرله‌ری لهجه
اؤزه‌ل‌لیک‌له‌ری‌نه باغ‌لی قالاراق یایین‌لاماق، لهجه‌له‌ری قوروما و لهجه‌بیلیمی
- دییالئکتولوژی آچی‌سی‌ندان یارارلی و گه‌ره‌ک‌لی بیر داورانیش‌دیر. آنجاق لهجه‌له‌ری
اؤنه‌م‌سه‌مه ایسته‌یی، لهجه‌له‌راوستو اورتاق و میللی یازی دیلی‌نین اولوشماسی‌نا
اه‌نگه‌ل اولمامالی‌دیر.
حئیده‌ر
بابایا سلام و به‌نزه‌ری باش‌یاپیت‌لار ایسه، لهجه‌له‌راوستو معیار - اؤلچون دیل‌ده
ده یایین‌لانمالی‌دیر. بونون، اؤزه‌ل‌لیک‌له ایران‌دا یاشایان تورک خالقی گیبی
اورتاق و میللی یازی دیلی‌نی اولوشدورماق حالی‌ندا و ده میللت‌له‌شمه سوره‌جی‌نده
اولان توپلولوق‌لار اوچون، یاشام‌سال اؤنه‌می واردیر. چونکو بو یاپیت‌لار، گه‌له‌جه‌ک‌ده
رسمی و تحصیل تورک‌جه اوچون اؤلچو ساییلاجاق‌دیر.
لهجه‌له‌رده
یارادیلان یاپیت‌لارین معیار دیل‌ده ده یایین‌لانماسی، آیری‌جا بو اثرله‌ری اوخویان‌لارین،
باغ‌لی اولدوق‌لاری بؤلگه و لهجه‌ده‌ن آسیلی اولمادان، اون‌لاری قولای‌لیق‌لا اوخویابیلمه
و به‌ل‌لی بیر بؤلگه و اؤزه‌ل بیر لهجه‌نین دئییل، تورک دیلی‌نین و تورک میللتی‌نین
ادبی یاپیتی اولاراق مه‌نیمسه‌مه‌له‌ری‌نی ساغ‌لاماغا کؤمه‌ک ائده‌جه‌ک‌دیر.
بورادا
حئیده‌ر بابایا سلام قوشاغی متنی‌نی معیار و اؤلچون دیل‌ده یایین‌لاماق‌دان آماجیم،
اون‌دا آشیری ده‌ییشیک‌لیک‌له‌ر وئرمه‌ک دئییل‌دیر. آماجیم، بو قوشاغین تورک‌جه‌نین
ته‌مه‌ل ایلکه‌له‌ری، به‌ل‌لی باش‌لی دیل قورال‌لاری و اه‌ن اؤنه‌م‌لی‌سی سه‌س اویومو
یاسالاری‌نا – اؤزه‌ل‌لیک‌له تورک‌جه کلیمه‌له‌رده‌کی فتحه سه‌سی‌نی «اه» و «ه»
ایله گؤسته‌رمه قورالی‌نا - اؤزه‌ن
گؤسته‌ریلمیش بیچیمی‌نی یایین‌لاماق‌دیر. اؤرنه‌یین «بابایه» یئری‌نه «بابایا»،
«قره» یئری‌نه «قارا»، «آغاش» یئری‌نه «آغاج»، «اولدی» یئری‌نه «اولدو»، «گلدوخ» یئری‌نه
«گه‌لدیک»، «اوننان» یئری‌نه «اون‌دان»، «قئیته‌ر» یئری‌نه «قایتار»، «بولاخ» یئری‌نه
«بولاق» و ..... (داها آرتیق اؤرنه‌ک‌له‌ر اوچون یازی‌نین سونونا باخینیز).
یوخاری‌دا
سؤیله‌نه‌ن‌له‌ر دوغرولتوسوندا، حئیده‌ر بابایا سلام قوشاغی‌نین متنی‌نی، مودئرن
فونئتیک الیفبا و ایملا و معیار - اؤلچون تورک‌جه‌ده وئریره‌م.
مئهران
باهارلی
HÉYDERBABA'YA
SELAM
FONÉTİK ELİFBA
VE YAZIM İLE ÖLÇÜN TÜRKCEDE
Anıqlayan (hazırlayan):
méhran baharlı
Héyderbaba’ya
Selam Türkcenin başyapıtlarından biridir. Şehriyar bu qoşağı (menzûmeni)
atayurdu olan Xişgenab lehcesinde (Tikmedaş, Bostanova, Doğu Azerbaycan,
Türkili) yazmışdır. Bu yapıtın (eserin) yaxlaşıq bütün çapları onun lehce
özelliklerini qorumuşlardır. Lehcelere önen vérmek, onlarda yazmaq ve yaratmaq,
yazılan ve yaradılan eserleri lehce özelliklerine bağlı qalaraq yayınlamaq,
lehceleri qorumaq ve lehcebilimi (diyaléķtoloji) açısından yararlı ve gerekli
bir davranışdır. Ancaq lehceleri
önemseme isteyi, lehcelerüstü ortaq ve milli yazı dilinin oluşmasına engel
olmamalıdır.
Héyderbaba’ya
Selam ve benzeri başyapıtlar ise, lehcelerüstü ölçün dilde de yayınlanmalıdır. Bunun
özellikle İran’da yaşayan Türk xalqı gibi ortaq ve milli yazı dili oluşmaq
halında ve de milletleşme sürecinde olan topluluqlar üçün, yaşamsal önemi
vardır. Çünkü bu yapıtlar gelecekde tuğrali (resmi) ve éyitim (tehsil) Türkce
üçün ölçü sayılacaqdır. Lehcelerde yaradılan yapıtların ölçün dilde
yayınlanması, ayrıca bu eserleri oxuyanların bağlı olduqları bölge ve lehceden
asılı olmadan, onları qolaylıqla oxuyabilme ve belli bir bölge ve özel bir
lehcenin déyil, Türk dilinin ve Türk milletinin edebi yapıtı olaraq
menimsenmelerini sağlamaya kömek édecekdir.
Burada Héyderbaba’ya
Selam qoşağı metnini ölçün dilde yayınlamaqdan amacım, onda aşırı deyişiklikler
vérmek déyildir. Amacım, bu qoşağın Türkce’nin temel ilkeleri, belli başlı dil
quralları ve en önemlisi ses uyumu yasalarına özellikle Türkce kelimelerdeki
fethe sesinin “e”, ve kesre sesini “é” ile gösterme quralına özen gösterilmiş
biçimini yayınlamaqdır. Örneyin “babaye” yérine “babaya”, “qere” yérine “qara”,
“ağaş” yérine “ağac”, “oldi” yérine “oldu”, “geldux” yérine “geldik”, “onnan”
yérine “ondan”, “qéyter” yérine “qaytar”, “bulax” yérine “bulaq” …. (Daha artıq
örnek üçün yazının sonuna baxınız).
Yuxarıda söylenenler
doğrultusunda Héyderbaba’ya Selam qoşağının metnini, modérn fonétik elifba ve
imla ile ölçün Türkcede vérirem.
Méhran Baharlı
