اصطلاحات تورکی «الدرم بلدرم»، «اللم قللم» و «ال و بل کردن» در زبان فارسی، ریشه‌یابی و معنی صحیح آن‌ها

 

اصطلاحات تورکی «الدرم بلدرم»، «اللم قللم» و «ال و بل کردن» در زبان فارسی، ریشه‌یابی و معنی صحیح آن‌ها 

مئهران باهارلی

در لهجه‌های محاوره‌ای غیر مکتوب فارسی، مانند وضعیت در فارسی ادبی، کلمات و ترکیبات و اصطلاحات متعدد تورکی – جمعا بالغ بر ده هزار عدد – وجود دارد. سه ‌اصطلاح تورکی از این قبیل در لهجه‌های فارسی اصطلاحات تورکی «الدرم بلدرم»، «اللم قللم» و «ال و بل کردن» هستند که‌ با ادات تورکی «ائله» و «بئله» به معنی به ترتیب آن و این و مصادر تورکی مترادف «ائتمه‌ک»، «ائیله‌مه‌ک» و «قیلماق» به معنی انجام دادن و کردن ساخته شده‌اند، این اصطلاحات تورکی معمولاً به‌ صورت‌های اشتباه ‌تشریح و به غلط ریشه‌یابی می‌شوند.

ال و بل کردن: این اصطلاح از دو ادات تورکی «ائله ‌– ائیله‌ – اؤیله» ‌(نهایتاً مرتبط با اوْ-اوْل: معادل او در فارسی) به‌ معنی آن‌گونه، آن چنین، آن طوری؛ و «بئله ‌– بئیله‌ – بؤیله» ‌(نهایتاً مرتبط با بوُ – بوُل: معادل این در فارسی) به ‌معنی این گونه، این چنین و این طوری ساخته‌ شده که اشارات کسره‌ و فتحه‌ در این کلمات حین نگارش نوشته ‌نشده‌اند: اؤیله‌ ← ائیله‌ ← ائله ‌← اِلَ ← ال (آن چنین)، بؤیله‌ ← بئیله‌ ← بئله‌ ← بِلَ ← بل (این چنین). «ال و بل کردن» در فارسی به ‌معنی لفظی این چنین و آن چنین کردن، و اصطلاحاً برای رجزخوانی و تهدید و ترساندن مخاطب به ‌کار می‌رود.

اللم قللم: این اصطلاح از فورم مضارع اول شخص مفرد دو مصدر تورکی مترادف «ائیله‌مه‌ک» و «قیلماق» به ‌معنی انجام دادن و کردن ساخته ‌شده‌ است. ائیله‌ره‌م ← ائله‌ره‌م ← ائلله‌م ← اِلْلَم ← اللم؛ قیلارام ← قیللام ← قِلْلَم ← قللم. به هنگام تصریف مضارع اول شخص مفرد:

-حرف ر به حرف ل تبدیل و «لّ» مشدد در مصادر مختوم به‌ حرف «ل» ظاهر می‌شود: گه‌له‌ره‌م (می‌آیم) ← گه‌ل‌له‌م، اؤله‌ره‌م ← اؤل‌له‌م، آلارام ← آللام، بؤله‌ره‌م ← بؤل‌له‌م، ...

-حرف ر به حرف ن تبدیل و «نّ» مشدد در مصادر مختوم به‌ حرف «ن» ظاهر می‌شود: دؤنه‌ره‌م ← دؤننه‌م، دونارام ← دوننام، مینه‌ره‌م ← میننه‌م، .... ؛

-حرف «ر» در مصادر مختوم به‌ حرف «ر» مشدد می‌شود: گؤنده‌ره‌ره‌م ← گؤنده‌رره‌م، اؤلدوره‌ره‌م ← اؤلدورره‌م، گؤره‌ره‌م ← گؤرره‌م، ....

Allem etti Kallem etti: در تورکی تورکیه اصطلاحی به صورتAllem etti Kallem etti  وجود دارد که در دوره‌ی جمهوریت رایج شده است. منابع تورکیه‌ای این اصطلاح را ماخوذ از املای عربی عَلَّم کَلَّم دانسته‌اند. ظاهراً این اصطلاح بی ربط با اصطلاح ائلله‌م – قیللام تورکی است. زیرا ائلله‌م – قیللام همیشه با الف نوشته شده (اللم قللم)، در حالی که اصطلاح تورکیه‌ای با کلمه‌ی عَلَّم دارای حرف عین تشریح می‌شود. هم‌چنین اللم قللم به معنی این چنین و آن چنان می‌کنم، یعنی نوعی خط و نشان کشیدن و تهدید است؛ در حالی که اصطلاح تورکیه‌ای به معنی با زبان‌بازی و اصرار فوق‌العاده و مستاصل کردن کسی را به چیزی که خواستار آن نیست راضی کردن است. از طرف دیگر تلفظ Kallem با کاف (قالین ک ضخیم) به جای کف (اینجه ک نازک) مانند کَلَّمَ و کلمه و کلام عربی، احتمال اخذ آن از قیللام را که دارای حرف قاف است و در الفبای تورکیه با کاف نشان داده می‌شود تقویت می‌کند.

اِلَدَرَم بِلَدَرَم: هر کلمه‌ در این اصطلاح ‌حاصل امتزاج و ادغام دو کلمه ‌است. ائله‌ ائده‌ره‌م (آن چنین می‌کنم) ← ائلئده‌ره‌م ← اِلِدَرَم ← اِلْدَرَم؛ بئله ‌ائده‌ره‌م (این چنین می‌کنم) ← بئلئده‌ره‌م ← بِلِدَرَم ← بِلْدَرَم. مصدر ائتمه‌ک به معنی کردن و انجام دادن و مترادف مصادر ائیله‌مه‌ک و قیلماق که فوقاً ذکر شدند است. اصطلاح تورکی‌الاصل الدرم بلدرم در اصل به معنی این چنین و آن چنین می‌کنم، و در زبان فارسی عامیانه کنایه‌ از بد و بیراه ‌گفتن و لاف زدن با هدف تهدید سخت و ترساندن مخاطب است.

ریشه‌یابی و معنا کردن‌های غلط اصطلاح الدرم بلدرم:

اصطلاح تورکی‌الاصل الدرم بلدرم در لغت‌نامه‌های فارسی مانند دهخدا به غلط ریشه‌یابی و در ارتباط با کشتن و تکه پارچه و ریز ریز و مثله کردن و .... معنی شده است. در حالی که ربطی به این وحشی‌گری‌ها و قصّابی‌ها نه‌دارد.

-«الدرم» که‌ در اصل «ائله ‌ائده‌ره‌م» است به ‌اشتباه ‌با مصدر اؤلدورمه‌ک (کُشتن) ریشه‌یابی و به‌ صورت غلط می‌کُشم معنی شده ‌است. همان‌گونه‌ که ‌گفته ‌شد اگر اصل این کلمه‌ اؤلدوره‌ره‌م بود باید تبدیل به‌ اؤلدورره‌م ← اُلدُررَم (با دو حرف ر و یا رّ مشدد، مانند اللم و قللم) می‌شد، و نه ‌یک حرف ر غیر مشدد.

-قسمت «بلدرم» که در اصل «بئله ائده‌ره‌م» است به ‌اشتباه ‌با مصادر تورکی «بیلدیرمه‌ک» (اعلان کردن) و «بؤلدورمه‌ک» (باعث تقسیم شدن) ریشه‌یابی، با املای نادرست «بولدرم» نوشته شده و به ‌صورت‌های غلط حالیت می‌کنم و ریز ریز می‌کنم معنی شده‌ است. هر دوی این ریشه‌یابی‌ها و معنی‌های پیشنهادی غلط هستند. اولا بدین سبب که ‌مصادر پیشنهادی بیلدیرمه‌ک و بؤلدورمه‌ک مختوم به‌ ر هستند و همان‌گونه ‌که‌ فوقاً ذکر شد می‌باید در محاوره تبدیل به ‌بیلدیررم و بؤلدوررم، با دو حرف ر و رّ مشدد می‌شدند و نه ‌یک حرف ر غیر مشدد. ثانیاً مصدر بیلدیرمه‌ک در زبان محاوره‌ای تورکی در ایران و تورک‌ایلی رایج نیست. ثالثاً بیلدیرمه‌ک معنی حالی کردن نه‌دارد. چهارماً بؤلدورمه‌ک به معنی تکه‌ پاره و ریز ریز کردن نیست. به‌ معنی «می‌دهم تقسیم کنند» است. پنجماً بؤلدورمه‌ک فعل سببی است و به ‌معنی باعث می‌شوم تقسیم کنند است. در حالی که ‌قسمت اول این اصطلاح الدرم (ائله ‌ائده‌ره‌م) فعل سببی نیست و در نتیجه فعل بعدی هم نه‌باید سببی باشد. ششماً ‌برای آن که ‌این اصطلاح معنی تقسیم کردن به‌دهد، باید به ‌صورت بؤل‌له‌م - بُللَم باشد و نه ‌بِلدِرَم ....