ایضاحاتی در باره‌ی کاربرد مودرن و دموکراتیک دو نام تورک و آزربایجان

ایضاحاتی در باره‌ی کاربرد مودرن و دموکراتیک دو نام تورک و آزربایجان

 

مئهران باهارلی

تورک به معنی مودرن و دموکراتیک

عده‌ای معتقدند که یک ملت واحد به نام تورک، در گستره‌ی پهناوری از سیبری تا خاورمیانه و از چین تا قلب اوروپا وجود دارد. اما من معتقدم که در قرن بیست و یکم، نه یک همچو ملت واحد تورک، بلکه «گروه ملل به لحاظ زبانی و فرهنگی خویشاوند تورکیک» وجود دارد. ملل تورکیک، علی رغم آن که تا گذشته‌ای نزدیک اغلب تورک و زبان‌هایشان هم تورکی نامیده می‌شد، در عصر حاضر ملت‌هائی متشخص و جداگانه بشمار می‌روند. هرچند امروز نیز ملل داخل در هر کدام از زیرمجموعه‌های آن مانند اوغوز، قیپچاق، قارلوق، سیبری، اوغور، ... نسبت به اعضای دیگر آن زیرمجموعه به هم بسیار نزدیک هستند.

من، هم‌زمان با دفاع از ضرورت حیاتی نزدیکی، همبسته‌گی، هم‌سوئی و هم‌کاری حداکثری انسانی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بین ملل و دول تورکیک؛ مدافع اندیشه‌ی یگانه‌گی ملی و یا لزوم وحدت آن‌ها در قالب یک کشور و یک دولت و یک حاکمیت سیاسی نیستم. زیرا این آرمان رومانتیک بر خلاف گذشته و از جمله آغاز قرن بیستم، در قرن بیست و یکم معقول، عملی و واقع‌گرایانه نیست؛ روند تاریخی طولانی تشکل، تکامل، تطور و تبارز این ملل به صورت گروه‌های ملی - اتنیکی متشخص و مستقل تورکیک را نادیده گرفته، هویت ملی مودرن آن‌ها را نفی و انکار می‌کند.

در ایران هم، در حال حاضر نه یک، بلکه اقلا چهار گروه ملی تورکیک خویشاوند به نام‌های «تورک»، «تورکمن»، «خلج» و «قازاق» ساکن هستند. هر نوع تصنیف و صورت‌بندی و کاربرد نام‌های ملی به غیر از این چهار نام برای هر کدام از آن‌ها؛ یعنی به ترتیب «تورک»، «تورکمن»، «خلج»، «قازاق»، در منابع داخلی و در منابع خارجی، به هر زبانی، از سوی هر کسی، چه به طور رسمی و چه به طور غیر رسمی و با هر نیت و هدفی، با واقعیت‌های موجود و خودنامگذاری‌ها و روایت‌های هویتی خود این مردم در تناقض بوده، در نتیجه نادرست است.

در عین حال، من معتقدم که در ایران توده‌ی منسوب به دسته‌ی اول و یا اوغوزهای غربی، یعنی کسانی که خود را «تورک» می‌دانند و یا «تورک» می‌نامند و یا به «تورکی» سخن می‌گویند، متعلق به یک گروه ملی بنام «تورک»‌اند (همانگونه که گفته شد این، شامل ملل تورکیک «تورکمن ویا اوغوزهای شرقی»، «خلج و یا خلجی» و «قازاق» ساکن در ایران نمی‌شود). این توده‌ی تورک اوغوزهای غربی ساکن در ایران قابلیت آن را دارد؛ و مفید، منطقی، به مصلحت و هنوز ممکن است که در یک روند ملت‌شونده‌گی به صورت یک ملت واحد و مودرن تورک انسجام و قوام یافته، فورم گیرد.

تورک، تورکیسم، پان‌تورکیسم و تورانیسم

بر خلاف باور عده‌ای، «اعتقاد به وجود یک ملت تورک» در عین اعتقاد به وجود چندین ملت تورکیک در ایران، مترادف و به معنی اعتقاد به «پان‌تورکیسم»، «توران‌گرائی»، حتی «تورک‌گرائی» (تورکیسم) نیست. این‌ها چهار مفهوم متفاوتند:

۱-«اعتقاد به هویت ملی تورک»، صرفا بیان یک واقعیت بدیهی و پدیده‌ی میدانی، یعنی وجود یک توده‌ با هویت ملی تورک در ایران که خود را در گذشته و حال همواره تورک نامیده و شناسانده است می‌باشد.

۲-«تورک‌گرائی-تورکیسم»، جریان هویتی و موضع سیاسی تورک‌مدار، شامل ملی‌گرائی و یا ناسیونالیسم تورک در ایران است.

۳-«پان‌تورکیسم» اعتقاد به وجود ویا ضرورت یگانه‌گی ملی و سیاسی ملل تورکیک است.

۴-«تورانیسم» اعتقاد به وجود و یا ضرورت یگانه‌گی ملی و سیاسی ملل تورکیک، به علاوه‌ی چند ملت دیگر اورال - آلتایی و فین - اوگور مانند مجار و ... است.

بنابر این اعتراف و اعتقاد و قائل شدن به وجود «هویت قومی - ملی تورک» در ایران، غیر از «تورکیسم»، «پان‌تورکیسم» و «تورانیسم» است. چنانچه اعتراف و اعتقاد و قائل شدن به وجود ملتی بنام «بلوچ» و یا «کورد» در ایران، لزوما مترادف با «بلوچ‌گرائی» و «کوردگرایی» و اعتقاد به «پان‌ایرانیسم» و «پان‌آریائیسم»؛ و یا اعتراف و اعتقاد و قائل شدن به وجود دینی بنام «اسلام»، حکما مترادف با «اسلام‌گرایی-اسلامیسم»، اعتقاد به «پان‌اسلامیسم»، حتی «اعتقاد به خود دین اسلام» نیست. اساسا استعمال آگاهانه‌ی دو کلمه‌ی متفاوت «تورکیک» برای نامیدن مجموعه‌ی یک خانواده‌ی ملل و زبان‌های آن‌ها و «تورک» که صرفا یک ملت از آن مجموعه‌ی ملل و زبان‌های تورکیک است، نشان می‌دهد که بکار برنده‌ی آن‌ها قائل به تفاوت بین این مفاهیم است.

برای جلوگیری از سوء تفاهم و مخلوط نکردن اعتقاد به «هویت ملی تورک» با سه مفهوم متفاوت «تورکیسم  - تورک‌گرائی»، «پان‌تورکیسم» و «تورانیسم»، من در نوشته‌های خود از اعتقاد به وجود «ملت تورک» در عین اعتقاد به وجود چندین ملت تورکیک در ایران، به شکل اعتقاد به «هویت ملی مودرن و دموکراتیک تورک» یاد می‌کنم. با این قید که بر خلاف تلقی‌های مرسوم در گذشته، در اینجا «تورک» اولا مفهومی نژادی، خونی، حتی لزوما تباری نیست؛ دوما منحصرا مربوط به ملت «تورک» ماست و شامل دیگر ملل تورکیک ساکن در ایران («تورکمن»، «خلج»، «قازاق») و دیگر نقاط جهان نمی‌شود.

پان‌ایرانیست‌ها (تور.اتا.، سید.جوا.طبا.، کاو.بیا.، ...)، آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست (عبا.جوا.، علی.قره.، لیل.مجت.، سیر.مدد.، ...) و آزربایجان‌گرایان استالینیست (علی.رضا.اصغ.، محم.آزا.، احم.اوب.، داو.تور.، یدا.کنع.، محم.حسی.، علی.رضا.فرش. ...)، به سبب نفرت و هراس از تورک و الفت به دروغ‌پراکنی و استحماق و خودفریبی، هر کس را که به وجود ملتی بنام تورک در ایران معتقد باشد تورک‌گرای افراطی، پان‌تورکیست، معتقد به حاکمیت جهانی تورک، درصدد نجات دادن همه‌ی ملل تورکیک ایران و دنیا، نژادپرست،  و ... معرفی می‌کنند. حال آنکه یک فرد «معتقد به وجود ملت تورک» در ایران، به لحاظ سیاسی می‌تواند ملی‌گرا (تورک‌گرا - تورکیست)، لیبرال، مذهبی، کومونیست و یا دارای انواع و اقسام تمایلات و مشی‌های سیاسی دیگر باشد. طنز تلخ آن که آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست و آزربایجان‌گرایان استالینیست که معتقدین به هویت ملی تورک در ایران و آزربایجان را پان‌تورکیست معرفی می‌کنند، خودشان با ذهنیتی قرن نوزدهی و نگرشی پان‌تورکیستی، هنوز هم همه‌ی ملل معاصر تورکیک را یک‌کاسه تورک می‌نامند.

آزربایجان به معانی جدید

موضوع و مساله‌ی من «آزربایجان» نیست. مساله‌ی من «آزربایجانیسم» و یا «آزربایجان‌گرائی استالینیستی» است که عینا مانند «مولدوونیسم» یک ایدئولوژی - مهندسی هویت قومی روسیه‌ای -شوروی است و به منظورهای آتی ایجاد شده است:

۱-جدا ساختن ملت تورک ساکن در ایران - آزربایجان از آناتولی، عثمانلی - تورکیه

۲-گسستن ملت تورک ما از تاریخ و میراث معظم فرهنگی تورک و بویژه دولت‌های تورک در تاریخ ایران

۳- تجزیه‌ی توده‌ی تورک‌زبان پراکنده در ایران به چندین قوم

۴-تجزیه‌ی منطقه‌ی ملی تورک‌نشین در شمال غرب ایران (تورک‌ایلی) و یا وطن ملت تورک به دو قسمت آزربایجانی (استان‌های آزربایجان شرقی و غربی، اردبیل و زنجان) و غیر آزربایجانی آن (مناطق تورک‌نشین استان‌های گیلان، قزوین، همدان، مرکزی، البرز، تهران، قوم، کوردستان، کرمانشاه، ...)

از جنبه‌ها‌ی فوق، همچنین بی‌هویت کردن ملت تورک ما و تسریع فارس‌سازی‌اش، در شرایط کنونی «آزربایجان‌گرائی استالینیستی» کاملا هم‌سو و هم‌گام با «پان‌ایرانیسم» عمل می‌کند.

«آزربایجان» می‌تواند یکی از نام‌های مطرح برای نامیدن همه‌ی منطقه‌ی ملی تورک‌نشین در شمال غرب ایران و یا «تورک‌ایلی» باشد. همچنین «آزربایجان» نامیدن واحد سیاسی - دولتی که در آینده تشکیل و همه‌ی منطقه‌ی ملی تورک‌نشین در شمال غرب ایران و یا «تورک‌ایلی» را شامل خواهد بود، می‌تواند پیشنهاد شود. اما این‌ها معانی جدید حمل شده بر نام آزربایجان هستند. به لحاظ تاریخی این معانی جدید نخستین بار از طرف خلیل پاشا و دیگر مقامات عثمانلی که واحد سیاسی - دولت تورک تاسیس شده در جنوب قفقاز به سال‌های جنگ جهانی اول را آزربایجان نامیدند استعمال شده‌اند.

آزربایجان و نبایدها

اما دوباره باید تاکید کرد که نام آزربایجان، بر خلاف آموزه‌ها و سنن ایدئولوژی آزربایجانیسم - آزربایجان‌گرایی استالینیستی، صرفا می‌باید به طرزی مودرن و دموکراتیک بکار برده شود و نه با منشی تورک‌ستیزانه. یعنی نام آزربایجان:

۱- می‌تواند به عنوان نامی قراردادی و پیشنهادی برای نامیدن کل منطقه‌ی ملی تورک‌نشین در شمال غرب ایران و یا «تورک‌ایلی» بکار رود

۲- می‌تواند به عنوان نامی پیشنهادی برای واحد سیاسی و یا دولتی که در آن منطقه‌ی ملی تورک‌نشین و یا «تورک‌ایلی» تاسیس خواهد شد بکار رود

۳-مطلقا نباید به عنوان نام ملت («ملت آزربایجان» به جای «ملت تورک») و نام زبان («زبان آزربایجانی» به جای «زبان تورکی») بکار رود

۴-نباید از آن به صورت ابزاری برای تجزیه‌ی خلق تورک ساکن در ایران به چندین گروه ملی - قومی، «ملت‌های تورک» استفاده شود

۵-نباید به منظور تجزیه‌ی منطقه‌ی ملی تورک‌نشین در شمال غرب ایران (تورک‌ایلی) به دو قسمت آزربایجانی و غیر آزربایجانی (مناطق تورک‌نشین منطبق بر اراضی عراق عجم - عراقستان، خمسه، جبال، دیلمستان، علی شوکور بیگ، بیاتستان، ... سابق) بکار رود

۶- نباید برای ایجاد واگرائی و بیگانه‌گی بین خلق تورک ما و تورک‌های آناتولی - تورکیه بکار رود

۷- کاربرد نام آزربایجان برای نامیدن همه‌ی منطقه‌ی ملی تورک‌نشین در شمال غرب ایران - تورک‌ایلی و نیز واحد سیاسی - دولتی‌ که در آینده در آنجا تاسیس خواهد شد، امری تماما قراردادی و پیشنهادی است. در نتیجه لزومی به پیدا کردن مویده‌های تاریخی، آفریدن و جعل سابقه‌ی باستانی برای همچو کاربردی و بویژه ریشه‌سازی‌های جعلی و غیر علمی تورکی برای نام آزربایجان، مشابه آنچه آزربایجان‌گرایان استالینیست (حس.مح. صد.، فر.جل.، ...)  انجام می‌دهند، نیست.

کاربردهای ایدئولوژیک، فتیشیست، تحمیلی، همه‌آزربایجان‌انگارانه و ذات‌گرایانه‌ی نام آزربایجان

هر نوع کاربرد نام آزربایجان ورای موارد فوق، بویژه به طرزی ایدئولوژیک، فتیشیست، تحمیلی، همه‌آزربایجان‌انگارانه و در این میان به عنوان نام ملت و نام زبان و نام ادبیات و نام مطبوعات (ملت آزربایجان، زبان آزربایجانی، ادبیات آزربایجان، مطبوعات آزربایجان .... به جای «ملت تورک»، «زبان تورکی»، «ادبیات تورک»، «مطبوعات تورک»، ....) در خدمت منافع استعمارگران، از جمله روسیه و سیاست نسل‌کشی ملی تورک و پان‌ایرانیسم و بی‌هویت ساختن و نابود کردن خلق تورک است و خواهد بود.

تورک‌زبانان ساکن در ایران امروز در روند خودآگاهی ملی و ملت‌شونده‌گی هستند. این روند، با شتاب فعلی اقلا یکی دو نسل به طول خواهد کشید. در این برهه‌ی زمانی، ما باید بر تکون توده‌ی تورک‌زبان ساکن در ایران (که ملل تورکیک تورکمن، خلج و قازاق را شامل نمی‌شود)، به صورت یک ملت واحد تورک متمرکز شویم. اولویت ما باید این امر باشد. اینکه چه نامی می‌باید و یا مناسب‌تر است که بر واحد سیاسی - دولتی که بر منطقه‌ی ملی تورک‌نشین در شمال غرب ایران - تورک‌ایلی تاسیس خواهد شد داده شود، مساله‌ی آینده است، نه مساله‌ی عاجل و اولویت امروز ما. کسانی که امروز به جای تمرکز بر روند بیداری ملی تورک و ملت‌شونده‌گی تورک‌زبانان در ایران و طرد هویت‌های ملی جعلی ایرانی و آزربایجانی، مبحث انحرافی نام آزربایجان و حواشی نامربوط و زاید آن را نشانده‌اند، علاوه بر داشتن درکی مخدوش از هویت ملی‌شان، ناتوان از تشخیص مسائل واقعی و اولویت‌های سیاسی مردم تورک بوده، جدا به خطا رفته‌اند.

مطالعه‌ی دقیق و تعمق همه‌جانبه در تاریخ معاصر نشان می‌دهد مانع اصلی داخلی در روند ملت‌شونده‌گی خلق تورک و عامل اصلی داخلی تسهیل‌کننده‌ی آسیمیلاسیون - فارس‌سازی سریع وی در سرتاسر ایران از سال‌های جنبش مشروطیت هویت ملی آزربایجانی انگلیس‌ساخته و از سال‌های جنگ جهانی دوم  قبول هویت ملی روسیه‌ساخته‌ی آزربایجانی، از سوی برخی از نخبه‌گان بریده از توده و بیگانه با هویت ملی تورک متمرکز در مرکز - شرق آزربایجان مخصوصا در تبریز می‌باشد. این منطقه به لحاظ تاریخی تحت تاثیر و نفوذ شدید سه جریان ضد تورک «ایرانی‌گرایی-فارس‌گرایی»، «شیعی‌گری» و «کومونیسم روسی» بوده و به همین سبب هویت ملی و خودآگاهی تورک در بسیاری از نخبه‌گان این منطقه اصلا ظهور نکرده است. امروز هم اغلب آزربایجان‌گرایان تورک‌ستیز از این منطقه‌اند.

«آزربایجانی به عنوان یک هویت ملی»، دارای هیچ گونه مقبولیت و خاصیت متحدکننده و هیچ پایه‌ی واقعی و استمرار در حافظه‌ی تاریخی توده‌ی تورک ساکن در ایران نبوده و نیست. تحمیل هویت ملی جدید روسیه‌ساخته‌ی آزربایجانی بر بخشی از ملت تورک، صرفا باعث ایجاد آشفته‌گی و اغتشاش و سردرگمی در هویت ملی توده‌ی تورک، ایجاد گسست‌های متعدد در میان زیرگروه‌های ملت تورک با یک‌دیگر، همچنین بین کل ملت تورک با تاریخ و میراث تاریخی تورک می‌گردد. و این، همان غایه‌ی طراحان این هویت ملی اوریانتالیستی، الیتیست، نژادپرستانه و استعماری مجعول است.

	بنا به روایت مردم تورک و تورک‌گرایان	بنا به آذربایجان‌گرایی استالینیستی	بنا به آذربایجان‌گرایی پان‌ایرانیستی
نام ملت ما	ملت تورک	ملت آذربایجان	ملت ایران
اساس هویت قومی-ملی	فرهنگ و زبان تورکی، تعریف و روایت هویت خود قومی مردم	نام جوغرافی و تقسیمات اداری، مهندسی قومی استعماری توسط روسیه و ارمنستان	مرزهای بین المللی، مهندسی قومی استعماری توسط بریتانیا، پارسیان هند، ماسون‌ها، ...
نام زبان فعلی خلق ما	تورکی (تورک‌جه)	آذربایجانی، آزری، ترکی آذربایجانی، ترکی آذری، ترکی همدانی، ترکی سنقری، ترکی خراسانی، ترکی افشاری، ترکی قشقایی، .....	آذربایجانی، آزری، ترکی آذربایجانی، ترکی آذری، ترکی همدانی، ترکی سنقری، ترکی خراسانی، ترکی افشاری، ترکی قشقایی، .....
نام زبان ملی ادعائی	تورکی (تورک‌جه)	آذربایجانی، آذری و نام‌های آبکی‌کننده‌ی ترکی آذربایجانی، ترکی آذری، ...	فارسی
قلمروی وطن ادعائی	کل منطقه‌ی تورک‌نشین در شمال غرب-غرب ایران، تقسیم‌شده بین ۱۳ استان	جوغرافیای آزربایجان (سه استان آزربایجان شرقی، غربی، اردبیل و بعضا زنجان و نقاط پیرامون)	کل ایران
نام منطقه‌ی ملی-وطن ادعائی	تورک‌ایلی (وطن ملت تورک)	آذربایجان جنوبی (وطن ملت آذربایجان)	ایران (وطن ملت ایران)
مفهوم آزربایجان	نام تاریخی ۴۵٪ از قلمروی وطن تورک و یا تورک‌ایلی	نام ملت، نام وطن، نام زبان، نام دولت، نام کشور، نام الفباء، نام ادبیات، نام مطبوعات، ........	نام قومی بر اساس جوغرافیای متعلق به وطن ایران و ملت ایران
نام ادبیات و مشاهیر و مطبوعات و ...	ادبیات تورک، مشاهیر تورک، مطبوعات تورک، ...	ادبیات آذربایجان، مشاهیر آذربایجان، مطبوعات آذربایجان، ...	ادبیات آذربایجان، مشاهیر آذربایجان، مطبوعات آذربایجان، ...
وضعیت مناطق تورک‌نشین عراق عجم، جبال، خمسه و دیلمستان	آن مناطق تورک‌نشین بخشی از وطن تورک-تورک‌ایلی هستند	آن مناطق تورک‌نشین بخشی از وطن ملت آزربایجان نیستند، بلکه به فارس‌ها و کوردها و .... تعلق دارند	همه به وطن ایران تعلق دارند
موضع به یک‌پارچه‌گی وطن تورک	مدافع یک‌پارچه‌گی وطن تورک است	خواهان تجزیه‌ی وطن تورک است. فقط بخش آذربایجان را وطن می‌داند	به وطن تورک قائل نیست
گروه‌های تورک‌زبان در شمال غرب-غرب ایران	تورک‌زبان‌های شمال غرب ایران، چه در آزربایجان و چه در خارج آزربایجان، جزئی از ملت تورک هستند	تورک‌زبان‌هایی که در خارج آذربایجان هستند (همدان، استان مرکزی، ...) جزء ملت آذربایجان نیستند. اقوام تورک دیگری در ردیف اویغورهای چین‌اند	همه جزئی از ملت ایران هستند
گروه‌های تورک‌زبان پراکنده در ایران	همه جزئی از ملت تورک و دیاسپورای تورک در آن مناطق هستند	آن‌ها جزء ملت آزربایجان نیستند. اقوام تورک دیگری در ردیف اویغورهای چین هستند	همه جزئی از ملت ایران هستند
گروه‌های تورکیک قازاق، خلج، تورکمن	ملل تورکیک مستقل، اما خویشاوند با ملت تورک ما هستند	ما آذربایجانی، آن‌ها تورک‌اند	ما ایرانی، آن‌ها تورک‌ هستند
موضع به یک‌پارچه‌گی انسانی ملت تورک	مدافع یک‌پارچه‌گی قومی-ملی تورک‌زبانان ساکن در ایران است	در صدد تجزیه و واگرایی قومی-ملی تورک‌زبانان، هم در شمال غرب-غرب و هم در دیگر نقاط ایران است	خواهان تجزیه و واگرایی قومی-ملی تورک‌زبانان، هم در شمال غرب-غرب و هم در دیگر نقاط ایران است
قلمروی دولت ملی آینده	همه‌ی تورک‌ایلی- کل منطقه‌ی تورک‌نشین در شمال غرب-غرب ایران تقسیم شده بین ۱۳ استان	صرفا جوغرافیای آزربایجان، شامل مناطق تورک‌نشین و کوردنشین و ...	موضوعیت ندارد
نام دولت ملی آینده	بسته به شرایط و در زمان تاسیس تعیین خواهد شد. آزربایجان صرفا به صورت یک پیشنهاد می‌تواند مطرح شود	آذربایجان (جنوبی؟)	موضوعیت ندارد
املاء (عربی) کاربردی برای زبان تورکی	فونتیک	املاء فارسی با اندکی تغییر	املاء فارسی بدون تغییر
نمایش کسره و فتحه در الفبای تورکی لاتین	E e فتحه -  کسره É é	Ə ǝ  فتحه – کسره  E e	-
املاء نام آزربایجان	آزربایجان	آذربایجان	آذربایجان
نام حرکت ملی	حرکت ملی دموکراتیک تورک (پیشنهادی)	حرکت ملی آذربایجان (جنوبی؟)	-
نام هویت	هویت تورک (قومی-ملی)	هویت آذربایجانی (قومی-ملی)	هویت آذربایجانی (جوغرافیایی)
بوجودآورنده‌گان هویت قومی-ملی	تاریخ و ملت تورک	حزب کومونیست روسیه‌- استالین	بریتانیا، پارسیان هند، تورک‌های پان‌ایرانیست، ...
تاریخ ایجاد هویت قومی-ملی	در طول هزار و دویست سال اخیر	در سال ۱۹۳۷، در اوج تصفیه و ترورهای استالینی	۱۹۰۵-۱۹۰۶، حین حرکت مشروطیت
محل ایجاد هویت	سرتاسر وطن تورک - بویژه غرب و جنوب تورک‌ایلی	موسکو- روسیه	تهران، تبریز، برلین، لندن- انگلستان
نوع هویت	روایت مردمی، داوطلبانه، تاریخی و طبیعی	مهندسی هویت قومی استعماری، اوریانتالیست، الیتیست، تحمیلی	مهندسی هویت قومی استعماری، اوریانتالیست، الیتیست، تحمیلی
شخصیت‌های مطرح در تشکل هویت	نادرشاه افشار، جمشیدخان افشار اورومی، تقی رفعت، حبیب ساحر، محمود پناهیان، حمید نطقی، ....	استالین، میکویان، فرقه‌ی دموکرات آزربایجان، آزربایجان‌گرایان استالینیست فعلی (عل.رض.اص.، اح.او.، حس.مح.صد.، ...)	سران انجمن آذربایجان تهران و دموکرات‌های آذربایجان در دوره‌ی مشروطیت و جنگ جهانی اول (حسن تقی‌زاده، سید جلیل اردبیلی، احمد کسروی، ایرانشهر، ....)، آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست فعلی (عل.قر.، سی.مد.، عب.جو. سی.جو.طب.، ....)
خواهنده‌ی حق اداره‌ی امور خود و حق تعیین سرنوشت کیست	ملت تورک، در وطن تورک -تورک‌ایلی است	خاک، در جوغرافیای آزربایجان در سه-چهار استان است	ملت ایران، در وطن ایران است
موضع به هویت قومی-ملی تورک	موافقت صد در صد با هویت قومی- ملی تورک	مخالفت با هویت قومی- ملی تورک	مخالفت با هویت قومی-ملی تورک
موضع افراطیون و توسعه‌طلبان کورد، ارمنی، فارس، .. به هویت مطرح	مخالفت صد درصد با هویت قومی-ملی تورک	افراطیون و توسعه‌طلبان کورد، ارمنی، فارس، .. مدافع هویت‌های آذری و آذربایجانی در تقابل با هویت ملی تورک‌اند	افراطیون و توسعه‌طلبان کورد، ارمنی، فارس، .. مدافع هویتهای آذری و آذربایجانی در تقابل با هویت ملی تورک‌اند
آیا هویت‌گرایی پان‌ایرانیستی، داشناکی و پ.کا.کایی وجود دارد؟	تورک‌گرایی پان‌ایرانیستی، تورک‌گرایی داشناکی و تورک‌گرایی پ.کا.کایی وجود ندارد	آذربایجان‌گرایی پان‌ایرانیستی، آذربایجان‌گرایی داشناکی و آذربایجان‌گرایی پ.کا.کایی وجود دارد	آذربایجان‌گرایی پان‌ایرانیستی، آذربایجان‌گرایی داشناکی و آذربایجان‌گرایی پ.کا.کایی وجود دارد
موضع به عثمانلی قرن بیستم – جمهوری تورکیه	متفق تاریخی و طبیعی	دشمن تاریخی و طبیعی	دشمن تاریخی و طبیعی
موضع به شیعه‌ی امامی	شیعه‌ی امامی، اسلام فارسی و مذهبی تحمیل شده به خلق تورک است	مانند بسیاری از موارد کلیدی دیگر، در این مورد هم تعمق نکرده است	شیعه‌ی امامی ملاط مهم در تشکل ملت ایران است
موضع به تورکان علوی قیزلباش	مذهب علوی قیزلباشی را نوعی از اسلام تورکی می‌داند	مانند بسیاری از موارد دیگر، در مورد اسلام تورکی و مذهب قیزلباشی هم تعمق نکرده است	تورک‌های علوی قیزلباش را جزئی از اهل حق کوردی می‌شمارد
پرچم ملی	تورک‌ایلی و دیگر کانتون‌های تورک باید پرچم ملی خاص خود را داشته باشد	پرچم رسپوبلیکای آزربایجان، کانتون‌های تورک ملت‌های دیگری هستند	پرچم ایران

برای مطالعه‌ی بیشتر:

پان تورک، پان‌آزربایجانیسم، تورک‌باوری، تورک‌یسم، پان‌تورک‌یسم، پان‌تورکیک‌یسم، توران‌یسم

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/05/blog-post_20.html

ایضاحاتی در باره‌ی کاربرد مودرن و دموکراتیک دو نام تورک و آزربایجان

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/10/blog-post_9.html

مناطق ملی در ایران؛ و منطقه‌ی ملی و یا اتنودموگرافیک تورک در شمال غرب آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/01/blog-post_19.html

تورک صرفاً نام قومی-ملی اوغوزهای غربی است، نه همه‌ی ملل تورکیک

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_12.html

در ایران شش ملت و اقلیت ملی تورکیک وجود دارد، هیچ کدام از آن‌ها «آزربایجانی» و یا «تورک آزربایجانی» نیست

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_11.html

در ایران چهار ملت تورکیک با نام‌های تورک، تورکمن، خلج و قازاق زندگی می‌کنند

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/06/blog-post_9.html

روح دوکترین آزربایجان‌گرایی، عَلَم کردن هویت آزربایجانی به جای هویت ملی تورک

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/03/blog-post_85.html

ایران‌دا نه «آزه‌ربایجان‌لی» وار، نه «آزه‌ربایجان تورکو» و نه باشقا بنزه‌ر اویدورما و قوندارما میلله‌ت‌له‌ر و کیم‌لیک‌له‌ر

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/03/blog-post_10.html

اصطلاح «ایران تورک‌چوله‌ری»، صرفاً می‌تواند محصول مغز علیل و پاک باخته‌ی یک آزربایجان‌گرای ضد تورک باشد

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/03/blog-post_95.html

در هویت ملی آزربایجانی، «انکار هویت ملی تورک» مندرج و مستتر است

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post.html

بحران‌های آزربایجان‌گرایانه

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_1.html

آزربایجان‌گرایی تالشی: گل بود به چمن نیز آراسته شد

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_95.html

باز هم ملت جعلی آذربایجان، اعتراض به تیتر خبر آیت الله منتظری

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/11/blog-post_8.html

در ایران، یک «مساله‌ی تورک» وجود دارد و یک «مساله‌ی حق تعیین سرنوشت ملت تورک». مساله‌ای به اسم آزربایجان و حق تعیین سرنوشت آزربایجان و ... وجود ندارد

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/02/blog-post_5.html

تورکان تکانی خورده‌اند. هویت ملی تورک در حال شکل‌گیری، اما بر مبانی مبهم و نه چندان درست است

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_29.html

ایران‌دا تورک خالقی اؤزونه «تورک» دییه‌ر. بو دا مساله‌نی بیتیریر

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/02/blog-post.html

لهجه‌گرائی، طائفه‌گرایی و محلی‌گرایی، سه مانع عمده در مسیر روند ملت شدن خلق تورک در ایران

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/09/blog-post_47.html

هدف از بررسی زیرگروه‌های لهجه‌ای، جوغرافیایی، مذهبی، طائفه‌ای، ... خلق تورک

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/09/blog-post_9.html

ناکارآمدی، ناقص و عقیم و غیر واقعی بودن آذربایجان‌گرایی صرف

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_23.html

Türk yérine koloniyal Azerbaycan Étnosu-Milleti qavramı Quzéyde de iflas étmekdedir

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/turk-yerine-kolonliyal-azerbaycan.html

قانون تشکیل ایالات و ولایات مشروطه و تجزیه‌ی منطقه‌ی ملی تورک

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_24.html

نقشه‌ای نادرست، ذهنیتی مغشوش، طرزی مضر

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_29.html

تورکیستان ایله تورکییه دوغرویسا، تورک‌ایلی ده دوغرودور.

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/08/blog-post_64.html

مناطق ملی در ایران؛ و منطقه‌ی ملی و یا اتنودموگرافیک تورک در شمال غرب آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/01/blog-post_19.html

نام و ترکیب تورک‌ایلی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/01/blog-post_25.html

موضوعِ بحث وطن (تورک‌ایلی) ایسه، گئری‌سی تفرّعات

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/01/blog-post_31.html

تورک‌ایلی، احمد جواد

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/05/blog-post_6.html

جمهوریت‌خواهی فارسی و مساله‌ی ملی در ایران، نگاهی به طرح پیشنهادی و. انصاری-س. مددی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/05/blog-post_31.html